Двое на вуліцы

Але такое было толькі напачатку. Потым ён паспакайнеў, супакоіўся і нечакана адкрыў у сабе дужа шчырага дамаседа – якраз такога, над якімі раней пацяшаўся і сам.

Яму было хораша дома, ён адусюль, як зараз Радзік, ірваўся дамоў, у камандзіроўках сумаваў па сям’і, вярнуўшыся, прыбіраў у хаце, адбіраў у Тоні венік, калі тая мяла падлогу, мыў посуд, быў далікатны і ласкавы з жонкаю. Тады яму здавалася, што ўсё так і павінна быць, тады ён асабліва не звярнуў увагі на споведзь Майкі Цененькай, экзальтаванай жанчыны з мантажнага цэха, якая, на думку многіх, без прычыны развялася са сваім мужам, кандыдатам навук, прыстойным і вядомым у вучоным свеце чалавекам, а сэнс той размовы дайшоў да яго толькі зараз.

Майка тады нечакана для Алега – да гэтага яна толькі кпіла з яго – напрасілася, каб ён правёў яе дахаты, узяла Жавейку пад руку, прыціснулася – прыгожая, у вялікіх зялёных акулярах – да яго пляча (Алег баяўся толькі, каб, крый Бог, не ўбачыла іх у такой далікатнай блізкасці жонка), ішла і даверліва расказвала:

– Ты разумееш, ён настолькі быў правільны, настолькі прыстойны – аж да непрыстойнасці. Прыйдзеш з работы, а ён ужо сядзіць дома – чысценькі, акуратненькі, прычасаны, зашпілены на ўсе гузічкі, пантофлікі на нагах – з нейкімі буклямі, – ветлівы, культурны; сядзіць і газетку чытае. І ўвесь час так, з дня ў дзень так – «прабачце», «калі ласка», «дазвольце». Пасварыцца і то як след не ўмее. Я прыйду, пагляджу на ўсё гэта – і не магу: цяжка, невыносна, няма нават чым дыхаць! Ну спазніся ты, д’ябал, хоць на мінутку, ну затрымайся дзе, ну закуры – хай хоць у хаце мужчынам запахне, – ну напіся ўрэшце, прыйдзі п’яны, каб я з цябе чаравікі зняла, у ложак цябе сама паклала, ну вылайся ты хоць раз – салёна, па-мужчынску, ну пабі якую вазу. Аж не, прыйдзеш з працы, а ён ужо сядзіць на крэселку – чысценькі, акуратненькі, у пантофліках, – яна крыху задумалася, потым дадала: – Я разумею, Алег, ты недзе думаеш пра мяне – вар’ятка. Разумею, што калі б ён і напраўду быў такі – і піў, і курыў, і лаяўся, – я злавалася б, плакала і пакутавала. Але ж і гэтак таксама душна. Разумееш – душна. Ды пакажы ж ты, д’ябал, хоць раз, што ты сапраўдны мужчына…

Майка і праўда была крыху дзівачка. Яна ўсё шукала нейкі ідэал, казала, што ёй падабаюцца высокія, стройныя, кучаравыя, прыгожыя. Але знайсці такога сярод сваіх знаёмых пакуль што ёй не ўдавалася: адзін быў высокі, але сутулы, другі – стройны, але не кучаравы, трэці – кучаравы, але непрыгожы.

А Кірык, горкі п’яніца, з якім пазнаёміў яго Лясун і пра якога Алег і зараз нічога не ведаў – ні дзе працуе, ні хто ён такі (Лёша, знаёмячы, толькі кінуў: «Ведаеш, пра яго нават родная маці гаворыць: „А мой жа ты сыночак, а памёр бы ты маленькі, дык я б перамучылася, пераплакалася тады, ды і жыла б цяпер спакойна“», – на гэта Кірык адно няпэўна ўсміхнуўся, а Лясун, выстаўляючы на стол паўлітэрку, зарагатаў: «Ну што, уздадзім на гарачае каменне?»), дык вось, гэты самы Кірык, калі размова зайшла пра яго, Алегаву, бяду, пранікліва гледзячы ў душу сваімі выцвілымі, нібы палінялымі ад сонца вачыма, спытаўся:

– Чакай, а ты хоць раз жонку сваю біў?

