скачать книгу бесплатно
– O, m?nim ilk m?h?bb?tim idi. Dasa d?y?n ilk m?h?bb?tim. S?n is? son m?h?bb?tims?n. Yas?m?n qoxulu sevdamsan. ?mr?m boyu m?ni yasadacaq sevdam.
Onlar ?z-?z? dayandilar. S?ssiz ke??n bir ne?? d?qiq? sanki Kismisin s?zl?rinin t?sdiqiydi.
– Ged?k, bird?n evd?n axtararlar m?ni, – dey? qiz h?y?canla dill?ndi.
Qonsunun h?y?tinin tusundan ke??nd? isiqda arxalarinca baxanda bu ucaboy, yarasiqli oglanin bir vaxtlar sisqa, qarasin olduguna g?r? Kismis ?agrilan Ilham olduguna inana bilm?di… Mehriban «toyunda barisariq», – deyib ?z?n? t?skinlik verdi…
V?SIYY?T
On bes d?qiq?d?n, b?lk? d? yarim saatdan da ?ox idi ki, g?zl?ri yumulu halda, h?r?k?tsiz uzanmisdi. Bil?yind? g?cl? hiss edil?n n?bzind?n basqa onda he? bir h?yat ?lam?ti hiss olunmurdu. Sif?tinin r?ngi avazimis, g?z ?uxurlari d?rinl?smis, dodaqlari g?y?rmisdi.
G?zl?rini alayarim?iq a?ib Nazimin ?lini buza d?nm?s ?lind?n buraxmadan g?cl? esidil?c?k s?sl?:
– Nazim, m?ni t?k qoyma, – dedi.
Anasinin bird?n-bir? d?yismis sif?ti sanki Nazim? h?kim oldugunu unutdurdu. O, ?z?n? itirib n? ed?c?yini bilm?di. Lakin bu, bir an ??kdi. Sonra el? bil agir yuxudan ayildi. ?lini onun ?lind?n ??kib bir az ?vv?l hazirlayib saxladigi iyn?ni qoluna yaxinlasdirdi. ?ll?ri ?sdiyind?n damari g?c-b?la il? tapdi, m?hlulu ??tinlikl? yeridib onun ha?an t?sir ed?c?yini g?zl?m?y? basladi. Saniy?l?r, d?qiq?l?r el? agir ke?irdi ki, sanki zaman donmusdu. Bir xeyli ke??nd?n sonra anasinin ?z?nd? yenid?n h?yat ?lam?tl?ri g?r?n?nd? yayligi il? alninda, boynunda damci-damci donub qalmis soyuq t?ri sildi. Onun ?lini yenid?n ?ll?rinin arasina aldi. Barmaqlarinda z?if, g?cl? hiss edil?n h?rar?t duyanda sevincd?n g?zl?ri yasardi.
Iki ay idi ki, X?dic? yataga d?sm?sd?. ?mr? boyu s?h?rl?r xoruz banindan da tez oyanib axsamlar hamidan gec yatmaga ad?t ed?n, ayaqlari altinda yer titr?y?n, bir an bel? issiz qala bilm?y?n X?dic? indi bu balaca otaqdan bayira ?ixa bilmirdi.
Bu ki?ik «m?hb?sd?» ke??n g?nl?r ona ?zab verirdi. ??-d?rd addim atan kimi yorulur, g?zl?ri qaranliq g?tirir, taq?tsiz halda ?arpayisina uzanirdi. Bel? hallarda h?r seyd?n bezib:
– Dag boyda b?d?n s?z?m? baxmir, – dey? q?h?rl? dill?nirdi. X?st?l?n?nd?n b?ri tez-tez g?z?n? bir n?qt?y? zill?yib n? bar?d?s? el? hey d?s?n?rd?. H?rd?n is? deyinirdi:
– Isim-g?c?m t?k?l?b qalib… Ev-esik basli-basinadir… Bag-bagat yiy?sizdir… Andira qalmis x?st?lik ?l ??ks?ydi, bir rahat n?f?s alardim. Qurban oldugum m?hl?t vers?ydi, bir ?yin-basiniza baxardim.
