скачать книгу бесплатно
?zg? agrisi
S?daq?t K?rimova
Taninmis yazi?i-jurnalist S?daq?t K?rimovanin imzasi oxuculara yaxsi tanisdir. ?s?rl?rini Az?rbaycan v? l?zgi dill?rind? q?l?m? alan m??llifin bir sira ?s?rl?ri rus v? t?rk dill?rin? d? t?rc?m? olunaraq n?sr edilib. «?zg? agrisi» S.K?rimovanin sayca 25-ci kitabidir. Buraya yazi?inin m?xt?lif ill?rd? q?l?m? aldigi hekay?l?r v? povest daxil edilib. Insan m?n?viyyatindan b?hs ed?n bu ?s?rl?r orijinal m?vzu se?imi, dramatik s?jetl?ri v? yaddaqalan obrazlari il? se?ilir.
S?daq?t K?rimova
?zg? agrisi
Redaktordan
Onu ilk d?f? g?r?nd? m?kt?bli idim. Canimdan ?ox sevdiyim bibim S?yyar? R?sulova K?lb?c?r Rayon Partiya Komit?sinin katibi isl?yirdi. Bir d?f? isd?n ev? d?n?nd? ?z? il? g?l?n g?z?l, t?rav?tli, sux xanimi m?n? t?qdim ed?r?k dedi: «S?daq?t xanim istedadli jurnalistdir, h?m d? ?ox m?rddir. S?nin d? bel? bir jurnalist olmagini ist?rdim».
Bu s?zl?r m?nim g?l?c?k h?yatima ?iraq tutdu. Onun kimi jurnalist olacagima ?r?yimd? s?z verdim. Ali t?hsil aldim v? ilk isl?diyim zavod q?zetin? d? haqqimda onun verdiyi m?sb?t r?y ?sasinda q?bul olundum.
S?daq?t xanim t?kc? istedadli jurnalist deyil, h?m d? g?z?l insan, qibt? edil?c?k s?daq?tli dostdur. Bu s?zl?rimin sahidi zamandir. Ill?r ke?s? d? onun bu x?susiyy?tl?ri daha da g?z?ll?sir, m?k?mm?ll?sir.
S?daq?t xanimin m?n?vi d?nyasini 1993-c? ild? tanidim. Yenic? n?sr olunmus «Hal» kitabini bagislamisdi m?n?. Evd? is otagima ??kilib kitabi oxumaga nec? alud? olmusdumsa, ?z?md?n x?b?rim yox idi. S?rvinaz obrazi ?trafinda c?r?yan ed?n hadis?l?r, onun ?zl?sdiyi haqsizliqlar, ail? faci?si m?n? el? t?sir etmis, qadinin aci taleyin? ?r?yim el? yanmisdi ki, aglayaraq bogulmagimin s?sin? qayinanam ?z?n? ?atdirmis, v?ziyy?timin pis oldugunu g?r?b h?kim ?agirmisdi…
Ail?sin? s?daq?tli, namuslu, qeyr?tli, lakin haqqini m?dafi? ed? bilm?y?n bir qadin obrazini bu q?d?r h?ssasliqla yaratmasi S?daq?t xanimi m?n? z?ngin m?n?vi d?nyasi olan bir yazi?i kimi tanitdi, sevdirdi. O, bir sira ?s?rl?rind? qadinlarin m?dafi??isi rolunu oynayir, bu m?dafi? ?dal?t?, haqqa s?yk?nir. Isiqlandirdigi ail?-m?is?t probleml?rini el? h?ll edir ki, oxuyanda «bel? d? olmalidir», – dey? d?s?n?rs?n.
Bu kitabda toplanmis b?t?n hekay?l?rd?, h?m?inin povest v? pyesd? S.K?rimova obrazlarin dili il? c?miyy?timizd?ki ?dal?tsizlikl?ri, insan m?n?viyyatindaki asinmalari oxuculara ?atdirmaqla yanasi, onlarda «niy??» sualinin yaranmasina imkan vermir, ?z?n?m?xsus ustaliqla h?r seyi h?ll edir. Anlatmaga ?alisir ki, V?t?n, Ata, Ana ?v?zolunmazdir, Ail? c?miyy?tin t?nziml?yicisidir.
Bitib-t?k?nm?y?n yaradiciliq axtarislari v? qazandigi ugurlarla S?daq?t xanim ?z?n?n «Soyuq g?n?s» ?s?rind? g?st?rdiyi kimi bik? oldugunu s?but edir. Onun q?l?m? aldigi bik?l?r ?z d?vrl?rind? q?hr?manliq edib taninmislarsa, m?nim tanidigim bik? ?z q?l?mi il? bu q?hr?manliga y?ks?lib. Onun m?xt?lif ?d?bi janrlarda eyni ustaliqla ?s?rl?r yaratmaq istedadina heyranam. S.K?rimova jurnalist, sair, yazi?i, b?st?kar, ssenarist, rejissor pes?l?rin? ustaliqla yiy?l?nib.
