скачать книгу бесплатно
– Kimi aparıblar?
Suallar hər tərəfdən dolu kimi Turalın üstünə yağdı.
– Pulumu, 30 manat pulumu!
Haraya milis işçisi gəldi. Təskinlikverici elə bir söz demədi:
– Axşamüstü bir bizə dəyərsən, oğrunu tapsaq, pulunu qaytararıq.
Tural ürəyində: «Ay tapdınız, ha! – deyərək özünü danladı. – Görək elə mütləq yataydım? Bir gecəni yuxusuz qalsaydım, ölərdim?»
Nə etməli? Tanış yox, qohum yox, ümid yeri yox. Elə bu zaman qatar silkələnib dayandı. Sərnişinlərdən bəziləri kupelərin pəncərələrindən başlarını çıxarıb:
– Yükdaşıyan! Yükdaşıyan! – deyə harayladılar.
Tural gözlərində iri, yaşıl gün eynəyi olan, pəncərədən boylanıb yükdaşıyan çağıran qıza yaxınlaşdı. Yalvarırmış kimi dedi:
– Bacı, olar mən gəlim?
– Əlbəttə, olar, buyur, tez elə! Qalx yuxarı!
Tural vaqondan düşənlərə toxuna-toxuna içəri girdi. Qız onu kupenin ağzında qarşıladı.
– Gəl, gəl bura. Götür bunları.
Tural iki iri çamadanı güclə qaldırdı, çamadanlar zindan kimi ağır idi, elə bil içinə daş doldurmuşdular. Eynəkli qız yaşlı kişiyə dedi:
– Ata, maşın açıqdır, sən bu oğlanla get, çamadanları qoyub qayıtsın.
Alçaqboylu, üz-gözündən nur yağan, ağ, qıvrım saçları çiyninə dağılmış kişi eynəyini gözündən çıxarıb Hovxurdu, sildi, yenə gözünə taxıb, çəliyini götürüb, qabağa düşdü.
– Oğlum, gəl dalımca.
Kişi qara «Volqa»nın yük yerini açdı. Tural ehmalca çamadanları yerbəyer eləyib geri qayıtdı. Yenə iki ağır çamadan götürməli oldu. «Zalımın balası gör nə qədər şey alıb», – deyə ürəyində deyindi.
Tural qıza müraciətlə çəkinə-çəkinə dedi:
– Bacı, zəhmət olmasa o zənbili də keçirin boynuma, kitablarımdır.
– Eybi yoxdur, onu da mən götürərəm.
Oğlanın uzun qollarının gərildiyini, üz əzələlərinin titrədiyini görən qız:
– Ağırdır, hə? – deyə soruşdu.
Tural özünü sındırmadı:
– Yox, o qədər də yox, – deyə qıza baxıb zorla gülümsədi.
Tural yalnız indi gördü ki, qız əyninə şalvar geyib.
Özü də deyəsən xaricidir. Arxa tərəfdən yambızının üstünə «Levis» yazılmış cins şalvar qızın onsuz da yaraşıqlı bədənini daha da gözəl göstərirdi. Köynəyi də qəribə idi qızın. Üstündə latın hərfləri ilə yazılar, şəkillər vardı: ağaclar, adamlar, qayıqlar… Kəsəsi, bir cüt göz gərəkdi bu qızın özünə, paltarına tamaşa eləsin.
Tural qızın ardınca ayaqları dolaşa-dolaşa irəliləyir, gözlərini onun qeyri-adi paltarından, ahəngdar yerişindən çəkmirdi. Çamadanların ağırlığı unudulmuşdu. Elə bil qız Turalı yedəyə götürmüşdü. Tural bu yedəkdə özünü çox rahat hiss edir, sanki yerimir, bir qov kimi qızın arxasınca uçurdu. «Gör zalım qızına necə yaraşır bu paltar. Necə kip tutub bədənini. Dağdan yumalasan da kol-kosa ilişəsi heç nəyi yoxdur. Görəsən Gülbuta belə geyinsə necə görünər?» Yükün ağırlığı altında Turalın dodağı qaçdı. Elə o dəmdəcə özünü danladı: «Deyirəm adam nə qədər arsız olarmış. Cibimdə bir qəpik pulum yox, vağzalda hamballıq eləyirəm, harada qalacağımı, nə yeyib-içəcəyimi, sabahkı günümün necə olacağını bilmirəm, başlamışam qızın şalvarına tamaşa eləməyə».
Tural ayıldı. Yalnız indi hiss etdi ki, üz-gözündən tər süzələnir. Teniskasının kürəyi su içindədir. Sinəsi dəmirçi kürəsi kimi qalxıb yenir. Daha neynəmək olardı? «Çünki oldun dəyirmançı, çağır gəlsin dən, Koroğlu!»
Tural güclə özünü maşına yetirdi. Ağsaç kişi gülümsər baxışlarla ona təşəkkür elədi, əlini cibinə atdı ki, pul versin, Tural qeyri-iradi dilləndi:
– Lazım deyil, əmi. Mən elə-belə…
Kişi eynəyini gözündən götürüb təəccüblə, qan-tər içində olan oğlana baxdı.
– Sən nə danışırsan, oğlum?..
Qız da oğlana müraciətlə:
– Vaxtın varsa, bizimlə gedək, – dedi. – Çamadanları beşinci mərtəbəyə qaldırmaq lazımdır.
Qızın sözləri ağsaç kişinin də ürəyindən oldu.
– Doğrudan ey, bu zindanları kim qaldıracaqdı yuxarı?
Əlbəttə, Turalın fikri başqaydı. Heç olmazsa 3–4 adama kömək eləmək istəyirdi ki, cibində beş-altı manat pulu olsun. Amma qızın sözündən çıxa bilmədi:
– Nə deyirəm, əgər lazımsa gedərəm, – dedi.
Ağsaç kişi sevinclə:
– Mən də indidən sənə təşəkkür edirəm, – dedi.
Qız sükanın arxasına keçdi. Kişi onun yanında əyləşdi. Turalsa arxada, sonra gətirdiyi çamadanların yanında özünə yer elədi. Qız soruşdu:
– Necə getdi işlərin, ata?
– Lap əla! Əsərimi demək olar ki, tamamladım. Moskvalı kolleqalarım tezislərimi yamanca bəyəndilər.
– Təbrik eləyirəm səni. ata!
– Çox sağ ol, qızım. Bir de görüm sənin işlərin necədir? Anan nə təhərdir, xəstələnib eləmir ki?
– Lap yaxşıdır anam. Elə hey sənin nigarançılığını çəkir. «Görəsən nə yedi, necə yatdı?..» Özümün də işlərim pis deyil. Radioda təzə mahnılarıma qulaq asdılar. 5 mahnımdan dördü bir səslə keçdi. Beşincinin də üstündə üç-dörd günlük işim vardı. İndi o da hazırdır. Sabah aparıb təhvil verəcəyəm.
– Çox yaxşı. Sevindirdin məni, qızım. Nə vaxt eşidirik mahnılarını?
– On-on beş günə yəqin eşidərik. Vaxtını hələ deməyiblər. Yəqin radioproqramda verərlər.
Qız maşını ustalıqla idarə eləyirdi. Adamların, maşınların arasından elə məharətlə şütüyüb keçirdi ki… Turalın maşından az-maz başı çıxırdı. Başı çıxırdı deyəndə ki, sürə bilirdi maşını. Məktəbdə öyrətmişdilər. Düzdür, yüngül maşın sürməmişdi. Bir neçə dəfə ona məktəbin sınıq-salxaq yük maşınını rayon mərkəzinədək sürmək qismət olmuşdu…
«Volqa» geniş asfalt küçələrlə şütüyüb hey yuxarı qalxırdı. Nəhəng heykəlin başına fırlanıb (Nərimanovun heykəli idi. Tural heykəlin şəklini kitabda görmüşdü.) uzun, beşmərtəbəli binanın həyətində dayandı. Düşdülər. Tural əvvəlcə maşının içindəki çamadanları götürdü. Hıqqana-hıqqana, qan-tər içində özünü beşinci mərtəbəyə çatdırıb çamadanları yerə qoydu. Yalnız indi başını qaldırıb nəfəsini dərdi. Cibindəki tər qoxulu, əzik-üzük dəsmalla boynunu, üzünü sildi. Qapının üstündə kiçik şüşə lövhədə yazılmışdı: «Professor Qaraxanlı».
Tural ürəyində dolandırdı: «Bəlkə, bizim kimya kitabımızı yazandır?» Nəfəsini dərib qızdan soruşdu:
– Kimyaçıdır atanız?
– Elədir. Bəs sən bunu haradan bildin?
– Bizim kimya kitabının üstündə adı olandır, görəsən? Hə, yaxşı tapmısan, özüdür ki, var.
Qapını ağ saçları səliqə ilə daranmış, əynində önlük olan nurani bir qadın açdı.
Tural çamadanları götürüb içəri apardı, qapının ağzına qoyub cəld də geri qayıtdı. Bu dəfə o biri çamadanları götürüb, heydən düşmüş, nəfəsi tıncıxmış halda beş mərtəbəni ikinci dəfə qalxdı. Onu tər yuyub aparırdı. Güclü əzələləri aşkar görünən qolu işıldayırdı. Qadın oğlanın vəziyyətinə acıyıb dil-ağız elədi:
– Yazıq uşaq əldən düşdü ki… Keç oğlum, keç içəri, bir hovur əyləş, nəfəsini dər.
Tural parıldayan parketə gözucu nəzər salıb:
– Çox sağ olun, xala, – dedi, – tələsik işim var, gərək gedəm.
Qadın əl-ayağa düşdü:
– Nə danışırsan, oğlum, elə şey olar? Qaraxanlının kandarına ayaq basasan, bir stəkan çay içməyəsən, bir tikə çörək kəsməyəsən?
– İsmət xanım düz deyir. Heç elə söhbət yoxdur. Bir stəkan çay içməsən, səni evdən buraxan deyilik. – Professor da arvadına havadar çıxdı. Qız da bir tərəfdən təkid etdi:
– Keç əyləş!
Tural gördü ki, ev sahibləri onu elə-belə, «xalaxətrin qalmasın» deyil, ürəkdən səhər yeməyinə dəvət eləyirlər. Düşündü ki, onların bu səmimi təklifini yerə salmaqla xətirlərinə dəyə bilər, öz mədəniyyətsizliyini, qanacaqsızlığını göstərər. Düzdür, Turalın ürəyindən keçirdi ki, professor ona üçdən-beşdən verər, o da çayxanaların birində sərbəst, minnətsiz əyləşib şirin-şirin salma çayla pendir-çörək yeyərdi. Day neyləmək olardı? Tural ev sahiblərinin mehribanlığından mütəəssir halda ayaqqabılarını çıxarıb otağa keçmək istədi. Arvad qoymadı:
– Onsuz da yır-yığış eləməliyik. Çıxartma, keç içəri!
Tural gözünün ucu ilə parıldayan parket döşəməyə bir də baxdı. Qərib dayısıgilin evindəki əhvalat yadına düşdü, qanı qaraldı:
– Yox, çıxartsam yaxşıdır.
– Lazım deyil, görmürsünüz otaqlar nə gündədir?..
Ananın və qızın təkidinə baxmayaraq Tural çəkmələrini çıxartdı. Doğrudan da heç insaf deyildi ki, toz-torpaqlı çəkmələrlə şüşə kimi parıldayan, güzgü kimi adamın şəkli düşən parketi çirkləndirəsən. Qız Turala üstü çəkili, çarığabənzər çust verdi:
– Bunları keçir ayağına.
Tural parketdə ayağı sürüşəcəyindən ehtiyat edib addımlarını ustufca ata-ata qızın göstərdiyi yerdə keçib əyləşdi. Narahat idi, elə bil tikan üstə oturmuşdu. Qız onun nimdaş paltarına, qayğılı görkəminə, ümidsizlik ifadələri aşkar sezilən gözlərinə baxıb soruşdu:
– Bəlkə əlini yumaq istəyirsən?
– Hə, pis olmaz, – deyə Tural astadan cavab verdi.
– Elə isə, gəl bura!
Qız ona hamamı göstərdi, təmiz məhrəba gətirib asdı.
– Bu da səninçün dəsmal!
Bəzən hədsiz qayğıdan da sıxılır adam. Turalın onsuz da pörtmüş üzü bir qədər də allandı: «Deyirəm, nə qəribə insanlar varmış dünyada. Özün professor olasan, ailən də bu qədər sadə, bu qədər qonaqpərəst». Vağzalda qızla ilk görüşü zamanı ürəyinə gələn fikirlərə görə Tural özünü danladı. Qızın qəribə eynəyi, cins şalvarı, sonra da maşın sürməsi onda belə təsəvvür yaratmışdı ki, yəqin ərköyünün, ədabazın, meşşanın biridir. Hətta bəzi xarici kinofilmlər yadına düşmüşdü. «Bircə siqareti çatmır, onu da fısqırtsa, tamam-dəsgah olar», – düşünmüşdü. – Yəqin ki, günortayacan yuxu bişirir, evdə əlini ağdan qaraya vurmur, gününü gəzintilərdə, rəqslərdə keçirir…»
Mətbəxdən qızın səsi gəldi:
– Ana, sən get əyləş, atamı da çağır süfrəyə, mən bu saat nə lazımsa, hazırlaram. Qayğanaq da bişirərəm, kotlet də salaram. Bir keç, bir keç içəri!
Ananın cavabını da Tural eşitdi:
– Yaxşı, qızım, nə deyirəm. Elə isə bir az əlli tərpən. Bəlkə yazıq uşağın doğrudan da işi var, gedəcək kasıbçılığının dalısıyca.
– Sən narahat olma, keç içəri, mən bu saat!
Tural əl-üzünü səliqə ilə yudu, divardakı güzgüyə baxıb saçlarını daradı, yenə ehtiyatla keçib yemək süfrəsi arxasında əyləşdi. Süfrənin üstündə nələr yox idi? Pendir, yağ, qara dənəvər kürü… «Bunlar bəs deyilmiş kimi hələ bir qayğanaq da, kotlet də bişirmək istəyirlər… Eh, özləri bilər, bəlkə səhər-səhər çox yeyirlər ki, axşamacan acmasınlar. Bəlkə elə bilirlər mən aclıqdan çıxmışam…»
Professor paltarını dəyişib süfrə başına gəldi, Turalla üzbəüz əyləşdi. Bir azdan İsmət xanım da gəldi. Ülviyyə bişirdiyi xörəkləri stolun üstünə səliqə ilə düzəndən sonra mətbəxə keçərək müşənbə önlüyünü çıxardıb qayıtdı.
– Hə, indi başlaya bilərik, – deyə professor əlini çörək qıçasına uzatdı. Turalın sıxıldığını görüb əlavə elədi: – Sən də utanma, oğlum, elə bil öz evinizdir.
Tural əvvəlcə bir stəkan şirin çayla pendir-çörək yeyib çəkilmək istədi. Hər tərəfdən düşdülər onun üstünə. Ana onu qınadı:
– Cavan oğlansan, belə də yemək olar?
Professor əlavə elədi:
– Mən sən yaşda olanda Göy-göldə üç yoldaşımla bir quzunu yemişəm.
Ülviyyə qara kürü ilə yağ yaxdığı yaxmacı ona tərəf uzatdı.
– Bunu səninçün düzəltmişəm, yeməlisən mütləq.
Tural ürəyində dolandırdı. «Nə mehriban insanlardır… O dayım arvadının qanacağı, bu da bunların…»
– Yaxşı, oğlum, görürəm kənd uşağına oxşayırsan. Bəs vağzalda nə əcəb? Niyə bir yerdə – zavodda, fabrikdə işə düzəlmirsən?
– Professor, müəllim, – deyə Tural ürəyini açdı. – Oxumağa gəlmişəm. Mehmanxanada yer vermədilər. Gəlib vağzalda yatdım. Səhər durub gördüm ki, pulumu cibimdən çıxarıblar. Bilmədim neyniyəm…
Professorun qanı qaraldı. Ana da, qız da mütəəssir oldular.
– Düzəlmir də bu camaat, – deyə professor gileyləndi. – Görüm ciyəri yansın sənin o pulunu çıxaranın, – ana əlavə elədi, – əlləri quruyub yanına düşəydi cibinə girən yerdə.
– Hansı instituta vermisən sənədlərini? – deyə qız soruşdu.
– Neft-kimya institutuna verəcəyəm bu gün.
– Hə, lap yaxşı. Attestat qiymətlərin necədir?