– Ay ana, ?z?n? bu q?d?r darixdirma, bax, g?r?rs?n, tezlikl? sagalacaqsan. Bir q?d?r s?br el?, infarktin d?rmani yataqdir. Birc? ay sakit uzanib, dava-d?rmani vaxtinda q?bul ets?n, z?ifliyin ke?ib ged?c?k, – dey? Nazim ona ?r?k-dir?k verirdi. ?z? is? h?kim h?ssasligi il? anlayirdi ki, anasinin v?ziyy?ti agirdir. El? agirdir ki, h?r an, h?r d?qiq? onu itir? bil?rl?r. Lakin bunu hamidan – atasindan, baci-qardasindan, arvadi G?lcandan bel? gizl?dirdi. N?d?ns? bu aci h?qiq?ti onlara dem?y? c?r?t etmirdi. Anasi ???n bir sey ed? bilm?diyin?, ?lind?n he? n? g?lm?diyin? g?r? ?z?n? qinayirdi. Onun bu halina g?r? ?z?n? g?nahkar sayir, ?lac ed? bilm?diyin? g?r? ?r?yind? ?z?n? ittiham edirdi. «Bes q?piklik h?kimliyin yoxdur. ?lind?n he? n? g?lmir. ?z dogma anana s?fa ver? bilmirs?ns?, onda h?kim deyils?n. Get, ?z?n? basqa pes? tap!»
Yadina usaqliq ill?rind?n bir xatir? d?sd?. Onda bes ya si vardi. Usaqlarla anasinin bisirdiyi qargidali s?t?l?nd?n l?zz?tl? yedikl?ri yerd? bird?n qargidali d?n?si n?f?s borusuna d?sm?sd?. X?dic? oglunun b?nizinin agappaq agardigini, sonra is? bird?n g?y?rib yer? yixildigini g?r?nd? onu qucagina alaraq, az qala qa?a-qa?a rayon m?rk?zind?ki x?st?xanaya ?atdirmisdi.
– Bir az da geciks?ydin, usaq ?lind?n getmisdi, – dey? yasli h?kim Nazimin n?f?s borusundan ?ixardigi qargidali d?n?sini anasina g?st?rmisdi. T?hl?k?nin sovusdugunu, Nazimin rahat n?f?s aldigini g?r?nd? X?dic? sevincind?n v? ke?irtdiyi sarsintidan k?vr?lib usaq kimi aglamisdi. Bu hadis?d?n sonra onun ?n b?y?k arzusu oglunu h?kim g?rm?k idi. Tez-tez dey?rdi:
– B?y?y?rs?n, oxuyub h?kim olarsan. Ail?mizin ?z h?kimi olar. M?n x?st?l?n?nd? ?z?n m?ni sagaldarsan.
Nazim d? onun arzu etdiyi kimi oxuyub h?kim olmusdu. Tibb Universitetini qirmizi diplomla bitirib ?z rayonlarina qayitmis, kardioloq kimi ?alismaga baslamisdi. Az m?dd?td? x?st?l?rin etimadini qazana bilmisdi. Lakin indi anasi agir x?st? ik?n ona he? bir k?m?k ed? bilmirdi. D?nyada ?n ?ziz, ?n dogma adamina yardim ed? bilm?m?kd?n ?zabli n? ola bil?rdi?
– Nazim, s?n aglayirsan? – X?dic?nin s?si el? bil quyunun dibind?n g?lirdi. ?lini oglunun sa?larina apardi. Amma onlari sigallamaga taq?ti ?atmadigindan tez d? asagi saldi. Nazimin son vaxtlar ariqlayib almaciq s?m?kl?ri g?r?n?n g?z?l sif?tin?, yuxusuzluqdan ?uxura d?s?n, eyn?n ?l?ddinin g?zl?rin? oxsayan xirda g?zl?rin? baxanda ?r?yi n?vazis v? s?fq?tl? doldu. Ciy?rparasinin bu hala d?sm?sinin baiskari ?z? idi. «Usaq ?ld?n d?sd?», – dey? k?d?rl? d?s?nd?.
Vaxtinin ?oxunu x?st?xanada, x?st?l?rinin yaninda ke?irm?y? ad?t ed?n Nazim X?dic? yataga d?s?n g?nd?n b?ri t?sad?fi hallarda evd?n bayira ?ixirdi. Anasinin x?st? yatdigini isd? hami bilirdi. Ona g?r? d? Nazimi narahat etm?m?y? ?alisirdilar. Ne??-ne?? agir x?st?ni ?l?m?n p?nc?sind?n qurtarmis h?kim indi ?z anasinin x?st?liyi qarsisinda aciz idi. H?mkarlari, Bakidan konsiliuma d?v?t olunmus taninmis kardioloqlar onun m?alic? ?sullarinin d?zg?n oldugunu t?sdiq etmisdil?r. B?s el? is? anasinin v?ziyy?tind? niy? d?yisiklik yox idi? Iyn?l?r, d?rmanlar niy? t?sir etmirdi? Anasi niy? g?z?n?n qabaginda sam kimi ?riyirdi?
