
Полная версия:
Лекции по истории философии
272
Ср. Tennemann, Bd. III, 198.
273
Однако как бы кратко ни ответил Аристотель, а все же он ответил свойственным ему образом, ставя непосредственно вслед за первым вопросом второй (η ουδε ταλλα φαντασματα αλλουκ ανευ φαντασματον). Этот ответ все же, как нам кажется, по-видимому, совершенно удовлетворителен, так как в сказанном, несомненно, заключается мнение Аристотеля, что первоначальные мысли деятельного ума (разума), в противоположность мыслям страдательного ума, совершенно уничтожили в себе элементы представления, тогда как мыслям страдательного ума это не вполне удалось, хотя и в них момент представления не является существенным. Примечание издателя.
274
Против этого толкования мы должны лишь напомнить, что υστιερον и προτερον согласно словоупотреблению Аристотеля всегда относится к тому же произведению. Говоря же о других произведениях, он употребляет выражения: εν αλλοις, εν ετεροις, αλλοτε или εις εκεινον τον καιρον αποκεισθω (De Ausc. phys., I, 9). И если бы даже на это возразили – это возражение совершенно правильно, – что все физические и психологические произведения, включая и «Метафизику», образуют единую большую дисциплину, так что Аристотель может употреблять выражения υστερον и προτερον, ссылаясь в одном из этих произведений на другое, то я все же доказал, что περιτησψυχης должно быть помещено далеко за метафизикой (Michelet, Examen critique etc., p. 209–222). Но не может ли выражение υστερον относиться к следующей главе? И в самом деле, выдвинутое в конце седьмой главы затруднение, по-видимому, вполне разрешается вышеприведенными словами (стр. 344–345) восьмой главы. Примечание издателя.
275
Ethic. Nicom., I, 2 – 12 (4 – 12); X, 6–8; Eth. Eudem., II, 1.
276
Magn. Moral., I, 5, 35; Eth. Nic., I, 13; Eth. Eud., II, 1.
277
Ethic. Nicomach., II, 5–7 (6–9); Magn. Moral., I, 5–9; Eth. Eud., II, 3.
278
Ср. Arist., Eth. Nicom., I, 1 (3).
279
Arist., Eth. Nic., I, 1 (2).
280
Arist., Polit., III, 1; IV, 14–16.
281
Arist., Polit., III, 7 (5); IV, 13.
282
Arist., Polit., III, 13 (8–9).
283
Categor., с. 3 (с. 2, § 3–5).
284
Categor., с. 4 (с. 2, § 6–8).
285
Arist., Categor., с. 10–14 (8 – 11); ср. Kant, Kritik d. r. Vernunft, стр. 79 (6-е изд.).
286
Categor., с. 5 (3).
287
Arist., Categor., с. 4 (2); De Interpretat., с. 4–6.
288
Arist., Analytic-prior., I, 1; Topic, I, 1.
289
Arist., Topic., I, 13 (11) et 1.
290
Arist., Topic., I, c. 16–18 (14–16); II, 7–8, 10.
291
Arist., Topic., III, 1; Buhle, Argum., p, 18.
292
Analyt. prior., II, 23 (25).
293
всеобщее
294
Diog. Laёrt., VII, 1, 12, 31–32, 5, 2 (IV, 6–7), 13, 6 – 11, 28–29; Tennemann, Bd. IV, S. 4; Bd. II, S. 532, 534; Brucker, Hist. crit. phil., Bd. I, S. 895, 897–899 (cp. Fabric., Biblioth. graec., II, p. 413), 901.
295
Diog. Laёrt., VII, 168–169, 176.
296
Diog. Laёrt., VII, 179–181, 184, 189–202; Tennemann, Bd. IV, S. 443
297
Diog. Laёrt., VI, 81; Cicer., Acad. Quaest., IV, 30; De Oratore, II, 37–38; De Senectute, c. 7; Tennemann, Bd. IV, S. 444.
298
Cicer., De Officiis, III, 2; De nat. Deor., I, 3; Suidas, s. v. Posidonius, Bd. III, S. 159.