Kitabin adi t?sad?f?n se?ilm?yib. S.K?rimovanin q?hr?manlari ?zg? agrilarini ?z?n?nk? kimi yasayan z?ngin m?n?vi al?mi olan insanlardir. Yazi?i h?yatda oldugu kimi yaradiciliginda da y?ks?k m?n?vi d?y?rl?r? s?yk?nir. M?hz bu keyfiyy?tl?r «?zg? agrisi»nda toplanmis ?s?rl?rin b?dii d?y?rini artirir, onlari oxuculara sevdirir. Bir s?zl?, S?daq?t xanim qibt? edil?c?k enerji m?nb?yidir, ?sl v?t?np?rv?rdir, x?miri s?z s?n?tind?n yogrulan dag ?i??yidir.
Bir sagirdin g?z?l m??llimi haqqinda danismasi nec? ??tindirs?, m?n? d? S?daq?t xanimin saymaqla bitm?y?n keyfiyy?tl?ri haqqinda s?z dem?k el?c? ??tindir. Amma bir sey s?ksizdir – o, m?nim ???n mayakdir, ?z?nd?n sonra g?l?n n?sil ???n is? g?z?l ?rn?k.
Nurid? QILINCLI
GECIKMIS B?N?VS?
S?h?r tezd?n ?f?qd? ilk qizarti g?r?n?nd? ad?ti ?zr? yuxudan oyandi. Otagin p?nc?r?l?rind?n i??ri isiq zolagi d?sm?sd?. B?d?ni agridan sizildayir, basinda, qollarinda, ayaqlarinda zoqqultu g?zirdi. K?ks?n? anlasilmaz, k?t bir agri g?yn?dirdi. Divardaki saata baxdi: besin yarisi idi. Dem?li, vur-tut birc? saat yatmisdi. S?h?r?c?n yerind? qurcalanib gah bu, gah o biri b?yr? ?st? ?evrils? d?, iki h?b yuxu d?rmani atsa da, uyuya bilm?misdi.
Zorla geyinib asta addimlarla h?y?t? ?ixdi. T?r-t?miz s?bh havasi ?z?n? toxunanda sanki yuxudan ayildi, k?r?yini divara s?yk?yib bir an t?rp?nm?z halda qaldi. ?z?n? g?lib acg?zl?kl?, ciy?rdolusu n?f?s aldi, sanki bu ki?ik s?ad?tin onun ?lind?n alinacagindan qorxurdu. Bir xeyli bel?c? dayandi, sonra ayaqlarini s?r?y?-s?r?y? ?l?zyuyana yaxinlasib suyu a?di. Buz kimi soyuq su canina ?s?tm? saldi. Yenid?n ev? ke?ib d?smalla qurulandi. Yorulmusdu. Taq?tsiz halda stula ??k?b n?f?sini d?rdi. Basi gic?ll?nir, g?zl?ri tor g?r?rd?. «Qurban oldugum Allah g?r m?ni n? g?n? salib», – dey? ?r?yind? sikay?tl?ndi.
Saatin ?qr?bl?ri 5-in ?st?nd? dayananda t?l?sik addimlarla evd?n ?ixib k?ndin yuxari basina t?r?f s?mt aldi. Bacardiqca tez yeriyirdi ki, kims?y? rast g?lm?sin. Sorgu-sual, hal-?hval baslanacaqdi, buna is? davam g?tirm?y? taq?ti yox idi.
M?h?ll?nin basindaki sonuncu ev d? arxada qalanda arxayinliqla n?f?s alib, addimlarini bir q?d?r yavasitdi. Son ?? ay ?rzind? ilk d?f? idi ki, bu q?d?r yolu bird?n q?t edirdi. Yorulub ?ld?n d?sm?sd?, amma dinc?lm?k fikri yox idi. Qorxurdu ki, bird?n otursa, daha yerind?n qalxa bilm?z. Ona g?r? d? ?z?n? m?cbur edirdi ki, m?nzil basina ?atanacan davam g?tir? bilsin. N?hay?t, ist?diyi yer? – Yargundan rayon m?rk?zin? t?r?f ged?n masin yolundan xeyli aralidaki b?y?k t?p?y? ?atanda sevincl? «Ilahi, s?k?r s?n?!» – deyib iri bir dasin ?st?nd? oturdu. Buradan k?nd ovuc i?i kimi g?r?n?rd?. Asagida Samur ?ayinin ilan kimi qivrilmasina, hikk?sind?n daslara ?irpilaraq k?p?kl?nib gurultu sala-sala axmasina tamasa etm?k onu ?yl?ndirdi. H?y?tl?rd? vurnuxan adamlar bapbalaca g?r?n?rd?l?r. Mal-qara b?y?rt?s?, xoruz bani, it h?r?s? k?ndi basina g?t?rm?sd?. ?? yol ayricinda kims? dayanib naxirin yigilmagini g?zl?yirdi. Diqq?t k?sildi, Sahmuradi tanidi. «Bu g?n onun n?vb?sidir», – dey? h?s?dl? fikirl?sdi. Vaxtil? n?vb?si ?atanda o da bel?c? camaatin mal-qarasini ?r?s? aparardi. Hani o g?nl?r, hani o saglamligi?..
Bir azdan Sahmurad da, naxir da g?r?nm?z oldu. Bayaqki s?s-k?y, ugultu, b?y?rt? k?sildi, ?trafa sakitlik ??kd?.
