скачать книгу бесплатно
Bir sevgi tarixçəsi
Erik Siqal
Ekranlaşdırılmış əsər
Müəllifinin kinossenari kimi yazdığı, lakin kimsəyə sata bilmədiyi üçün menecerinin məsləhəti ilə romana çevirdiyi, nəticədə ona dünya şöhrəti qazandıran bu əsər oxucu qəlbini riqqətə gətirir.
Erik Siqal
Bir sevgi tarixçəsi
Silviya Herşerə və Con Fləksmana
…namque… solebatis Meas esse aliquid putare nugas…
(«…mənim cızma-qaralarımın mənasız olmadığına, yəqin ki, inanırsınız…»)
Qay Valeri Katull,
Miladdan öncə 87–54-cü illərdə yaşamış
Roma şairi
1
Artıq həyatdan köçmüş iyirmi beş yaşlı bir qız haqqında nə demək olar?
Deyə bilərəm ki, o, gözəl idi. Ağıllıydı. Mosartla Baxın vurğunuydu. «Bitlz»i sevirdi. Bir də məni. Yadımdadı, o, yenə məni bu musiqiçilərlə eyni dəstəyə qatıb-qarışdırdığı günlərdən birində soruşmuşdum ki, yaxşı, bəs sən bizi hansı ardıcıllıqla sevirsən? Gülə-gülə cavab vermişdi: «Əlifba sırası ilə». Onda mən də gülmüşdüm. Amma indi oturub fikirləşirəm, tapmağa çalışıram: görəsən, o məni bu siyahıya adımla daxil edirmiş, yoxsa soyadımla? Əgər adımı nəzərdə tuturmuşsa, mən siyahının lap axırına düşürəm, Mosartın dalınca sürünürəm; yox, soyadımı götürürmüşsə, bir az irəliləmək imkanı qazanıram, Baxla «Bitlz»in arasına soxula bilirəm. İstənilən halda birinci olmamağım bəzi axmaq səbəblər üzündən məni əməlli-başlı əsəbiləşdirir. Xüsusilə ona görə ki həmişə, hər yerdə birinciliyə alışmışam. Yəqin, irsi əlamətdir, nəsilliklə belə olmuşuq.
***
Sonuncu kursun payızında meylimi Redkliff kitabxanasına salmışdım. Ona görə yox ki, pişik ətə baxan kimi mən də buradakı qızların ayaqlarına baxmağa gəlirdim. Hərçənd, nə gizlədim, imkan düşəndə əldən vermirdim. Amma ən əsası, Redkliff kitabxanası sakit bir yer idi, burada hansısa tanış adama rast gəlib onun çənəsinin altına düşmək təhlükəsi yox idi, dərsliklərə olan tələbat isə bizim universitetin kitabxanasındakı qədər yüksək deyildi.
Ertəsi gün növbəti tarix imtahanımı verməliydim. Harvard tələbələrinin səciyyəvi xəstəliklərindən biri də budur ki, onlar fənn müəlliminin tapşırdığı kitabları son ana qədər əllərinə almırlar. Tələsmədən kitabxananın qeydiyyat bölməsinə yaxınlaşdım və məni sabahkı biabırçılıqdan xilas edəcək dərsliyi istədim. Bölmədə, piştaxtanın arxasında iki qız dayanmışdı: biri – tennisçiyə bənzər uzundraz şey idi, digəri isə eynəkli siçanı xatırladırdı.
Mən «Dördgöz Siçan»ı seçdim.
– «Orta əsrlərin tənəzzülü» kitabınız varmı?
O, ötəri baxışla məni süzdü.
– Bəs sizin necə, öz kitabxananız varmı?
– Bura baxın, Harvard tələbələrinə Redkliff kitabxanasından istifadə etməyə icazə verilir, – deyə azacıq əsəbiləşdim.
– Söhbət məsələnin qanuni tərəfindən getmir, Preppi[1 - Preppi (ing. Preppie) – ali məktəblərə hazırlıq üzrə özəl kurslarda oxuyanlara istehza ilə verilən ad. Adətən, belə kurslara varlı ailələrin uşaqları gedirlər – bütün izahlar tərcüməçinindir.], – deyə «dördgöz» təhərini pozmadan cavab verdi, – mən etikadan danışıram. Harvardda sizin beş milyon kitabınız var. Bizsə bir neçə min kitabın ümidinə qalmışıq.
