Hekayələr

– Hansını deyirsiniz? – Delesov soruşdu.

– Rəqs elədiyimiz zaman mənimlə toqquşanı. Görünürdü ki, yaxşı adamdır.

– Yox, o, boş adamdır. – Delesov cavab verdi.

– Yox, yox! – Albert hərarətlə havadar çıxdı, – onda nə isə xoş bir şey var. O həm də yaxşı çalğıçıdır, – deyə Albert əlavə etdi, – orada o, hansı operadansa bir hissə çaldı. Çoxdandır ki, heç kəs belə xoşuma gəlməyib.

– Bəli, o, yaxşı çalır, ancaq mən onun çalmasını xoşlamıram, – deyə Delesov müsahibini musiqi barədə söhbətə gətirib çıxarmaq istədi. – O, klassik musiqini başa düşmür. Axı Donizetti və Bellini musiqi deyil. Siz də, yəqin, bu fikirdəsiniz.

– Yox, yox, məni bağışlayın, – Albert xəfif bir havadarlıq ifadəsi ilə dilləndi, – köhnə musiqi də musiqidir. Təzə musiqidə isə qeyri-adi bir gözəllik var; məsələn: “Somnambul”?30 “Luçiya”nın31 finalı? Şopen? Robert? Mən tez-tez fikirləşirəm ki, – o, görünür, fikrini toplamaq üçün dayandı, – əgər Bethoven sağ olsaydı, o, “Somnambul”u dinləyərkən ağlayardı. Hər yerdə gözəllik var. Mən “Somnambul”u birinci dəfə Viardo32 və Rubini33 burada olduqları zaman eşitmişəm. Bu, bilirsiniz nə idi, elə bil, – onun gözləri parıldadı və iki əlinin işarəsi ilə göstərdi ki, guya sinəsindən nə isə çıxarır. – Bir az da davam etsəydi, ona daha dözmək olmazdı.

– Bəs indi, opera barədə nə fikirdəsiniz? – deyə Delesov soruşdu.

– Bozio34 yaxşıdır, çox yaxşıdır, – cavab verdi, – son dərəcə gözəldir, ancaq buraya təsir eləmir, – çuxura düşmüş sinəsini göstərərək dedi. – Müğənni üçün ehtiras lazımdır, ancaq onda yoxdur. O sevindirir, lakin əzab vermir.

– Bəs Lablaş?35

– Mən onu hələ Parisdə, "Sevilya bərbəri"ndə36 dinləmişəm. Onda o tək idi, misli-bərabəri yox idi, indi isə qocalıb. O daha artist ola bilməz, qocalıb.

– Nə olsun ki qocadır, ansamblda, hər halda, yaxşıdır, – Delesov Lablaş barədə həmişə dediyini təkrar etdi.

– Necə yəni nə olsun? – Albert ciddi etiraz elədi. – Sənətkar qoca olmamalıdır. Sənətə çox şey lazımdır. Başlıcası isə atəşdir! – gözləri işıldadı, hər iki əlini yuxarı qaldırdı.

Doğrudan da, onun bütün görkəmində qorxunc, daxili bir od şölələnirdi. Birdən o dedi:

– Oh, pərvərdigara! Siz Petrovu, rəssam Petrovu tanımırsınız ki?

– Xeyr, tanımıram, – deyə Delesov gülümsəyərək cavab verdi.

– Çox istərdim ki, onunla tanış olasınız. Onunla söhbətdən həzz alarsınız. O da sənəti çox yaxşı başa düşür. Biz onunla qabaqlar Anna İvanovnagildə tez-tez görüşürdük. Lakin indi Anna İvanovna nəyin üstündəsə ona hirslənib. Mənsə çox istərdim ki, siz onunla tanış olasınız. O, böyük, çox böyük istedaddır.

– O, şəkil çəkir? – Delesov soruşdu.

