Табыллыбат/табыллыбыт таптал. Учуутал күннүгэ. 1 ч.

– Ээ, суох, – мин сөбүлэспэппин.

– Тоҕо тута куһаҕаны толкуйдаатыҥ? Көннөрү оонньуур чуҥкук баҕайы дии. Кыайан баран бөтүүктүү да саҥартахха, хоһоон да аахтардахха үчүгэй буолбат дуо? – Егор күлэн кэбиһэр.

– Чэ, сөп. Оонньуохха даҕаны.

Маҥнайгы оонньууга хоттум, үөрдүм аҕай.

– Миэхэ итии үүттээх чэйдэ кут эрэ, – кыайбыт киһи буолан дьаһайабын.

– Нет проблем, – туран чэй кутаары гыммыта, итии уу суох буолан, билиитэҕэ чэй өрө уурда. Салгыы оонньоотубут, эмиэ хоттум.

– Пахай, олох да сатаан оонньообот эбиккин дии, – киһибин барбах эрэ хантайан көрөбүн. – Били, күн тахсыытын түһэрбит хаартыскаҕын миэхэ бэлэхтээ.

– Сөп, ылаар, – Егор хаартыны буккуйа олорон хардара охсор уонна бэрт дьиктитик, туохтан эрэ тиэхэлэммиттии көрүтэлиир. Дьэ, саҕаланна ээ. Мантан салгыы оонньууларга субуруччу хотторо эрэ олордум.

– Чэйгин бэйэҥ кутун – маҥнайгы баҕата бу буолла. Ол кэннэ устуул үөһэ тахсан хоһоонно аах диэтэ. Хайыахпыный, Өксөкүлээх Өлөксөй «Ойуун түүлүттэн» быһа тардыыны ааҕан иһитиннэрдэҕим дии. Тиһэх оонньууга хотторбуппар, саҥата суох туран кэллэ уонна илиибин батарыайаҕа ылан наручниктаан кэбистэ. Мин тугу да өйдөөбөтүм, туохтан эрэ куттанан, уолуйан хааллым.

– Чэ, бээ. Эн сарсыҥҥа диэри маннык олор. Мин дьиэбэр таҕыстым, – сирэйэ-хараҕа турбута сүрдээх. Чахчы, баран эрэр киһилии сонун ылан кэтээри гыммытыгар, мин өлө куттаммыт санаабар хатанан олорор тимирбинэн батарыайаны лаһыгыратан, хаста да күүскэ тардыалаан ыллым. Эмискэ бычалыйан тахсыбыт хараҕым уутун симириктээн аһара сатаатым. Онуоха Егор күлэ-күлэ: «Куттаныма ээ», – диэтэ.

– Мин баарбын дии, чыычаах. Куттаныма, оонньоон этэбин, – Егор кэһиэҕирэн хаалбыт куолаһынан сибигинэйэ быластаан саҥарда. Сып-сырдык күөх харахтара уратытык чоҕулуҥнаһан ыллылар. – Өйдүүгүн, аан бастаан көрсүбүт күммүтүн? Мин онно… көрдө-көрөөт эйигин сөбүлээбитим.

Мин истибиппэр итэҕэйбэккэ, эмиэ да соһуйан, эмиэ да куттанан кумуйуохпунан-кумуйан баран саҥата суох олордум.

– Нинаа… – Егор мин тимирдээх илиибин бэйэтин илиитигэр кистии тутта.

– Кэбис, Егор. Биһиги бэйэ-бэйэбитин үчүгэйдик билбэппит. Ыыт миигин, – салгыы туох диэҕин истимээри, кытаанахтык саба саҥаран кэбистим. Онуоха кини сирэйгэ бэрдэрбиттии чинэрис гына түстэ. Бука, маннык харданы күүппэтэх быһыылаах, саҥата суох умса көрөн олордо.

– Чэ… бырастыы гыныҥ, Нина Ивановна, – Егор уларыйбыт тоҥуй куолаһынан алҕаһын билиннэ. Илиибин босхолоот, таһырдьа тахсан баран хаалла.

