скачать книгу бесплатно
Toy gecəsi
Qasımov Əlfi
Kitaba yazıçının “Toy gecəsi” və “Adilənin taleyi” romanları daxildir. “İnsan insanın dostudur, qardaşıdır” ideyası “Toy gecəsi” romanının əsasını təşkil edir.
“Adilənin taleyi”nin mövzusu gənc jurnalistlərin həyatından alınmışdır. Əgər Həmzə öz qələmindən şəxsi-qərəzlik və gününü eyş-işrətdə keçirmək üçün istifadə edirsə, Adiləyə jurnalist qələmi həqiqəti üzə çıxarmaq üçün lazımdır.
Əlfi Qasımov
Toy gecəsi
TOY GECƏSİ
SƏNƏ GÜVƏNDİYİM DAĞLAR…
Səhərin ala-toranında qapının zəngi çalındı. Zivər xanım narahatlıqla yerində qurcalandı: «Xeyir olsun, bu tezdən kimdi görəsən?» Məktəbə hazırlaşan Tərgül başındakı saçburanları aça-aça qapıya tərəf yeridi. Gözlükdən baxdı, zəngi basan adam tanış deyildi.
– Kimdir?
Qapının arxasından astadan səs gəldi:
– Qərib dayımın evi buradır?
– Bəli, buradır. Bəs siz kimsiniz?
– Mən… Mən… Qərib dayının qohumuyam.
Dəmir qapı darvaza kimi şaqqıldadı. Tərgül qarşısında ucaboylu, zil qara saçları üz-gözünə dağılmış bir oğlan gördü, hər iki əlindən yaşıl tor zənbil sallanırdı. Birinə deyəsən kitab-dəftəri yığılmışdı. O birində isə qəzetə bükülü nəsə vardı, yəqin ət idi, qanı da qəzeti qızartmışdı. Oğlan zənbilləri qapının ağzına qoyub zol-zol qısaqol köynəyinin açıq düyməsini bağladı.
İçəridən Zivər xanımın səsi eşidildi:
– Taya, kimdir gələn?
Tərgül cavab vermək əvəzinə içəri keçib çiynini çəkdi:
– Tanımıram, deyir ki, papanın qohumudur.
Zivər xanım üz-gözünü turşutdu, deyinə-deyinə yatağından qalxdı:
– Sənin bu papanın da vəzifəsi böyüdükcə, adı-sanı artdıqca qohumlarının sayı artır. Görəsən bunlar hardaymışlar papan dağlı məhəlləsindəki quş damında qalanda?
– Mama, yavaş, eşidir axı.
– Yaxşı, mənə dərs vermə, sən get çayını iç, məktəbə gecikərsən.
Zivər xanım yapon parçasından tikdirdiyi zərli xalatını əyninə keçirib düymələrini bağlaya-bağlaya yataq otağından çıxdı. Oğlan hələ də qapının ağzında «farağat» vəziyyətində dayanmışdı.
– Oğul, burda niyə dayanmısan, içəri keçsənə! – Zivər xanım mətbəxə tərəf başını döndərib qızının qarasına deyindi. – Qonağı da qapı ağzında qoyarlar?
Oğlan addımlarını şüşə kimi parıldayan döşəmənin üstünə ehmalca basa-basa otağa keçib Zivər xanımın göstərdiyi stulda oturdu. Zivər xanım oğlanın parketdəki tozlu ayaq izlərinə baxıb çiynini tulladı, ikrah hissi ilə mətbəxə keçdi. «Qanacaqsız, ayaqqabını çıxartmırsan çıxartmırsan, heç olmasa, qapının ağzındakı cındaya siləydin. Özü də ayaq adam ayağı ola, fil pəncəsindən böyükdü. Yəqin ayaqqabı da tapılmaz buna, razmeri ən azı 50 olar…»
Oğlan ürkək nəzərlərlə otağa göz gəzdirdi. Divarın bir tərəfini boyaboy tutmuş nəhəng şkafda çoxlu büllur qablar – vazalar, «qayıqlar», üstündə adam şəkli olan boşqablar, qədəhlər, fincanlar (lap univermaqdakı vitrinlər kimi) vardı. Qarşıdakı divardan isə iri xalı asılmışdı. Bütün divarı örtmüş xalının üstündən üç şəkil sallanırdı. O başda Qərib dayı, bu başda Zivər xanım, ortada da Tərgül. Birdən oğlanın nəzərləri güzgü kimi bərq vuran döşəmədəki tozlu ayaq izlərinə sataşdı. Pərt oldu. Cəld ayaqqabılarını çıxarıb qapının ağzına, zənbillərin yanına qoydu, cib dəsmalı ilə parketdəki ayaq izlərini tələsik silib əvvəlki yerində oturdu. Döşəmə tamam təmiz olmasa da, oğlanın ürəyi bir balaca sakitləşdi: «Zivər xanım deməsin ki, nə qanacaqsız oğlandır». Qızın səsi eşidildi:
– Mama, mən getdim, qapını bağla.