– Не, канечне.

– Не біў? – здзівіўся Кірык, асуджальна паківаў галавою, пацепаў худымі плячамі, на якіх пінжак вісеў як на коліку, і перапытаўся: – Не біў? Дык а за што ж яна цябе тады любіць будзе? Біць трэба. Абавязкова!

Алег зазлаваў на Кірыка, пачаў крычаць, даказваць, што ўсё гэта не так, але сам міжволі разумеў, што ў яго словах штосьці ёсць, што гэты п’яніца выпадкова – дзе там выпадкова: Кірык у гэтым перакананы, гэта яго праграма – агаліў сэнс нейкіх дужа дзіўных у сямейным жыцці рэчаў, пра існаванне якіх ён нічога не ведаў і ў якіх, адчуваў, яму яшчэ варта пакапацца, разабрацца.

І праўда, ён ніколі не набіў жонку і нават як след не насварыўся, не накрычаў на яе.

Да Алега зараз даходзілі чуткі, нібыта Тоня гаворыць пра яго кепска – маўляў, ён такі-сякі, цюхцяй, тыран, – але ён у гэта не верыў: відаць, заўсёды, калі з кім-небудзь здараецца вось такая, як з ім, бяда, ля яе шчодра буяюць розныя прыдумкі, плёткі, шэпты, якія, нібы пустазелле, ушчэнт глушаць пад сабою ісціну. Хаця, падумаўшы, Алег згаджаўся, што Тоня і напраўду магла гаварыць такое: яна ж кінула мужа, пайшла ад яго да другога, і ёй зараз трэба было неяк апраўдаць гэты свой выкрут. А хіба не самае лепшае апраўданне – даказаць, што вінаваты якраз нехта іншы, а не ты?

У злосці думаў, што Тоня і сама не анёл. Алег малавата бачыў ад жонкі ласкі. У яе чамусьці ніколі не з’яўлялася жадання проста так абняць яго, проста так пагладзіць па галаве – а як ён любіў, калі яго гладзілі па валасах!

Аднойчы са свайго балкона Жавейка ўбачыў, як з суседняга пад’езда выйшлі трое мужчын у белых сарочках, як услед за імі выбегла жанчына з пінжаком у руках, гукнула аднаго з іх, накінула яму на плечы – ужо было па-восеньску халаднавата – пінжак, а сама хуценька, усяго на нейкую секунду, ласкава прыгарнулася да яго і паспела за гэты час і пагладзіць каханага па валасах, і пацалаваць яго – як ён тады зайздросціў добрай мужчынскай зайздрасцю таму звычайнаму чалавеку!

Цюхцяй, размазня, тыран… Ну, што крыху размазня, гэта, мусіць, правільна, яму і раней казалі: «Чаму ты нейкі маўклівы? З табою ж сумна».

Памятае, калі быў неяк – яшчэ да арміі – дома на канікулах, яму, студэнту, спадабалася школьніца з Ленінграда, якая гасцявала ў іхняй вёсцы. Ён правёў яе пару разоў з вечарынкі, а потым убачыў, што дзяўчынка ад яго ўцякае да Пеці Мамціка – аднавокага, зусім непісьменнага пастуха – і з ім да самае раніцы сядзіць на лавачцы; калі пачынае світаць, яна лезе на сена, а Мамцік, так і не задрамаўшы, нават не звёўшы за ноч вачэй, выганяе ў поле кароў. Гэта Жавейку дзівіла, нават абражала – ён жа як-ніяк студэнт, вучоны чалавек, а яна памяняла яго на нейкага пастуха, які і распісацца толкам не ўмее. Алег злаваўся і не разумеў, што дзяўчыне было ўсё роўна, хто вучаны, а хто нявучаны: проста з пастухом, які ўмеў хораша расказваць розныя гісторыі, ёй было цікавей, чымся з ім.

Значыць, ён цюхцяй, сумны. Хай сабе. Але вось тыран! Алег развёў рукамі – які з яго тыран? Хаця – і Алег усміхнуўся, падумаўшы пра гэта, – можна і яго, калі захочаш, абвінаваціць у такім граху.