Балаҕан ыйын 22 күнэ, чэппиэр

Утуйаары сытабын. Урут күннүкпүн күн көтө-көтө син толорор буоларым. Билигин бириэмэ да тиийбэт курдук. Дьэ, оҕолорум дьиэлэрин кэрийэн бүттүм. Үгүстэрэ ийэлээх-аҕалаах оҕолор эбит. Аҕыйах оҕом аҥардас ийэлээх уонна Арыйаан аҕалаах эрэ эбит. Аҕата суох чороҥ соҕотох диэхпин тылым барбат. Ийэтэ уол түөрт эрэ саастааҕар атын киһини батыһан оҕотун, кэргэнин, дьиэтин-уотун хаалларан барбыта үһү. Аҕата суос-соҕотоҕун иитээхтээбит. Кэлин улаханнык ыалдьан, хаста да балыыһаҕа киирэн сыппыт. Көрөр-харайар киһитэ суох буолан, кырдьаҕастар дьиэлэригэр ыыппыттара үһү. Убайын ааҕы ыйдаран бара сылдьыбытым да, ааннара дьиэ харбыыр суокканан баттыктаах турара. Дьиэлэрэ нэһилиэк килбэйэр киинигэр турар ат сүүрдүөххэ сөп улахан уораҕай эбит. Арай, мин уолҕамчы санаабар уол бэйэтэ да, аҕата да бу дьиэҕэ батан олоруох эбиттэр… Ол убайын кытары кэлин көрсөр инибин.

…

Егор туох да буолбатаҕын курдук сылдьар. Ол эрэн икки ардыбытыгар истиэнэ үүннэрэн таһаарбыт. Мариналаахпыт аны этиһэллэрэ күн-түүн элбээн иһэр. Сотору-сотору туохтарын эрэ быһаарсаллар, хаһыытаһаллар. Онтон өр буолбаттар, эмиэ куустуһан баран эйэ-дэмнээхтик сылдьар буолаллар. Итинник омуннаах түһүүлээх-тахсыылаах сыһыан сылаппат буоллаҕа дуу? Ол эрэн, киһи барыта мин курдук толкуйдуур буолбатах буоллаҕа.

Дэриэбинэ иһэ мин уонна Арыйаан туспутунан хоп-сип холбуката буолан үллэҥниирин кимтэн да истэ, илэ көрө иликпин. Буолумуна, утары көрөн туран ким туох диэҕэй?.. Айа, туох да диэтиннэр. Ис дьиҥэ кинилэр хобугунаһалларын курдук буолбатах буолла да бүттэҕэ дии…

Балаҕан ыйын 26 күнэ, бээтинсэ

Наһаа акаарыбыын… Хайдах туох диэн манна суруйуохпун билбэппин. Бүгүн оскуолаҕа көрдөөх стартар буоллулар. Оскуола оҕолорун икки хамаандаҕа араарбыттара. Бастакы хамаанда хаппытаана уон биирис кылаас уола Ньургун, иккис хамаандаҕа Арыйаан буолбуттара. Күрэх түмүгэр, хас да очукуонан иккис хамаанда бастаан тахсыбыта. Оонньуу кэнниттэн спортивнай саалаҕа буолар оҕолор дискотекаларыгар мин омук тылын учуутала Евгения Егоровнаны кытта дьуһуурустубалыыр буолбуппут. Женя бэйэм курдук кыра уҥуохтаах, хатыҥыр кыыс. Михаил Семенович эппитигэр дылы, «оскуола улахан кылааһын кыргыттарыттан туох да атыммыт суох». Кини саннын байаатынан сылдьар сырдык баттахтаах, хойуу кыламан быыһынан кип-киэҥинэн тэрбэччи көрбүт хара харахтаах. Арба, били дьаһалтаҕа үлэлиир Рома кини кэргэнэ эбит. Быйыл кыыс үөрэҕин бүтэрбитин кэннэ, соторутааҕыта эрэ ыал буолан, манна уол дойдутугар көһөн кэлбиттэр.