İlahi, sən bir bunun yekəxanalığına bax! Bəziləri hesab edirlər ki, Redkliffin qızlarının sayı Harvardın oğlanlarının sayından beş dəfə azdırsa, deməli, qızlar da burada beş dəfə bizdən ağıllı olmalıdırlar[2 - Qızlar üçün humanitar Redkliff kolleci 1879-cu ildə oğlanlar üçün Harvard universiteti (1636) ilə eyni şəhərdə yaradılıb. 1963-cü ildə kolleclə universitet arasında başlanmış sıx əməkdaşlıq 1999-cu ildə bu ali məktəblərin birləşməsi ilə nəticələnib. Kollec universitetin nəzdində Perspektiv Tədqiqatlar üzrə Redkliff İnstitutuna çevrilib.]. Görünür, bu qız həmin özündənmüştəbehlər zümrəsindəndir. Adətən, mən belələrinin buynuzunu dərhal sındırıram, amma indi zəhrimara qalmış kitabsız keçinə bilməzdim.
– Qulaq as, bu lənətə gəlmiş kitab mənə çox lazımdır.
– Olmazmı ki, danışığına fikir verəsən, Preppi?
– Axı niyə belə əminsən ki, mən özəl hazırlıq kurslarını bitirmişəm?
– O dəqiqə görünür ki, böyük ağıl sahibi deyilsən, amma varlısan, – deyə o, eynəyini çıxardı.
– Səhv edirsən, – etiraz etdim. – Əslində, mən ağıllı və kasıbam.
– Oh, Preppi, yox, ağıllı və kasıb mənəm.
İndi o, dimdik üzümə baxırdı. Şabalıdı gözləri var idi. Yaxşı, mübahisə etməyəcəyəm, bəlkə də, varlı olduğum, həqiqətən, sifətimdə yazılıb. Amma heç kimin, hətta gözəl gözləri olan bir Redkliff qızının da məni maymaq adlandırmasına dözmərəm.
– Bəs sən özünü niyə belə ağıllı hesab edirsən? – soruşdum.
– Çünki dünya dağılsa da, sənin kimisiylə qəhvə içməyə getmərəm.
– Bura bax, mənim səni heç hara dəvət etmək fikrim yoxdur.
– Elə buna görə də deyirəm ki, axmaqsan, – o cavab verdi. – Sübut istəyirdin, bu da sübut.
***
İcazənizlə, niyə bu ötkəm qızı qəhvə içməyə dəvət etdiyimi sizə başa salım. Ən gərgin məqamda uzaqgörənliklə geri çəkilməyim, yəni onu qəhvə içməyə aparmaq fikrinin çoxdan ağlıma gəldiyini deməyim arzusunda olduğum kitabı əldə etmək imkanı verdi. Kitabxana bağlananadək o, iş yerini tərk edə bilməzdi. Deməli, mənim ixtiyarımda kifayət qədər vaxt qalırdı ki, kral hakimiyyətinin on birinci əsrin sonlarında dinin təsirindən azad edilərək qanunla idarə olunmağa başlanması haqda bir neçə sanballı cümlə yadda saxlayım. Nəticədə imtahanda «A minus»[3 - A – ABŞ universitetlərində ən yüksək qiymət] aldım – kitabxanaçı qız ilk dəfə piştaxtanın arxasından çıxanda mən də onun ayaqlarına həmin qiyməti vermişdim. Demək olmaz ki, onun libasını da eyni dərəcədə yüksək dəyərləndirmişdim, məncə, bu qız çox ala-bəzək geyinmişdi. Xüsusilə çiynindən asdığı qəribə çantasını bəyənməmişdim – hindlilərin çantasına bənzəyirdi. Amma yaxşı ki, lağ etməmişdim, çünki sonradan məlum olmuşdu ki, onu özü tikib.
