скачать книгу бесплатно
«Nahotki, bularning hammasi o‘ngimda yuz berayotgan bo‘lsa. E, xudo, o‘g‘ri emasligim o‘zingga ayon! Tamom, hammasi tamom bo‘ldi. Tomchilab yiqqan obro‘yim chelaklab to‘kildi parvardigor! Odamlarning ko‘ziga qanday qarayman endi. Qarindoshlarim, yor-u do‘stlarim oldida yuzim qaro bo‘ldi-ku! Odam bolasi pulini yo‘qotsa hech narsa yo‘qotmaydi, sog‘lig‘ini yo‘qotsa ko‘p narsa yo‘qotgan bo‘ladi, obro‘yini yo‘qotsa – hammasidan mahrum bo‘lgan bo‘ladi, der edingiz, Devona bobo. Men hamma narsamni boy berib qo‘ydim… Go‘dakligimdayoq ota-onamdan ayrilganim kammidi. Bir burda nonga zor bo‘lib, qishloqma-qishloq kezganim yetmasmidi, o‘lib-tirilib, ozgina obro‘ orttirgan edim, uni ham ko‘p ko‘rdingmi, e, xudo! Yo‘q, yigit kishi badnom bo‘lib yashaganidan o‘lgani yaxshi. Undan ko‘ra meni tezroq osib qo‘ya qolmaysanlarmi! Yo‘q, «oyning o‘n beshi qorong‘u bo‘lsa, o‘n beshi yorug‘, deydilar. Chidashing kerak, yetimcha! Chidaysan, boshqa ilojing yo‘q. Yuzingga qorakuya surkab qo‘ydilar. Nomingni poklab ketishing kerak, u dunyoga uncha oshiqma, bu qaro yuz bilan u dunyoga ham sig‘maysan endi…»
Qo‘li orqasiga bog‘langan mahbusning qorniga chambarak qilib arqon o‘rashgan. Arqonning boshqa uchini otliq navkar egarning qoshiga bog‘lab olgan. Namozning boshi solingan, ko‘zlarini chirt yumib arqon qayoqqa sudrasa o‘sha yoqqa chalama-chatti qadam tashlab boryapti u.
– Bay-bay-bay! Qomatni qarang-u, qilgan ishini qarang!
– Voy, bu Namoz polvon-ku.
– Polvon emish, ot o‘g‘irlabdi, ovsar!
– Otga ishqibozligi bor edi!
– Toshbo‘ron qilish kerak.
– Ur o‘g‘rini!
– Voy, sho‘rlikning bola-chaqasi bordir, – o‘ng-u so‘ldan ana shunday past-u baland ovozlar ham eshitilib turibdi. Namoz boshini ko‘tarolmaydi, ko‘zini ocholmaydi, vujudi uyatdan qora terga botib boryapti.
Omon jarchi avjiga chiqadi:
– To‘rt bedovni o‘g‘irlab,
Arzon garovga pullab…
Xuddi shu paytda olomon orasidan paranji-chachvonga o‘ralgan bir ayol xuddi poloponini qirg‘iydan himoya qilgan chumchuqdek chirqillab chiqib bandini quchoqlab oldi:
– Voy-dod, musulmonlar, bu mening ukam-ku! U o‘g‘ri emas, imonsiz Hamdamboy tuhmat qilayapti unga! Hoy, Omon nega qarab turibsan, arqonni qirq, qirq zormandani! Tog‘angni qutqar!
Namozning ko‘zlari yaraqlab ochilib ketdi:
– Opajonim!
– Hoy musulmonlar!
Orqadagi navkarlardan biri otini tezlatib ayolning yaqiniga keldi-yu, engashib ko‘ksidan nari itardi:
– Oling qo‘lingizni.
Omon yelkasidagi xurjunni yerga qo‘yib otliqlar davrasiga shoshilib kirdi-da, onasini dast ko‘tarib nari keta boshladi.