K?r?yind? g?n?sin yandirici s?alari g?zdikc? bundan xoshal olurdu. Indi b?t?n d?nyada ondan ?tr? bu g?n?s s?alarindan qiym?tli he? n? yox idi. Onun x?st?, yorgun canina az da olsa h?rar?t yayilirdi. Son vaxtlar g?n?s s?alari da onun b?d?nini ?vv?ll?r oldugu kimi isid? bilmirdi. «Ey dili qafil, g?r n? g?n? qalmisam ki, d?nyani yandirib k?l ed?n g?n?s d? m?ni qizdira bilmir. N?inki canim, ruhum da donub».
Iyulun ortalari olmasina baxmayaraq ?ynin? qalin yun k?yn?k, onun ?st?nd?n is? siriqli geyinmis, basina yun papaq qoymusdu. Amma yen? d? b?d?ni qizinmirdi ki, qizinmirdi. ?oxdan b?ri idi ki, caninda ?s?tm? g?zirdi. B?z?n havanin qazan qaynadan vaxtinda bel? onu titr?tm? tuturdu. Yataga girib yorgan-d?s?y? b?r?nm?yinc?, bu hali ke?ib getmirdi.
Hava ?ox isti idi. N?f?s ??km?li deyildi. G?n?sin h?rar?ti, dey?s?n, onun ?s?tm?sini bir az azaltmis, yavas-yavas canina isti ke?m?y? baslamisdi. El? bil kims? onun k?r?yin? qizdirici qoymusdu. Bundan xoshallanaraq g?zl?rini yumub oturdugu yerd?c? m?rg?l?di.
– Camal dayi, ay Camal dayi, istid?n bisdin ki!..
Qonsunun oglu idi. O, ?z?nd?n saglamliq v? g?nclik yagan bu p?hl?van c?ss?li, qarayaniz oglanin yalin ayaqlarina baxanda canindan ?s?tm? ke?di. «Bala, b?s s?n? soyuq deyil?» – dey? sorusmaq ist?di, amma s?zl?rinin q?ribliy? salinacagini d?s?n?b, he? n? dem?d?n k?d?rl? g?l?ms?di. Yar?linin g?n?sd?n yanib qaralmis, tunc r?ng? ?alan enli sin?sin?, ?z?l?li qollarina h?s?dl? tamasa etdi…
Yazda bu yerl?r basdan-basa b?n?vs?l?r? q?rq olurdu. Ad?t?n, h?r il oturdugu bu yerd?n baharin ilk m?jd??il?ri olan b?n?vs?l?ri seyr ed?r, sonra is? d?rm?y? qiymadigindan, dizl?ri ?st? ??k?b onlari qoxlayar, ?tirl?rini ciy?rl?rin? ??k?rdi. El? bir bahar olmurdu ki, onlarin g?r?s?n? g?lm?sin. Birc? bu yaz k?hn? ad?tin? xilaf ?ixmisdi. X?st?lik onu g?z a?maga qoymamisdi. El? z?ifl?mis, el? halsizlamisdi ki, evd?n ??l? ?ixa bilm?misdi. ?r?yi ?z?l?-?z?l?, q?lbi k?d?rd?n sixila-sixila t?bi?tin bu nazli ?agini, torpagin qis yuxusundan oyanan, yerin dir??l?n vaxtini g?r? bilm?diyin? g?r? yanib-yaxilsa da, ?lind?n he? n? g?lm?misdi.
Amansiz qocaliq v? adini bilm?diyi x?st?lik onu ev dustagi etmisdi. Uzandigi yerd?n h?sr?t dolu baxislarini p?nc?r?nin o ?z?nd?n g?r?n?n, uzaq, ?l?atmaz arzunu xatirladan bir par?a s?maya zill?y?r, q?lbin? ??km?s q?m y?k?n? ?z?nd?n uzaqlasdirmaga ?alisar, amma buna g?c? ?atmazdi. Sevinc, sadliq kimi duygular onu ?oxdan t?rk etmisdi, onlarin r?ngini, dadini unutmusdu, ha?ansa ?r?kd?n g?ld?y?n?, f?r?hl?ndiyini, adi m?is?t qaygilarina basinin qarisdigini yadina sala bilmirdi. El? bil bu d?nyaya g?l?nd?n k?yn?yi q?m-k?d?rd?n bi?ilmis, x?miri d?rdd?n yogrulmusdu. Sanki d?nyaya agri-aci ??km?y? g?lmisdi…
Son ?? ayda ilk d?f? idi ki, evd?n bayira ?ixirdi. Yazin d?m-d?stgahindan ?s?r-?lam?t qalmamisdi. Min c?r g?l-?i??y? b?l?nmis ??m?nliyin yerind? qurumus ot-alafdan basqa he? n? g?z? d?ymirdi. Qizmar g?n?sin yandirici s?alarina davam g?tir? bilm?y?n bi??n?k artiq ?mr?n? basa vurmusdu.
Dasin ?st?nd? oturmaqdan bezib, qurumus otlarin ?st?n? uzandi. G?n?sin xos h?rar?tini hiss etm?k ???n g?zl?rini yumdu. Bird?n burnuna n? is? tanis, dogma bir qoxu g?ldi. Bu qoxu ruhunu titr?tdi, canina yayildi, sanki m?st oldu. «M?n? n? olub, burnuma d?y?n n? qoxusudu? Bu, qurumus ot-alaq qoxusu deyil, axi niy? yadima sala bilmir?m?» – dey? ?z-?z?n? sual verdi, n? sualina cavab tapa bildi, n? d? h?min q?rib? qoxu ke?ib getdi.