Успомнілася, як ён лячыў Тоню, калі тая раптам прастуджвалася. Ставіў ёй гарчычнікі, паіў гарачым чаем з малінавым варэннем ці з ліповым цветам, добра ўкрываў, падтыкаў з усіх бакоў коўдру, каб нідзе не дзьмула, і сядзеў ля яе, як ля малога дзіця. Тоні было горача, і яна шчыра прасілася:

– Алежка, ну дазволь мне хоць адну нагу высунуць. Мне ж млосна. Мне здаецца, я высуну нагу і адразу паздаравею.

– Ты што, – злаваўся ён, – ляжы, пацей. Не высоўвай нічога, бо яшчэ горш прастудзішся.

– Алежка, родненькі, ну дазволь, – стагнала яна. Але ён не дазваляў.

– Алежка, родненькі, ну які ж ты тыран. Ты мой мучыцель, Алежка.

Тыранам яна звала яго і тады, калі ён угаворваў яе, нават прымушаў есці, калі сілком паіў рознымі вітаміннымі сокамі і адварамі – з шыпоўніка, смароды ці з журавін. Хіба ён мог нават падумаць, што вось пра тое, блазнотнае, можна будзе гаварыць потым як пра нейкую яго віну?

А Кірыкавы словы і зараз не давалі яму спакою – варушыліся, як мурашкі. Ён пакуль яшчэ не ведаў, ці сапраўды трэба біць кожную жонку, але ведаў пэўна, што да жанчыны трэба адносіцца не так, як ён, – стражэй і ласкавей: жанчына ўсё ж любіць, калі яе трымаюць у руках.

Алег адчуваў, што зараз ён адкрыў для сябе нешта дужа важнае, зразумеў нешта патаемнае ў жанчыне – тое, што яна заўсёды стараецца схаваць, – але ад гэтага яму было яшчэ болей сумна.

* * *

У «палонцы» – так яны між сабою жартам называлі маленькае, светлае кафэ, з вялізнымі, на ўсю сцяну, вокнамі – было ўжо шумна і весела. Нават адсюль, з вуліцы, праз незавешаныя шыбы – задымленыя цюлевыя фіранкі, мусіць, знялі, каб памыць, – было добра відаць, што там робіцца.

За сталом, у цэнтры, ужо сядзеў Лёша Лясун і, узняўшы ўгору рукі, натхнёна трос у паветры сціснутымі кулакамі. Ля яго ціха і абыякава куняў Кірык – нібы драмаў. Нават Радзік быў тут – ён уважліва слухаў Лесуна, а сам, прыткнуўшыся да стала неяк бачком – быццам прысеў толькі на хвілінку, – усё торгаўся, круціўся як на іголках: было відаць, што пры першай жа зручнай магчымасці ён падхопіцца з крэсла і пабяжыць да сваёй маладой жонкі.

Каля стала рассаджваліся і іншыя субяседнікі, а на стале стаялі ўжо адкаркаваныя пляшкі.

Алег, пакуль яго не заўважылі з кафэ і не пачалі махаць яму рукамі, паказваючы на вольнае крэсла між імі, хуценька адвярнуўся – паколькі ён бачыць іх, то і яны ж могуць убачыць яго, – паспешна, нават прыгнуўшыся, прабег паўз вокны: заходзіць у «палонку», дзе «плавалі» ўжо сябры, яму не хацелася.

Жавейку надакучыла гарэлка і асабліва п’яныя размовы ў застоллях, калі ўсім здаецца, што яны вельмі разумныя, што яны гавораць нешта дужа важнае і тут, пры чарцы, робяць геніяльныя адкрыцці ў навуцы і тэхніцы, а назаўтра як ні натужваешся, каб успомніць, пра што ўчора гаварылі і што адкрывалі, апроч нейкіх банальных ісцін, нічога не прыходзіць на памяць.

Пасля ўчарашняй п’янкі балела галава, сушыла ў роце, да гэтай пары ён нічога не еў і есці пакуль што не хацелася. Ісці дахаты таксама не было ніякага жадання, але ён прымушаў сябе перастаўляць ногі – спадзяваўся там крыху адпачыць, выспацца.

Амаль ля самага дома яму раптам бухнулася ззаду штосьці ў ногі і, колькі сілы, абхапіла калені – як спутала ўсё роўна. I не паспеў ён нават зазлаваць, як пачуў радасны голас Вовачкі:

– Тата! Татачка!