– Nazim, usaqlara x?b?r yolla, qoy g?lib ?zl?rini ?atdirsinlar. Siz? dem?li s?z?m var. V?siyy?t el?m?k ist?yir?m. – X?dic? bu s?zl?ri g?cl? esidil?c?k s?sl? dedi. Nazim onun q?h?rl?ndiyini hiss el?di, lakin bunu b?ruz? verm?di.
– Eh, yen? basladin da! N? v?siyy?tbazliqdi? Bir balaca agriyan kimi aglina q?rib? seyl?r g?lir, – dey? yariincik, yarizarafat cavab verdi. – Yaziqlar d?n?n gedibl?r, yen? onlari niy? narahat ed?k? Bu q?d?r yolu yen? niy? ?l?s?nl?r? Qoy is-g?cl?ri il? m?sgul olsunlar.
Oglu haqli idi. X?dic? yorgan-d?s?y? d?s?n g?nd?n bu evd? haminin rahatligi itmisdi. Bu b?y?k ail?nin n?bzi sanki bu balaca otaqda d?y?n?rd?. B?z?n usaqlar h?ft?l?rl? onun yaninda qalirdilar. D?n?n X?dic?nin v?ziyy?ti bird?n-bir? yaxsilasmisdi. O, deyib-g?l?r, usaqlarla zarafatlasirdi. Ilk ogul n?v?sini, Nazimin besayliq oglu Anari ?p?b-oxsamaqdan, ?zizl?m?kd?n yorulmurdu. B?y?k qizi Nigar onu bel? g?r?nd? boynunu qucaqlayib sevincind?n aglamisdi:
– S?nin bu halin ???n el? darixmisiq, ay ana! N? olar, tez sagal, s?n? x?st?lik yarasmir, he? yarasmir!
D?n?n Nazim d? anasinin agappaq, qirissiz sif?tin?, mehriban, d?rin g?zl?rin? baxmaqdan doymurdu. G?linl?r tez-tez m?tb?xd?n dadli yem?kl?r g?tirir, X?dic? is? onlarin x?trin? d?ym?m?k ???n bis-d?s?n hamisinin dadina baxirdi. D?n?n usaqlar son iki ayda ilk d?f? arxayin halda, sevin?-sevin? evl?rin? dagilismisdilar. Onlar ged?nd?n sonra Nazim x?st?xanaya yollanmisdi.
Bu iki ay ?rzind? ilk d?f? ikilikd? bas-basa qalan X?dic? il? ?l?ddin f?rs?td?n istifad? edib xeyli d?rdl?sdil?r. ?rinin sinixmis sif?tin? g?z qoyan X?dic?nin ?r?yini k?d?r b?r?d?. Sabah ona bir sey olsa, ?l?ddinin v?ziyy?ti nec? olacaq? Axi sakit t?bi?tli, h?lim xasiyy?tli, t?vaz?kar adam olan ?l?ddin ondan basqa ?mr?nd? kims?y? d?rdini danismaz, sirrini etibar el?m?zdi. «S?n m?nim h?r seyims?n – anam, bacim, qizim, g?linim», – dey?rdi ?l?ddin. Anasini tez itir?n, bacisi olmayan, qizlarindan, g?linl?rind?n h?ya ed?n ?l?ddin ???n dogrudanda X?dic? h?r sey idi – hava, su, h?yat. Bunlari d?s?n?nd? X?dic?nin ?z?nd?n ?ox ?rin? yazigi g?ldi. «M?n ?l?c?y?m, canim qurtulacaq, amma bu yaziq g?nd? y?z d?f? ?l?b diril?c?k, h?r an m?ni yada salacaq. Cavan deyil ki, basini qarisdirsin.»
X?dic? ?rinin agarmis sa?-saqqalina, qirislarla ?rt?lm?s xirda, mehriban g?zl?rin? baxib, q?mli s?sl? dedi:
– ?g?r bacarsaydim, g?c?m ?atsaydi…
?l?ddin onun n? dem?k ist?diyini yaxsi bildiyind?n ?z?n? toxtaq tutmaga ?alisdi.
– ?limd?n bir sey g?ls?ydi, s?ni qoyub getm?zdim. Bu yasda s?ni t?k-t?nha qoymaq he? insafdan deyil. Amma dey?s?n t?k qalacaqsan, – X?dic? s?z?n? tamamladi.
