скачать книгу бесплатно
– Yox, qardaş, mümkün deyil.
Elə həmin vaxt pəncərəyə əlvan bir kəpənək qondu. Ağ qanadların ortasında yumru narıncı xalın dövrəsinə qara haşiyə çəkilmişdi. Kəpənək paslı dəmirin üstünə qonsa da, o tərəf-bu tərəfə aşırdı. Mehin qarşısında düz, dik dayanmağa gücü yox idi. Nəhayət, uçub hücrəyə girdi. İsmayıl qaçıb onu tutdu. Ovcunu açanda əllərində gümüş tozuna oxşar toz vardı.
– Öldürmə, – deyə Sultanəli qardaşına səsləndi. – Hər canlı tumarlanmaq istəyər. Ancaq kəpənəklər elə zərifdirlər ki, hətta tumardan da ölə bilirlər.
– Öldürmərəm, saxlayacam.
– Onda sən də bizi buraya salanlar kimi insafsız olarsan.
– Kəpənəkdən də dustaq olar?
– Tutub saxlasan olar.
İsmayıl pəncərəyə yaxınlaşdı, ovcunu açdı, elə həmin anda kəpənək qanadlarını qoşaladı, açıb-yumdu, titrədi və uçdu. Oğlanın ovcunda isə onun tozu, yumşaqlığının təması və ürək kimi çırpınan zərif vücudunun istiliyi qaldı…
***
Səkinə xalanın cürə sazı İsmayılı ovsunlamışdı. Tez-tez özünü qulluqçu qadının yanına verir, həvəslə saza qulaq asır, özü də saz çalmağı öyrənməyə çalışırdı. Səkinə ona dastanlar danışır, İsmayıl isə uzandıqca uzanan bu dastanları dinləməkdən doymaq bilmirdi. Bir dəfə dedi:
– Səkinə xala, «Ruhani» çaldınız ha, sonra sözlərini niyə demədiniz?
– Çünki o sözləri yazan şair batin əhli olub. Yanğısı da havada qalıb. Sözsüz də bəlli deyilmi?
– Elə bu havaların hamısı yanğılıdı.
İsmayıl belə deyincə, Səkinə sazı yenidən döşünə basıb mizrabı cəsarətlə simlərə vurdu. Hücrəni qüdrətli bir musiqinin ahəngi doldurdu. İsmayıla elə gəldi ki, daş divarlar da cingildədi, cana gəldi, sazın səsinə səs verdi. O, yerində otura bilmədi. Ayağa qalxdı. Elə bildi ki, boyu bir az da ucaldı, məğrurlaşdı. Bu hava onu heyran eləmişdi. Ürəyini dağa döndərmişdi.
Sultanəli də gəlib qardaşı ilə yanaşı dayandı. Balaca qardaş qeyri-ixtiyari sağ qolunu onun kürəyinə qoyub qucaqladı, sifətini onun qoluna söykəyərək iri, ağıllı gözlərini öz sehrli səsi ilə insanı ovsunlayan saza dikdi. O anda İsmayıla elə gəldi ki, qabaqda bir atlı çapır. Birdən atlının yolu üstünə alova bürünmüş köz dağı çıxdı. Bu dağ Savalana oxşayırdı. Atlı yolundan dönmədi, atını həmin dağın üstünə sürdü. At dördnala dağın başına qalxdı. Nallarından qucaq-qucaq çınqı tökülsə də, at alovda yanmırdı, əksinə, onun rənginə boyanmışdı, al rəngə çalırdı. Nəhayət, qabaq ayaqlarını yerə vurub dayandı. Zirvəyə çatmışdı. Atlı əmud keçirdiyi qolunu qaldırıb əlini qaşlarının üstünə qoydu. Buradan hər yer görünürdü – yamyaşıl düzənlər, sıra-sıra dağlar, burulğanlı çaylar…
Musiqi kəsildi.
– Bu havaya deyirlər: «Misri», – Səkinə xalanın səsi İsmayılı xəyal aləmindən ayıltdı.
– Çal, Səkinə xala, bir də çal, – İsmayıl dedi.