Алег імгненна крутануўся назад, падхапіў на рукі сына, расчулена, моцна прыціснуў да сябе – нібыта баяўся, што малога вось зараз адбяруць у яго, – і міжволі адчуў, як мокра зрабілася вачам.

– Адкуль ты, Вовачка? – пракаўтнуўшы даўкі камяк, які нечакана з’явіўся ў горле, спытаўся Алег.

– А мяне мама з дзіцячага садзіка вядзе, – адказаў малы, і Алег хутчэй адчуў, чым убачыў, што зводдаль, ля дрэва, сумеўшыся, стаіць Тоня і не адважваецца падысці.

Жавейка прагна глядзеў на сына, туліў да сябе, і ў яго аднекуль з самай душы падымаліся такая любасць і замілаванне да малога, што ён ажно сам жахнуўся, зразумеўшы, як засумаваў па Вовачку. Малы таксама зачаравана глядзеў яму ў вочы, і Алег бачыў, што і ён сумуе без бацькі.

– Тата, татачка, а чаму гэта ў цябе на вачах дажджынкі?

Сваім пытаннем сын нібы падказаў ужо і адказ:

– А таму, сынок, што я на дажджы быў.

– Татачка, а дажджу ж няма. Дзе ты ўзяў дажджынкі? – дапытваўся малы.

І праўда – дажджу не было. Сонца, выблытаўшыся на чыстую палосу неба з рэдкіх, злямчаных, як брудная воўна, восеньскіх хмар, свяціла пры захадзе ўсё яшчэ зырка, хаця яго промні і былі ўжо нейкія калючыя і халодныя, як ледзяшы. Але крыху далей на поўнач, у тым баку, дзе стаяла Тоня, грувасціліся цёмныя, цяжкія і, відаць, дужа дажджавітыя хмары, – падсвечаныя заяснелымі, як на мароз, промнямі заходнага сонца, яны здаваліся яшчэ больш халоднымі і непранікліва-густымі.

– А вунь бачыш, сынок, якія хмары? Я там толькі што быў. Там дажджу, дажджу, – шчыра маніў бацька.

– А чаму тады вось тут дажджынак няма? – і Вовачка паказаў пальчыкам на шкельцы акуляраў: яны сапраўды былі сухія.

– А я іх працёр, – зноў прыдумаў бацька: не будзе ж ён гаварыць сыну, што акуляры – не вочы: яны не плачуць. – Бо каб не працёр, дык і цябе б не ўбачыў.

І Вовачка, відаць, паверыў.

– Тата, татачка, а калі я іду ў садзік, дык хачу дадому зайсці, – вырываю руку, а дзядзя Саша мяне не пускае.

– Чаму ж ён не пускае?

– Кажа, што цябе дома няма.

– А ты ўсё роўна, сынок, заходзь. Нават калі мяне і няма, – усміхнуўся Алег, а потым падумаў, што малое пэўна ж не зразумее яго іроніі, і таму дадаў: – Я ж магу якраз падысці.

Уважліва, нібы запамінаючы назаўсёды, ён глядзеў на сына, туліў яго бліжэй да сябе і гладзіў па галоўцы рукою.

– Заходзь, сынок, заходзь, калі хочаш. – Жавейка пракаўтнуў той самы камяк, які зноў з’явіўся ў горле. – Ведаеш, хутка ж Новы год, і я якраз сёння сустрэў на вуліцы Дзеда Мароза. Ён падміргнуў мне, а нос такі чырвоны-чырвоны ў яго, а барада белая-белая. Значыць, падміргнуў ён мне, а сам і гаворыць: «А я вашаму Вову хутка падарунак прынясу».

Алегу спачатку самому спадабалася ўся гэтая прыдумка з падарункам, але ён тут жа ўявіў, як сын будзе рвацца зараз дамоў, як яго не будуць пускаць і як ён будзе нервавацца і плакаць, зразумеў, што крыху перасаліў, і пачаў папраўляцца.

– І ведаеш, куды Дзед Мароз пакладзе твой падарунак? За батарэю! Вунь там на лесвічнай пляцоўцы.

– А чаму за батарэю? – спытаўся сын.