Ad?t?n, ?z?n? he? n? olmamis kimi g?st?rm?y? ?alisan, arvadinin yaninda deyib-g?l?n, x?lv?t? d?s?nd? is? g?z?n?n yasini saxlaya bilm?y?n ?l?ddin onun bu s?zl?rind?n k?vr?ldi:
– Niy? ?midsiz danisirsan, X?dic?? Nazim s?ni sagaldacaq, g?r?rs?n… ?g?r qism?tim? t?nhaliq yazilibsa, bu, bir alin yazisidir. Onu d?yism?y? kims?nin q?dr?ti ?atmaz.
O, q?h?rini udub s?z?n? davam el?di:
– S?nd?n yerd?n g?y?c?n raziyam, X?dic?. S?nsiz m?nim h?yatim he?dir. Bunu bil ki, ?mr?m boyu s?n? sadiq olmusam, ?z?m d?, qazancim da ail?m? m?xsus olub…
Sonra s?hb?ti usaqlarin ?st?n? g?tirdil?r. ?vladlari saridan ikisinin d? b?xti g?tirmisdi. Hamisini oxutmus, ail? sahibi etmisdil?r. Bu vaxta kimi onlarin bir s?z?n? iki ed?ni olmamisdi. Hansinin evin? gedirdil?rs?, o q?d?r h?rm?t, o q?d?r qaygi g?r?rd?l?r ki, h?mis? balalari ???n Allaha dua edirdil?r. X?dic? infarkt ke?ir?nd?n bir g?n sonra Bakida yasayan ki?ik qizlari Aynur gec?yarisi h?y?canla i??ri gir?nd? hami heyr?t? g?lmisdi. X?dic? Naziml? ?l?ddin? d?n?-d?n? tapsirmisdi ki, x?st?liyi bar?d? usaqlara he? n? dem?sinl?r. Amma he? iki g?n ke?m?mis hami bundan x?b?r tutmusdu. Birc? qonsu rayona g?lin k???n T?hmin?y? bildirm?misdil?r. H?r gec? narahat yuxular g?r?n T?hmin? tez-tez evl?rin? z?ng ?alirdi, g?lind?n anasini ?agirmasini ist?s? d?, o, h?r d?f? gah anan qonsudadi, gah h?y?td?di deyib, ya da aglina g?l?n bir sey uydurub qizi sakitl?sdirm?k ist?yir, narahat yuxularini hamil?liyi il? ?laq?l?ndirirdi. Qarmaqarisiq yuxularin ?lind? qalan T?hmin? d?z? bilm?yib anasina bas ??kmis, onu yataqda g?r?nd? usaq kimi h?nk?r?b aglamis, onu aldatdiqlari ???n h?r k?sd?n incimisdi…
– N? d?rin d?s?nc?l?r? dalmisan, ana? – Nazim X?dic?ni fikird?n ayirdi.
– He?, bala, el?-bel?, – X?dic? k?ks?n? ?t?rd?.
«Z?hrimar x?st?lik m?ni hardan tapdi?» – dey? qadin ?r?yind? s?yl?ndi. Altmis illik h?yati kino lenti kimi g?zl?rinin ?n?nd?n g?lib ke?di. ?l?ddinl? ail? qurmagi, usaqlarini b?y?tm?yi, onlari m?kt?b? aparmagi, m?kt?bd?n sonra evd? qarsilamagi, d?rsl?ri il? m?sgul olmagi, bisirm?yi, d?s?rm?yi, kimins? ?st?n? qisqirmagi, kimis? c?zalandirmagi yadina d?sd?. Alti ?vladinin he? biri xasiyy?tc? o birin? oxsamirdi. Ona g?r? d? h?r biri il? bir c?r dil tapmaq lazim idi. Nigar evin b?y?y? olduguna g?r?mi, yoxsa ?ox ?zizl?ndiyi ???nm?, usaqliqdan yaman ?rk?y?n idi. Evin ikincisi olan, oglan kimi b?y?y?n Aynurun d?c?lliyind?n b?z?n aglamaq d?r?c?sin? g?lirdi. Sakit, h?lim t?bi?tli Nail?nin varligi ev-esikd? bir o q?d?r hiss olunmazdi, amma h?ssas v? k?s?y?n olduguna g?r? X?dic? daha ?ox onu ?zizl?y?rdi. H?m d? bunu o biri usaqlardan x?lv?t ed?rdi. S?n, sux t?bi?tli T?hmin? itoynadanin biri idi. Onu m?h?ll?d? d?, m?kt?bd? d? hami ?ox ist?yirdi. Sonra Nazim d?nyaya g?lmisdi. D?rd qizdan sonra dogulan bu usaq onunla ?l?ddin? bir d?nya sevinc b?xs el?misdi. ?n g?z?l arzulari onunla bagli idi, Nazim onlarin evinin ?iragi idi. Sonra ?ingiz, evin sonbesiyi. Anasinin sirin-s?k?r ?ingizi. X?dic? balalarini b?y?tm?k ???n g?z?yl? qor g?t?rm?sd?. Is-g?cd?n vaxt ayirib onlarin d?rsl?rin? x?susi n?zar?t ed?rdi. Sonra usaqlarin institut vaxtlari g?lib ?atdi. X?dic? usaqlarinin he? birini Bakiya t?k buraxmamisdi. Q?bul imtahanlari baslanandan qurtarana kimi ?z? onlarla olmus, bis-d?sl?rini hazirlamis, imtahan g?nl?rind? onlardan ?ox h?y?can ke?irmisdi. El? bil imtahan ver?n ?z? idi. Sonra usaqlarin toy h?y?canlari, sevinc hissin? qarisan narahatliqlar ?r?yind? ne??-ne?? izl?r qoymusdu…