El? bil q?lbinin ?l?atmaz gus?sind?ki ?n z?rif bir tel? toxunmusdular. Bu qoxu onda k?d?r qarisiq sevinc, tonqalin son k?z?rtisin? b?nz?r bir titr?yis, itirilmis, ?ld?n ?ixmis, bir daha geri qayitmayacaq n? is? qiym?tli bir seyin h?sr?tini oyatdi. Bu hiss onu el? ?ulgadi ki, qeyri-ixtiyari g?zl?rini a?ib yerind? dik?ldi. Bihusedici qoxu yaxinliqdan g?lirdi. Diqq?tl? ?trafina boylandi, amma he? n? g?rm?di. «Aman Allah, burda m?nd?n basqa kim var ki? B?s bu qoxu hardan g?lir? Dey?s?n aglim ?asir. Yoxsa m?ni qara basir?» – dey? qiyilmis xirda, kirpiksiz g?zl?rini narahat halda yan-y?r?sind? g?zdirdi.
Bird?n bayaq ?st?nd? oturdugu iri dasin altindan z?rif boynunu uzadaraq nazlanan b?n?vs?ni g?r?nd? g?zl?rin? inanmadi. ?i??yin inc?, z?rif g?vd?si ?z?n? yer tapa bilm?diyind?n ?yri-?yr? bitmisdi. Camal ehmallica ?lini b?n?vs?y? uzatdi. Onun yasil yarpagi torpaga yapismisdi. Isti yel ?i??yi ?sdirir, el? bil onunla ?yl?nm?k ist?yirdi. B?n?vs?nin k?m?ksiz, yaziq, m?lul g?rk?mi onu k?vr?ltdi, g?zl?ri doldu.
?yilib b?n?vs?ni qoxladi. Sanki onun g?z?l ?trini, t?krarsiz qoxusunu ?b?dilik yaddasina h?kk el?m?k ist?yirdi. Onun vaxtsiz g?lisinin m?nasini basa d?sm?y? ?alisdi. «B?lk? m?nd?n ?tr? a?ib, yarama m?lh?m olmaq ist?yib? B?lk? B?n?vs?m g?nd?rib? H?, bu, onun isidir!» Bu fikrin? inandi. D?z-d?nyanin b?n?vs? il? dolu oldugu vaxtda qiyib birc? d?n?sini d?rm?y?n Camal bu d?f? ?ll?ri ?s?-?s? ?i??yi saplagindan ayirdi. Onu burnuna yaxinlasdirib d?n?-d?n? qoxladi. «Vallah, B?n?vs?m g?nd?rib bunu m?nim ???n, yoxsa bu qizmar yay havasinda bunun n? isi var», – d?s?nd?. «Burda qalsam, solacaq. Ayrila bilm?r?m ondan. Bu, o B?n?vs?min ?v?zidir». – Yerind?n qalxib evin? t?r?f ?z qoydu…
K?ndin qurtaracaginda yerl?s?n t?nha evin? ?atan kimi st?kana su t?k?b b?n?vs?ni onun i?in? qoydu. Sonra ill?r yorgunu kimi taq?tsiz halda ?arpayisina s?rildi. Halsizliq v? b?d?nini b?r?m?s agri ona acliq hissini d? unutdurmusdu. D?n?nd?n dilin? bir tik? ??r?k d?ym?s? d?, yem?k yadina d?sm?rd?. Ne?? vaxtdan b?ri yigisdirilmamis otaqlar onu m?ng?n? kimi sixdi. «Hardasan, B?n?vs??» – dey? var g?c? il? qisqirmaq, q?lbin? dolmus aci h?sr?ti ?z?nd?n uzaqlasdirmaq, ?r?yind?ki agirligi bosaltmaq ist?di. Bird?n z?rif qam?tli, g?z?l B?n?vs? g?lib g?zl?ri qarsisinda canlandi. O, el? canli idi ki, sanki onunla ?z-?z?, n?f?s-n?f?s? dayanmisdi.