– Ну, разумееш, – спяшаўся растлумачыць бацька, – так зручней. А то, можа, ён прынясе падарунак, а мяне дома не будзе. Ці ты прыйдзеш, каб забраць яго, а мяне зноў няма. Не, гэта не тое. Так што ты шукай падарункі за батарэяй. За той, што пад нашым акном між паверхамі. Дзед Мароз іх туды, казаў, пакладзе.

– Бог мой, – па-даросламу згадзіўся сын. – Канечне, пакладзе: і яму ж лепей будзе туды класці, і мне браць.

Пачуўшы сынава «Бог мой», ён усміхнуўся. Так часта гаварыла Тоня – гэтае «Бог мой» было ў яе і для радасці, і для засмучэння – і сын, вядома ж, пераняў яго ад маці. Ён паўтараў выслоўе механічна, бо яшчэ не разумеў, і што такое Бог, і як у яго вераць, а Сашка, цяперашні Вовачкаў бацька, усур’ёз злаваўся за гэта на малога і чытаў яму цэлыя антырэлігійныя лекцыі. Алег аднойчы на балконе сам чуў урывак з гэтай лекцыі, і таму ён сказаў Вову:

– Не трэба, сынок, так гаварыць «Бог мой». А то дзядзя Саша злавацца будзе.

– Добра, я з ім не буду так гаварыць. Я так толькі з табой буду гаварыць. Я хачу з табой жыць! – крыкнуў Вовачка, ды так гучна, што аж, як падалося Алегу, здрыганулася Тоня, якая ўсё яшчэ стаяла там жа, дзе і спынілася, – нібы прырасла да зямлі.

– Добра, добра, сынок, мы будзем жыць з табою. А як жа мама?

– Мама? – задумаўся Вовачка і паўтарыў: – Мама? А мама няхай да нас у госці ходзіць.

Алег падумаў сам сабе: як яны, малыя, лёгка знаходзяць выхад нават з такога цяжкога становішча. А сын зноў крычаў:

– Хадзем дамоў! Зараз жа хадзем! Мы будзем з табою жыць!

Тоня казала праўду: ён быў размазня. Алег, разумеючы, што зараз тут пачнецца, колькі будзе слёз і крыку – усе будуць плакаць і ўсе крычаць, – аж сцяўся, адно ўявіўшы ўсё гэта, і пачаў паспешліва шукаць нейкага выхаду, каб не нерваваць і малога, і Тоню, і сябе.

– Пойдзем, Вовачка, пойдзем дамоў. Але, разумееш, вось якая неспадзеўка выйшла – сёння ж я ў камандзіроўку еду. А як толькі вярнуся назад, зайду да дзядзі Сашы, забяру цябе і мы пойдзем з табою дадому. Згода?

Вова махнуў галавою, вырваўся з бацькавых абдымкаў і што ёсць сілы – Алег нават баяўся, каб ён не пляснуўся ў гразь, – пабег да Тоні.

– Мама, мамачка, – крычаў ён, – а татка з’ездзіць у камандзіроўку, а потым забярэ мяне і цябе, і мы будзем разам з ім жыць!

Сонца ўжо не было відаць – яно схавалася за дамы, – а хмары ў тым баку, дзе стаяла Тоня, увачавідкі разрасталіся, шырэлі, настойліва выпростваючы свае вялікія і халодныя шчупальцы.

Алег зноў адчуў у горле той самы даўкі камяк, зноў стала мокра вачам, і таму, каб зусім не расплакацца – ён і праўда, аказваецца, размазня, – крута павярнуўся і шырока пайшоў ад сына, ад жонкі, ад хаты – далей, далей, далей.

Ён чуў, як Вовачка клікаў яго: «Тата, татачка!» – але не паварочваўся, ішоў размашыста, нібы бег. Калі мінаў сваю веранду, вочы яго выпадкова наткнуліся на лейтэнанта, які якраз выходзіў з пад’езда, але не затрымаліся на ім – слізганулі, нібы па пустому месцу.

Ён ішоў шпарка і рашуча. Ён ужо нават не думаючы, ведаў, куды ідзе, – там, у «палонцы», яшчэ сядзелі за сталом сябры і перад імі, вядома ж, стаялі адкаркаваныя, недапітыя бутэлькі.

* * *

Набліжаўся Новы год, а снегу ўсё яшчэ не было.

