скачать книгу бесплатно
– Bunu bir dedin, bir də ağzına alma! Rübabə sənin tayın deyil. Get, özünə başqa yerdən qız axtar.
Ələsgər fikrində tutduğu işdən tez əl çəkən oğlanlardan deyildi. Özünü o yerə qoymayıb təkidlə soruşdu:
– Niyə tayım olmur Rübabə xanım, ağa? Deyirsən yəni mən onunçün qocayam? Mənim nə yaşım var ki, Otuzum hələ tamam olmayıb. Pula görə deyirsənsə, ağa, hər halda səndən kasıb deyiləm.
Seyid Sadıq əsəbiləşdi:
– Məsələ nə yaşdadır, nə də pulda-dövlətdə. Dedim ki, bu iş baş tutmaz. Birdəfəlik bunu yadında saxla, vəssalam!
Ələsgər əyi-əyri ona baxdı:
– Yaxşı, nə deyirəm ki? Yəqin, sən deyən məsləhətdir, onda xüdahafiz, ağa, mən getdim.
– Hara tələsirsən, otur çay iç, sonra gedərsən.
– Sağ ol, ağa, mən payımı aldım, hələlik, – deyib cəld yerindən qalxdı, qapıdan çıxdı.
Bir azdan Rübabə qaynar samovarı içəri gətirdi:
– A, bəs Ələsgər hanı, çay içməmiş getdi?
– Hə, getdi. Eybi yoxdur, qoy getsin.
Rübabə narahatlıqla dedi:
– Ay baba, deyəsən, axı o nəsə hiss elədi, yerdəki torpağa baxırdı.
– Yox əşi, onda sən deyən ağıl hardaydı? Amma sən də ona yaxşı cavab verdin, yükü soruşanda…
– Təki bir şey başa düşməyəydi.
Baba, nəvə ikilikdə oturub çay içdilər. Bir azdan Mehinbanu da qızlarla qayıdıb gəldi. Süfrə arxasına keçdilər. Çay içiləndən sonra səkkiz yaşlı Maxviret stəkan-nəlbəkini yuyub yığışdırırdı, Nisəxanımla Səriyyə pəncərə qabağına çəkilib kurjeva toxumağa başladılar, Rübabə yarımçıq qalmış kitabını götürüb yuxarı çıxdı.
Seyid Sadıq arvadından soruşdu:
– Necədirlər Şərəbanıgil?
– Yaxşıdırlar. Söhbət arasında yenə Ələkbərdən söz saldı. Deyir, qardaşıma yazığım gəlir. Nə evi-eşiyi var, nə də bir güzəranı. Pul qazana bilir, deyir, amma heyf ki, bəxti gətirmir. Bilmirəm bunun axırı necə olacaq? Siz də deyir, qocalmısız, nə vaxtacan onun yetimlərinə baxacaqsız?
Seyid Sadıq narahatlıqla yerində qurcalandı:
– Necə, uşaqları bizdən almaq istəyir, ya evləndirmək istəyir onu genə?
– A kişi, evləndirməsin, bəs neyləsin? Sənə asan gəlir.
– Arvad, elə danışırsan ki, elə bil, özün də kürəkənin evinə, uşaqlarına ana gətirməyə tələsirsən!
– Sən də danışdın da… Mən ancaq uşaqlardan narahatam.
Əziz qızlarımın yerinə başqa arvadın evdə xanımlıq eləməsi indi daha ürəyimi çox sıxmır. Təki uşaqlarımız yaxşı arvad əlinə düşəydilər.
– Elə mən də onu deyirəm də… Səni bilmirəm, mənciyəz kürəkənimdən razıyam. Allah ömrünü uzun eləsin, həmişə balalarının üstə gözü olsun.
Mehinbanu cavab vermədi. Bir qədər sakit oturdular. Sonra Seyid Sadıq söhbəti dəyişdi:
– Bayaq Ələsgər gəlmişdi dedi:
– Hə? Nə deyirdi, uşaq necədir?
– Şikayət eləyirdi ki, uşağa baxmağa adam yoxdur.
– Bəlkə istəyir onu bizə versin? Yəqin fikirləşir ki, o biri nəvələrimizi saxlayırıqsa, onun bircə uşağını da saxlamalıyıq. Əslinə qalsa, elə düz fikirləşir: Zəhramın yeganə yadigarıdır. Ancaq yadındadır da, o vaxt biz ondan uşağı istədik, vermədi. Dedi, özüm baxacağam. İndi fikrini dəyişibsə, deyərdin, gətirəydi. Biz daha öyrəncəliyik. Yeddi uşağa baxan səkkizinciyə də baxar.
– Yox ey, ay arvad, məsələ başqa cürdür. Qoçaq bizim Rübabəni istəyir, deyir, icazə ver, onunla evlənim.
Arvad tərs-tərs ərinə baxdı:
– Çox qələt eləyir, istəyir. Rübabə onun tayıdır? Bəs sən nə dedin, a kişi?
– Nə deyəcəyəm, rədd cavabı verdim. Dedim bir də bu barədə söhbət salmasın.
– Lap yaxşı demisən. O heç Zəhraya da tay deyildi.
Seyid Sadıq bir xeyli sakit oturub fikrə getdi, sonra səsini alçaldıb arvadının qoluna toxundu?
– Mehinbanu, neçə vaxtdır başıma bir fikir gəlib, ancaq deməyə çətinlik çəkirəm.
– De görüm nə fikirdir?
– Deyirəm, amma bilirəm ki, sənim xoşuna gəlməyəcək.
– Xoşuma gəldi, gəlmədi, de, gəlsin.
– Deyirəm ki, Rübabə uşaqlara yaxşı baxır, elə uşaqlar da onun sözündən çıxmırlar, ona hörmət eləyirlər. Bəlkə, deyirəm, Rübabəni Ələkbərə verək, hə?
Mehinbanu özündən çıxdı:
– Kişi, deyəsən, qocaldıqca başın lap xarab olur sənin. On yeddi yaşında qız uşağını qırx beş yaşında dul kişiyə vermək?! Özü də dörd uşaq üstünə! Bunu indi dedin, bir də demə! Əvvəla, mən özüm razı deyiləm, ikincisi Rübabə ona getməz, üçüncüsü, bəlkə heç Ələkbər də onu almaq istəmədi?
Seyid Sadıq ağzını büzdü:
– Nə? Ələkbər qoy şadlığından papağını göyə atsın ki, ona o cür qız vermək istəyirlər. Rübabəyə gələndə… O ağıllı qızdır. Mən bilən babasının sözündən çıxmaz. Onu yaxşı-yaxşı başa salmaq lazımdır. Sənin razı olub-olmamağının əhəmiyyəti yoxdur. Əsas Ələkbərlə Rübabəbir. Hələlik heç kəsə bir söz demə. Ancaq yavaş-yavaş qızın ağzını ara, gör Ələkbər barədə bir insan kimi nə fikirdədir? Nə olsun ki, qırx beş yaşı var? Boylu-buxunlu, sağlam, yaraşıqlı kişidir. Nəcib ailədəndir, özü də yaxşı adamdır. Bir pis əməli yoxdur. Əsas məsələ budur ki, Allah qoysa, bu iş baş tutsa, mən gözlərimi rahat yumub ölərəm. Bilərəm ki, Seyid Hüseynlə Mirpaşaya da atalıq eləyən, onların qayğısına qalan var…
Hə, bir yaxşı-yaxşı fikirləş, gör düz demirəm?
Mehinbanu sakit oturub gözünün yaşını silirdi.
– Allah nə bizə, nə də balalarımıza bir vaxt vermədi. Axı nöşün o yazıqlar dünyadan tez getdilər ki, onların ucbatından bu yetim də bir gün görmür?
– Ərə gedəndən sonra yaxşı gün görər, inşallah. Düz deyirəm arvad, sən nəvənlə bu barədə bir danış. Deyinən bu babanın fikridir. Mən bilən o, babasının, qardaşlarının xətrinə bu işə razı olar. Onu razı salandan sonra mən özüm kürəkənimlə danışaram. Düzdür, qız atasının bu barədə birinci danışmağı yaxşı deyil, ancaq Kəblə Ələkbər elə adam deyil, o məni başa düşər. Belə güman edirəm ki, məni qınamaz.
Mehinbanu, əlində kitab yuxarıdan gələn nəvəsinə məhəbbətlə, nəvazişlə baxdı. Gizlində ağlayıb ürəyini boşaltmaq üçün durub mətbəxə getdi.
* * *
Şərabanı xanım qonaq otağında qardaşı ilə üzbəüz oturub, yenə onun ailə vəziyyəti barədə söhbət edirdi. Ələkbər fikirli idi. Axır vaxtlar çox yorğun görünürdü, bir qədər arıqlamışdı.
– Qardaş, niyə belə bikefsən? – deyə mehribanlıqla soruşdu.
– Eh… necə deyim, arvad sarıdan mənimki əvvəldən düz gətirmədi.
– Elə demə, bütün bunlar allahın işidir, səndə nə təqsir? – Şərəbanı gülümsədi, – Ələkbər, Allahın üç kərəmindən deyiblər. Üçüncü dəfə evlənəndə hər şey yaxşı olar inşallah. Heç fikir eləmə, bacın bu dəfə səninçün elə bir arvad tapsın ki, buz baltası kimi…
– Eh, deyirsən də, kimdir mənim kimi qoca kişiylə dörd uşaq üstünə qız verən?
– Qocaltma özünü, əşi! Əvvəla sənə hələ qoca demək olmaz, ikincisinə qalanda arvad adama qoca vaxtında daha çox lazım olur.
Ələkbər cavab vermədi.
– İstəyirəm bir iş görəm, ancaq bilmirəm sən buna necə baxarsan, – deyə Şərəbanı sözə başladı.
– Nə iş?
– Deyirəm, gəlsənə səninçün Rübabəni alaq? Bilirəm, deyəcəksən, o çox cavandır, babası razı olmaz…
Ələkbər gözlərini bir nöqtəyə zilləyib gülümsədi:
– Babası razı olar, – dedi və tez ürəyində özünü qınadı, sözünü bir qədər dəyişdi, – mənə elə gəlir ki, babası, bəlkə də, uşaqlara görə razı olar. Ancaq Rübabə xanım özü razı olmaz. Mən hara, o hara? O cür ağıllı, savadlı, cavan, qəşəng qıza özü kimi də ər lazımdır. Yox, yox, bu iş baş tutmaz!
– Mənə bax, bir de görüm, işdir-şayəd baş tutsa, sən özün necə, razı olarsan?
Ələkbər qızardı, bir xeyli dinmədi.
– Səndən nə gizlədim, bacım, – dedi, – mənim o qızdan xoşum gəlir. Neçə ildir fikir verirəm, hər barədə yaxşıdır. Ancaq onunla evlənmək heç vaxt ağlıma gəlməyib. Yox, yox, heç elə şey olar? O mənim qızım yerindədir. Deyəsən, Nisəxanımdan cəmisi bir yaş böyükdür. Yox, qız razı olmaz, boş yerə ağız açma!
– Qardaş, sənin işin olmasın, fürsət düşəndə mən bir Mehinbanu xanımla söhbət elərəm, Allah kərimdir, bəlkə düzəldi?
– Nahaq yerə məni qohum-əqrəba arasında pis vəziyyətdə qoyma, bacı. Birdən düzəlməz, biabr olaram. Onda gərək uşaqlarımı görmək üçün onlara gedib-gəlməyim.
– Yəni mən o qədər ağılsızam ki, bunu camaat arasında yayam? Təkcə nənəsinə deyərəm, o da qızın fikrini öyrənib mənə deyər. Əgər “hə” cavabı alsam, onda qoy hamı bilsin. “Yox” cavabı alsam, bir Mehinbanu ilə Rübabə bilər, bir də səninlə mən, vəssalam…
Kəblə Ələkbər tərəddüdlə dedi:
– Nə deyim, vallah, bax gör də neynirsən?
O daha ləngiməyib bacısından ayrıldı.
Bu məsələni həll emək üçün elə həmin gün axşam Şərəbanı İçərişəhərə getdi. İkilikdə Mehinbanu ilə söhbət edib ürəyini ona açdı. Mehinbanu ağlamsındı, titrək səslə dedi:
– Mən səninlə açıq danışacağam, Şərəbanı xanım. Bu günlərdə Seyid Sadıq da bu barədə söhbət salmışdı. O da istəyir, qızı Ələkbərə versin. Deyir, belə olsa uşaqlardan xatircəm olaram, bilərəm ki, kürəkənim o biri nəvələrimə də əsl atalıq eləyəcək… Əvvəlcə mən buna razı deyildim, ancaq sonra fikirləşib gördüm ki, kişi düz deyir, – arvad həyəcanından qabağındakı çay süfrəsinin saçaqlarını didişdirirdi.
Şərəbanı sevincək əlini arvadın dizi üstünə qoydu:
– Bax, görürsən, Seyid Sadıq əmi də yaxşı fikirləşib, – dedi, – lap yaxşı, indi qalıb qızın özü ilə danışmaq. Onu da razı sala bilsəydik, tamam xatircəm olardıq.
Mehinbanu gözünün yaşını silib dedi:
– Onunla da danışmışam… Əlbəttə, ağladı, razı olmadı, amma sonra… özün bilirsən də o babasının xətrini nə qədər istəyir. Heç vaxt bizim sözümüzdən çıxmayıb. Mən bilən bir az da təkid eləsək, razı sala bilərik onu…
– Onda Mehin xanım, icazə versəydin elə indi qızı çağırıb danışardıq, sonraya niyə qoyaq?
– Nə deyirəm, danış, görək, nə deyir…
Rübabəni çağırdılar. O utana-utana içəri girib qapı ağzında dayandı. Deyəsən, hiss etmişdi ki, bu dəfə Şərəbanı xanım onlara boş-boşuna gəlməyib.
Nənə nəvazişlə nəvəsinə baxdı:
– Gəl, otur, qızım, Şərəbanı xanımın sənə vacib sözü var.
Rübabə keçib nənəsinin yanında oturdu. Şərəbanı onu özünə tərəf çəkib qucaqladı, üzündən öpdü:
– Qızım səninçün elçiliyə gəlmişəm, – dedi, – bilirəm, qardaşım sənin kimi ağıllı, gözəl, cavan qıza layiq deyil. Amma ona ərə getməyə razılıq versən, peşman olmazsan, xoşbəxt olarsan! Cavan ərlərin gözü bayırda-bacada olur. Günü kefdə, yeyib-içməkdə keçirir. Yaşlı ər isə həmişə arvadının qədrini bilir, onu əzizləyir, qazandığını evə gətirir…
Mən bunu yaxşı bilirəm, öz başıma gəlib. Birinci ərim, rəhmətlik ağa Cavad məndən iyirmi iki yaş böyükdü. Amma onun barəsində bir kəlmə də pis söz deyə bilmərəm. Bilirsən, məni necə saxlayırdı? Yağ içində böyrək kimi… Elə Hacı Hacıbaba da iyirmi yaş böyükdür, o da onun kimi. Hə, nə deyirsən, qızım?
Rübabə başını aşağı dikib fikirləşirdi. O həmişə böyüklərin dediyi ilə oturub durmuşdu. Bilirdi ki, ərə gedən qızların rəyini çox vaxt heç soruşmurdular. Ata-anasının, ya əmi-dayısının arzusu ilə yaşına baxmadan istədikləri adama verirlər. Oxuduğu kitablardanda bilirdi ki, böyüyün sözü ilə, onun məsləhətilə bir iş tutanda axırı pis olmur. Yeniyetmə olmasına baxmayaraq vəziyyəti də nəzərə alırdı. Qardaşlarına görə babasının bu qərara gəldiyini bilirdi. Ələkbəri də bir insan kimi yaxşı tanıyır və ona hörmət edirdi. Ona görə də hələ nənəsi ilə bu barədə söhbət edəndə bu təklifə razı olmaq qərarına gəlmişdi. İndi utandığından açıq-açığına “hə” demir, susub dururdu.
Şərəbanı diqqətlə qıza baxıb gözləyirdi, elə bil onun ürəyindən keçənləri başa düşürdü. Nəhayət, o gümrah səslə dilləndi:
– Hə, susmaq razılıq əlamətidir! Ay sağ ol, qızım! – o Mehinbanuya sarı döndü, – Allah mübarək eləsin! Xoşbəxt olsun! – deyib Rübabəni, sonra da nəvəsini öpüb qucaqladı. Mehinbanu sakitcə ağlayırdı. Şərəbanı hər şeyi elə indi həll etmək istədi.
– Mehin xanım, deyirəm onda məsələni yubatmayaq. Nəyi gözləyirik? Qoy Seyid Sadıq əmi nəvəsinin toyunu, Allah qoysa, nəticəsini də görsün, qardaşım da rahatlığa çıxsın. Necə bilirsən?
– Məsləhət sənindir…
… İki həftədən sonra Rübabə üçün nişan gətirdilər. İndi Kəblə Ələkbər bu evə həm keçmiş kürəkən və uşaqlarının atası kimi, həm də təzə adaxlı kimi gəlib gedirdi. Hər dəfə uşaqları ilə, xüsusən, böyük qızı Nisəxanımla görüşəndə bir növ xəcalət çəkirdi. Səfərdən qayıdanda Rübabə üçün gətirdiyi qiymətli hədiyyələri ona verməyə utanır, Maxviretin qulağına pıçıldayırdı. “Apar bunu Bircəbacıyçün”…
* * *
1904-cü il payızın əvvəllərində Rübabə ilə Nisəxanım aşağı evi, Mehinbanu ilə kiçik qızlar yuxarıdakı otaqları yır-yığış edir, Kəblə Ələkbərin xidmətçiləri Gülnisə ilə Əli odun anbarını, mətbəxi təmizləyirdilər. Ailə dünən axşam bağdan köçüb gəlmişdi.
Rübabə yorğan-döşəyi yerinə yığmamışdan qabaq əski gətirib çaxçanın şüşələrini sildi, sonra sandığın tozunu almağa başladı. Birdən yerində donub qaldı: sandığın dalına, çaxçanın dibinə daş-kəsək tökülmüşdü, yerindən tərpənmiş divar kərpiclərinin arasından küçə görünürdü. Qız özünü itirdi, qorxa-qorxa Nisəxanımı çağırdı:
– Bir bura bax, elə bil kimsə küçədən divarı söküb!
– A… doğrudan a, bəlkə zəlzələ olub, heç xəbər tutmamışıq?
– Yox, deyəsən, oğru gəlib.