Sonra B?n?vs?y? ag g?linlik libasi geyindirdil?r. O ag libas B?n?vs?y? nec? yarasdi, Allah! Yox, yox, bu ki ag k?f?ndi… Ag k?f?n d? onu g?z?l g?st?rirdi. G?z?lliyi dill?rd? g?z?n B?n?vs? ?l?n g?n kimins? dediyi «?lm?s, ?l?m yataginda da g?z?ldir» s?zl?ri ?st?nd?n uzun ill?r ke?s? d?, Camali yandirib cizdagini ?ixarirdi. On yeddi yasinda evin? g?lin g?tirdiyi, c?mi on il birg? ?m?r s?rd?y? B?n?vs?si onlari yetim qoyub getdi. Iyirmi yeddi yasinda soyuq m?zara tapsirdigi B?n?vs? ?z g?lisi il? onun h?yatina nec? b?y?k s?ad?t, b?xtiyarliq g?tirmisdis?, gedisi il? d? bir o q?d?r q?m, k?d?r qoymusdu. G?z?l oldugu q?d?r sirin, sirin oldugu q?d?r sevimli, sevimli oldugu q?d?r m?layim olan bu qadin onun ?r?yini el? f?th etmisdi ki, ?l?m?nd?n sonra bel? burda basqa qadin sevgisin?, m?h?bb?tin? yer qalmamisdi. Qohum-?qraba onu ?ox dil? tutmus, evl?ndirm?k ist?misdi. Amma agir t?bi?tli, t?mkinli olan Camal bir c?t qizini – ?imnazla G?lnazi ?gey ana ixtiyarina verm?k ist?m?diyini b?han? g?tirmisdi. Onlari b?y?d?b ?r? ver?nd?n sonra da evl?nm?k s?hb?tini yaxina qoymamisdi. «Ata, indi n?yi b?han? g?tirirs?n?» – dey? qizlari k?vr?lib onu yola g?tirm?y? ?alissalar da, Camali inadindan d?nd?rm?k m?mk?n olmamisdi. «T?k adamsan, qabaqdan qocaliq g?lir, yalqiz qalib n? ed?c?ks?n? H?r?miz bir k?ndd? yasayiriq. N? bizd? qalmirsan, n? d? biz ail?mizi qoyub g?nd? g?l? bilmirik», – dey? qizlari h?r g?lisl?rind? ona yalvarirdilar. H?r onlarin gedisind? Camal yetiml?sir, saatlarla g?zl?rini nam?lum bir n?qt?y? dikib qalirdi. ?mr? boyu ?z?n? birc? sey arzulayirdi: «Allahim, m?ni yorgan-d?s?k x?st?si el?m?, qoy bu d?nyani rahatliqla t?rk edim».
Indi budur, qocaliq g?zl?nilm?d?n, vaxtsiz-v?d?siz g?lib onun qapisini d?ym?s, ?z? il? saysiz-hesabsiz agrilar, acilar g?tirmisdi. Qizlari ona tez-tez bas ??ks?l?r d?, pal-paltarini yuyub, yem?yini hazirlasalar da, onu t?nhaligin ?lind?n qurtarmaga g?cl?ri ?atmirdi.
Sabah s?h?r qizlarinin h?r ikisi usaqlarini da g?t?r?b ona bas ??k?c?kdi. Ke??n h?ft? ged?nd? «Bu s?nb?-bazar hamimiz yaninda qalacagiq», – demisdil?r.
Axsamin q?mli k?lg?si yavas-yavas k?ndin ?st?n? en?nd? Camalin p?nc?r?sind?ki ag isiq da ?l?ziyir, otaga qaranliq ??k?rd?. Bir azdan ?traf qati z?lm?t? q?rq oldu.
Camal caninda d?z?lm?z bir agri hiss etdi. Agri ona gah ?s?tm?, gah da qizdirma verirdi. Ayaga qalxib d?rman axtarmaga hali yox idi. Bir az ke?misdi ki, n?f?si t?ngidi, g?zl?rinin ?st?n? sanki qara p?rd? endi. Sonra el? bil ??kisizliy? d?sd?. B?d?ni yavas-yavas soyuyurdu. ?l-ayagi buza d?nm?sd?. Var g?c? il? g?zl?rini a?ib p?nc?r?y? n?z?r saldi. Gec?nin qaranliginda st?kanin i?ind?ki yalqiz b?n?vs?ni g?c-b?la il? sezdi. ?r?yind?n son d?f? bu z?rif ?i??yi qoxlamaq, onun ?trini ciy?rl?rin? ??km?k, onunla vidalasmaq arzusu ke?di. Lakin bu, ona b?t?v bir ?mr? yenid?n yasamaq q?d?r ??tin g?r?nd?. ?arpayisi il? p?nc?r? arasindaki iki metrlik m?saf? ona ?ox uzaq g?ldi. «H?, v?d?m yetib, ?l?r?m, amma vidalasmadan olmaz. Usaqlarla olmadi, he? olmasa b?n?vs?ml? sonuncu d?f? g?r?s?m. Orda B?n?vs?m? onun h?diyy?si il? vidalasdigimi dem?liy?m, m?tl?q dem?liy?m», – dedi.
Bu arzusu d?li ist?y? ?evrildi. Ondan c?mi iki addimliqda olan bu xirdaca ?i??kl? son d?f? vidalasmaq ???n yerind?n dik?ldi. Ayaga durub p?nc?r?y? nec? yaxinlasdigini, ?i??yi st?kandan g?t?r?b yenid?n yerin? nec? qayitdigini bilm?di. B?n?vs?ni qoxladi, dogma, m?stedici qoxu onu q?rib? bir al?m?, sanki sonsuzluga apardi. H?mis? arzusunda oldugu al?m? v? ill?rl? ayriligina alisa bilm?diyi B?n?vs?nin yanina… Budur, ??m?nlikd?dil?r. B?n?vs?d?n basina ??l?ng qoymus B?n?vs? ag libasda onu s?sl?yir. Camal son d?f? «G?lir?m g?l?m, g?lir?m. Ne?? ildir g?zl?yir?m ?agirisini», – k?lm?sini pi?ildadi…
S?h?r ?imnazla G?lnaz atalarini yoluxmaga g?ldil?r. Otaga gir?nd? onun yatmis oldugunu d?s?nd?l?r. ?imnaz ir?li ke?ib atasini ?pd?. Dodaqlari onun buz kimi soyuq ?z?n? toxunanda qiyya ??kdi. Camal artiq g?zl?rini ?b?di yummusdu. Yaria?iq qalmis ovcunda bir b?n?vs? vardi – solmus b?n?vs?…
1992-ci il
YEDDI P?RI
?trafa «T?r?k?m?»nin oynaq s?dalari yayilmisdi. M?clisd?kil?r musiqiyl? h?mah?ng s?kild? ?l ?alirdilar. Oyun havasi dey?s?n kimins? s?m?y?n? yaman d?sm?sd?. Bunu toydan g?l?n s?n s?sl?r s?but edirdi.