Золкі, сіберны, выхаладжаны парывістым ветрам дождж, лужыны і гразь на тратуарах і на вуліцы, машыны, па самыя вокны запырсканыя гразёю, і таму шэрыя, непрыгожыя, будзённыя, туман, які ледзь не кожны дзень вісеў над камяніцамі, ад чаго горад здаваўся цёмным і непрытульным, – усё гэта, нібы хвароба, круціла настрой, раздражняла і начыста падмінала тое радаснае, светлае і шчымлівае ўзрушэнне, у якім звычайна жыве чалавек, чакаючы свята: нягледзячы на тое што ўжо мінаў першы месяц зімы, здавалася, нібыта на дварэ стаіць самая цёплая, глыбокая восень, а да Новага года яшчэ дужа далёка.

Былі якраз тыя гады, калі і вясною, і летам, і зімою нудзела адна толькі пара – восень.

У магазінах і на плошчах ужо стаялі ўпрыгожаныя ёлкі, але без снегу не глядзеліся і яны: былі нібыта лішнія і непатрэбныя ўсюды. Здавалася, што яны не такія, як заўсёды, святочныя; што і цацкі на іх не так ззяюць і пераліваюцца; што і вата пад ёлкамі, пад нагамі ў Дзядоў Марозаў і Снягурачак не такая чыстая і свежая – яна нагадвала не снег, а шэрыя хмары, што кудлаціліся аж пад самымі вокнамі крам і кватэр; нават ёлачныя агні здаваліся нейкімі цьмянымі, невясёлымі і не маглі асвятліць цемру, якая і ўдзень збіралася ў тых кутках, дзе звычайна ставяцца навагоднія ёлкі.

А быў бы снег, ды яшчэ з марозікам, – як бы ўсё гэта ад яго сляпучай белізны павесялела, заблішчала, заззяла, як бы пачало пералівацца. І цацкі сталі б ярчэйшыя, і самі ёлкі набылі б тую сваю прыгажосць і ўрачыстасць, якімі заўсёды захапляюцца не толькі дзеці, але і дарослыя.

Праўда, перад самым Новым годам ноччу крыху было падмарозіла, а ўдзень зноў адпусціла, і ў горадзе, як і да гэтага, зрабілася мокра і брудна.

У дварах яшчэ і сёння прадавалі з машын мокрыя, запырсканыя гразёю навагоднія ёлкі. Яны, наваленыя адна на адну, паўграваліся ў кузавах і паравалі зараз, нібы сена пасля цёплага летняга дажджу.

Алег ішоў дамоў. Ён спяшаўся пакласці ў дамоўленую схованку падарунак для Вовачкі – маленькага, усмешлівага мядзведзіка, якога купіў раней і ўсё ніяк не мог сунуць за батарэю: пасля той сустрэчы з сынам, якая яго вельмі разнервавала, ён колькі дзён не начаваў дома, а затым і напраўду папрасіўся ў камандзіроўку. Жавейка зразумеў, што жыць у сваёй хаце ён зараз не зможа, і цвёрда надумаў адразу ж пасля Новага года заняцца дужа турботнаю, але патрэбнаю справаю – абменам кватэры.

Ён усунуў руку пад куртку – калматы мядзведзік, сагрэўшыся ля грудзей, нібыта штосьці жывое, грэў зараз і яго самога.

Падыходзячы да свайго дома, Алег адразу ж заўважыў, што ў лейтэнантавай кватэры зусім няма святла, і падумаў: значыць, Новы год яны сустракаюць не тут, а, мусіць, запрошаны куды-небудзь да сяброў.

Ужо добра звечарэла, але на верандзе, не зважаючы на набліжэнне свята, цемру і холад, сядзелі цёпла апранутыя жанчыны – праўда, сёння іх было тут нямнога. Яны, здалёк пазнаўшы суседа, сумна заківалі галовамі, а калі Жавейка праходзіў ля іх, неяк вельмі ж ужо спагадліва і са спачуваннем глядзелі на яго.

І толькі адна – худая, нервовая жанчына з дробнаю цырульнаю завіўкаю, што выбівалася з-пад зімовай хусткі, нібыта радавалася чамусьці і глядзела ў яго бок злацешліва. Алег ведаў, што яна злуецца на ўсіх мужчын, бо ад яе нядаўна збег муж. Усё пакінуў ён – і хату, і нажытае разам дабро, і пайшоў да другой жанчыны, якую кахаў, – пайшоў, у чым стаяў.