Əvvəlcə zəncir səsləndi. Sonra qapı cırıldadı. Sonra da nəsə şaqqıldadı. Zivər xanım qapını bağlayıb oğlanın yanına qayıtdı.
– Çay içərsən, yoxsa kofe?
– Çox sağ olun, Zivər xala, heç nə lazım deyil.
– Sağam da!
– Onda zəhmət olmasa, bir istəkan çay.
Zivər xanım özünə bir fincan süd, oğlana isə bir stəkan çay gətirdi.
– Hə, indi de görüm, kimsən, kimlərdənsən?
– Zivər xala, mən sizi də, Tərgülü də görən kimi tanıdım. Qərib dayımla keçən yay Kislovodskidə şəkil çəkdirmisiniz ha, Qartalın altında, dayım şəklin birini anama göndərib.
– Hə, deyirəm, axı. Eh, Kislovodskinin də zibili çıxıb. Hara baxırsan, bizimkilərdir. Şəhərdəki zəhləm getmişlər hər addımda qabağımıza çıxırdı. Dedim, kişi, öldür məni, bir də Kislovodskiyə getmərəm.
– Yaxşı da eləyirsiniz. Anam da elə deyirdi, Deyirdi, bircə dəfə yığışıb kəndə gəlsələr, İsti-Suyu, Ceyran bulağını, Şuşanı gəzsələr, ayaqlarını bir də basmazlar başqa yerlərə. Bizim bağçamız lap aləmdir. O qədər qızılgül əkmişəm, bülbüllər əl çəkmirlər, səhərdən başlayırlar oxumağa.
Zivər xanım ürəyində oğlanın sadəlövhlüyünə gülsə də («Camaat Karlovı-Varıdan dəm vurur, Qızıl Qumdan danışır, bu da başlayıb Ceyran bulağı, alaçıq, artezian, puf!..»), üzə vurmadı:
– Deyirsən ki, Qarikin qohumusan, hə?
Oğlan təəccüblə soruşdu:
– Qarik kimdir, Zivər xala?
Zivər xanım qəhqəhə ilə güldü. Hətta gülə-gülə Turala bir yumruqda ilişdirdi:
– Ay sənin canınacan, öz qohumunu da tanımırsan?..
– Qərib dayımı deyirsiniz? Niyə tanımıram? Mənim anam Qərib dayımla dost-doğma əmioğlu-əmiqızıdırlar, çalpapaqlardandılar.
– Eşitmişəm, Qarik deyib, böyük nəsil olublar. Amma bir az da gileylənirdi sizlərdən. Nə bilim, vallah, o qədər də fikir vermədim, guya biri adam öldürüb, o biri oğurluq eliyib, üçüncüsü qız götürüb qaçıb…
Oğlan başını aşağı salaraq astadan:
– Adam öldürən mənim atamdır, Zivər xala, – dedi. – Üç ildir yatır.
– Fu… Kaşmar!
– Nə dediniz?
– Deyirəm ki, dəhşətdir! Gərək nə qədər qansız olasan ki, nə qədər insanlıq hissini itirəsən ki, adam öldürəsən. İyirminci əsr az qala başa çatır, camaat kosmosa uçur, ayın, ulduzun sirrinə baş soxur, bizimkilər də bıçaq götürüb düşüblər bir-birinin üstünə. Vəhşilikdir, vallah!