Saz yenə dilə gəldi. Və İsmayıl yenə fikrə getdi. Elə bil qayalardan, mamırların gözyaşından duru sular süzüldü, daş teştlərdən gur axınla tökülüb şəlalə oldu. Meşələr çiçək açdı. Quşlar min bir səslə oxumağa başladılar. Düzənlərdə yovşanlar yaşıl otlar arasında boz-bənövşəyi rəngə çaldılar. Sonra o yovşanların dibindən bənövşələr qalxdı. Ardınca da bənövşələrin qoxusu yovşan iyinə qarışdı. Yovşanların üstündən ceyran sürüləri ox kimi süzüb keçdi, kolluqlardakı torağayları hürküdüb uçurdular. Çox keçmədi ki, həmin torağayların nəğməsi zirvələrdə eşidildi. Firuzə rəngli dağların başında pambıqdan ağ buludlar topa-topa dayanmışdı. Torağayların səsi o buludları firuzə dağların başından ayırdı. Buludlardan ağ yağışlar yağmağa başladı. Həm də elə yağdı ki, güllərin, çiçəklərin ləçəklərini qoparıb bayaqkı şəlaləyə tökdü. Axırda da həmin ləçəklər suyun üzü ilə axmağa başladı.
– Bu havaya «Dübeyti» deyirlər, atam-anam… – Səkinə xala ifasını tamamlayıb dedi.
İsmayıl qardaşının qolundan tutdu.
– »Misri»ni eşitdin də?
– Eşitdim.
– Onunla dağı yıxmaq olar?
– Olar.
– Bu qalanı necə? – Bu sualdan sonra İsmayıl qardaşına elə baxdı ki, sanki bundan sonra hər şey Sultanəlinin cavabından asılı idi. Ancaq Sultanəli dinmədi. Araya dərin sükut çökdü. Bu sükutu haradansa gələn səslər pozdu. Sultanəli qulaq verdi. Sonra başını xalçanın üstünə qoyub diqqətlə qulaq asmağa başladı.
– Nə olub, – deyə sazın sehrli təsirindən qurtarmayan İsmayıl təəccüblə qardaşının hərəkətinə baxdı.
Sultanəli handan-hana yavaşcadan dilləndi:
– Yerin altından səs gəlir.
Bu cavaba İsmayıl təəccübləndi, Səkinə xala isə inanmaq istəmədi.
Ancaq, doğrudan da, yerin altından səs gəlirdi…
Sonuncu gün
Çay axdı, ada saldı,
Coşdu sel, səda saldı.
Allah bizi unutdu,
Əzrayıl yada saldı.
– Bunları kim qoşub, Səkinə xala?
– Nə bilim, atam-anam. El-elat, çoban-çoluq. Dərd kimdə olar? Hərə öz dərdini deyib, axırda olub bayatı…
Sultanəli hücrəyə girdi. Kəsik-kəsik nəfəs alırdı. Rəngi ağarmışdı. Çox həyəcanlı idi. Divara söykənib İsmayılla Səkinənin söhbətini dinləyən anasına dedi:
– Gəlirlər.
– Kim gəlir? – Aləmşahbəyim təlaşla soruşdu.
– Qalaya çox böyük dəstə qalxdı. Yəqin, bizi aparmağa gəlirlər.
İsmayıl qalxıb qardaşından soruşdu:
– Hara? Evimizə?
Sultanəli onunla açıq danışmaq istədi. Odur ki qardaşının qarşısında çöməldi.
– Evimizə yox, mənim balaca qardaşım. Deyəsən, axırımız çatıb. Kişi kimi mərd mərdanə dayan, ölüm ayağında belə özünü sındırmamaq nəslimizin adətidir. Onlara yalvarmaq yox, üzlərinə tüpürmək lazımdır.
Aləmşahbəyim quruyub qalmışdı. Dili söz tutar-tutmaz Səkinəyə dedi:
– Səkinə, mənim zümrüdqaşlı üzüyümü mücrüdən çıxar ver.
Sultanəli tərs-tərs anasına baxdı. Özünü saxlaya bilməyib dedi:
– Ölüm ayağında neynirsən bər-bəzəyi?