Вось гэтая яго высакароднасць і раззлавала яе яшчэ горш: «Няхай, няхай ідзе, паглядзім, як тая подсцілка яму болей, чым я, касцюмаў справіць», – злапомсліва казала яна суседкам і ўсялякую мужчынскую бяду прымала зараз як сваю радасць.

Алег жа адчуваў сябе сёння на дзіва спакойна – мусіць, пакуль была ў яго справа. Ён па-хлапечы лёгка – часам і праз дзве прыступкі – бег уверх па лесвіцы і таму не заўважыў, як апынуўся на сваім паверсе. Узняўся вышэй, да акна. Азірнуўся на Сашкавы дзверы – ля іх стаяла нейкая ламаная скрыня, а ў ёй ляжаў чорны, скручаны, як змяя, у многіх месцах аголены маток проваду, падключанага да электрычнага шчыта: відаць, Тоня прымусіла Сашку рабіць у хаце вялікі рамонт.

Ён прыслухаўся, ці не адкрывае дзе хто дзверы, а потым хуценька, нібы злодзей, запіхнуў мядзведзіка за цёплую батарэю і адразу ж выпрастаўся – нібыта нічога і не рабіў.

Пастаяў крыху, зноў чамусьці прыслухаўся. І вось тут, зрабіўшы галоўную, як яму здавалася, справу, што і вяла яго сюды, і была яго мэтаю, адчуў раптам, які ён самотны і якая навокал яго пустата.

Нават пад курткаю, там, дзе толькі што, прытуліўшыся да грудзей, ляжаў цёплы мядзведзік, таксама было пуста і холадна: Алег, здавалася, напраўду адчуваў зараз, як неіснуючы, золкі і прывідны вецер выстуджвае, нібы птушынае гняздо, нагрэтае вушасцікам месца.

Ён паціху, без ранейшага імпэту спусціўся ўніз і, унурыўшыся, абыякава пайшоў па горадзе – не ведаў куды, не ведаў чаго, а ішоў проста так, каб не стаяць на месцы.

На гэтай золкай вуліцы яму міжволі прыгадаўся дзядзька Піліп, далёкі родзіч, стары і адзінокі чалавек, які ўвесь час ухутваўся ў каўняры і шалікі, нібыта яму заўсёды, нават і летам, у самую спякоту, было холадна. Дзядзька Піліп жыў у Віцебску, быў ужо на пенсіі і, як казалі ў іхняй вёсцы, пад старасць зусім здзяцінеў – гаварыў сам з сабою, сам сабе пісаў пісьмы і кідаў іх у паштовыя скрынкі: дзядзька Піліп прызнаваўся, што яму потым прыемна было іх атрымліваць з поштаю – сапраўдныя, заклееныя, са штэмпелямі – быццам бы і пра цябе вось нехта ўспомніў.

Пад старасць ён пачаў шмат разважаць пра самае запаветнае і сваімі думкамі ахвотна дзяліўся з кожным. Дзядзька Піліп лічыў, што чалавек мінае за сваё жыццё некалькі стадый: час пазнання свету – дзяцінства, пара кахання – юнацтва, пара працы – сталасць і час хвароб – старасць. Кожнаму наканавана прайсці праз усё гэта, каб урэшце ўліцца ў апошнюю, своеасаблівую супольнасць людзей, дзе ўсе роўныя – міністры і конюхі, дырэктары заводаў і прыбіральшчыцы – супольнасць пенсіянераў.

Алег не ведаў, у якой зараз стадыі ён сам, разумеў толькі, што ўжо далёка ад свайго дзяцінства і што старасць – час хвароб – таксама для яго яшчэ няблізка, але гэта не дужа суцяшала: яму, як і дзядзьку Піліпу, было адзінока і холадна.