Bes ay ?vv?l sonbesiyi ?ingizi evl?ndirib ev? g?lin g?tir?nd?n sonra X?dic? ilk d?f? etiraf etmisdi ki, b?rk yorulub. Usaqlara zarafatla:
– Siz? olan b?t?n borclarimi vermis?m. Daha bu g?nd?n sonra ?z?m ???n yasayacagam, – demisdi. Haqli idi. Dogrudan da, usaqlari d?nyaya g?l?nd?n b?ri birc? g?n d? ?z? ???n yasamamisdi. Onun ???n h?r sey – h?yati da, sevinci d? ail?si v? ?vladlari il? bagli idi. Artiq hamini yerb?yer edib. Inn?n bel? ?z rahatliginin, istirah?tinin qaygisina qalacaq. Is-g?c?n? bir q?d?r y?ng?ll?sdir?c?k, yem?yin?-i?m?yin? fikir ver?c?k, vaxtli-vaxtinda dinc?l?c?k.
Lakin he? n? d?s?nd?y? kimi olmadi. Adini yorgunluq qoydugu bu halsizligi toydan sonra da ke?ib getm?di. ?z?n? daim ?zgin hiss edirdi. K?r?yi agriyir, el? bil ?r?yinin i?i yanirdi. ?mr? boyu agrilarini ?vladlarindan gizl?d?n qadin o gec? infarkt ke?ir?nd? d? bunu kims?y? bildirm?misdi. Usaqlarin yuxusuna haram qatmaq ist?m?misdi. S?h?r ?z ayaqlari il? x?st?xanaya gedib ?r?yinin kardioqramini ?ixartdiranda hami bilmisdi ki, X?dic? gec? infarkt ke?irib.
Indi ?arpayisinda uzanib b?t?n bunlar bar?d? d?s?n?n X?dic? dinc?lm?k arzusuna d?sd?y?, rahatliq tapmaq haqqinda fikirl?sdiyi h?min g?n? l?n?t yagdirirdi: «B?lk? s?z?m Allaha aciq g?ldi? Balalarima, ail?m? qulluq el?m?kd?n niy? yoruldum ki? El? buna g?r? Allah m?ni dinc?ltdi». O, das dasimaga, yer qazimaga, h?r c?r agir is g?rm?y? hazir idi, t?ki cani agrimasin, t?ki ayaq ?st? olub is-g?c?n? ?z? g?rs?n, he? dogma ?vladlarina da m?htac olmasin. Indiki k?m?ksiz, aciz halina g?r? ?z?nd?n z?hl?si gedirdi.
Nazim anasinin bayaqki hali haqqinda d?s?n?rd?. Bu, adi ?r?ktutmasi deyildi, ondan da t?hl?k?li, d?hs?tli hal idi: anasi bayaq ayilmaya da bil?rdi.
Nazim gicgahlarinda qanin nec? z?rbl? vurdugunu aydin hiss edirdi. O, anasinin da ?z v?ziyy?tinin g?rginliyini duydugunu hiss etmisdi, ona g?r? d? v?siyy?t etm?kd? israrli oldugunu anlayirdi. Son iki ay ?rzind? X?dic? ???nc? d?f? idi ki, v?siyy?t etm?k ist?diyini bildirirdi. Lakin Nazim d?nyada he? n?d?n bu s?zd?n qorxdugu q?d?r qorxmurdu. «G?r?s?n, anam n? dem?k ist?yirdi? Onsuz da b?t?n ?y?d-n?sih?tl?rini ?mr? boyu biz? edib. ?n b?y?k arzusu o idi ki, biz usaqlar bir-birimizl? mehriban olaq. Allaha s?k?r, aramizda inciklik yoxdur. Y?qin dey?c?kdi ki, atanizin qaygisina qalin, h?rm?tini saxlayin. Amma onsuz da q?drini bilirik. Qizillari yoxdur ki, yerini desin. G?r?s?n, biz? n? dem?k ist?yir? Bird?n n? is? vacib s?z? olar…» Lakin t?s?vv?r ed?nd? ki, anasi v?siyy?t edir, o is? qulaq asir, ?r?yi sixildi. «Bird?n anam fikirl?s?r ki, dogrudan da v?ziyy?ti ?ixilmazdir».