– Ukaginam, pahlavonim! – battar chinqirib yubordi Ulug‘oy. – Zolimlar, qon tupurgurlar…
Namozning qulog‘ida anchagacha Ulug‘oyning chinqirig‘i jaranglab turdi. Ancha uzoqlashgach yelkasi osha orqasiga ko‘z tashlab, opasini yana ko‘rib qoldi. Omon uni qo‘lidan chiqarib yubormaslik uchun bag‘riga mahkam bosar, Ulug‘oy bo‘lsa tipirchilanib, tatalanib, o‘g‘lining ko‘ksiga, yuzlariga ayamay mushtlar edi.
– Yo‘q!! – Namoz orqasiga yarim burilib shunday bir kuch bilan oldinga intildiki, egarning qoshiga mahkam bog‘langan jun arqon tarang tortilib otning orqa oyoqlarini bukib yubordi. Olti navkar har qancha urinsa ham bandini joyidan siljita olmadi. Namoz ikki oyog‘ini oldinga tirab, xiyol orqasiga tashlangan ko‘yi tishlarini g‘ijirlatgancha tik turaverdi.
– Otga qamchi bos, – buyurdi qorovulboshi, – menga desa o‘lib ketmaydimi!
Namozni bozorjoydan otga sudratib olib chiqib ketishdi…
Hozir yigit ana shularni o‘ylab o‘tirbdi. Shuning uchun ham Mirza Qobilning nima deyayotganini yaxshi anglay olmadi.
– Uxlab qoldingizmi? – ovozini bir parda yuqorilatib so‘radi Mirza Qobil.
– Uxlaganim yo‘q.
– Ayting bo‘lmasa.
– Nimani aytay?
– Ot o‘g‘irlashda ishtirok etgan sheriklaringizni so‘rayapman.
– Menga qarang, Mirza, siz o‘zi qachondan buyon qozi bo‘lib qoldingiz? – betoqat bo‘lib so‘radi Namoz, – siz yaxshisi mirzaligingizni qilaversangiz-chi! Uch-to‘rt kundan buyon boshimni qotirib yubordingiz-ku.
– Shodixon to‘ram menga vakolat berganlar.
– Lekin, fuqaro vakolat bermagan-ku!
Mirza Qobil o‘rnidan turib, daricha orqali hovliga ko‘z tashladi. Bitta-bitta bosib, Namozga yaqinlashib:
– Niyatim sizga yordam bermoq, – deya shi-virlab qo‘ydi, – kecha oqshom mening hovlimga do‘stlaringiz kelib ketishdi.
– Kimlar keldi? – to‘satdan hushyor tortdi Namoz.
– Sherniyoz bilan Jumanboy otliq yigitlar.
– Ul-bul tashlab ketishgandir?
– Baholi qudrat, – g‘alati jilmayib qo‘ydi Mirza Qobil.
«Obbo, nomard-ey, fikridan o‘tdi Namozning,– olgansan, olgandayam juda katta olgansan. Bechoralarning sho‘ri quriydi endi. Sendan keyin qozi kalon tergov boshlaydi, undan keyin mirovoy sudya-yu okrug sudlari yeng shimarib ishga kirishadi, sho‘ring qurg‘urlarning chaynab turgan nonigacha tortib olasanlar, xudo berdi endi senlarga! Bu o‘rtada Hamdamboy vaqtdan yutib, janjallarni bosti-bosti qilib oladi. Ming tanga sarflaydi-yu, yuz ming tangani urib ketadi bu nomard. Rejalarining puxtaligini qarang-a… Yo‘q, qanday bo‘lsa ham men bu yerdan chiqib ketishim kerak. Bo‘lmasa, badnom bo‘laman. Nomim o‘g‘riga chiqadi. E, xudo, nahotki… Axir bechoralar menga umid ko‘zini tutishgan edi-ku, yordam berish o‘rniga boshlariga tashvish solib qo‘ydim-ku!.. Qochaman! Eson-omon qutulib chiqib ketsam, sen tuhmatchilar bilan o‘lguncha olishganim bo‘lsin… Yo bugun, yo hech qachon! Qarorim shu! Qochaman! Bir boshga bir o‘lim!»