Biz yaxınlıqda yerləşən «Cırtdan» restoranına getdik. Restoranın adına baxmayaraq buraya təkcə liliputları yox, hamını buraxırdılar. Mən iki qəhvə və şokoladlı «brauni» ilə dondurma sifariş verdim (onun üçün).
– Mən Cennifer Kavilleriyəm, – deyə o özünü təqdim etdi, – italyan əsilli amerikalıyam.
Guya özü deməsəydi, haralı olduğunu soyadından başa düşməyəcəkdim.
– Musiqi sahəsində ixtisaslaşıram, – Cennifer əlavə etdi.
– Mənsə Oliverəm, – cavab verdim.
– Bu sənin adındır, ya soyadın? – o maraqlandı.
– Adımdır, – dedim və soyadımı, tam olmasa da, söyləməli oldum. – Oliver Barrett.
– O-o, – Cennifer canlandı. – Barrett tanınmış şairin soyadıdır[4 - Elizabet Barrett Brauninq (ing. Elizabeth Barrett Browning, 1806–1861) – məşhur ingilis şairi].
– Hə, – deyə mızıldandım. – Amma qohum deyilik.
Araya sükut çökdü. Ürəyimdə sevindim ki, nə yaxşı, Cennifer şairi yada saldı, başqaları kimi, soyadımı eşidər-eşitməz, «Barrett Holl»u[5 - Harvard universitetinin ərazisində qədim bina. Bina 1859–1860-cı illərdə Barrettlər nəslinin nümayəndəsi tərəfindən tikdirilərək universitetə bağışlanıb.] xatırlamadı. Harvardın həyətindəki bu nəhəng və yassar binanı tikdirib universitetə bağışlamış kişi ilə yaxın qohumluq əlaqəm olduğundan həmişə utanc hissi keçirmişəm. «Barrett Holl» – mənim ailəmin ölçüyəsığmaz varidatını, şöhrətpərəstliyini və Harvardizm xəstəliyini gözə soxan monumental abidədir.
Cenni nəzakətlə susmaqda davam edirdi. Yəni bizim söhbət üçün mövzumuz belə tez bitmişdi? Bəlkə, tanınmış şairə aidiyyətimin olmamağı onu məyus etmişdi? Nə baş vermişdi? Qız qarşımda oturub dinməzcə gülümsəyir və sifətimə baxırdı. Pərtliyimi gizlətmək üçün onun masanın üstünə qoyduğu dəftərləri götürüb vərəqləməyə başladım. Maraqlı xətti var idi: balaca, itiuclu hərflərlə yazırdı, böyük hərflərdən isə ümumiyyətlə istifadə etmirdi. (Nədir, bu da özünü e.e.kamminqsin[6 - Edvard Estlin Kamminqs (ing. Edward Estlin Cummings, 1894–1962) – Amerika şairi, yazıçısı, rəssamı, dramaturqu, formalizmin nümayəndəsi. Deyilənlərə görə, Kamminqs hətta öz adını belə kiçik hərflərlə yazırmış (e.e.cummings).] ardıcıllarından hesab edir?) Cenninin qeydlərini nəzərdən keçirir, onun adları çox romantik səslənən kurslarının nədən ibarət olduğunu dərk edə bilmirdim: «Müq.ədəb.105», «Musiqi150», Musiqi201»…
– «Musiqi201»? Bu nədir, buraxılış ilində tələbələr üçün ixtisas kursunun adıdır?
Cenni başı ilə təsdiqlədi və fəxrlə dedi:
– Renessans dövrünün polifoniyası!
– Bəs «polifoniya» nədir?
– Həyəcanlanma, Preppi, onun seksə heç bir aidiyyəti yoxdur.
Axı mən niyə bütün bunlara dözməliyəm? Nədir, bu qız heç «Crimson»u[7 - Harvard universitetinin qəzeti] oxumur? Mənim kim olduğumu bilmir?
– Ey, sən bilirsənmi, mən kiməm?
– Bilirəm, – onun səsində etinasızlıq duyulurdu. – Sən «Barrett Holl»un sahibisən.
Yox, o mənim kim olduğumdan xəbərsizdi.