– Nazim, oglum, izin ver, qoy v?siyy?timi s?n? edim, – dey? X?dic? bir d? dill?ndi.
Anasinin r?ngi xosuna g?lm?di. S?si d? d?yismisdi. G?zl?rind?ki yalvarici ifad?ni g?rm?k Nazim? ?zab verirdi. «Anam bilm?m?lidir ki, v?ziyy?ti agirdir. Ona ?mid verm?li, h?yat esqinin s?nm?sin? imkan verm?m?liy?m. Ona v?siyy?t etm?y? imkan vers?m, el? bil?c?k ki…» O, d?s?nc?l?rinin sonunu tamamlamaqdan qorxdu.
– Ana, qurban olum, niy? aglina pis seyl?r g?lir? N? v?siyy?tbazliqdir? S?nin n? yasin var? H?l? bir qocal, ondan sonra v?siyy?tini ed?rs?n. S?n h?l? n?v?l?rinin toylarini g?rm?lis?n.
– Nazim bu s?zl?ri el? h?y?canla, birn?f?s? dedi ki, X?dic? daha dinm?di.
Bir azdan o, yuxuya getdi. Nazim n?bzini yoxladi. ?r?yinin normal d?y?nd?y?n? g?r?b az da olsa rahatlasdi, ehmalca qapini a?ib eyvana ?ixdi. Sonra divanda uzanib g?zl?rini yumdu. Nec? yuxuya getdiyind?n x?b?ri olmadi. Lakin bir azdan qan-t?r i?ind? yuxudan oyanib otaga ke??nd? anasinin halsiz halda n?s? pi?ildadigini g?rd?. Tez anasini qucaqladi.
– Nazim, ?l?r?m… – Anasi bu s?zl?ri g?cl?, olan-qalan q?vv?sini toplayib dedi.
– Qorxma ana, ?r?ktutmasidir, d?rman i??n kimi ke?ib ged?c?k, – Nazim onu sakitl?sdirm?k ist?di. Lakin ?z? ?z s?sind?n qorxdu. O, X?dic?nin ?arpayisinin yanindaki ki?ik skafin ?st?nd?n d?rman s?s?sini g?t?rm?k ist?s? d?, h?y?candan bunu ed? bilmirdi.
X?dic? artiq bogulurdu, havasi ?atmirdi. Nazim anasinin g?y?rmis, qansiz dodaqlarina dodaqlarini yapisdirib ona s?ni n?f?s verm?y? basladi. Dey?s?n bunun k?m?yi oldu. Anasi g?zl?rini a?ib ona baxdi. N? is? dem?k ist?di, amma taq?ti ?atmadi. Nazim hiss edirdi ki, anasinin dodaqlari soyuyur, b?d?ni s?stl?sir. N?hay?t, X?dic?nin dodaqlari tamam buza d?n?nd? ondan aralandi. Onun ?z?nd? h?yat ?lam?tl?ri s?nm?sd?…
***
…Sabah qirx olacaqdi. Usaqlar yerd?, xal?anin ?st?nd? bardas qurub oturmusdular. Nazimin g?z?n?n ?n?nd?n anasinin son anlari kino lenti kimi g?lib ke?irdi. Bayaqdan b?ri bacilarinin n?vb? il? danisdigi xatir?l?r onu ?ox k?vr?ldirdi. Anasini ?l?m?n p?nc?sind?n ala bilm?diyin? g?r? ?z?n? qinayirdi. ?ingizin ?z?n? he? baxa bilmirdi. Analarinin ?l?m? hamidan ?ox onu sarsitmis, o g?nd?n h?l? d? ?z?n? g?lm?misdi. Inana bilmirdi ki, daha anasi bir d? bu evd? onu qarsilamayacaq, ?p?b oxsamayacaq, ?y?d-n?sih?t verm?y?c?k. Usaqlari t?kc? analarinin itkisin? yanmirdilar, onlari agridan daha bir s?b?b var idi: onu son s?z?n? dem?y?, v?siyy?t el?m?y? qoymamisdilar. Bu, ?n ?ox Nazim? ?zab verirdi. Anasinin v?siyy?t edib son arzusunu dil? g?tirm?yin? imkan verm?diyin? g?r? ?z?n? bagislaya bilmirdi. Axi x?st?nin yaninda hamidan ?ox o olmusdu. Son d?f? anasi az qala yalvarisla ona v?siyy?t etm?k ist?diyini dey?nd? o, insafsizcasina buna imkan verm?misdi.