Tural həyəcanlandı, kövrəldi:
– Elə deməyin, Zivər xala. Bəlkə o adam doğrudan da ölməliymiş.
– Nə deyim, bəlkə də… Amma mən yenə ağlıma sığışdıra bilmirəm. Axı nə üçün bu orta əsr dəhşətləri hələ-də davam etməlidir?
– Mən də xəcalət çəkirəm, Zivər xala. Hər dəfə tərcümeyi-halımı yazanda xəcalət çəkirəm. Ölənin övladlarını, qohumlarını hər dəfə görəndə birtəhər oluram, yolumu dəyişirəm, elə bil günahkaram onların yanında, amma…
– Nə amma?
– Amma atamda zərrəcə günah olmayıb. Öldürülən briqadir olub. Mənim atamsa suçu. Günün günorta çağı atam pambıqlıqda qışqırtı eşidir. Əlində bel yüyürüb görür ki, kolxoz sədrinin dost-doğma qardaşı orta məktəbi təzəcə bitirib kolxozda işləyən bir qızı, üzr istəyirəm sizdən, basmarlayıb yıxıb altına. Briqadir də yes-yekə, zırpı bir kişi, ailəsi, uşaqları. Atam onun. üstünə qışqırır: «Burax uşağı!» Briqadirsə söyür atamı: «Ölümün yetib, əclaf? Rədd ol, get burdan! Sənə nə var, qohumun ha deyil!» Atamın qan vurur beyninə: «Əclaf sənin özünsən, köpəkoğlu! Uşağı niyə bədbəxt eləyirsən! Burax, deyirəm sənə, yoxsa bu saat başını partladaram sədr qardaşın vayına gələr!» Briqadir görür ki, atam əl çəkmək fikrində deyil. Qəfil fin bıçağını çıxarıb cumur atamın üstünə. Atam bağırır, hədələyir onu:
– «Yaxın gəlsən vuracam!» Briqadir də quduzun biri. Endirmək istəyir bıçağı atamın sinəsinə. Atam da dəlidi onu yaxın buraxsın? Beli düz kəlləsinə! Briqadir tir-tap uzanır yerə. Atam görür ki, qız qaçıb aradan çıxmaq istəyir. Çağırır qızı. «Mən bu əclafı sənin üstündə öldürdüm, qızım, – deyir, – indi gedirəm milisə, necə var, elə də deyəcəyəm, yəqin səni də çağıracaqlar. Utanıb eləmə, hadisə nə təhər olubsa eləcə də danış, yaxşı?» Qız ağlaya-ağlaya başlayır atama yalvarmağa: «Məni biabır eləmə, Saleh əmi, – deyir, – nişanlım var, axı bundan sonra mən camaat arasına necə çıxaram?»
Atam qalır naəlac. «Yaxşı, qızım, – deyir, – get, xoşbəxt ol. Amma səndən bir xahişim var, oğlum orta məktəbi qurtaranda, hadisə necə olubsa, ona danış, yaxşı? Ancaq Tural balama, yaxşı? Qoy oğlum bilsin ki, onun atası nəyə görə həbsxanaya düşüb». Qız da əhvalatı mənə danışdı. Orta məktəb attestatlarımız verilən günün səhəri danışdı. Özü də yalvarıb-yaxardı ki, heç kəsə deməyim. Ailəsi, uşağı var, utanır, yazıq neyləsin. Mən də ilk dəfədir sizə danışıram, hadisənin düzünü heç anam da bilmir.
– Bəs, atan nə deyib məhkəmədə?
Tural Zivər xanımın sualını cavabsız qoymadı:
– Deyib ki, su üstə sözləşdik, o məni söydü, bıçaq çəkib üstümə yeridi, mən də beli fırladım, nə bilim ki, başından tutacaq.
Zivər xanımın əti ürpəşdi, qolunun tükləri biz-biz oldu. Əlini bir neçə dəfə qoluna çəkib dedi:
– Danışma, sən canın. Nə yaman hərif olub sənin bu atan? Gərək açıb hər şeyi deyəydi məhkəmədə.