Aləmşahbəyim oğlunun sözünə fikir vermədi. Birdən Sultanəli anasının fikrini başa düşdü və daha heç nə demədi. Səkinə qorxu içində, titrəyə-titrəyə gedib mücrüdən zümrüdqaşlı üzüyü gətirdi. Aləmşahbəyim üzüyü barmağına keçirdi, sonra necə elədisə üzüyün qaşı qalxdı.
– Bunu nənəm Sara xatun bağışlayıb. Mənim üçün hər şeydən irəlidir. Səkinə, o birisiləri də gətir.
Lakin Səkinə yerindən tərpənmədi. Aləmşahbəyim bayaqkı sözlərini təkrarladı.
– Əlim gəlmir, atam-anam, – Səkinə dedi.
– Yerini de, özüm götürüm.
Bu zaman Səkinə gedib cürə sazı divardan götürdü.
Sonra isə sazın aşıqlarından[11 - Aşıq – burada: sazın kəllə hissəsində yerləşən, simlərin bağlandığı tağalaqşəkilli detal] birini çıxartdı. Aşığın içindən Səmərqənd kağızına bükülən kiçik həbləri götürdü. Bu həblərdən birini ağzına atmaq istəyəndə Aləmşahbəyim onun biləyindən tutub saxladı.
– Neynirsən?
– Bu günü görmək istəmirəm, atam-anam.
– Sənin günahın nədi, Səkinə, – Aləmşahbəyim belə deyib onu qucaqladı. – Əlbət mənim axırıncı xahişimi eşidəcəklər. Deyəcəyəm səni öz ellərinə göndərsinlər.
– Sizdən sonra bu dünyada yaşamaq istəmirəm, atam-anam.
İsmayıl mat-mat onlara baxır, nə baş verdiyini anlamağa çalışır, ancaq işin məğzini başa düşə bilmirdi. Axırda Sultanəlidən soruşdu:
– Nə olub?
Sultanəli onun qolundan tutub bir kənara çəkdi və dedi:
– İsmayıl, biz kişiyik, axıra qədər də özümüzü kişi kimi aparmalıyıq. Atamızın düşmənləri bizi aparmağa gəlib. Onlar, yəqin ki, bizi edam edəcəklər. Düşmənlərə boyun əyməməliyik. Son nəfəsimizdə belə üzlərinə tüpürməliyik. Atamız da belə kişi olub. – Sonra Sultanəli cibindən nəsə çıxarıb qardaşının ovcuna basdı. – Bu həbi qoy cibinə. Zəhərdi. Gördün ki, cəllad öz işini görməyə hazırlaşır, onda bu həbi udarsan.
Sultanəli sözünü bitirdikdən sonra üzünü döndərib arxasını çevirdi ki, kiçik qardaşı onun gözlərindəki yaşı görməsin.
Bayaqdan dinməyən İsmayıl, nəhayət ki, dilləndi:
– Sultanəli, atamız bu gələn adamlardan qorxurdu?
– Yox!
– Onda biz niyə qorxaq ki?
– Əhsən, qardaşım!
Aləmşahbəyim oğullarının söhbətini eşitmişdi, ona görə də özünü saxlaya bilmədi, qəşş eləyib yıxıldı. Səkinə qalxıb su gətirdi və onun sifətinə çilədi. Aləmşahbəyim gözlərini açanda başı üstündə Sultanəlini gördü.
– Sənə nə oldu, ana?
– Heç nə, oğlum, heç nə…
– Düşmənlərimiz bizi belə görsə, sevinər axı… Özünü ələ al!
Bu zaman qapının kilidi cingildədi. İçəridəkilərin gözləri qapıya dikilmişdi. Axır ki, qapı açıldı və içəri bir neçə nəfər daxil oldu. Ən öndəki ucaboy kişinin başında dilim-dilim qırmızı çalma vardı.
– Ana, qızılbaşlar! – deyə Sultanəli qışqırdı.
– Hüseyn Lələ?! – deyə Aləmşhabəyim də heyrət qarışıq sevinclə dilləndi.