– Bilmirəm. Deyəsən, yox. O, akademiyanın rəssamı idi. Nə gözəl fikirləri var! Bəzən o danışanda heyrət edirsən. Oh, Petrov böyük istedaddır, ancaq çox kefcil bir həyat sürür. Heyif, – deyə Albert gülümsəyərək əlavə etdi. Bunun dalınca o, yataqdan qalxıb skripkanı götürdü və sazlamağa başladı.

– Siz çoxdan operada olmamısınız? – Delesov ondan soruşdu.

Albert ətrafına göz gəzdirib dərindən nəfəs aldı.

– Eh, daha bacarmıram, – deyib əlləri ilə başını tutdu. O, təzədən Delesovun yanında oturdu. – Sizə deyim ki, – o, demək olar, pıçıltı ilə söylədi, – mən oraya gedə bilmirəm, orada çala bilmirəm, heç nəyim yoxdur, heç nəyim. Paltarım yox, mənzilim yox, skripkam yox. Rəzil həyatdır! Rəzil həyatdır! – o, bir neçə dəfə təkrar etdi. – Nə üçün də oraya gedim? Nəyə lazımdır? Lazım deyil! – deyib gülümsədi. – Ah, "Don Juan!"37 – və başına vurdu.

Delesov dedi:

– Bir vaxt tapıb birlikdə gedərik.

Albert cavab vermədən yerindən sıçrayıb qalxdı, skripkanı götürdü və "Don Juan"ın birinci pərdəsinin finalını çalmağa başladı və öz sözləri ilə operanın məzmununu danışdı.

O, ölən komandorun səsini çalarkən Delesovun başında tükləri biz-biz durdu.

– Yox, bu gün çala bilmərəm, – deyib skripkanı yerə qoydu, – çox içmişəm.

Bunun dalınca o, stola yaxınlaşdı, stəkanı ağzınadək şərabla doldurub birnəfəsə içdi və yenə də çarpayıda Delesovun yanında əyləşdi.

Delesov gözlərini çəkmədən Albertə baxırdı. Albert ara-sıra gülümsəyirdi, Delesov da gülümsəyirdi. Hər ikisi susmuşdu. Lakin baxışları və təbəssümləri ilə onların arasında daha yaxın məhəbbət əlaqələri yaranırdı. Delesov hiss edirdi ki, bu adamı getdikcə daha çox sevir və bundan anlaşılmaz bir sevinc duyur.

– Siz heç sevmisiniz? – deyə birdən-birə soruşdu.

Albert bir neçə saniyə fikrə getdi, sonra sifəti kədərli bir təbəssümlə işıqlandı. O, Delesov tərəfə əyilib diqqətlə gözlərinin içinə baxdı.

– Bunu məndən niyə soruşdunuz? – pıçıltı ilə dedi. – Ancaq sizə hamısını danışacam, siz xoşuma gəlirsiniz. – Bir qədər ətrafına göz gəzdirib sözünə davam etdi: – Mən sizi aldatmayacam, hamısını, başdan-ayağa necə olubsa danışacam. – O dayandı və gözləri qəribə, vəhşi bir ifadə aldı. – Siz bilirsiniz ki, mən ağıldankəməm, – birdən-birə dedi. – Bəli, bəli, – o, sözünə davam etdi. – Anna İvanovna, yəqin ki, sizə danışıb. O, hamıya deyir ki, mən dəliyəm. Bu, düz deyil. Zarafatla belə deyir, o, xeyirxah bir qadındır. Ancaq mən bir müddət, doğrudan da, tam sağlam deyildim.

Albert yenə susdu və geniş açılmış gözləri ilə qaranlıq qapıya baxdı.

– Siz soruşdunuz ki, mən sevmişəm, ya yox? Bəli, mən sevmişəm, – deyə qaşlarını qaldıraraq pıçıldadı. – Bu çoxdan olub, onda hələ teatrda işləyirdim. Mən operada ikinci skripkanı çalmağa gedirdim, o qadın isə sol tərəfdə literli benuara38 gəlirdi.

Albert qalxıb Delesovun qulağına tərəf əyildi.