Улахан уолаттар аппаратура холбуу сылдьар бириэмэлэригэр Женя дьиэбэр бара охсон кэлиэм диэн барбыта. Мин тренердэр хосторугар соҕотоҕун олордохпуна, Арыйаан киирэн кэлбитэ.

– Эҕэрдэ, Арыйаан, бастаабыккытынан! – диэн үөрэ-көтө эҕэрдэлии тоһуйабын.

– Нина Ивановна… – Осипов тугу эрэ этиэх курдук гынар эрээри эппэт. Таайтарыылаахтык мичээрдээн кэбиспитигэр, үрүҥ тиистэрэ кэчигирэһэн көһүннүлэр. Хап-хара харахтара дьиктитик чоҕулуҥнастылар. Эмиэ да оҕолуу ыраастык, эмиэ да улахан киһилии, дириҥник…

– Истэбин? – бу уол тугу этээри гына-гына толлон турар буоллаҕай диэн утары көрдүм.

– Мэ… бу эйиэхэ, – кэмниэ кэнэҕэс Арыйаан спортивнай көстүүмүн сиэбиттэн «Альпен голд» билииккэ сакалааты таһааран утары уунна. Мин көһүппэтэх буоламмын соһуйан, саҥата суох таалан турдум. Бу түгэҥҥэ хайдах быһыыланыахтаахпын, тугу хоруйдуохтаахпын билбэккэ:

– Б-баһыыба, – эрэ диэтим. Осипов миэстэтигэр тэпсэҥэлээн ылла уонна киэр хайыһаат тахсан баран хаалла. Онуоха туох эрэ улахан бөрүкүтэ суох кистэлэҥи таайбыттыы ытырыктата санаатым… Сотору Женя кэллэ. Иккиэн саалаҕа тахсан оҕолору көрдүбүт. Ол турдахпытына, алтыс кылаас кыргыттара «…биһиэхэ кып-кыралыыны биэрдилэр дии. Алта билииккэ сакалаат биэрбиттэрэ хайдах тиийбэтий…» дэһэр саҥалара иһиллэн ааста. Мин тымныы уунан саба ыстарбыттыы дьик гына түстүм. Үлтү кыбыһынным, сааттым. Арыйаан доҕотторун кытта саала биир муннугар хаадьылаһа тураллар.

– Осипов! – музыка холбоно илик буолан Арыйаан тута иһиттэ. – Кэл эрэ.

Тренердэр хосторун иһигэр уу чуумпу сатыылаата. Туохтан саҕалыахпын билбэккэ, уолу утары көрөн олордум.

– Арыйаан, хамаандаҥ оҕолоро сакалааттан матан хомойон тураллар ээ, – тургутардыы, сирэйин-хараҕын одуулуубун. Онуоха Осипов мух-мах тутунна.

– Кинилэр сиэхтээх сакалааттарын миэхэ биэрбиккин дии… Арыйаан, билэбин, эн миэхэ махтаныаххын баҕарбытыҥ буолуо. Ол эрэн… кинилэр бириистэрэ ээ. Итинник гыммат буол. Миэхэ эн махталыҥ – эн этэҥҥэ эрэ сылдьарыҥ. Этэҥҥэ үөрэнэриҥ, аһаан-сиэн, чэгиэн сылдьарыҥ…

– Тугуй ол, оччоҕуна, миигин уоруйах диэри гынаҕын дуо? Ол аата, оҕолорго биэрбиттэрин эйиэхэ аҕалан биэрбит диэн толкуйдуур буоллаҕыҥ. Мин ити сакалааты маарыын бэйэм харчыбынан маҕаһыынтан атыыласпытым. Манна биэрбит сакалааттарын оҕолого барыларыгар түҥэттим. Хайдах кыалларынан үллэрдим. Бэйэм биир тооромоһу сиэбэтим. Ама да мин куһаҕаным иһин, уоруйах буолбатахпын ээ, – уол хаастара түрдэстэн, харахтара уоттанан, сирэйэ бэл кырыыламмыкка дылы буолла уонна кэлэйбиттии көрөн ылаат тахсан баран хаалла…