M?h?ll?nin o basindan, Zeyn?bgild?n g?l?n ?algi s?si Ayis?ni k?vr?ltmis, evd?n ?ixib qaranliqda, t?nha gus?d? oturmaga m?cbur etmisdi. O, bagin qurtaracaginda, iri findiq kollarinin dibind?, otlarin i?ind? oturub ?ll?ri il? dizl?rini b?rk-b?rk qucaqlamis, g?zl?rini nam?lum bir n?qt?y? zill?misdi. Yarim saatdan ?ox idi ki, b?dbin d?s?nc?l?rin ?sirin? ?evrilmisdi.
Son vaxtlar toy s?dasi, ?algi s?si onu yaman k?d?rl?ndirirdi. Bu k?d?r? aci h?sr?t, cavabsiz qalmis suallar qarisirdi. Bu, xosb?xtliy?, s?ad?t? h?sr?t qalmis bir qizin ?r?k siziltisi idi. Q?lbini g?yn?d?n, qaysaqlamayan yarasini qopardan ?zabli bir agri idi. El? agri ki, kims? ona ?lac ed? bilm?zdi…
Ad?t?n, o, toy-d?y?n? h?v?ssiz yollanardi. Qohum-qonsu, dost-tanis t?n?si olmasaydi, bel? yerl?r? yerli-dibli getm?zdi. Amma neyl?m?k olar, k?nd yeridir, ayibdir, getm?s?, «paxilliq edir», – dey?rl?r. «Paxilliq edir?m?» Bu fikrind?n tutuldu, sonra is? utana-utana ?z-?z?n? etiraf etdi: «?lb?tt?, paxilliq edir?m. Ail? qurmaq m?nim d? haqqim deyilmi?» Daha q?h?rini uda bilm?di. G?zl?rind?n yas sel kimi axmaga basladi. Lakin bununla da sakitl?sm?di. ?ksin?, agladiqca ?r?yind?ki tufan bir az da g?cl?ndi. Otlarin ?st?n? yixilib h?nk?rd?. O, hirsind?n yan-y?r?sind?ki otlari yolusdurur, ?ll?ri il? yeri d?y?cl?yirdi. Usaq kimi i?ini ??k?-??k?, yaniqli-yaniqli aglayirdi. Usaqdan onun birc? f?rqi var idi: t?s?lli dil?mirdi, ovunmaq arzusunda deyildi. He? k?sin onu bu v?ziyy?td? g?rm?sini arzu etmirdi.
Bel?c?, xeyli aglayandan sonra el? bil y?ng?ll?sdi. Ev? bu halda ged? bilm?zdi. «Bir az g?zl?rimin qizartisi ke?sin, sonra gedim», – dey? ?ll?ri il? dizl?rini qucaqlayib g?zl?rini qaranliga dikdi.
– Ayis?, ay Ayis?!
Anasi eyvandan onu hayladi.
K?n?ls?z halda, t?l?sm?d?n yerind?n qalxib asta addimlarla ev? sari getdi.
– N?di? – dey? etinasiz halda sorusdu.
– Bayaqdan hardasan? – anasi x?b?r aldi. Son vaxtlar qizinin bu hallari tez-tez t?krarlanirdi. Onu bir qadin kimi duysa da, qizina n? t?s?lli ver? bilirdi, n? d? halina acidigini bildirirdi, bu suali da el?-bel? verdi. Ayis?nin bagda, findiq kollarinin dibind? oturdugunu g?rm?sd?…
Ayis? anasinin sualina cavab verm?yib ev? ke?di. Atasi divanda, h?mis?ki yerind? uzanib televizora baxirdi. Ayis?ni g?r?nd?:
– Qizim, m?n? bir ?ay, – dedi.
Ayis? armudu st?kana ?ay s?z?b onun qabagina qoydu. Sonra atasinin yatagini qaydaya saldi. Bu vaxt i??ri gir?n anasi onun p?jm?rd? halini, aglamaqdan qizarmis g?zl?rini g?r?b narahat oldu:
– S?n? n? olub, Ayis??
– M?n? n? ola bil?r ki, ana? – Ayis?nin cavabinda h?m istehza, h?m inciklik, h?m d? naraziliq vardi. Bunu anasi o saat hiss el?di. Daha he? n? dem?yib g?nahkarcasina susdu, evin asagi k?nc?n? ??kilib yarim?iq qoydugu yorgani sirimaga basladi. Ayis? bunu g?r?b ?r?yind? b?rk hirsl?ndi. «Evd? yorgan-d?s?k ?lind?n t?rp?nm?k olmur. Basa d?sm?r?m, bunlari neynir? Cehiz yigmaqdan bezm?di? Kim? hazirlayir bunlari? Niy? anlamaq ist?mir ki, qizi qariyib? Yaziq anam… Qizinin ag atli oglanini g?zl?m?kd?n yorulmadinmi?» ?r?yind? aci-aci g?ld?.