– Yox, adını niyə deyim, – dedi. – Siz, yəqin ki, onu tanıyırsınız, hamı onu tanıyır. Mən susaraq ancaq ona baxırdım. Bilirdim ki, mən yoxsul bir artist, o isə kübar xanımdır. Bunu çox yaxşı başa düşürdüm. Mən ona ancaq baxır və heç bir şey fikirləşmirdim.

Albert fikrə gedib nəyi isə xatırlamaq istədi.

– Bu necə olub, yadımda deyil: məni bir dəfə onun evinə skripka ilə müşayiət etməyə çağırdılar. Mən nə idim, yoxsul bir artist! – deyib başını buladı və gülümsədi. – Yox, mən danışmağı bacarmıram, bacarmıram… – başını tutaraq əlavə etdi. – Mən necə xoşbəxt idim!

– Bəs siz tez-tez onun yanında olurdunuz? – deyə Delesov soruşdu.

– Bir dəfə, ancaq bir dəfə… ancaq mən özüm günahkardım. Ağlım başımdan çıxdı. Mən yoxsul artist, o isə kübar xanım. Mən ona heç bir şey deməməli idim. Ancaq ağlım başımdan çıxdı və səfehlik elədim. O vaxtdan məndən ötrü hər şey bitib. Petrov mənə düz deyirdi: onu ancaq teatrda görmək yaxşı idi…

– Siz nə eləmişdiniz axı? – Delesov soruşdu.

– Ah, dayanın, dayanın, burasını danışa bilmirəm.

Əlləri ilə üzünü örtərək bir müddət susdu.

– Mən orkestrə gec gəldim. O axşam Petrovla birlikdə içmişdik və əhvalım pozulmuşdu. O öz lojasında oturub generalla söhbət edirdi. O generalın kim olduğunu bilmirəm. O lap kənarda əyləşib əlini rampanın39 üstünə qoymuşdu. Əynində ağ paltar, boynunda mirvari vardı. Saçları da gözəl formada idi. O, generalla danışır və mənə baxırdı. Hiss eləyirdim ki, o mənim barəmdə danışır. Mən çalmırdım, dayanıb eləcə ona baxırdım. Elə bu an mənimlə qəribə bir şey baş verdi. Bir də gördüm ki, orkestrdə deyil, lojadayam və onunla birlikdə durub onun qolundan, bax bu yerindən tutmuşam. Bu nədir? – Albert susub soruşdu.

– Bu, xəyalın canlanmasıdır, – Delesov dedi.

– Yox, yox… mən danışa bilmirəm, – deyə Albert üz-gözünü büzüşdürüb cavab verdi. – Mən elə o zaman da yoxsuldum, mənzilim yoxdu və teatra getdiyim zaman bəzən elə orada gecələyirdim.

– Necə? Teatrda? Boş, qaranlıq zalda?

– Ah! Mən bu boş şeylərdən qorxmuram. Ah, dayanın. Hamı gedəndən sonra mən onun oturduğu benuara qalxır, orada oturur və yatırdım. Bu mənim yeganə fərəhim idi. Bilsəniz orada necə gecələr keçirmişəm. Ancaq bir dəfə yenə tutmam tutdu. Gecə gözümə çox şey göründü, lakin sizə çox danışa bilmirəm. – Albert gözlərini aşağı dikib Delesova baxdı. – Bu nə deməkdir? – soruşdu.

– Qəribədir! – Delesov dedi.

– Yox, dayanın, dayanın! – O, Delesovun qulağına pıçıldayıb sözünə davam etdi. – Mən onun əlini öpürdüm, orada yanındaca ağlayırdım, onunla xeyli danışırdım. Mən onun ətrini duyurdum, səsini eşidirdim. Bir gecənin ərzində o mənə çox söz deyirdi. Sonra mən skripkanı götürüb yavaşdan çalmağa başladım. Özü də əla çalırdım. Ancaq məni qorxu bürüdü. Mən bu boş şeylərdən qorxmuram və onlara inanmıram. Lakin mən öz başım üçün qorxuya düşdüm, – deyib əlini alnına toxundurdu və mehribancasına gülümsədi, – yoxsul ağlım üçün qorxuya düşdüm: mənə elə gəldi ki, başıma nə isə olub. Bəlkə, bu da bir şey deyil? Necə bilirsiniz?