299
Aul. Gell., Noct. Att., I, 2 (Gronovius ad h. l.); II, 18; XV, 11; XIX, 1.
300
Stob., Eclog. phys., t. I, p. 32.
301
Diog. Laёrt., VII, 136, 142, 156–157; Plularch. de plac. philos., IV, 21.
302
Diog. Laёrt., VII, 135; Stob., Eclog. phys., I, p. 178.
303
Sext. Empir., adv. Math., IX, 101–103.
304
Diog. Laёrt., VII, 137.
305
Sext. Empir., adv. Math., VII, 234; Diog. Laёrt., VII, 138–140, 147–148.
306
Diog. Laёrt., VII, 54, 46; Sext. Empir., adv. Math., VII, 227–230.
307
Sext. Empir., adv. Math., VIII, 403 sqq.; cf. Senec., Epist., 107.
308
Diog. Laёrt., VII, 63; Sext. Empir., adv. Math., VIII, 70.
309
Diog. Laёrt., VII, 79–80, 83.
310
Cicer., De officiis, I, 3, III; Diog. Laёrt., VII, 98–99.
311
Diog. Laёrt., VII, 94.
312
Diog. Laёrt., VII, 127–128; Cicer., Paradox., 2.
313
Cicer., De finibus, III, 13; Tusculan., Quaest., II, 25.
314
Diog. Laёrt., VII, 107–108.
315
Plutarch., De Stoicorum repugnantia, p. 1031 (ed. Xyl.); Stob., Eclog. ethic., t. II, p. 110; Diog. Laёrt., VII, 125.
316
Diog. Laёrt., VII, 116–117, 121–122, 129; Sext. Empir., adv. Math., XI, 190–194.
317
Tacit., Annal., XIV, 53; XIII, 42, 3.
318
Diog. Laёrt., X, 1–8, 10–15; Cic., De nat. Deor., I. 26; De finibus, II, 25; Brucker, Hist. crit. phil., t. I, p. 1230–1231, 1233, 1236; Sext. Emp., adv. Math., X, 18; I, 3.
319
Diog. Laёrt., X, 11, 24, 9; IV, 43; Cic., De finib., V, 1; Euseb., Praep. evangel., XIV, 5.
320
Diog. Laёrt., X, 26.
321
Diog. Laёrt., X, 31.
322
Diog. Laёrt., X, 31–32.
323
Diog. Laёrt., X, 33.
324
Diog. Laёrt., X, 33–34.
325
Diog. Laёrt., X, 34.
326
из ощущений мы сознаем себе представления как всеобщее, – благодаря этому оно становится устойчивым. Представления сами во мнении (δοξα) испытываются при помощи ощущений, являются ли они устойчивыми, поверяются ли это в общем правильно
327
первое начало,
328
В квадратных скобках – опущенное во втором издании. Ред.
329
Diog. Laёrt., X, 48–49.
330
Diog. Laёrt., X, 50–51
331
Diog. Laёrt., X, 54–55.
332
Diog. Laёrt., X, 55–58.
333
Diog. Laёrt., X, 43–44, 60–61; Сiс., De fato, с. 10; De finibus, I, 6; Plutarch., De animae procreat. e Timaeo, p. 1015.
334
Diog. Laёrt., X, 78–80, 86–87, 93–96, 101, 97.
335
Diog. Laёrt., X, 113–114.
336
Cicer., De natura Deorum, I, 20.
337
Diog. Laёrt., X, 66, 63–64.
338
Diog. Laёrt., X, 141–143.
339
Diog. Laёrt., X, 122–123, 139.
340
Cicer., De nat. Deorum., I, 17, 19–20.
341
Cicer., De divinat., II, 17; De nat. Deor., I, 8.
342
Diog. Laёrt., X, 124–125, 127.
343
Diog. Laёrt., X, 127–132 (119, 135).
344
Sext. Empir., Pirrh. Hyp., I, c. 33, 220.
345
Diog. Laёrt., IV, 28–33, 36–38, 42, 44; Brucker, Hist. crit. phil., t. I, p. 746; Tennemann, Bd. IV, S. 443; Cic., De finib., II, 1.