Namozning tishlari g‘ijirlab ketdi. Boshini keskin ko‘tarib, atrofga burgut qarash qilib oldi.
– Rostdan ham yordam berasizmi? – so‘radi Mirza Qobildan.
– Xudo shohid! – shoshilib dedi Mirza.
– Xo‘sh, nima qil, deysiz?
– Qilmishingizga iqror bo‘lasiz. So‘ng Boybuva ko‘pchilik oldida sizni kechirgan bo‘ladi. U kishiga el o‘rtasida «Marhamatli boy» degan dovrug‘ kerak.
– O‘sha kecha juda qorong‘i edi, – yolg‘ondan so‘zlay boshladi Namoz, – turib gapirsam maylimi?
– Bemalol, – ishi o‘ngidan kela boshlagani uchun o‘zida yo‘q mamnun edi Mirza Qobil. – Xudo haqqi, bemalol turib gapiravering.
– O‘sha kecha juda qorong‘i edi, ammo, men qorong‘ida yurishga o‘rganib qolganman. Boyning baland qo‘rg‘onidan oshib o‘tdim-u, to‘g‘ri otxonaga yo‘l oldim. Bir mahal otboqar menga tashlanib qolsa bo‘ladimi! Yo sheri xudo, dedim-u, qulochkashlab, mana bunday qilib boshiga…
Shavq-u zavq bilan hikoya tinglayotgan Mirza Qobil gurzidek og‘ir musht chakkasiga tushganini sezmay qoldi. Ko‘zi g‘alati olayib, bir daqiqa angrayib turdi-da, shilq etib yonboshiga yiqildi.
Namoz keskin bir harakat bilan eshik yoniga borib, qiya ocharkan: «Yordam, yordam bering musulmonlar», dedi vahimali bir ohangda ingrab. Tezroq tergov tugasa-yu, mahbusni tezroq avaxtaxonaga eltib qo‘yib, ulfatlar yoniga bora qolsam, deya o‘zicha shirin xayollarga borib o‘tirgan soqchi o‘qdek ichkari otildi-yu, Namozning oyog‘iga chalishib «gup» etib yerga yiqildi. Bo‘yni aralash kelib tushgan musht uni ham tinchitdi qo‘ydi. Namoz mushtlashganda odatda, raqibiga faqat bir musht tushirardi. Har narsadan o‘ziga ermak axtaradigan marhamatli Ivanboy uni katta polvonlar bilan mushtlashtiraverib, xo‘b pishitgan, tajribali qilib qo‘ygan edi. Mushtlashganda raqibining yo bo‘yniga yoki chakka qon tomiriga urish kerakligini Namoz o‘sha qulochkash polvonlardan o‘rgangan. Soqchini yechintirib, kiyimlarini o‘zi kiydi. Patrontoshini yelkasiga taqib, miltig‘ini qo‘lga oldi. Yuzi va peshonasidagi qamchi zarbidan hosil bo‘lgan yaralari bo‘lmasa ko‘rgan kishi uni bo‘lis hokimining navkarlaridan deb o‘ylashi mumkin.
Namoz qozixona eshigini ustidan zanjirlab, go‘yo hech narsa bo‘lmagandek, shoshmasdan, hovliqmasdan hovliga chiqdi. Darvoza biqinidagi og‘ilxonada Mirza Qobilning oti qantarig‘liq turgan ekan. Yetaklab ko‘chaga olib chiqdi-da, bir sakrab minib oldi:
– Bir boshga bir o‘lim, chu!