– «Barrett Holl» mənə məxsus deyil, – qızın səhvini düzəltdim. – Mənim babamın böyük babası onu çoxdan Harvarda bağışlayıb…
– …ki, uzun illər sonra onun nəvəsinin kiçik nəvəsini həmin universitetə bəh-bəhlə qəbul etsinlər.
Bu yerdə artıq mənim səbrim tükəndi, o, bütün sədləri aşmışdı!
– Cenni, əgər sən mənim ağılsız, daxilimin boş olduğuna belə əminsənsə, nə üçün məni özünə qəhvə almağa məcbur edirdin, dalıma düşüb buraya gəlirdin?
O, düz gözlərimin içinə baxıb güldü:
– Çünki zahirin xoşuma gəlib.
***
Qalib gəlmək üçün uduzmağı da bacarmaq lazımdır. Burada heç bir ziddiyyət yoxdur. Məğlubiyyəti qələbəyə çevirmək bacarığı əsl Harvard tələbələrini başqalarından fərqləndirən mühüm keyfiyyətdir.
«Çox ağır qələbə oldu, Barrett. Amma siz fısqırıq oynadınız!»
«Çox şadam ki, uşaqlar, axırda istədiyinizə nail ola bildiniz. Sizə bu qələbə hava-su kimi lazım idi!»
Azarkeşlərdən dəfələrlə eşitdiyim bu sözləri xatırlaya-xatırlaya düşünürdüm ki, əlbəttə, tam və qəti qələbə yaxşı şeydir. Bununla belə, son anda vurulmuş qolla oyunu udmaq şansı varsa, mən ikincisini seçərdim. Odur ki Cennini evə ötürəndə bu özündənrazı Redkliff gözəlçəsi üzərində axırıncı zərbə ilə qələbə çalmaq ümidimi itirməmişdim.
– Bura bax, Redkliff gözəlçəsi, cümə günü axşam Dartmutda hokkey oyunu olacaq.
– Nə olsun?
– O olsun ki, istəyirəm, sən də gələsən.
Cenninin cavabı Redkliff qızlarının idmana münasibətini tam dolğunluğu ilə əks etdirirdi:
– Niyə avara bir oyuna görə durub buradan Dartmuta yol ölçməliyəm?
Guya saymazyana dedim:
– Çünki mən oynayacağam.
Araya sükut çökdü. Nəfəsimi qısıb cavab gözləyirdim. Mənə elə gəlirdi ki, yerə düşən qarın da səsini eşidirəm.
– Hansı komandada? – nəhayət, Cenni dilləndi.
2
IV Oliver Barrett
İpsviç, Massaçusets ştatı.
Yaşı – 20.
İxtisası – ictimai elmlər.
Dekan siyahısı[8 - Dekan siyahısı – semestrdə, yaxud tədris ilində ən yüksək bal toplamış tələbələrin siyahısı]: 1961, 1962, 1963-cü illər.
«Sarmaşıq Liqası»[9 - «Sarmaşıq Liqası» – ABŞ-ın şimal-şərqində yüksəkkeyfiyyətli təhsil verən səkkiz universitetin yaratdığı assosiasiyaya verilmiş ad. Bu universitetlərin hamısının köhnə binalarında divarlar sarmaşıqla örtülü olub.] çempionatının qalibi: 1962, 1963-cü illər.
Gələcək peşəsi – hüquqşünas.
Sonuncu kurs tələbəsidir.
Ekseterdə Filips Akademiyasının[10 - Ekseter şəhərində (Nyu-Hempşir ştatı, ABŞ) tam orta təhsil verən qədim, nüfuzlu özəl məktəb] məzunudur.
Boyu – 5 fut 11 düym[11 - 1 ingilis futu – 0,3048 metrə, 1 ingilis düymü – 2,54 sm-ə bərabərdir; 5 fut 11 düym = 179,2 sm.].
Çəkisi – 185 funt[12 - 1 ingilis funtu – 0,454 qram təşkil edir;185 funt = 84 kq.].
Əlbəttə, Cenni artıq mənim haqqımda bu məlumatları proqramdan oxuyub. Vik Kleman, bizim menecer onun pulsuz paylanan proqramlardan birini götürdüyünü öz gözləri ilə görüb. Üç dəfə soruşmuşam.