346
Sext. Empir., Pyrrh. Hyp., I, c. 33, § 232; Diog. Laёrt., IV, 32.
347
Sext. Empir., adv. Math., VII, 154.
348
Sext. Empir., adv.Math., VII, 154–156.
349
Diog. Laёrt., IV, 62, 65; Tennemann, Bd. IV, S. 334, 443–444; Cicer., Acad. Quaest., II, 6; Valer. Maxim., VIII, 7, ext. 5.
350
Plutarch, Cato major, c.22; Gell., Noct. Attic., VII, 14; Cic., De orat., II, 37–38; Aelian Var. hist., III, 17; Brucker, Hist. crit. phil., t. I, p. 763.
351
Sext. Empir., adv. Math., VII, 159–160.
352
Sext. Empir., adv. Math., VII, 160–161.
353
Sext. Empir., adv. Math., VII, 161–164, 402.
354
Sext. Empir., adv. Math., VII, 165.
355
Sext. Empir., adv. Math., VII, 166–169.
356
Sext. Empir., adv. Math., VII, 166–167.
357
Sext. Empir., adv. Math., VII, 173–175.
358
Sext. Empir., adv. Math., VII, 176–177; 187–189; 179.
359
Sext. Empir., adv. Math., VII, 181–184.
360
Здесь и несколькими строками ниже «положительная философия» употребляется в совершенно другом значении, чем то, в котором оно, как мы только что видели, дважды употреблялось Гегелем, так как там умозрение противополагается догматизму. Вместе с тем мы должны радикально различать между этим выражением у Гегеля в его двояком значении и хвастливо выступившей в новейшее время положительной философией, которая лишь уклоняется от необходимости мыслящего познания, чтобы броситься наконец в объятия откровения и голой веры, хотя она и называет себя свободным мышлением. Примечание издателя.
361
Лекции относятся к 1825–1826 гг. Примечание издателя.
362
Diog. Laёrt., IX, 71–73; сравн. Bd. I, S. 180, 267, 307.
363
Diog. Laёrt, IX, 61–65, 69–70; Brucker, Hist. crit. phil., t. I, p. 1320–1323.
364
Diog, Laёrt., IX, 109.
365
Diog. Laёrt., IX, 116; Brucker, Hist. crit. phil., t. I, p. 1328.
366
Brucker, Hist. crit. phil., t. II. p. 631–636.
367
Sext. Empir., Pyrrh. Hyp., I, c. 39, § 221–225.
368
Sext. Empir., Pyrrh. Hyp., I, c. 3, § 7; Diog. Laёrt., IX, 69–70.
369
Ср. выше стр. 306.
370
Diog. Laёrt., IX, 68.
371
Sext. Empir., Perrh. Hyp., I, c. 8, § 17.
372
Sext. Empir., Pyrrh. Hyp., I, с. 14, § 40–44.
373
Sext. Empir., Pyrrh. Hyp., I, с. 14, § 79–82, 85–89.
374
Sext. Empir., Pyrrh. Hyp., I, с. 14, § 91–92.
375
Sext. Empir., Pyrrh. Hyp., I, c. 14, § 100, 112.
376
Sext. Empir., Pyrrh. Hyp., I, c. 14, § 118–120.
377
Sext. Empir., Pyrrh. Hyp., I, c. 14, § 124–126.
378
Sext. Empir., Pyrrh. Hyp., I, c. 14, § 129–131, 133.
379
Sext. Empir., Pyrrh. Hyp., I, c. 14, § 141–144.
380
Sext. Empir., Pyrrh. Hyp., I. c. 14, § 145, 148–149.
381
Pyrrh. Hyp., I, с. 15, § 164–169 (Diog. Laёrt., IX, 88–89).
382
Phil., De confusione linguarum, p. 358; De special. legib., II, p. 806, 807; De mundi opificio, p. 15; De migratione Abrahami, p. 303, 417, 418; Quis rer. divin. haeres, p. 518; Quod Deus sit immutabilis, pp. 301, 302; De monarchia, I, p. 816; De nominum mutatione, p. 1045; De Cherub., p. 124; De somniis, p. 57.