Hozir Jarqishloq tomonga borib bo‘lmaydi, yo‘l yomon – botqoq, ot yaxshi chopolmaydi. Loyish yoki Samarqand yo‘lidan borgani ma’qul. Yo‘q, Loyish tomon xavfli, yo‘lovchi siyrak – darrov ko‘zga tashlanib qoladi. Samarqand yo‘lidan ketgani ma’qul. «Eson-omon Qarshi arig‘idan o‘tib olsam, bo‘ldi, uyog‘i Oqdaryo… To‘qaylar, qamishzorlar panoh bo‘ladi menga, chu, chu!» – Shu yo‘sin fikridan o‘tkazib borayapti Namoz. Ammo, mol egasiga o‘xshamasa harom o‘ladi deganlari haqrost ekan. Mirzaning oti ham o‘ziga o‘xshab kichkinagina, nimjongina edi. Namozning jussasi katta emasmi, og‘irlik qilayapti shekilli, jonivor terlab, pishqirib, og‘ir-og‘ir so‘lish ola boshladi. To‘rt oyoqlab tashlayapti-ku, ammo oyoqlari bamisoli o‘z o‘rniga tushayotgandek – yo‘li hech ko‘paymayapti.
«Charchading, jonivor, charchading, – fikridan o‘tkazdi yana Namoz, – yana, ozgina chidab bergin…» Yo‘q, Namoz mo‘ljallagan manziliga yetolmadi. Orqada, ho‘ ikki chaqirim narida galalashib kelayotgan otliqlar ko‘rindi. Otlar tumshuqlarini cho‘zib, qarchig‘aydek uchib kelishardi. Namoz otining boshini tortib, o‘ng tomondagi suvi qurib qolgan anhorga tusha boshladi. Ammo, anhor unga qopqon ham bo‘lishi mumkin ekan. Yo‘q, bu yerda qolib bo‘lmaydi! Bir amallab, tepalikka chiqib olishi kerak! Tepalik unga o‘q o‘tmas qalqon, mustahkam qo‘rg‘on bo‘ladi. Tirmashib, anhordan chiqdi-yu, yuz qadamcha naridagi yantog‘-u shuvoq bilan qoplangan tepalikka qarab surgalib chiqa boshladi. Mo‘ljallagan joyiga eson-omon yetib olgach, g‘uj bo‘lib o‘sgan yulg‘inlar panasiga o‘zini otdi. Bu yerdan yaqinlashib kelayotgan otliqlarni bemalol kuzatish mumkin edi… Otliqlarning ikkitasi mirshabxonadanga o‘xshaydi, otlarining dumi kesilgan, qolganlari Mirza Hamidning navkarlari. Yigitlardan birining oti chopqirroq ekanmi, o‘n-o‘n besh odim chamasi oldinda kelyapti. Namoz qo‘lidagi miltiqni qaytadan o‘qlab oldi, patrontoshdagi o‘qlarni shoshilib sanab chiqdi. «Ko‘rmay o‘tib ketishsa, otmayman, – yashin tezligida fikridan o‘tdi Namozning, – bordi-yu, ko‘rib qolishsa avval otlarini otib, ogohlantiraman. Orqalariga qaytishmasa, o‘zlaridan ko‘rsin, hammalarini qirib tashlayman…»
Oldinda kelayotgan yigit otning boshini tortdi:
– Mana, mana bu yerda ekan!
Ammo yigitning ovozi o‘chmasdan burun o‘zi ot-poti bilan ag‘darilib tushdi. Ketidan kelayotgan otliq ham yiqilayotgan oti ustidan uchib tushdi.
– Xo‘sh, chavandozlar, ahvollar qalay endi? – qichqirdi Namoz. Tepalikka chiqib olishi unga qo‘l kelib, ruhini ko‘tarib yuborgan, tepalik bamisoli butun boshli bir qo‘shindek unga madad berayotgan edi. Eng muhimi, shu paytda Namozning vujudida qo‘rquvdan asar yo‘q. O‘zini qushdek yengil his qildi. Qalbida sokinlik hukmron; o‘limdan zarracha vahmi yo‘q edi.