T?hmin? anasi il? aralarinda olan son s?hb?tl?rini el? yaniqli-yaniqli danisirdi ki, ?ingiz bundan narahat oldu:
– Yavas, atam esid?r. Sabah b?t?n g?n? ayaq ?st? olacaq, qoy yatib dincini alsin.
***
?l?ddin gec? yarisi ?s?y?b yuxudan oyandi. ?st?nd?ki qalin yorgan onu isitmirdi. Yumaga d?n?b yorgani basina el? ??kdi ki, t?kc? g?zl?ri g?r?nd?. Amma ?s?tm?si ke?m?di ki, ke?m?di. Bir xeyli bel?c? h?r?k?tsiz halda uzanib qaldi. Niy? bu q?d?r ?s?y?r? Sobanin s?nd?y?n?n f?rqin? indi vardi. Sobani nec? yandirsin? Hardasan, X?dic??
Qonsulardan kimins? h?y?tind? xoruz banladi. Onun s?sin? basqa xoruzlar da s?s verdi. Bir azdan itl?r h?r?sd?, in?k b?y?rt?s? esidildi. Sonra yenid?n ?trafa s?kut ??kd?. Saxta p?nc?r? s?s?l?rind? naxislar a?misdi. Bayirda ?s?n k?l?yin viyiltisi aydin esidilirdi.
Qonsu otaqda Anar b?rkd?n agladi. Sonra G?lcanin n?vazisli, sakit s?si g?ldi. ?l?ddin yerind?n qalxib skafdan yun adyal ?ixarib yorganinin ?st?nd?n saldi. Ona el? g?ldi ki, yatagi bir az da soyuyub. Yuxusu tamam qa?di.
«M?nin yorganimi niy? ?st?n? ?rtm?rs?n, ?l?ddin?» X?dic?nin dogma, mehriban s?si el? aydin esidildi ki, ?l?ddin qeyri-ixtiyari otaga g?z g?zdirdi. X?dic?nin s?liq? il? yigisdirilmis yatagina baxib h?sr?tl? k?ks?n? ?t?rd?.
«– ?rt? bilm?r?m, X?dic?.
– Niy??
– Qorxuram.
– N?d?n qorxursan, ?l?ddin?
– Bilmir?m.
– ?rt, isin?rs?n. Ocagin odunu da s?nd?rm?s?n.
– Ocagimizi s?n yandirardin, X?dic?…
– El?dir…»
Qirx g?n indi idi, X?dic? d?nyadan k??m?sd?. Qirx g?n idi ki, bu ?arpayi ?l?ddind?n ?tr? g?z dagi olmusdu. Gec?l?r yerin? uzananda q?sd?n arxasini ?arpayiya ?evirirdi ki, X?dic? yadina d?sm?sin, onun haqqinda fikirl?sm?sin. Amma neyn?s? d?, n? q?d?r ?alissa da, basqa he? sey bar?d? d?s?n? bilmirdi. Bel? yatmaga ?yr?sm?misdi. ?mr? boyu ?z? X?dic?y? sari yatmisdi. Onun ?arpayisinin g?z?n?n qabaginda olmasina, X?dic?nin varligini duymaga ad?t etmisdi. O yaninda olanda rahat olurdu.
Bird?n k?r?yind? X?dic?nin barmaqlarinin h?rar?tini hiss el?di. El? aydin, el? canli hiss el?di ki, bundan b?d?nin? istilik yayildi. X?dic?nin sagliginda ?z?n? ona ovxalatmaqdan xosu g?l?rdi. Qis-yay, h?r g?n az qala yarim saat X?dic? onun k?r?yini, ayaqlarini ovusdurardi. Siqaret?, i?kiy? nec? ?yr?sirl?rs?, ?l?ddin d? buna ?yr?smisdi.
Bird?n X?dic? ???n el? darixdi, ondan ?tr? el? q?ribs?di ki, q?h?r bogazina tixandi.
«– M?ni yetim qoydun, X?dic?. Yasimin bu vaxtinda t?k-t?nha qoyub getdin. Bel? d? insafsizliq olarmi?