Сустракаць разам Новы год яго запрашалі многія, але ён ад усіх запрашэнняў адмовіўся. Адчуваў, што як бы яму ні было хораша і весела ў сямейных, ды нават і не ў сямейных кампаніях, усё роўна недзе ў глыбокую ноч ён акажацца лішні ўсім, застанецца адзін – нават несямейныя к таму часу неяк неўпрыкмет перазнаёмяцца, падзеляцца на пары, а ён шукаць сабе пару пакуль што не збіраўся. І яшчэ ён адмаўляўся ад запросін, бо яму здавалася, што ў гэтую навагоднюю ноч павінен быў здарыцца нейкі цуд. Ён настойліва чакаў гэтага цуду, але, калі пабачыў цёмныя вокны ў лейтэнантавай кватэры, зразумеў, што чакаць чаго-небудзь незвычайнага і спадзявацца на нейкую радасць яму, відаць, не выпадае.

Усюды ўжо рыхтаваліся да сустрэчы Новага года. Вокны ў дамах свяціліся зырка і весела. Асабліва светла было ў залах і на кухнях: на кухнях гаспадыні спяшаліся са святочнаю вячэраю, – відаць, рэзалі хлеб, раскладалі на талеркі закусь, а ў залах ужо сядзелі прычасаныя госці – чакалі, калі іх нарэшце запросяць за стол. Усюды, як зоркі на зімовым небе, весела мігцелі электрычныя агні на ёлках, сноўдаліся сюд-туд узбуджаныя людзі, мусіць, іграла музыка. Ля студэнцкіх і рабочых інтэрнатаў, якія трапляліся яму па дарозе, было светла, як удзень. З ярка асветленых вокнаў святло шчодра лілося на вуліцу – у інтэрнатах усе вокны свецяцца нават і ў звычайны, будзённы дзень, а ў свята, здавалася, што шыбаў у іх яшчэ большала – і Жавейку недарэчы, назойліва муляла чамусьці думка, што тут светла, як на пажары.

На вочы трапіліся кідка асветленыя вокны рэстарана, і ён зайшоў на святло. Нават сам не заўважыў, як гэта адбылося: толькі што халадзеў на восеньскай вуліцы, а ўжо стаіць у душнай і светлай зале. Гучна, аж нічога не чуваць, іграў аркестр, танцавала моладзь – хлопцы і дзяўчаты так торгаліся, так махалі рукамі, што здавалася, быццам яны пілуюць дровы. Неяк збоку ад усіх, заняты толькі сабою, торгаўся, бессаромна вібрыраваў увесь зверху ўніз нейкі ці то п’яны, ці то вар’ят – па тым, як закочваліся яго вочы, як крывіліся губы, як торгаліся рукі, было відаць, што ў гэтым ягоным трансе было нешта нездаровае.

Жавейка зморшчыўся і зноў выйшаў на вуліцу, у халодны і мокры вечар.

Алега не здзівіла, калі ён, падняўшы галаву, убачыў раптам, што стаіць на прывакзальнай плошчы, – апошнім часам вакзал стаў для яго нібыта сваім клубам, куды ён звычайна прыходзіў знерваваны, раззлаваны, засмучаны, каб згубіцца ў кішлівай мітусні, удыхнуць крыху людскога руху, заразіцца чалавечай заклапочанасцю і паспешлівасцю, ды гэтак, між людзей, забыцца на сваю бяду. Людскі натоўп, што віраваў навакол, увесь час мяняўся, ён не стамляў сваёй аднастайнасцю, і на душы ў Жавейкі паступова спакайнела.

На вакзале было яшчэ больш тлумна, чым заўсёды: усе спяшаліся, усе хацелі паспець хутчэй дадому, каб не толькі сустрэць Новы год, але каб хапіла часу збольшага правесці і стары. Людзі, здавалася, таўкліся бязладна, без асаблівай на тое патрэбы, а разам з усімі тоўкся і ён: калі б Алег мог зірнуць на сябе збоку, то заўважыў бы, што сама настойлівей лез усюды ён сам – быццам яму больш за ўсіх карцела хутчэй некуды ехаць. Пазней народу на вакзале стала зусім мала – многія з тых, што таўкліся ля кас яшчэ нейкіх пару гадзін назад, мусіць, сядзелі ўжо за святочнымі сталамі і, расчырванелыя з дарогі, паспешліва чокаліся і пілі за стары год, а тыя, што засталіся тут, відаць, ужо страцілі ўсялякую надзею паспець куды-небудзь у застолле і таму сноўдаліся сюд-туд ціхія і спакойныя.