– Qurshov, qurshovga tushib qoldik! – ikki do‘stini ot ustidan uchib ketganini ko‘rgan yigitlardan biri vahimali qichqirib yubordi, – orqaga, chekinib turib hujum qilamiz.
Sakkiz otning boshi birdan tortildi. Bedovlar oldingi oyoqlarini osmonga ko‘tarib, kishnab yuborishdi. Navkarlar orqaga chekinib, g‘uj bo‘lib allanarsalar haqida maslahat qila boshlashdi. Nihoyat, bir qarorga keldilar shekilli, otlarni bir-biriga yetov qilib bog‘lab, birin-ketin suvi qurigan anhorga tusha boshlashdi. «Shu turishda ham kamida to‘rttangni yer tishlatardim-u, – o‘yladi Namoz, – ammo senlarning o‘limingdan menga ne foyda. O‘q ham hayf sen ko‘ppaklarga. Undan ko‘ra qorovulsiz qoldirilgan otlaringni haydab ketaman, ha shunday qilaman…»
Namoz qanday tez fikrlagan bo‘lsa, shunday bir tezlik bilan Sho‘rtepaning kunchiqar tomoniga emaklab ketdi.
Quvayotganlar pala-partish, bemo‘ljal o‘q uzib, tepalik tomon asta-sekin surgalib kelayotganlarida Namoz tepalikni chaqqon aylanib o‘tib, otlarga yetib olgan edi. Yetovning boshida turgan bulutdek baland, qora qashqa otga bir sakrab mindi-yu, ustma-ust qamchi bosdi.
– Otlarni olib qochishyapti! – qichqirdi hali «qurshovda qoldik» deb vahimali dodlagan yigit.– Orqaga chekininglar, orqaga!
XI bob
CHO‘LDA BO‘LGAN MASLAHAT
Qipchog‘ariqning o‘ng sohili poyonsizdek tuyulgan to‘qayzor oromli tun qo‘ynida mudraydi. Oy chiqmagan. Tun haddan tashqari qorong‘i. Shuning uchun bo‘lsa kerak, yulduzlar charaqlab ko‘zni qamashtiradi, tun sukunatini yana ham oshirgandek bo‘ladi.
Qayerdadir bo‘ri uvillaydi, yovvoyi cho‘chqaning keksa kishilarning tomoq qirishiga o‘xshash xirrilagani eshitiladi. Yaqinginadagi ko‘lchadan qanotlarini shaloplatib, bir gala o‘rdak ko‘tarildi. Hali bo‘ri uliganda xavotirlanib, qulog‘ini chimirgan otlar, xavf o‘tib ketganiga ishondi shekilli, pishqirishib, yana g‘urt-g‘urt beda chaynashga tushdilar.
Atrofi yulg‘un, to‘rong‘u singari past o‘sadigan cho‘l daraxtlari bilan o‘ralgan qumtepada olti azamat yonboshlashib, o‘zaro suhbatlashib o‘tiribdilar. Yuraklari to‘la dard, hasrat. Sherniyoz endigina yigirma yoshga kirdi. Qosh-u ko‘zi tundek qop-qora, harakatlari chaqqon bu yigit garchi hamisha kulib tursa ham, yurganda, o‘tirganda ashula aytsa ham, yuragida qat-qat alamlari bor uning. Namoz akasiga o‘xshab ota-onadan juda erta judo bo‘lgan. Taniqul boyning sarqitini yeb katta bo‘ldi. Qo‘shiqlarga kuy-u ohanglarga limmo-lim to‘la qalbiga hozir ishq mehmon bo‘lgan uning. Qo‘shnisi Anorgulni sevib qolgan. Amakisi Suyarqul bobo bu yil uni uylantirib qo‘ymoqchi edi. Yozi bilan Hamdamboyning qo‘rg‘onida qattiq ishladi – haqqini olishi bilan to‘y boshlab yubormoqchi edilar…
– Namozboy, – suhbatga yakun yasamoqchi bo‘ldi qozoq yigiti Esergep, – sen bilasen, bu yolg‘iz bashim javli balalardi ko‘rdi. Xullas, bu baylardin haqqimizdi jalg‘iz so‘qis minan alabiz. Haq talasib, o‘lar minan necha tapqir mushtlashg‘anmen, avaxtalarda yotib chixtim. Xuday o‘mr bersa, o‘mrim axirig‘acheyin ular minan so‘g‘isaveramen. Bizga bastiq bo‘l, so‘g‘isqa basta bizdi, azamat! Sho‘ring qurg‘ur qalq ezilib ketdi. Axir, o‘larning yanini kim alat?!