383
Phil., De somniis, p. 574, 575; Liber legis allegoriarum, I, p. 48; Quod Deus sit immutabilis, p. 298.
384
Phil., De mundi opificio, p. 4–6; De agricultura, p. 195; De somniis, p. 597, 599.
385
Phil., Leg. allegor., I, р. 46 et II, р. 93; Quod deterius potiori insidiari soleat, p. 165; De temulentia, p. 244; De somniis, p. 578, 586, 588; De confus. ling., p. 341, 345; Enseb. Phaep. ev. IIV, C. 13; De vita Mosis, III, p. 672; De sacrif. Abel, p. 140.
386
Buhle, Lehrbuch d. Gesch. d. Phil., Pt. IV, p. 124; Phil., De mundi opificio, p. 5.
387
Phil., De mundi opificio, p. 4; De victimas offerentibus, p. 857 (Buhle, ibid., p. 125).
388
Phil., De mundi opificio, р. 5–6 (Brucker, Hist. crit. phil., T. II, p. 802, 803).
389
Brucker, Hist. crit. phil., Т. II, р. 834–840, 924–927.
390
Irira, Porta coelorum, Dissertatio, I, с. 4; с. 6, § 13 etc. 7, § 2, IV, с. 4, s. 99; II, с. 1; V, с. 7, 8; Tiedeman, Geist der speculativen Philosophie, Pt. III, p. 149, 150, 155–157; Buhle, Lehrbuch d. Gesch. d. Phil., Pt. IV, p. 154, 156, 160, 162.
391
Neander, Genetische Entwickelung der vornehmsten gnostischen Systeme, S. 10, 33–34; Phil., De nominum mutat., p. 1046.
392
Neander, Genetische Entwickelung etc., S. 168, 170, 171.
393
Neander, Genetische Entwickelung etc., S. 94–97.
394
Ibid., Genetische Entwickelung etc., p. 160, 10–13; Phil., Quod Deus sit immut., p. 304.
395
Cp. Buhle, Lehrbuch d. Gesch. d. Phil., T. IV, с. 195–200.
396
Brucker, Hist. crit. phil., Т. II, р. 205, 213–214.
397
Porfirius, Vit. Plotini (Praemissa Ennead, Plot.; Basil., 1580) p. 2–3, 6–8; Brucker, Hist. crit. phil., T. II, p. 218–221; Tiedeman, Geist der specul. Phil., Bd. III, S. 272; Buhle, Lehrbuch d. Gesch. d. Phil., T. IV, c. 306.
398
Ср. Plotin, Ennead, I, 1.6, с. 7; IV, 1.4, с. 39–43; Procli, Theol. Plat., I, р. 69–70 (ed. Aem. Portus, Hamburg, 1618).
399
Plotin, Ennead, III, 1.6, с. 6; VI, 1.9, с. 1, 2; III, 1.8, с. 8.
400
Ibid., Ennead, Ι, 1.3; περι του τινα και ποθεν τα κακα, с. 2 (VI, 1.9, с. 6); III, 1.8, с. 9, 10.
401
Plotin, Ennead, V, 1.3, с. 13, 14; 1.2, с. 1; VI, 1.2, с. 9, 10; 1.8, с. 8, 9; 1.9, с. 3; 1.8, с. 7 (13, 21).
402
Steinhardt, Questiones de dialectica Plotini ratione, α p. 21; Plotini, Ennead, VI, 1.9, c. 1–9, passim.
403
Plotin, Ennead, III, 1.8, с. 10, fin.; IV, 1.3, с, 17; V, 1.1, с. 4, 5; с. 7; 1.4, с. 2; 1.5, с. 1.
404
Plotin, Ennead, V, 1.1, с. 6 (IV, 1.3, с. 17).
405
Ibid., Ennead, V, 1.2, с. 1; 1.1, c. 7; VI, 1.9, с. 2.
406
Plotin, Ennead, V, 1.3, с. 5; VI, 1.2, с. 8; II, 1.4, c. 4; VI, 1.4, с. 2; V, 1.9, с. 8, 9.
407
Plotin, Ennead, VI, 1.2, с. 2; V, 1.9, с. 8.