Bir azdan anasi astadan, qizinin x?trin? d?ym?kd?n qorxa-qorxa sorusdu:
– Toya getmirs?n?
– H?v?sim yoxdur, ana.
– Camaatdan ayibdir.
– Ist?mir?m, m?ni m?cbur el?m?.
– He? olmasa yarimca saatliga get. Zeyn?bi t?brik edib g?l?rs?n.
– Orda m?nim tay-tusum yoxdur axi… – Ayis?nin s?si titr?di. O, qonsu otaga ke?ib qapini arxasinca bagladi. ?rl? arvad bir-birinin ?z?n? baxib k?ks ?t?rd?l?r. Amma bes-on d?qiq? ke?mis Ayis?nin geyimli-kecimli halda otaqdan ?ixdigini g?r?nd? h?r ikisi rahat n?f?s aldi.
Gec? mehi ?z?nd?, sa?larinda g?z?nd? Ayis?nin b?d?nini x?fif bir gizilti b?r?d?. Onda da el? bu vaxtlar idi. Abbasla son g?r?s? g?n?. S?h?ri Rusiyaya ged?c?kdi. ?ll?rini Ayis?nin sa?larinda g?zdirdi: «S?nsiz nec? olacaq, bu sa?lari qoxlamadan nec? yasayacam, Ayis?? Oxumasam d?nyanin bir yani u?maz ki…» Abbas poliqraf?i olmaq ist?yirdi. Yaxsi t?hsil almaq, savadli m?t?x?ssis kimi d?nm?k fikri il? getmisdi v?t?nd?n. Bu gedis son gedis olmusdu… Ayis? uzaq xatir?l?rin m?sayi?ti il? Zeyn?bgil? t?r?f yollandi.
Zeyn?b Abbasin ki?ik bacisi idi. Ne?? il idi ki, ?hm?d? nisanlanmisdi. «Abbas g?lm?s? g?linlik geym?r?m», – deyib ill?ri yola verirdi. Oglan evi «?syan» edib dey?, Zeyn?b toya raziliq vermisdi. Adaxlilarin evl?rinin arasinda birc? ev vardi. «N? yaxsi ki, ?hm?din atasi qiz evini m?cbur el?di. Yoxsa onlar da yaziq olacaqdilar. N? q?d?r h?sr?tl? bir-birin? baxsinlar? Qonsudan qiz sevm?k asandi b?y?m? H?r g?n ne?? d?f? h?sr?t dolu baxislarla baxmaq olar? Yaxsi ki, Abbasi g?zl?m?dil?r…»
«B?yl? g?lin? bir bax!» Ayis?nin dodagi qa?di. H?r ikisi g?zl?ri ?n?nd? b?y?m?sd?. «Bunlar ha?an b?y?d?l?r?» ?z?n?n bu fikrind?n yenid?n k?d?rl?ndi. Yadina d?sd? ki, o, yuxari sinifd? oxuyanda Zeyn?b h?l? m?kt?b? getmirdi. Amma Abbasin yazdigi m?ktublari gizlin g?tirib ona verirdi v? h?r d?f? d? deyirdi: «Qagam g?nd?rib, baci». «On-on iki yas onlardan b?y?y?m», – dey? q?h?rl? d?s?nd?. – «H?, d?z on iki yas…»
Zeyn?bgild? bir vurnuxma var idi ki, g?l g?r?s?n. H?r? bir isl? m?sguldu: kabab ??k?n kim, iri toy samovarindan ?ay s?z?n kim, qab yuyan kim.
– Agrin alim, s?nin??n olsun! – Zeyn?bin anasi Ziv?r xala onu mar?ilti il? ?p?b hal-?hval tutdu. Arvadlar bir anda Ayis?ni d?vr?y? aldilar. El? bil ki, g?nd? ne?? d?f? rastlasdiqlari adam deyildi.
– Toyunu g?r?k, ay Ayis?!
– Zeyn?bin sag ?li s?nin basina!
– Allah s?ni xosb?xt el?sin!
Bu xeyir-dualari esid?nd? ?hvali bir az da korlandi. Ayis?nin fikrinc?, bu dualarda t?hqiredici, t?n?edici isar?l?r var idi. Arvadlarin ?slind? ?r?kd?n g?l?n s?mimi xeyir-dualarini o, ?z? basa d?sd?y? kimi yozdu. «Hansi xosb?xtlikd?n danisirsiz? Abbassiz nec? xosb?xt olaram? El?il?ri evd?n azmi qovdum? G?z?m kims?ni g?rm?di… Daha n? xosb?xtlik? N? ?z? g?ldi, n? s?z?. Yol g?zl?y?-g?zl?y? qaridim. D?n?nki usaqlar da evl?ndil?r, m?n is? h?l? d? g?zl?yir?m…»
Ziv?r xalanin t?kidl?rin? baxmayaraq, ?lini s?fr?y? uzatmadan Zeyn?bin yanina qalxdi. Al-?lvan geyinib-kecin?n qizlar xina m?clisini basa vurub b?y evin?, toya tamasa etm?y? getm?k ???n hazirlasirdilar.