Namoz chordana qurib, boshini quyi solib o‘tiribdi. Alamzada jo‘ralarining fikr-u mulohazalariga goh qo‘shilib, goh bosh chayqab e’tiroz bildirib qo‘yadi. Bolalikdan buyon ko‘rgan xo‘rligi hozir qaytadan jonlanib, jismini o‘rtab bormoqda. Yaralangan sherdek tez-tez pishqirib qo‘ymoqda. U o‘ch olishga tayyor. Lekin, o‘ch olishning paytimikan hozir? Ertaroq emasmikan? Xo‘sh, xo‘rlangan xalqning yonini olish uchun ishni nimadan boshlamoq kerak? Yo‘q, payti keldi, pichoq borib suyakka yetdi endi.
– Do‘stlarim, ko‘p mashaqqatli ishga qo‘l urmoqchimiz, – sekin boshini ko‘tardi Namoz. – Boshimizga og‘ir kunlar tushadi, buni o‘ylayapsizlarmi?
– Og‘irlikka chidamagan nomard! – bir og‘izdan deyishdi jo‘ralari.
– Qurbonlar ham berishga to‘g‘ri kelar…
– Haq yo‘liga boshimizni tikkanmiz.
– Qani, cho‘kka tush hammang! Ko‘cha-ko‘yda och-u sarson yurgan yetimlar haqqi, boylar eshigida qora yerning kemasidek ishlab, haqqini ololmay yurgan cho‘ri-yu qarollar haqqi, hokim-u to‘ralar qamchisidan boshi yorilgan alamzadalar haqqi, izzat-nafsi toptalgan yo‘qsullar haqqi, haqoratlar xo‘rlashlar, kamsitishlar belini bukkan mazlum-u mazlumalar haqqi boylar dunyosiga o‘t qo‘yamiz!
– O‘t qo‘yamiz! – qasam ichdi besh azamat.
– El boshiga qora tayoq, qo‘liga kishan, erkiga zavol bo‘lgan, qamchisidan qon tomgan hokimlar dunyosiga o‘t qo‘yamiz.
– O‘t qo‘yamiz!
– Bir boshga bir o‘lim, – sekin o‘rnidan tura boshladi Namoz.
– Bir boshga bir o‘lim, – jo‘ralari ham takrorlab, o‘rinlaridan qo‘zg‘alishdi.
Xo‘rlig-u haqoratdan, ochlig-u og‘ir mehnatdan tinkasi qurib, pajmurda bo‘lgan Zarafshon mazlumlarining hali butunlay so‘nib bitmagan qasoskor ruhi go‘yo shu olti azamatning vujudida jamuljam bo‘lgandek edi bu kecha. Vujudlari o‘t bo‘lib yonar, tomirlarida qasoskor qon gupirar; qo‘llari mushtga tugilgan edi bu yigitlarning.
– Otga mininglar! – buyurdi Namoz.
– Ne uchun dunyoga keldik?