Bəli, gələn Hüseyn Lələ idi. O, öncə Sultanəlini bağrına basdı. Lakin bu vaxt İsmayıl irəli yeriyib onu itələdi və qışqırdı:
– Burax qardaşımı, cəllad!
Hüseyn Lələ bəy dönüb təəccüblə İsmayıla baxdı. Sonra onu qucağına götürüb başı üstünə qaldırdı.
– İsmayıl, gözümün işığı, maşallah, necə də böyümüsən!
– Sən bizi öldürməyə aparırsan? – İsmayıl dedi.
Hüseyn Lələ onu özünə daha bərk sıxdı və gözlərinin yaşını gizlətməyə çalışdı. Sultanəli dedi:
– İsmayıl, Hüseyn Lələ atamızın dostu, bizim də lələmizdir[12 - Lələ – keçmişdə kübar və varlı ailələrdə uşağın tərbiyəsi ilə məşğul olan adam]. O bizi xilas etməyə gəlib.
Hüseyn Lələ bəy İsmayılı yerə qoyub Aləmşahbəyimə ehtiramla baş əydi.
– Bacı, bu günə çox şükür!
Aləmşahbəyim yaşmaq çəkdi, başını aşağı əydi və soruşdu:
– Bizi bir hali elə görək axırımız necə olacaq?
– Hər şey yaxşıdı. Qızılbaşlar Rüstəm Mirzəni[13 - Rüstəm Mirzə – Ağqoyunlu dövlətinin 1492–1497-ci illərdə hökmdarı. Uzun Həsənin nəvəsidir. 1490-cı ildə ovaxtkı Ağqoyunlu sultanı Baysunqur tərəfindən həbsə salınmışdır. İki il sonra Baysunqur taxtdan salınıb Şamaxıya, babası olan Şirvanşah Fərrux Yasarın yanına qaçdıqdan sonra hakimiyyətə gəlmişdir] taxta çıxartdılar. O da fərman verib sizi azad elədi. İndi gəlmişik sizi Təbrizə aparaq.
– Təbrizə niyə? Ərdəbilə getsək başımız daha salamat olar.
– Rüstəm Mirzə uşaqları Təbrizdə təntənə ilə qarşılamaq istəyir. Oradan da Ərdəbilə yola düşəcəyik.
– Əmim oğlu Rüstəm qardaşımdan da zalımdı. Birdən bizə oyun oynayar.
– Heç nə olmaz. Onun bütün ixtiyarı qızılbaşların əlindədir. Qızılbaşlar isə imkan verməz ki, sizin başınızdan bir tük əskik olsun.
Təbrizdə
Şeyx Heydərin övladlarını böyük mürid dəstəsi əhatə eləmişdi. Dəstəyə isə Hüseyn Lələ bəy rəhbərlik edirdi.
Sultanəli ata minmiş, başına qızılbaş çalması qoymuşdu. Bu çalmanı neçə illərdir Hüseyn Lələ bəy özündə saxlayırdı. Dostu Heydərin çalması idi. İndiyədək də dostunun oğlu üçün qoruyub saxlamışdı. İsmayıl isə Hüseyn Lələ bəyin atının tərkində oturmuşdu. Xeyli getdikdən sonra dayanıb düşərgə salanda İsmayıl qaçmaq, dağlara dırmaşmaq, ağaclara çıxmaq, düzənlərdə yüyürmək istədi. Lələ isə oğlanı bir an belə gözündən qoymadı. O bilirdi ki, uşaqlığını zindanda, dörd divar arasında keçirən İsmayıl indi azadlığı dadmaq istəyir. Odur ki oğlana mane olmaq istəmir, bununla belə, başına nəsə gələcəyindən qorxurdu.
Növbəti düşərgədə isə Sultanəli gözlənilmədən Hüseyn Lələ bəyə dedi:
– Lələ, mən Rüstəm Mirzə ilə görüşmək istəmirəm.
– Niyə?
– Səbəbini özün bilirsən. Mən babam Həsən padşahdan başqa heç bir Ağqoyunlu hökmdarına hörmət eləmirəm. Onlar hamısı mənim qan qohumum olmaqla bərabər, həm də qan düşmənlərimdir.
Lələ əlini onun çiyninə qoydu.