Hər ikisi bir neçə dəqiqə susdu.

Günəşi buludlar örtsə də ancaq,O, yenə əbədi işıq saçacaq…

– Albert sakitcə gülümsəyib oxudu. – Doğru deyilmi? – deyə əlavə etdi:

Mən də ömür sürdüm, çox keflər çəkdim…

– Ah, qoca Petrov bütün bunları sizə elə izah edərdi ki!

Delesov susaraq dəhşət içərisində müsahibinin həyəcanlı və rəngi qaçmış sifətinə baxırdı.

– Siz “Yuristen-valtse”ri40 bilirsiniz? – deyə Albert birdən çığırdı və cavab gözləmədən yerindən sıçrayıb skripkanı götürdü və şən bir vals çalmağa başladı. Özünü tamamilə unudan və görünür, arxasında bütöv bir orkestrin çaldığını zənn edən Albert gülümsəyir, yırğalanır, ayaqlarını tərpədir və əla çalırdı.

– Eh, kef çəkəcəyik! – qurtarandan sonra skripkanı yellədib dedi.

Bir az sakit oturdu. Sonra dedi:

– Mən gedim. Bəs siz getmirsiniz?

– Hara? – deyə Delesov təəccüblə soruşdu.

– Yenə Anna İvanovnanın yanına gedək, ora şəndir, gurultu, camaat, musiqi…

Delesov əvvəl-əvvəl az qalmışdı ki razılaşsın. Lakin özünə gəlib Alberti dilə tutmağa başladı ki, bu gün getməsin.

– Mən bir dəqiqəliyə…

– Düzünu deyirəm, getməyin.

Albert dərindən nəfəs aldı və skripkanı yerə qoydu.

– Demək, qalırıq?

O, yenə də stola baxdı. Şərab qurtarmışdı. Xeyirli gecə arzulayıb çıxdı.

Delesov zəngi çaldı.

Zaxara dedi:

– Bax ha, cənab Alberti mənim icazəm olmadan heç yerə buraxma!

VI

Ertəsi gün bayram idi. Delesov oyanıb qonaq otağında qəhvə içir və kitab oxuyurdu. Qonşu otaqda Albert hələ heç qımıldanmırdı da.

Zaxar qapını ehtiyatla aralayıb yemək otağına baxdı.

– Dmitri İvanoviç, inanırsınız ki, divanda üstüaçıq yatıb, Allah haqqı, qoymadı ki, üstünə bir şey salım. Elə bil körpə uşaqdır. Doğrudan da, artist ki, artist!

Saat on ikidə qapının dalında nıqqıltı və öskürək səsi eşidildi.

Zaxar yenə yemək otağına getdi. Ağa qonaq otağından Zaxarın mehriban səsini və Albertin zəif, yalvarıcı səsini eşidirdi.

Zaxar yemək otağından çıxanda ondan soruşdu:

– Hə, nə olub?

– Darıxır, Dmitri İvanoviç, yuyunmaq istəmir. Çox dilxordur. Hey içki istəyir.

Delesov öz-özlüyündə dedi: "Yox, əgər başlamışamsa, xarakterimi göstərmək lazımdır". Ona şərab verməməyi tapşırıb yenə kitab oxumağında davam etdi, lakin bununla belə, qeyri-ixtiyari olaraq yemək otağında baş verənlərə qulaq asırdı. Orada heç bir şey tərpənmirdi, ara-sıra sinədən gələn ağır öskürək və tüpürmək səsi eşidilirdi. İki saat keçdi. Delesov geyinib eşiyə çıxmamışdan qabaq mənzil yoldaşına baş çəkməyi qərara aldı. Albert hərəkətsiz halda pəncərənin qabağında oturub başını əllərinin üstünə qoymuşdu. O qanrıldı. Sifəti sapsarı idi, nəinki kədər, bəlkə də, dərin dərdlə qırışmışdı. Salamlaşmaq üçün gülümsəməyə cəhd etdi, ancaq sifəti bundan daha dərdli bir ifadə aldı. Elə bil bu saat ağlamağa hazırdı. Çətinliklə qalxıb baş əydi.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