– Sən Allah, Barrett, nədir, olmaya, ilk dəfədir görüşə qız çağırırsan?
– Yum ağzını, Vik, yoxsa dişlərini döşəmədən yığmalı olacaqsan.
Biz oyundan qabaq əzələlərimizi açmaq üçün buz üstünə çıxanda mən nəinki Cenniyə əl etmədim, heç o oturan tərəfə də baxmadım (gör necə pis oğlanam!). Bununla belə, əmin idim ki, Cenni gözaltı onu izlədiyimi düşünür. Birləşmiş Ştatların himni səslənəndə eynəyini bayrağa sonsuz məhəbbət əlaməti olaraq çıxarmamışdı ki?!.
İkinci hissənin ortalarına kimi hesab açılmasa da, artıq biz Dartmutu üstələyirdik. Devi Constonla mənim rəqib qapısının torunu deşməyimizə az qalırdı. Bunu hiss edən «Yaşıl əclaflar» kobud oynamağa başladılar. Yəqin, biz hesabı açmamış onlar bir-ikimizin qabırğasını sındırmaq istəyirdilər. Artıq qan iyi hiss edən tamaşaçılar vəcdə gəlmişdilər, bar-bar bağırırdılar. Hokkey oyununda «qan» deyəndə, həqiqətən, buz üstündə qan, yaxud, heç olmasa, qol nəzərdə tutulur. Azarkeşlərin tələbinə həmişə hörmətlə yanaşan bir oyunçu kimi mən həmişə çalışmışam ki, onların nə qan, nə qol arzularını gözlərində qoyum.
Dartmutun mərkəz hücumçusu Ol Reddinq bizim göy müdafiə xəttimizə yaxınlaşanda mən onun qarşısına çıxdım. Biz az qala əlbəyaxa olduq, mən güclü çıxıb şaybanı aldım və əks-hücuma keçdim. Azarkeşlər boğazlarını cırırdılar. Sol tərəfimdə Devi Constonu görürdüm, amma işi özüm axıra çatdırmaq istəyirdim. Rəqibin yastı-yapalaq, bir az da qorxaq qapıçısının gözünün odunu hələ o, Deerfild komandasında oynayanda almışdım. Amma məni haqlamış iki dartmutlu müdafiəçini caşdırmaq, zərbə anında şaybanı itirməmək üçün qapının arxasına keçib dövrə vurmalı oldum. Onlar fəndimi anladılar və üçümüz də qapı arxasında bir-birimizə qarışdıq. Adətən, belə vəziyyətdə mən rəqib formasında kimi görsəm, vururam. Şayba ayaqlarımızın arasında ilişib qalmışdı, bizsə oyunu yaddan çıxarıb var qüvvəmizlə bir-birimizə yumruq atırdıq.
Qəfildən hakimin fiti eşidildi.
– Sən! İki dəqiqə cərimə!
Başımı qaldıranda hakimin mənə tuşlanmış barmağını gördüm. Mən niyə? Hansı qaydanı pozdum ki?
– Bəsdir, hakim, mən axı nə elədim?
Amma hakim dialoqun davamına azacıq da olsa həvəs göstərmədi. Üzünü oyuna nəzarət edən rəsmi nümayəndələrin əyləşdiyi masaya tərəf çevirib: «Yeddi nömrəli oyunçu, iki dəqiqə», – deyə qərarını təsdiqlədi.
Mən etiraz etdim, hərçənd bu heç nəyi dəyişmirdi. Azarkeşlər istəyirlər ki, sevdikləri oyunçular ən kobud qayda pozuntusuna yol verdikləri hallarda belə cəza qərarına öz etirazlarını bildirsinlər, mən də onlar xoşladıqları kimi etdim. Hakim əlini yellədi və mən birtəhər hirsimi boğub könülsüz-könülsüz cərimə skamyasına tərəf getdim. Qapını açmadan bortun üstündən aşdım. Konkilərimin ülgücləri taxta döşəməni xırçıldatdı, ardınca diktorun əsəblərimi bir az da cırmaqlayan səsi eşidildi:
