Türk hekayələri

скачать книгу бесплатно


Qapı ağzında qulaqlarını şəkləyib duran bir neçə köpək daşa dəyib taqqıldayan quru çörəyin üstünə cumdu. Qüdrət daha cəld tərpəndi. Çörək parçasını qapıb götürdü. Başını çiyinləri arasına qısıb, sürətlə aradan çıxdı.

Ac köpəklər onlara atılan çörəyi alıb qaçan insanın dalınca mırıldadılar, hürdülər.

Bu hürüşmə bir az mərhəmət qarışmış istehzaya bənzəyirdi…

Qüdrət gedirdi.
Və mızıldanırdı.

Küçədə ondan başqa heç kim yox idi. Yalnız o və onun kölgəsi görünürdü, gah div boyda uzanan, gah ayaqları altında qeyb olan, sağa düşən, sola qıvrılan, divara dəyən oynaq bir kölgə…

Küçənin ən tənha yerində bir dalana dönərkən qabağına bir neçə qaraltı çıxdı. Sinəsinə tapança dayadılar:

– Tərpənmə!.. Əllər yuxarı!

Dayandı. Əllərini yuxarı qaldırdı. Qorxub eləmirdi.

Daldan boğuq bir səs:

– Oyan-buyan eləmə, pulları çıxart! – dedi.

Qüdrət qeyri-ixtiyari güldü. Bir an içində yanıb tez də sönən əl fənərinin işığı Qüdrətin gözlərini qamaşdırdı. İndi məchul qaraltılar da gülürdü…

Üzünün yarısını qara parça ilə gizlədən soyğunçu tapançanı cibinə qoydu. Qüdrətin çiynindən tutub onu silkələyə-silkələyə hırıldadı:

– Adə, sən də bizdən imişsən ki!

Soyğunçu o qədər bərk silkələyirdi ki, Qüdrət müvazinətini güclə saxlayırdı.

– Bah atonnan, adə, üfürsələr yıxılarsan ki, sən…

Qüdrət mızıldandı:

– Acam!

Üçü də güldü:

– Acsan?

– Onda sən avara adamsan…

– Bivecsən!

Onlardan biri Qüdrətin saralmış üzünə yaxından baxdı, yazığı gəldi:

– Gəl bizimlə gedək. İndi biz bir iş görəcəyik. Sən bayırda gözləyərsən. «İt» görünsə fit verərsən. Sənə də çörək çıxar bu işdən. Başa düşdünmü!.. Çalış ki, qarnın doysun. Yoxsa vallah-billah acından gəbərərsən. Sənə yazığı gələn olmasa, leşini də köpəklər didər.

Qüdrət heç nə demədi, divarlara sinə-sinə onların dalınca getdi.

– Al bu da sənin payın!

Qüdrət ovcunda iki lirəliyi görəndə heyrətdən, sevincdən nə edəcəyini bilmədi. Himayədarlarının ayaqları altına döşənmək istədi… Təcrübəli quldur onu danladı:

– Dil-ağız etmək üçün sən də vaxt tapıbsan? Hələ başın salamatkən əkil get burdan. Get, isti şorba iç. Yallah!.. Yaxan ələ keçsə, özünü dama girmiş bil, atanı yandırarlar.

Qüdrət gücsüz ayaqlarını sürüməyə çalışdı.

Qüdrət gedirdi…

Küçədə ondan başqa heç kim yox idi. Sadəcə o və onun kölgəsi vardı.

Qüdrətin qulağına acı bir hıçqırıq səsi gəldi. Qorxdu. Qaçmaq istədi, lakin ayaqları sözünə baxmadı.

Adam öldürən bir canini qan necə tutarsa, yaralı qəlbdən qopan bu qışqırıq da Qüdrəti eləcə tutub saxladı. Ovcunda bərk-bərk sıxdığı pul əlini yandırırdı. Yuxuda gəzən adamlar kimi qorxa-qorxa geri qayıtdı. Bir az əvvəl soyulan evə yaxınlaşdı.

Divardan aşıb, üzüm çardağına dırmandı.

Səs gələn yerə yaxınlaşdı. Bir dəqiqədən sonra boş və xaraba bir dəhlizə girdi. Yavaş-yavaş irəli getdi. Ən axırdakı sınıq qapıdan zəif işıq gəlirdi.

Qudrət qapını yavaşca açdı. Gördüyü mənzərə onu sarsıtdı. Bu böyük və boş otaqda kiçik lampa yanırdı. Xəstə balasının üstünə əyilmiş bir ana dərdli-dərdli hıçqırırdı.

– Get!.. Gedin. Bəsdir artıq. Allah eşqinə, get! Bizə dəyməyin…

Qüdrətin tükləri biz-biz oldu. «Mən quldur deyiləm, mən cani deyiləm!» demək istədi. Lakin boğazı qurudu. Səsi çıxmadı.

Dərdli qadın hey hıçqırırdı:

– Qalmayıb… Heç nəyim qalmayıb… Hamısını aldınız… Uşağımın dərman puluna qədər…

Qüdrət də ağlayırdı. O da hıçqıra-hıçqıra ağlayırdı.

Dərdli qadın hönkür-hönkür ağlayan pərişan geyimli bu «quldurun» halına baxıb təəccübləndi…

Qüdrət ovcunu od kimi yandıran pulu xəstə uşağın yatağına qoyub evdən çıxdı. Çardaqdan sürüşüb küçəyə tullandı. Qəlbində elə rahatlıq hiss etdi ki…

Ay batmışdı. Ulduzlar qaranlıq göylərə sancılmış qəndillər kimi titrəşirdilər.

Bir evin alt mərtəbəsindəki divar saatı gecə yarısını vurdu.

O biri küçədə dolaşan qarovulçu yoğun əl ağacını on iki dəfə səkiyə vurdu…

Qüdrət gedirdi.

Küçədə ondan başqa heç kim yox idi. Təkcə o və kölgəsi vardı. Gah div boyda uzanan, gah ayaqları altında qeyb olan, sağa düşən, sola qıvrılan, divara dəyən oynaq bir kölgə. Gedə-gedə bir az əvvəl köpəklərin qabağından qapdığı çörək parçasını gəmirirdi…

Elə xoşbəxt idi ki!.. Mədəsinin boş olduğunu, quru çörəyi gəmirərkən qaynayan diş ətinin sızıltısını duymurdu…

Said Faiq Abasıyanıq

SİNAQRİT BABA

«Cəhənnəm nişanı» deyilən yerdə beş balıqçı qayığı vardı. Gözəl yanvar axşamı idi. Gilavar əsirdi. Dənizin üzündə yeddi rəngin hər çeşidini görmək olurdu. Bərk qaynadılmış cökə çayı rəngində dalğalar oynaşırdı. Qayıqlar ağır-ağır tərpənir, tilovlar gözləyir, adamlar susurdular.

Kim bilir, suyun otuz səkkiz qat dərinliyində, kələ-kötür qayalar arasında bu rənglər görünürmü? Görəsən Sinaqrit[8 - Sinaqrit—mərcan balığına bənzəyən bir balıq növüdür.] baba ovdan qayıdıbmı? Göy qurşağı kimi par-par parıldayan pullarını göstərərək, qədim dövr kralları kimi ağır-ağır, möhtəşəm, varlı, əliaçıq, alicənab və müstəbid ədası ilə gəzirmi? Bəlkə də qızıl, zümrüd, inci, mərcan, sədəf içində alışıb-yanan sarayı üçün darıxdığına görə tələsir?

Sinaqrit baba ömründə danışmamış, ömrü boyu evlənməmiş, həmişə tək yaşamışdı. Sinaqrit baba qovuğunun zümrüd pəncərəsindən nə qədər faciələr seyr etmişdi, nə qədər tilovlar qırmışdı!

Bu axşam Sinaqrit baba kiminsə tilovunu seçməli və bu yorucu ömrü bitirməli idi. Hələ ki, onun hər yeri par-par parıldayır, hələ ki, əti öz ləzzətini itirməyib, ömrü qurtarmaq lazımdır. Sonra günlərin birində dərisi yapışqanlı, murdar bir vəhşinin dişinə keçə bilərdi. Yaxşısı budur ki, sulardan kənar dünyada yaşayan ağıllı bir məxluqa özünü təslim etsin, böyük bir süfrəyə qoyulsun, zəfərlə dolu ömrünü ağ şərabla başa vursun.

Sinaqrit baba gedib tilovlardan birini imsilədi. Bu, balıqçı Xristonun tilovudur. Xristonun eyibləri çoxdur. O, acgözdür, xeyir güdəndir. Kasıb olmağına kasıbdır, amma mənliyi yoxdur. Sinaqrit baba belə hesab edir ki, insan kasıb olsa da, öz qürurunu itirməməlidir.

Sinaqrit baba o biri tilova yaxınlaşdı. İmsilədi. Bu, balıqçı Həsənin tilovudur. Keç! Onun hap-gopuna baxma! Qorxaqdır. Sinaqrit babanın cəsarətli adamlardan xoşu gəlir… Başqa tilova yanaşdı. Balıqçı Yaqub yaxşı adamdır. Xoşsifətdir, mülayimdir, amma qısqancdır. Sinaqrit baba qısqancları sevmir… O biri tilov xəsis adamındır. Sinaqrit baba əliaçıq adamları xoşlayır. Bir zərbəylə xəsisin tilovundakı qarmağı dümdüz etdi. Ucundakı yemi alıb çeynəməmiş uddu. Xəsis tilovunu tez yuxarı çəkdi:

– Bay atonnan… Nikoli, qarmağı gör nə hala salıb, – dedi.

Sinaqrit baba quyruğunu indi də Nikolinin tilovuna toxundurur, onun sahibində bir eyib axtarırdı. Onda eyib nə qədər desən vardı. Əvvəla, əyyaş idi. İkinci, əxlaqsız idi. Ancaq öz xeyrini düşünən adam idi. Buna baxmayaraq Nikoli cəsarətlidir, əliaçıqdır, qətiyyən qısqanc deyil. Kasıbdır, həm də qürurludur. Sinaqrit baba qürurlu kasıbları sevirdi. Lakin Nikolinin qürurunu bəyənmirdi. O, insan oğlunda əsil qürur – öz yerində, öz vaxtında görünən qürur axtarırdı. O da deyil; insan oğlunun hərəkətindən, davranışından, hətta tilov tutmağa qədər bütün halından bəlli olan qürur görmək istəyirdi. O, Nikoli kimi adamın salladığı tilovu kəsməz, qarmağını sındırmaz, yemini də qapıb aparmaz.

Sinaqrit baba beş qayıqdan sallanan tilovların hamısını imsilədi. Heç birini bəyənmədi.

Sinaqrit baba öz qayasının kənarında durmuşdu. Fosforlu tilovların, civəli qırmaqların lacivərd aləmdə işıqlandırdığı saray meydanını seyr edirdi. Mərcanlar şəhərinin düz ortasında on beş dənə gözəl-qəşəng fənər yellənirdi. Qonşu qovuqlardan çıxan mərcan balıqları fənərlərə hücum edir və axmaqcasına tora düşürdülər. Gözləri böyümüş halda yuxarı çıxarılan zaman dönüb yenə aşağıya gəlir, elə bil yuxarıdakı həyatı görməkdən vahimələnirdilər. Sinaqrit babaya baxıb, böyüyən gözləri ilə sanki: «bizi qurtar» deyirdilər. Sinaqrit baba fikirləşirdi. Gedib bir dişlək vursa, o işıq saçan ipin işini bitirə bilər. Amma getmirdi, onların heç birini xilas etmək istəmirdi. Sinaqrit baba onları qurtarmağın bu qədər asan olduğunu bilirdi, amma onun bildiyi başqa şey də vardı. O, başa düşürdü ki, nə suda, nə quruda, nə havada, nə heyvanat, nə də nəbatat aləmində tək bir adamın ağlı ilə müşkül məsələləri həll etmək mümkün deyil. Tilova ilişən həmcinslərini qurtarmaq üçün o işıq saçan ipi bərabər qırmaq zərurətini bütün balıqların dərk etmələri lazımdır. Yoxsa Sinaqrit babanın tilovu təkbaşına kəsməyindən nə çıxacaq? Bəs bir azdan sonra Sinaqrit babanın özü tutulanda necə olacaq? Onda tilovu kim kəsəcək? İşıqlı ipi kəsmək kimin ağlına gələcək?