Акаары… тугун-ханныгын быһаарсыбаккабын эрэ… оо, дьэ хайыахпын билбэппин. Дискотека саҕаламмыта да, Арыйаан биирдэ да көстүбэтэҕэ. Женя биһикки улахан кылаас уолаттара табахтаабыттарын тутан мөҕөн-этэн ыллыбыт. Ол кэмҥэ улахан, оскуоланы бүтэрбитэ ырааппыт көрүҥнээх уол киирэн кэллэ. Хайалара оскуола оҕотун үҥкүүтүгэр кэллэҕэй диэммин көрө турдахпына, мин Сайыынам утары сүүрэн тиийдэ. Ол уолу кытары ыга куустустулар, уурастылар да быһыылаах. Дьон баар диэн толлубатылар… Бу түгэҥҥэ хайдах быһыыланыахтаахпын тобулбатым. Уопсайынан, учуутал үлэтэ наһаа ыарахан эбит. Оҕону кытары алтыһарга, бастакы уочарат, психолог буолуохха наада. Оҕо уйулҕатын билэр, киниэхэ сөпкө сыһыаннаһар эрэ буоллахха үлэ тахсыылаах буолуох курдук. Чэ, бэйи, Сайыыналыын кэлин, утары көрсөн олорон кэпсэтиэм. Ол эрэн бу туора киһи оскуола оҕолорун үҥкүүтүгэр сылдьара табыгаһа суох. Мин Женяҕа имнэнэн кэбистим. Кини туора киһи кэлэн турарын көрөөт, тугу гыныахтаахпытын тута өйдөөтө. Иккиэн сулбу хааман тиийэрдии бэлэмнэнэн эрдэхпитинэ, хата, биһиги дьолбутугар, Сайыынабытын кытта бакаалаһан баран, бэйэтэ тахсан барда. Тоҕус чааска дискотеканы тохтоттубут. Дьуһуурунай сэттис кылаастар сааланы хомуйа сырыттахтарына, санаам буолбата – оскуола төлөпүөнүттэн интэринээккэ эрийдим. Арыйаан кэлбэтэҕэ диэтилэр.

– Чэ, Нина, мин дьиэбэр ойдум, сөп, – Женя эмиэ ыксал муҥунан бакаалаһа охсоот барда.

Барыларын атаарталаан баран, бүтэһигинэн оскуолаттан таҕыстым. Күрэҥсийбит баттахтаах, ынайбыт истээх харабыл оҕонньор аанын иһиттэн хатанна. Мин санаам туой Арыйааҥҥа иэҕиллэ турар. Төһө да бэйэм илэ харахпынан көрбөтөрбүн, кини күлүгээнниирин, баппатын, табахтыырын, арыгы да иһэрин туһунан үгүстэ иһиттим. Онно-манна тиийэн хаалыа диэн испэр куттана саныыбын. Кэбис, дьиэтигэр бара сырыттахпына табыллар. Уулуссаҕа оҕолор үҥкүү кэннэ бэйэ-бэйэлэрин хаадьылаһа-хаадьылаһа, мэниктии-мэниктии дьиэлээн иһэллэр эбит. Миигин бачча киэһэ ханна барар буоллаҕай диэбиттии, муодарҕаабыттыы көрөллөрүттэн иһим түүрүллэн ылла. Аны оҕолор хоп-сип тарҕаталлара итэҕэс этэ. Осипов дьиэтигэр чугаһаан иһэн көрбүтүм, түннүктэрэ барыһан хабыс-хараҥалар, уот суох. Маны көрөн куттанным даҕаны… ханна баран хаалыан сөбүй?