Zeyn?b Ayis?ni g?r?nd? sevincl? boynuna sarilib o ?z?nd?n bu ?z?nd?n ?pd?.
– Baci, el? bildim g?lm?y?c?ks?n, – dedi.
Ayis? heyr?tl? Zeyn?b? baxdi. O, ?oxdan Ayis?ni bel? adlandirmirdi. Lap ?oxdan. Bu g?n «baci» onun yadina haradan d?sm?sd??
Zeyn?b agzini onun qulagina yapisdirib q?rib? t?rzd?:
– Qagam g?lib ey, baci, – dedi.
Ayis?nin dizl?ri ?sdi, b?d?ni u?undu, dodaqlari s?yridi. Esitdiyi x?b?rd?n ?z?n? el? itirdi ki, m?vazin?tini saxlaya bilm?yib taq?tsiz halda stula ??kd?. «Ola bilm?z, b?s deyirdil?r ?laq?miz yoxdu? Toyun vaxtini n? yaxsi bilib? Dem?li, n?s? varmis ki, m?n? demirl?r. Zeyn?b d? bilmirmis Abbas niy? g?lmir?» Suallarina cavab almaq ist?yirdi ki, el? bu vaxt on-on bir yaslarinda sarisin, qivrimsa? bir qiz qa?a-qa?a i??ri girib Zeyn?bin yaninda oturdu. El? bil Ayis?nin qarsisindaki balaca Zeyn?b idi.
– Qaganin qizidir? – Ayis? qeyri-iradi sorusdu.
– H?, qardasi da olub t?z?likc?. Baci, vallah biz d? bilmirdik. Bu g?n bildik ki, qagam ?z t?l?b? yoldasi olan rus qizi il? evl?nib. X?cal?tind?n k?nd? d?n? bilmirmis. Qagamsiz toyumun olmasini ist?m?diyimi h?r k?s bilirdi. ?hm?d biz? bildirm?d?n soraqlayirmis. S?n dem?, bu yaxinlarda ?nvanini tapib. Toya g?lm?si ???n ?ox yalvarib. Qagamin g?lisini ?hm?d m?n? s?rpriz edib. Bizimkil?r onun evl?ndiyini bilib ?ox pis oldular. S?nin qarsinda bizi d? g?nahkar el?di qagam… Evli olmasaydi, bayaqdan qa?ib s?ni mustuluqlayardim… G?lisin? sevins?k d?, ?hdin? ?m?l etm?m?si hamimizi x?cal?tli el?di… Zeyn?b Abbasla Ayis?nin «po?talyonu» idi. Abbas tez-tez ki?ik bacisi il? Ayis?y? m?ktub g?nd?r?r, ya da gizlin s?z?n? onunla ?atdirardi. Qagasini ?ox ist?y?n Zeyn?b sevincl? «baci»nin yanina cumardi. «Bunlar ha?an olmusdu? G?r ?st?nd?n n? q?d?r ke?ib! Niy? sevgimiz? x?yan?t el?di? Evl?ndiyi qiz ?oxmu q?s?ngdi? B?lk? savadlidi, ona g?r?? N? f?rqi var? O da basqalari kimi el?di…» Suallarin ?lind? qalan Ayis? ?z?n? toplayib ayaga qalxdi, usagin ?z?nd?n ?p?b Zeyn?bl? sagollasdi.
«Heyvag?l?» ?alinirdi. Yox, ?alinmirdi. «Heyvag?l?» Ayis?ni yandirib-yaxirdi, onun olan-qalan s?brini d? ?lind?n almaq ???n sizildayirdi. Ayis?nin k?d?rini artirmaq, ?zablarinin sayini ?oxaltmaq ???n inl?yirdi. El? bil Ayis? il? d?sm?n?iliyi vardi. Onu haminin g?z?n?n qabaginda usaq kimi aglatmaq, sonra is? bundan z?vq almaq ist?yirdi.
Toyxananin yanindan ?t?b evl?rin? getm?k ist?yirdi ki, arxadan kims? onu s?sl?di: o idi, Abbas. Ayis?ni sanki ildirim vurdu, h?y?candan ?z?n? itirdi.
– Xos g?rd?k, Ayis?.
– Salam, Abbas.
– Nec?s?n? – Abbas n? sorusacagini bilmirdi.
– G?rd?y?n kimi. – Ayis? soyuq-soyuq cavab verdi.
– Yaxsisan, masallah! – Abbasin s?zl?ri Ayis?nin k?nl?n? toxundu. Amma ?z?n? ?l? alib he? n? dem?di. Bir xeyli he? biri dill?nm?di. Handan-hana Abbas dill?ndi:
– Pasa dayi nec?dir?
– Babatdir.
– Yen? x?st? yatir?
– H?.
– M?mm?dsahla ?lisah hardadir?
– Bakida.
– Y?qin evli olarlar.
– H?.
Abbas Ayis?ni basdan-ayaga s?zd?. Ayis? yaman d?yismisdi. K?ndd? ?n g?z?l qiz sayilan ucaboylu, inc? qam?tli, ag b?nizli Ayis?y? n? olmusdu? G?nd?n yanib qaralmis ?z?, ariqlayib t?rav?td?n d?sm?s b?d?ni Abbasin ?r?yini k?d?rl? doldurdu.
– T?t?n? gedirs?n dey?s?n.