Sinaqrit baba bu fikirdə ikən parlaq işıqlar saçan bir tilov aşağı endi. Sinaqrit baba sevincək ora qaçdı. Bu tilovu da imsilədi. Tanıya bilmədi. Yemi ağzına alanda zənn etdi ki, bu tilovun sahibi onun axtardığı adamın lap özüdür. Bunu fikirləşməyi ilə qarmağa keçməyi bir oldu. Çəkilib qayığa düşən zaman gözləri böyümüş Sinaqrit baba onu tutan adama sevinclə baxdı. Sinaqrit baba kənarları qırmızı, içi şəffaf, qara gözlərini çevirib balıqçıya bir də baxdı, yenə baxdı. Birdən diksindi. Hiddətindən ayaqlarını yerə döyən gənc qız kimi qayığın döşəməsini təpiklədi. Sinaqrit baba onu tutan tilovun sahibində bəlkə də, bizim sezmədiyimiz bir xüsusiyyət görmüşdü. Bu adam indiyə qədər təcrübədən keçirilməmişdi. Ömrü boyu hamı onu cəsarətli, mərd və məğrur bir adam kimi tanımışdı, Amma Sinaqrit baba bu balıqçıda bizim sezmədiyimiz bir xüsusiyyət olduğunu anlamışdı. Onu tutan tilovun sahibi özünün mərd və qürurlu olduğunu indiyə qədər sübuta yetirməmişdi. Bu vaxtacan Sinaqrit babanın da onu tanımaq imkanı olmamışdı. İndi Sinaqrit baba onun toruna düşməsəydi, bəlkə də həmin balıqçı imtahandan keçməyəcək, ömrünün sonuna qədər mərd, cəsarətli və qürurlu bir adam hesab ediləcəkdi. O nəkarə idi, necə adam idi? Sinaqrit baba belə bir adama hələ rast gəlməmişdi. Ölümqabağı həmin adama bir də baxdı. Namuslu, mərd və cəsarətli adam kimi tanınan və dünyadan bu adla getmək imkanı olan bu balıqçı əslində qorxaqların ən qorxağı, namussuzların ən namussuzu idi. Sinaqrit baba bunları onun alnından oxudu. Bu adamın ikiüzlü olduğunu öyrənmək üçün Sinaqrit baba macal tapmamışdı. Yoxsa Sinaqrit baba onun tilovuna keçərdimi? Sinaqrit baba hirsindən çırpındı. Bağırmaq üçün ağzını açdı. Yumdu. Sinaqrit baba insanlıq sınağından keçməmiş bir adamın qayığında peşmançılıq və məğlubiyyət hissi ilə can verdi.

XƏRİTƏDƏ BİR NÖQTƏ

Uşaqlığımdan bəri xəritəyə baxanda gözüm ada axtarır. Şəhər, vilayət, mahal adlarını oxuyandan sonra nəzərlərim yenə mavi sahillərə yönəlir. Əlbəttə, Robinzon Kruzonu oxumuşam. Lakin xəritənin mavi rəngləri üstündə tənha bir ada görəndə xəyala dalmağım bu kitabdan deyil. Adaları, oxuduğum romanların təsiri ilə sevdiyimi deyə bilmərəm. Amma belə bir təsirin olduğunu inkar etmək də olmaz. Xəritədə gözüm adaya ilişər-ilişməz qəlbimdə dostluq, sevgi hissləri baş qaldırır. Həmin dəqiqə, gözlərimin içinə baxan bir köpək, az danışan, təmkinli, çalışqan bir balıqçı, yan taxtaları qaralmış qayıq, qayığın dalınca uçan bir quş, pul-pul sədəflər, sahildə duran məlahətli uşaqlar, balıqçı komaları, balıq şorbası, kərəviz ətri, buğlanan qara bir qazan, üfüqlərini duman sarmış bir dəniz canlanır nəzərlərimdə.

Çox zaman təbiət insana dost olur. Düşmən kimi görünən vaxtlarda belə o, insan oğluna öz qüdrət və qüvvətini sınaqdan keçirmək imkanı verən ciddi bir ataya bənzəyir. Fırtınalar adamın qayığını batıranda ona üzməyi, küləklər daxmasının damını uçurub aparanda daha qüvvətli, daha hünərli olmağı öyrədir; vəhşi heyvanlarla qarşı-qarşıya gələn insana cəsarət və əzm verir; orda, dörd tərəfi su ilə əhatə olunmuş yerdə insanların iradəli və namuslu olmalarını, bir-birlərinə arxa olmalarını tövsiyə edir; küləklərə, fırtınalara, dəniz heyvanlarına, günlərlə, həftələrlə qayalara çırpılan dalğalara ancaq təbiət qanunlarının müəyyən etdiyi şəkildə yanaşmağın mümkün olduğunu öyrədir; qüvvətli və sağlam əzələlərin zəiflərə yardım üçün, iti ağlın daha korş, daha süst ağla, hətta ağılsıza kömək üçün verildiyini təlqin edir; şorbanın şorbasızlar arasında bölünəndə ətir iyi verdiyini öyrədir. Belə düşüncələrlə xəritələrdəki maviliyin ortasında, böyük qitələrin kənarındakı böyük dənizlərin bir tərəfinə düzülmüş adalara baxa-baxa qalırdım.