1

Con Murrey (1841-1914) – ingilis səyyahı, təbiətşünas alimi

2

Bel esprit (fr.) – müdrik, hazırcavab adam

3

Plastron – qalstuk, nişastalanmış yaxalıq

4

La polka (fr.) – qrup şəklində oynanılan rəqs növü

5

Tüilri – Parisdə fransız krallarının yaşadıqları saray; XVI əsrdə inşa edilib.

6

Table d’hot – ümumi yemək

7

Mazurka – polyak xalq rəqsi

8

Tirol – səs, nəğmə çaları; Alp dağı ətrafı xalqların musiqi ahəngi. Tirol Roma imperiyasına daxil olan ərazi olub. Hazırda cənub hissəsi İtaliyaya, qalan hissəsi isə Avstriyaya məxsusdur.

9

Fistola – fleyta növü

10

Mərhəmətli ağalar və xanımlar, əgər düşünürsünüz ki, mən bir şey qazanıram, səhv edirsiniz, mən çox yoxsulam.

11

İndi isə mərhəmətli ağalar və xanımlar, sizə Riqi mahnısını oxuyacam.

12

Santim – Avropanın bəzi ölkələrində dəmir pul vahidi

13

Mərhəmətli ağalar və xanımlar, təşəkkür edirəm, gecəniz xeyrə qalsın.

14

Bəli, qənd yaxşı şeydir, o, uşaqlar üçün şirnidir.

15

Şeirin tərcüməsi Sabir Rüstəmxanlınındır.

16

Bunu ancaq sizə deyirəm.

17

Polis çox sıxışdırır.

18

Çox kasıblar.

19

Bunu ancaq sizə deyirəm!

20

Cənab haqlıdır, siz haqlısınız (alm.)

21

Plombier – Belçikada ərazi

22

Kadril – rəqs növü

23

Dur (major) tonunda melanxoliya

24

C-moll (do minor) – minor tonda “do” səsi

25

Almaviva – kişi plaşı

26

Şirma (alm. schirm – müdafiə) – soyunub-geyinmək üçün qatlanan, rahat daşınan mebel növü; bəzən bir otağı bölmək üçün də (mətbəx və ya yataq otağı kimi) interyer vasitəsi kimi istifadə olunur.

27

Lakey – eşikağası, xidmətçi

28

Madera – çaxır növü

29

Adyutant (lat. adjutans – köməkçi) – hərbi rütbə, köməkçi zabit; hazırkı praporşik, donanmada – miçman

30

“Somnambul” – italyan bəstəkarı Vinçenso Bellininin operası

31

“Luçiya” – italyan bəstəkarı Donizetti Qaytanonun tragik operası

32

Polina Viardo (1821-1910) – fransız müğənnisi, bəstəkarı, vokal pedaqoqu

33

Covanni Batista Rubini (1794-1854) – tanınmış italyan opera müğənnisi

34

Ancolina Bozio (1830-1859) – italyan opera müğənnisi

35

Luici Lablaş (1794-1858) – italyan opera müğənnisi

36

“Sevilya bərbəri” – italyan bəstəkarı Coakkino Rossininin (1792-1868) operası

37

“Don Juan” – görkəmli Avstriya bəstəkarı Volfqanq Amadey Mosartın (1756-1791) operası

38

Literli benuar – teatr lojası

39

Rampa – ensiz baryer, səhnəni zaldan ayırmaqla işıqlandırma aparaturası

40

“Yuristen-valtser” – Avstriya bəstəkarı İohann Ştrausun (1825-1899) valsı