408
Ibid., Ennead, IV, 1.3, с. 17.
409
Plotin, Ennead, IV, 1.3, с. 17.
410
Ibid., Ennead, V, 1.3, c. 5.
411
Plotin, Ennead, II, 1.9, с. 1–3, 6.
412
Если бы мы перевели: «в умопостигаемом мире», то мы выразились бы неправильно, ибо нигде у Плотина мы не находим слова «мир». Мы не имеем также права употребить выражение «умопостигаемые вещи», как будто существуют еще другого рода вещи; такие различения и определения совершенно не встречаются у Плотина.
413
Plotin, Ennead, II, 1.4, с. 4, 12–15; 1.5, с. 2–5.
414
Plotin, Ennead, Ι, 1.8, с. 2, 3.
415
Buhle, Lehrbuch d. Gesch. d. Phil., T. IV, S. 418, 419; Tiedeman, Geist d. specul. Phil., В. III, S. 421, 423; cp. Ρlotin, Ennead, IV, 1.3 и 8, passim.
416
Ibid., Lehrbuch d. Gesch. d. Phil., T. IV, с. 419, 420.
417
Brucker, Hist. ctit. phil., Τ. II, p. 248, 268.
418
Ср. Procl, Theol. Plat., III, р. 140.
419
Brucker, Hist. crit. Phil., Т. II, р. 320; Tennemann, Т. VI, S. 284–289; Marinus, Vita Procli, passim. (Proem. Theol. Plat.).
420
Procli, Institutionis theologiae, S. 26.
421
Procli, Instit. theol., S. 27; Theol. Plat., III, p. 119; II, p. 101–102; III, p. 121; Instit. theol., S. 5.
422
Procli, Instit. theol., S. 1–2; S. 28; Theol. Plat., III, p. 118, 122–125; II, p. 108–109.
423
Procli, Theol. Plat., III, р. 123–124.
424
Procli, Theol. Plat., III, р. 14; I, 127; Instit. theol., с 192.
425
Можно поставить вопрос, не должно ли быть выпущено слово και, так что η ακροτης των οντων было бы в таком случае приложением.
426
Procli, Theol. Plat., III, р. 144 (VI, р. 503); Instit. theol., с. 124, 170.
427
Ibid., Theol. Plat., I, pp. 69–70.
428
Brucker, Hist. phil., Т. II, р. 350, 347; Jean Malala, Hist. chron., T. II, р. 187; Nic. Alemanus, Ad Procopii anecdot., с 26, р. 377.
429
Neander, Genetische Entwickelung der vornehmsten gnostischen Systeme, S. 43.
430
Neander, Genetische Entwickelung der vornehmsten gnostischen Systeme, S. 87–91.
431
Tennemann, Bd. VIII, Abt. 1, S. 366; Buhle, Lehrbuch d. Gesch. d. Phil., Τ. V, S. 36; Brucker, Hist. crit. phil., Т. III, p. 23–24, 28–29.
432
Moses Maimonides, More Nevochim, р. 1, с. 71, р. 133–134 (Basil., 1629).
433
Moses Maimonides, More Nevochim, р. I, с. 73, р. 152–155, 157–159.
434
Pocock, Specim. hist. Arab., р. 78–79; Hottinger, Biblioth. orient., с. 2, р. 219; Brucker, Hist. crit. phil., T. III, р. 65–66; Tennemann, Bd. VIII, Abt. 1, S. 374.
435
Hottinger, II, p. 221; Gabriel Sionita, De moribus Orient, p. 16; Brucker, II, p. 73–74; Tennemann, а. а. О., S. 374–375.
436
Leo Africanus, De illustrib. Arabum viris, с. 9, р. 268; Abulphar, Dynast IX, p. 230; Tiedemann, Geist der specul. Phil., Bd. IV, S. 112 u. flg.; Brucker, II., p. 80–84.
437
Leo Africanus, De illustrib. Arabum viris, с 9, р. 268; Abulphar, Dynast IX, p. 230; Tiedemann, Geist der specul. Phil., Bd. IV, S. 112 u. flg.; Brucker, II, p. 80–84.
438
Brucker, II, р. 97.