Аан аһаҕас… Хараҥаттан куттаннарбын да, сымыһахпын быһа ыстаан баран иһирдьэ атыллаатым. Уот холбуур ханан баарын хантан билиэмий, илиим иминэн эркини тарбыы сатаан баран, ыксаан, суотабайбар банаар холбоотум. Арай, доҕоор, уун-утары туох эрэ уп-улахан барыйан аҕай турар эбит. Мин куйахам күүрдэ, баттаҕым чахчы турбукка дылы буолла, көхсүм хараҕа тымныйда… Хаһыы-ыһыы суох, биир кэм тахсар ааммын аһа сатаан булумахтанным. Ити түгэҥҥэ эмискэ уот холбонон кэллэ. Бу барыта кыл түгэнин иһигэр буолла. Көрбүтүм, Арыйаан турар эбит. Күлэрин кыатана сатаан буолуо, илиитин сутуруктуу туттан баран айаҕын бүөлүү туттубут. Харахтара туох эрэ көрүдьүөһү көрбүттүү чаҕылыҥнаһаллар. Бүгүнү быһа кини иннигэр саака-суукка киирэн да биэрдим. Саҥа таһааран бэйэм бэйэбиттэн күлэн ыллым. Арыйаан тэбис-тэҥҥэ күлэн тоҕо барда. Онтон өр буолбатыбыт, иккиэн сүбэлэспиттии тэбис-тэҥҥэ тохтоон хааллыбыт.

– Сыыһа өйдөөбүппүн, Арыйаан. Бырастыы гын.

– Чэ, хааллын, – Арыйаан мичээрдээн кэбистэ. Онтон илиитинэн ыҥырардыы даллах гынан кэбистэ. – Ааһыый.

Ааспыкка да сырыттахпына, бүгүн даҕаны уол дьиэтэ ып-ыраас, хомуллуулаах. Биллэн турар, ийэ суоҕа биллэр эрээри, барыта бэйэтин миэстэтигэр, орун оннугар турар. Куукунаҕа биир да кирдээх иһит суох.

– Интэринээккэ эрийэ сылдьыбытым, эйигин суох диэбиттэрэ, – саалаҕа киирэн дьыбааҥҥа олордум.

– Ээ, сылайаммын кэлэн утуйан хаалбытым.

– Арыйаан, эн дьоҥҥор олоро барыаҥ этэ. Халлаан мантан инньэ тымныйыа дии. Хайдах манна соҕотох олоруоххунуй? – дьиэ ортотугар турар маҥан оппуохата онон-манан саккыраан хаалбыт оһоҕу көрөн ыллым уонна эбэн эттим. – Дьиэҥ ититиигэ холбоммотох эбит дии.

– Алтынньыга дылы олоруом. Оттук мас баар. Ол кэннэ интэринээккэ кыстыы барыам.

– Интэринээккэ дуо? – мин соһуйан хааллым. – Тоҕо дьоҥҥор барбакка, ол интэринээккэ бараҕын?

– Миэхэ онно ордук. Дьоммун сирбэппин, сыыһа толкуйдаамаар. Кинилэр наар ыҥыраллар да, бэйэм көҥүл сылдьарбын сөбүлүүбүн. Маны тэҥэ, мин баспын батара сатыылларын, кыра оҕо курдук ньээҥкэлэһэллэрин сөбүлээбэппин, – уол бу бүтэһик таайтаран эппит этиитин миэхэ эмиэ анаабытын мин тута сэрэйбитим.

– Эн сааскын ситиэххэр диэри хайаан да көрүүгэ-истиигэ сылдьыахтааххын ээ, Арыйаан. Онуоха, мин кылаас салайааччыта буоларым быһыытынан, эппиэтинэстээхпин.

– Өйдүүбүн. Ол эрэн аймалҕан тардыбакка эрэ бэйэҥ сэмээр көрө-истэ сырыт, – уол миигин уоскутардыы сып-сылаастык көрөн олорон оргууй хардарда. – Мин баарбын, үчүгэйбин. Долгуйума.

– Ол интэринээккэ эйигин ылаллар дуо? – мин кини туһугар долгуйарым хайдах да уостан хаалбат.

– Ылаллар. Онно кыстаабытым хас да сыл буолла. Нина Ивановна, – уол мичээрдээбитинэн миигин тобулу көрө түстэ. – Долгуйан бүт.

Мин бу бэйэтин иннин бэйэтэ бэлиэр быһаарынар буолбут, улахан киһилии халбаҥнаабат кытаанах толкуйдаах эдэр киһини көрөн олорон салгыы туох да диэхпин булбатым. Онуоха Арыйаан эйэ-дэмнээхтик саҥа таһааран күлэн ылла, онтон таайтарыылаахтык: «Уонна… дьиҥэр, интэринээккэ миигин көрдөөн эрийиэҥ суоҕа этэ» диэтэ.

– Тоҕо? – мин соһуйа иһиттим.

– Хоп-сип итинник кыраттан оҕуруо курдук тиһиллэр ээ. Манна кэлбиккин эмиэ ким эрэ көрдөҕө буолуо… – уол харсыһыннары туппут тарбахтарын сыныйан одуулуурдуу туттан олордо. – Ол иһин, мантан инньэ аны киэһэ чэйдии барыам суоҕа.

Мин туох да диэн хардарыахпын булбатым.

– Арыйаан, мин эйигин кытары атыны кэпсэтэрдээхпин, – бу сатамньыта суох кэпсэтии тутулун уларытаары уонна аһаҕастык кэпсэтэргэ уолдьаста дии санааммын күөмэйбин оҥостон ыллым. Уол аттыбар саҥата суох дьыбааҥҥа утары көрөн олордо. – Былырыын… маайдааҕы өрөбүллэргэ оскуолаҕа туох буолбутай? Миэхэ кэпсээ эрэ…

Арыйаан маны эрэ ыйытыа диэбэтэхтии соһуйан хаалла, сирэйин суунан эрэрдии сууралаамахтаан ылла, өрө тыынна. Тугу эрэ этиэх курдук саҥаран иһэн бөтөн ылла. Санаатын сааһылыыр курдук умса туттан олордо.

– Билбэппин… Мин олох билбэппин. Мин суох этим онно. Хантан ылан миигин сылдьыбытыҥ дииллэрин өйүм хоппот… Тоҕо миигин буруйдуулларын сатаан санаабаппын.

Уол ити тыллары нэһиилэ ыган таһаарардыы сибигинэйэ былаастаан хардарда уонна умса туттан сири одуулаан олордо. Эмискэ баҕайы кыччаан, тулаайахсыйан хаалбыт көрүҥнэннэ. Наһаа аһынным эрээри тугунан да көмөлөһүөхпүн булбатым. Кини кэтит көхсүгэр илиибин ууран таптайан ылбыппар Арыйаан эмискэ хайыһа түстэ уонна кууһан ылла. Төбөтүн санныбар өйөөн, баттаҕым быыһыгар сирэйин кистии тутта…

Хаарыан оҕону наһаа да аһына санаатым. Тоҕо? Көмүскэһэр төрөппүтэ суоҕун иһин дуо? Тыыннаахтар тулаайахтара буолан, көрүүтэ-истиитэ суох хаалбытын иһин дуо?

– Арыйаан, барыта кэминэн буолуо, истэҕин? Кырдьык үрдүгэр сымыйа ыттыбат! Хаһан даҕаны! Ааспыкка биэрбит кинигэбин аахпытыҥ буолуо дии. Кырдьык син биир хаһан эрэ тахсыаҕа, оннук буолбат дуо, ээ, Арыйаан?

…Кини тугу да саҥарбат, өрө уһуутаан ылар, кыбыстыбыттыы сирэйин кистиир.

Мин быһаарсыаҕым. Кырдьык өрөгөйдүөҕэ. Туохтан саҕалыырбын билбэппин, ол эрэн, сымыйаны суурайыаҕым, хайаан даҕаны…

Алтынньы 1 күнэ, оптуорунньук

Эмиэ өр да суруйбатым. Бэҕэһээ оскуола түмэлигэр тахса сырыттым. Юрий Поликарпович диэн кырдьаҕас киһи үлэлиир. Тахсан билистим, түмэлгэ туох-туох баарын көрдүм-иһиттим, нэһилиэк устуоруйатын ыйыталастым. Биирдэ эмэ манна оҕолору киллэрэн уруок ыытыам диэбиппэр, хата, үөрдэ аҕай.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.