– T?k niy? olursan, ?l?ddin? Oglun, g?linin, n?v?n yaninda deyilmi?
– H?r? ?z? ???n sag olsun. Onlar m?nim n? ??kdiyimi hardan bilsinl?r?
– El? dem?, Nazim d?, G?lcan da basina p?rvan? kimi dolanirlar.
– N? bilim, vallah, dey?s?n bir az ?z?m d?ym?d?s?r olmusam.
– Agriyirsan, ona g?r?.
– H?, X?dic?, canim yaman agriyir».
?l?ddin yatagindan qalxib ?ynin? isti jaket geyindi, ?st?nd?n yun toxunma canliq ke?irdi. Yadina d?sd? ki, onu X?dic? ke??n qis toxumusdu. Canliq b?d?nini el? isti saxlayirdi ki, h?r d?f? onu geyin?nd? arvadina minn?tdarliq ed?rdi. Ayagina ke?irdiyi yun corablar da, basina qoydugu yun papaq da X?dic?nin z?hm?ti idi. Bu evd? el? bir sey yox idi ki, onun ?ll?rinin izi olmasin. Bu otagin s?liq?-sahmani, h?tta ?syalarin qoyulma t?rzi d? X?dic?y? m?xsus idi.
Bir h?ft? ?vv?l isd?n qayidanda ?l?ddin skafdaki qablarin basqa c?r qoyuldugunu g?r?b hirsl?nmisdi.
– A bala, bu s?nin isindir? – dey? g?linind?n sorusmusdu.
– H?, ata, tozlarini alirdim.
– Qablari nec? vardi, o c?r d? yerin? yig, – dey? ?l?ddin hirsl? dill?nmisdi.
H?lim t?bi?tli qayinatasinin ?s?bil?sm?sinin s?b?bini yaxsi anlayan g?lin tez skafda ?vv?lki s?liq?-sahmani b?rpa el?misdi. Sonra is?:
– Ata, qirxa az qalib, otagin p?rd?l?rini d?yism?k ist?yir?m, – dey? G?lcan ondan izn ist?misdi.
?l?ddin naraziliqla:
– Yuyub t?mizl?m?k ist?yirs?ns? buyur, amma ayri he? n? lazim deyil, – demisdi.
Bu ki?ik otaqda h?r sey ?l?ddin? dogma idi. Burada h?r ?sya ona X?dic?ni xatirladirdi. El? bu s?b?bd?n vaxtinin ?oxunu burda ke?irirdi. Yadina d?s?n xatir?l?rd?n b?zil?ri onu ?z?rd?. Ke??n ilki bir hadis?d?n indi x?cal?t ??kirdi. Onda X?dic? x?st? idi. ?l?ddin isd?n qayidanda:
– Qulunc m?ni ?ld?r?r, – dey? qadin ona sikay?tl?ndi.
– Ke?ib ged?r, arvad, – dey? ?l?ddin m?tb?x? ke?di, g?linin onun qabagina qoydugu x?r?yi l?zz?tl? yedi. Sonra q?zetl?r?, televizora basi qarisdi. Yatmaq ???n ev? ke??nd? X?dic? yalvarisla:
– Ay ?l?ddin, k?r?yimi bir az ovusdur, qulunc m?ni yaman incidir, – dedi.
– G?lin? niy? demirs?n?
– G?lind?n utaniram.
– Camaat g?lin g?tirir ki, qullugunda dursun, s?n d? deyirs?n ki, utaniram.
El? bu vaxt Nazim i??ri girdi dey? s?hb?ti yarim?iq qaldi. Gec? ?l?ddin he? n? olmamis kimi soyunub yerin? girdi. X?dic? daha ona he? n? dem?di.
Gec? yarisi belinin agrisina yuxudan oyanan ?l?ddin b?yr? ?st? ?evrilm?k ist?s? d?, t?rp?n? bilm?di:
– X?dic?, ay X?dic?, – dey? h?y?canla arvadini s?sl?di. – Tez ol, bura g?l, qurumusam, t?rp?n? bilmir?m. Bir az belimi ovxala. X?dic? he? n? dem?d?n yerind?n qalxib onun ?arpayisinin qiraginda oturdu, ?rinin belini ovxalamaga basladi. Onun ?ll?ri qaynar idi. ?l?ddin? el? g?ldi ki, b?d?nind? iki k?z g?zir. Bu qaynarliqdan canina xos bir istilik yayildi.
– ?ll?rin ?c?b istidir…
– H?, h?rar?tim var, – X?dic? astadan cavab verdi.