439
Ibid., I.1, р. 101; Tennemann, а. а. О., S. 420–421.
440
Moses Maimonides, More Nevochim, р. I, с. 51, р. 76–78; с. 57–58, р. 93–98; II, с. 1–2; р. 184–193; III, с. 8, р. 344–351; etc. etc.
441
Brucker, Hist. crit. phil., Т. III, р. 614–617; Bulaeus, Hist. Universitatis Parisiensis, T. I, p. 184.
442
Bulaeus, Hist. Univ. Paris., T. I, p. 182 (Tennemann, Bd. VIII, S. 71–72).
443
«De praedestinatione», «Prooemium (veterum auctorum, qui IX saeculo de praedestinatione et gratia scripserunt, opera et fragmenta», cura Gilb. Manguin, Paris, 1650, T. I, p. 103).
444
Tennemann, Bd. VIII, Abt. I, S. 115–117.
445
Anselmi, Epistol., XLI; Tennemann, Bd. VIII, Abt. 1, S. 159–160.
446
Tennemann, Bd. VIII, Abt. 1, S. 116; Eadmerus, De vita Anselmi(subjunct operibus Anselmi editis a Gabr. Gerberon, 1721 Fol), p. 6.
447
Tennemann, Bd. VIII, Abt. I, S. 139; Brucker, Hist. crit. phil., T. III, p. 665.
448
Tiedemann, Geist der specul. Phil., Bd. IV, S. 277; Brucker, Hist. crit. phil., T. III, p. 762.
449
Tennemann, Bd. VIII, Abt. 2, S. 457–458.
450
Brucker, Hist. crit. phil., Т. III, р. 764–768.
451
Tennemann, Bd. VIII, Abt., I, S. 317, 325; Brucker, Hist. crit. phil., T. III, p. 668; Thomas Aquinas, «in IV libros sentent.», L. II, Dist. 17, Qu I, Art. I; Alberti Magni, Summa Theol., p. 1, Tract. IV; Qu. 20 (oper., T. XVII, p. 76).
452
Brucker, Hist. crit. phil., Т. III, р. 825–828; Bulaeus, Hist. Univ. Paris., T. IV, p. 970.
453
Duns Scotus in magistrum sententiarum. Proemium (Tennemann, Bd. VIII, Abt. 2, S. 706).
454
Brucker, Hist. crit. phil., T. III, р. 828; et not. us Sancrutius.
455
Trithemius, Annal. Hirsaugiens, Τ, I, р. 133.
456
Brucker, Hist. crit. phil., Т. III, р. 779, 697; Tennemann, Bd. VIII, Abt. 1, S. 353–359, и там же Anmerk. 3; ср. Jourdain, Gesch. d. arist. Schriften im Mittelalter, uebersetzt von Stohr, S. 165–175; Bulaeus, Hist. Univ. Paris., T. III, p. 82, 142; Launoius, De varia Arist. fortuna ni Academ., Paris,c. IX, p. 210.
457
Brucker, Hist. crit. phil., T. III, р. 788–798.
458
Rixner, Handbuch d. Geschichte der Phil., Bd. II, S. 26 (erste Ausgabe); Anselmus, De fide Trinitatis, с 2; Buhle, Lehrbuch d. Geschichte d. Philosophie, T. V, S. 184; Abaelard, Epist., 21; Tennemann, Bd. VIII, Abt. 1, S. 162–163.
459
Tennemann, Bd. VIII, Abt. S. 839; Ioh. Sariberiensis, Metaligicus, L. II, c. 17.
460
Tiedemann, Geist d. spec. Phil., Bd. V, S. 401–402; Suarez, Disputationes metaphysicae, Disp. I, Sectio 6.
461
Tiedemann, a. a. O., Bd. IV, S. 490–491; Thomas Aquinas, De entect. essent, c. 3 et 5.
462
Tiedemann, Geist d. spec. Phil., Bd. IV, S. 609–613; Scotus, In Magistrum sententiar, L. II, Dist. 3, 1–6; Occam, in libr. I sentnent., Dist. II; Quaest, 6 (Tennemann, Bd. VIII, Abt. 2, S. 852–853).