Oğlan susdu. Çay soyuyub bumbuz olmuşdu. Hannan-hana Zivər xanım dilləndi:
– Oxumağa gəlmisən, ya işə düzəlməyə?
– Nə bilim, görək də. İstəyirəm sənədlərimi verim neft kimya institutuna.
– Bir adam-zad görüb eləmisiniz?
– Tural başa düşmədi. – Deyirəm, düzəltməyə söz verən var səni?
– Mənim kimim var ki, Zivər xala? Şəhərə gəldiyimi də təkcə anam bilir. O da siz deyəni deyirdi: «Adamsız, arxasız nə institut, oğlum. Çıxart bu xam xəyalı başından». Mən isə girməliyəm, mütləq instituta girməliyəm.
Tural susdu. Zivər xanımsa söhbəti davam etdirmək fikrində idi:
– Başında bir şey var?
– Nə bilim Zivər xala, başdı da.
– Attestatında qiymətlərin necədir?
– Cəmi ikicə dənə dördüm var.
– Qalanları hamısı üçdür, eləmi?..
– Yox, beşdir hamısı.
– Onda pis deyil başın… Bir də rayon yeridir də, dördləri, beşləri sağa-sola paylayırlar. Rayonun «dördü», «beşi» şəhərin «ikisi», «üçü»… Oğlum, ürəyinə toxunmasın, başqası olsaydın deməzdim. Qarikin qohumu – mənim can-ciyərim, nə təfavütü, yayın bu istisində özünə əziyyət vermə, instituta girmək halva döyül səninçün. Ya gərək kalan pulun ola, ya da dayın.
«Dayı»nın sözaltı mənasını başa düşməyən Tural sevincək dedi:
– Elə ona görə Qərib dayımın yanına gəlmişəm, dayna.
– Əvvəla, Qarik burda yoxdur, ezamiyyətə gedib, 15 gündən sonra gələcək. Lap burda olsaydı da qoymazdım onu belə işlərə qarışa. Kişini dilə-dişə salma sən canın, qoy bir parça çörəyimizi rahat yeyək.
Tural pərt oldu. «Bu arvad niyə qızışdı görəsən? Mən nə dedim, axı?» Deyəsən onun dilxor olduğunu Zivər xanım da hiss elədi. Astadan, özü ilə danışırmış kimi mızıldandı:
– Mənə deyən gərək, sənə nə düşüb, niyə qarışırsan xalxın işinə… Özün bilərsən, bala!
Zivər xanım ayağa qalxdı. Tural onun qəfil ayağa qalxmasına belə məna verdi: «söhbətimiz bitdi, gedə bilərsən». Əslində isə Tural getməyə yox, qalmağa gəlmişdi. Özü də böyük ümidlə. Belə fikirləşirdi ki, dayısı arvadı, lap Tərgülün özü onun gəlişinə çox sevinəcək, «nə yaxşı qohumumuz var, – deyəcəklər, – maşallah, ağıllı-başlı oğlandır, oxumaq istəyir, çox yaxşı. Qərib dayısının canı sağ olsun, nə lazımsa, kömək eləyər. O da gələcəkdə bizim arxamız, havadarımız…»
Zivər xanımınsa ürəyindən başqa hisslər keçirdi: «Yoxam də bu rayonluların xasiyyətinə. Üz verdin, astar istəyəcəklər səndən. Qariklə də neçə dəfə sözümüz olub bu rayonluların üstündə. Bircə kərəm qanmırlar ki, şəhər evi mehmanxana deyil! Gəlmisən, çox yaxşı, pay-pülüş gətirmisən, çox sağ ol. Gəlib görüşdün, hal-əhval tutdun, day çıx get də, nə yerini təzədən rahatlayırsan, çayı çaya calayırsan, kəndin əhvalatlarını, intriqalarını dil qəfəsə qoymadan danışırsan. Yazıq Qarik də neyləsin, mədəni adamdır, ağzına su alıb qulaq asır. Lap elə deyək ki, söhbətlərin əladır, ağzından