Yaxshilik qilmasak biz, – o‘zi to‘qib o‘zi kuyga solgan she‘rni ashula qilib ayta boshladi Sherniyoz. Jumanpolvonning garchi ovozi do‘rillab chiqsa ham, Sherniyoz ashula boshladi deguncha, unga jo‘r bo‘ladigan odati bor. Tengqur, ko‘ngli yaqinligi uchunmi, masxaralab do‘stining jahlini chiqarmoqchi yoki ashula aytgisi kelibmi, ishqilib, albatta jo‘r bo‘lmasa turolmasdi.
– Ne uchun dunyoga keldik.
Yaxshini bilmasak biz, – deb Jumanpolvon ham cho‘lni boshiga ko‘tarib, ashula ayta boshladi. Bu yigit paxsakash bo‘lib mustaqil ish boshlagunga qadar Hamdamboyning uyida avval dastyor, so‘ng qarol bo‘lib xizmat qilgan. Boyning Dahbeddagi shohona qasrini yaxshi biladi. Xazina-yu dafinasi qayerga berkitilgan, uni kunduzi kim-u kechasi kim poylaydi, zimdan kuzatgan ekan.
– Hammasini birma-bir ko‘rsatib beraman! – deb qo‘ydi yo‘lga tushishlari bilan.
Ilgari Jumanboy kam ot mingan. Yo‘rtib borayotgan bedovning ustidan yiqilib ketishdan qo‘rqib, egarning qoshini mahkam changallagancha hammadan ortda borayapti. Namozning ikki yonida esa Sherniyoz bilan Esergep, Usta Kamol bilan Eshbo‘ri baqamti ketishayapti. Namozdan boshqa hech birida qurol yo‘q, yo‘g‘on-irg‘ay tayoqni ip boylab yelkalariga miltiq o‘rniga osib olishgan.
– Tezroq haydasang-chi, paxsakash! – deb qistaydi Sherniyoz.
– Ot yaxshi yurolmayapti, – bahona axtaradi qo‘rquvdan dag‘-dag‘ qaltirab borayotgan Jumanpolvon.
Tun yarimdan oqqanda otliqlar Shahob qishlog‘ining tor, qing‘ir-qiyshiq ko‘chalaridan o‘tib, Dahbedga kirib bordilar. Hamdamboyning shohona hovlisi qozilik, hokimlik mahkamalari joylashgan, attorlik, bazzozlik do‘konlari qator tizilib ketgan, azim chinorlar soya tashlab turadigan markaziy ko‘chada edi. Otliqlar darvoza yonida otdan tushib, ichkariga quloq soldilar. Qo‘rg‘onchaguzar tomonidan dovul qoqib yurgan tun qorovulining:
– Kim, bemahalda yurgan? – degan ovozi eshitildi.
– O‘zingsan, ahmoq, – deb qo‘ydi Sherniyoz.
Namoz xanjarini yalang‘ochlab, darvoza tirqishiga suqdi-yu zulfini tushirdi. Jumanboy ikkovlari sekin ichkari o‘tdilar. Darvozaxonadan chiqilgach, katta hovli boshlandi. Ikki tanobcha keladigan yerning chor atrofi oynavand imoratlar, uylardan birida xiragina chiroq yonib turibdi.
– Boy o‘sha yerda uxlaydi, – shivirladi Jumanboy, – xazina ham o‘sha yerda.
Xayriyat, boy yotish oldidan eshikni ichidan zanjirlamagan ekan. Dahlizga osongina kirib oldilar. Boybuva katta xotini Begioyim bilan bir o‘rinda bir-biriga teskari qarab, pish-pish uxlashar edi.
– Pardani tushir! – shivirladi Namoz.
Jumanboy pardani tushirayotganda, garchi hech qanday ovoz chiqmagan bo‘lsa ham, Begioyim uyg‘onib ketdi:
– Voy, kimsan?