da dürr tökülür. Heç olmazsa, danışıb yorulandan sonra (özün də görürsən ki, Qarikin gözləri yumulur) dur çıx get xaraba mehmanxanaya da! Nə dikmisən gözünü divana? Ölmüşdü Zivər xanım sənin o aylarla hamam üzü görməyən bədəninçün, həftələrlə yuyulmayan, tər iyi verən tuman-köynəyinçün təptəzə yataq açsın, sonra da bir həftə yorğan-döşəyi eyvanda günə sərsin ki, iyi-qoxu çəkilə… Yox, adam imanını yandırmaz, rayonluların qanacaqlıları da var aralarında. Bir də görürsən zəngi basdı, qalxıb qapını açdın, o da çamadanı yavaşcadan içəri sürüşdürdü, utana-utana da dedi: «Zivər xanım, sizə əziyyət olsa da boşaldın bunu, çamadanı aparım gərək, bu boçonkadakı konyakı da tökün balona, hayıfdır, xarab olar. Qərib dayıya da deyin ki, filankəs gəlmişdi». Hə, bax beləsinə varam! Yoxsa, irişə-irişə keçir içəri, keçməyi cəhənnəm, əyləşir də, əyləşməyi cəhənnəm, gözləyir ki, ona yemək-içmək versinlər, yeyib-içməyi cəhənnəm, baxırsan ki, gözlərini zilləyib divana, qətiyyən getmək fikrində deyil. Burda cin vurur də başıma. Az qalıram gətirdiklərini də vızıldadım eyvandan yerə… İndi də bu! Qadam belə qohuma da, onun gətirdiyi zir-zibilə də!»
Zivər xanım gözünün ucu ilə, ikrahla zənbilə baxdı, eyvana çıxıb qayıtdı. Əlində də ucunacan sarınmış uzun bir ağac vardı. Döşəməyə sarımtıl maz sürtüb başladı döşəməsiləni parketin üstü ilə sürüşdürməyə.
Tural fikir verib gördü ki, onun ayaq izləri olan yerləri Zivər xanım necə hirslə, necə hikkəylə silir. Sonra stolun altını sildi, bir neçə dəfə, qəsdənmi, ya təsadüfdənmi döşəməsiləni Tural oturan stulun qıçına vurdu. Tural bunu öz aləmində belə yozdu: «Tarapp! – yəni qalx ayağa! Turupp! – yəni dur get!»
Turalınsa getməyə yeri yox idi. İlk dəfə idi ki, Bakıya gəlmişdi. Heç yeri tanımırdı. Lap onu qovsaydılar da, gərək dözəydi.
Birdən Zivər xanım başını qaldırıb soruşdu:
– Yəqin mehmanxanada yer almısan, eləmi?
Tural bu sualı qətiyyən gözləmirdi. Bilmədi nə cavab versin. Qəfil şillə tutan adamlar kimi bir anlığa fikrini cəmləşdirə bilmədi:
– Nə? Yer? Hə, almışam, əlbəttə, almışam.
Əvvəlki sual bəs deyilmiş kimi, Zivər xanım dübarə soruşdu:
– Hansı mehmanxanada?
– Hansında? Hə, dəniz qırağında var ha, bax orda.
Zivər xanım qara çəkilmiş, tük kimi nərmə-nazik qaşlarını dartaraq daha dərinə getdi:
– Balam, orda nə əcəb sənə yer veriblər? Orda xaricilər… Nə bilim, vallah.
«Tez, lap tez, bax elə bu dəqiqə buradan getməliyəm. Lap elə bu dəqiqə», fikirləşən Tural ayağa qalxdı. Kitab dəftərini yığdığı zənbili götürdü. Ayaqqabılarını ayağına keçirdi, bağları sallana-sallana otaqdan çıxarkən:
– Sağ olun, Zivər xala, – dedi, – bağışlayın, əziyyət verdim.
– Boy, gedirsən? Bir az əylənsəydin, xörək hazırlardım səninçün.
– Çox sağ olun, gedim bir az dərslərimə baxım.
