Син биир күүтэр эбиппин…

скачать книгу бесплатно

– Баарбын, – диэтэ, хаа?ытын тобо?ун торбос муостатын ба?ыгар, долборук муннугар (кистэлэ? уму?ахтаах эбит) илдьэн уура-уура уонна хатырыгынан саба тардан кэбистэ.

Бу икки ардыгар о?онньорбут т??-та? буолан барда.

– К?н т??? буолла? – диэн ыйытан саайда.

– К?н буолбатах, т??н ээ, – диэтэ Дьаакып. Ону биирдэрэ «т??рт??р ынах» диэн и?иттэ.

Бу т???эйбит о?онньор кимий диэтэххэ, кырдьык да?аны к?н?н са?ана оччотоо?у ?йэ?э ки?и аатыран сылдьыбыт ааттаах Уот Уйбаан бэйэтэ этэ. Дьи? т?рд?-уу?а быстар дьада?ы, уус дьон этилэр. Хас да сыл устатыгар Лаамыга, тай?а?а сылдьыбыта. Онтон «к?н?н» кэлэн, иккис ойо?ун ки?иттэн арааран ылбыта. Бэрт сытыы ?йд??х, ыпсарыылаах, уоттаах тыллаах ки?и этэ. А?а бэлэмигэр хаалбыт, ынах кэннин кэтиири эрэ билэр дьонтон атын ки?и этэ. Сут дьылга уу та?аарар массыына о?орторон, онон ходу?атын угуттаабыта. Быа миэли?сэтэ о?орон, улуус бурдугун кини тартарбыта. Эдэр эрдэ?инэ к?н?т?-туруорута, хоодуота да с?рдээ?э ???. Кыраттан сылтаан Семенов диэн сэтээтэли сирэйгэ биэрэн баран, дьыала?а ылларбакка, куотан хаалбыта ???. Саа?ын тухары, туох да ??рэ?э суох эрээри, албакаат эбит. Чугастаа?ы баайдар, куттанан, аахсар ки?илэрэ кини эбитэ ???. Ыраахтаа?ы ?йэтин са?ана сокуоннайын туолбут ки?и барыта ?лб?гэ с?кт?н диэн м?кк??эрэ ???. К?н?н са?ана ойууну, та?араны да?аны итэ?эйбэт курдук буолара. Сыылынай судаарыскайдары кытта до?ордо?ор, кэрэхсээн кэпсэтэр кини этэ. Олор кинини «Сиимэнэбис» диэн ааттыыллара ???. Кырдьыгынан, бу хара?а?а баттаппыт тыа сиригэр ахсааннаах ки?и этэ. Оттон билигин, т??н буолбутун билбэккэ, «к?н т??? буолла?» диэн ыйытар буолан сытта?а, т?р?пп?т о?олоро аттыларыгар к?рб?т, дьиэлэригэр олорпот буоллахтара, хото??о Дьаакып сордоох к?р??т?гэр биэрэн олортохторо… Кыбысталлара, сааталлара бачча эбитэ дуу, абаа?ы к?р?лл?р?, кэччэйэллэрэ бачча эбитэ дуу, ону туох да билбэт…

Ону толкуйдаабакка эрэ о?онньор диэки эргиллэн к?рд?хх?, бу сордоох оронуттан оргууй туран кэллэ. Ону Дьаакып баран сиэтэн а?алан, б?т?нн?? к?ст?бэт ынах саа?а д?л?? олох маска, уот иннигэр, олорто уонна эттэ: «О?онньор, сарсын Оро?устуба эбээ, бу киэ?э алаадьыта, ону билэ?ин дуо?»

– Ээ, суох, тукаам, билбэппин, – диэтэ о?онньор уонна, буспут куолас курдук са?ара ма?хайбыт т?б?т?н т????гэр т??эрэн, тайа?ар ?й?н?н, уотун туомугар иттэ олордо…

Дьаакып ?р?? дьиэ?э та?ыста.

Хотон дьиэ и?э эмиэ сыыйа чуумпутуйда, боруорда. Арай, туох эрэ улахан ыарыыга баттаппыт курдук, тот с????лэр ынчыктыыллара и?иллэр. Сонно к?рд?хх? да?аны, имик-самык, туттахха да?аны, тыбыс-тымныы, ибис-инчэ?эй, сып-сытыган буолан, хотон дьиэ та?нары тайахтанан, к?л?г?рэн турда. Ол ортотугар бии эдэр эрдэ?инэ дьон та?ара гынан ??п?т, илин-кэлин с??рб?т о?онньордоро суос-со?ото?ун, кэрэх т?рд?гэ?ин курдук, хохоллон олороро.

– Туох айыым иннигэр бу курдук тутан эрэр буоллулар, ама да кырдьыбытым, т???эйбитим иннигэр. Айыы тойон та?ара, баар буоллаххына, миигин, хаарыан бэйэлээх икки атахтаахтан туоратыллыбыты, со?ото?ун хаалбыты, туохха да ту?ата суох буолбуту, эрэйбин сарбый, эппин-хааммын, айыылаах дуу?абын илиигэр тут! Туох гынаары о?оломмутум буолуой? Туох гынаары о?о иннэ дии-дии му?наммытым буолуой? Оо, икки атахтаах, ?й??-санаа? с?р?ккэтиэн! Бу тухары бу дьоллоругар иирбит хара сордоро дуу! Аата аньыытын, саатын!.. Айыым-та?арам, эрэйбин кылгат!.. – бу курдук диэн к?рд???н, о?онньор с?рдээх улахан суолталаах чи? бокулуону торбос муостатын ?рд?гэр уурда уонна, ынчыктыы-ынчыктыы, оронун диэки сыылла…

Хотон аана кыыкыр гына т?стэ. О?ох кэнниттэн саах к?рдьээччи Дьаакып, кыпчырыйан тахсан, чанчыкка к?р?н-истэн кылахачыта турда. Бии анараа дьиэ?э ?ллэр, к?л?г?рэр бэйэтэ бу килбиэннээх дьиэ?э о?о курдук сэрбэйэн, туох эрэ эргэ миинньиги туруору туппут курдук буолан кыччаан, симэлийэн хаалла. ?р?? дьиэ дьоно к?лэ-сала, к?л?м?рд?? олороллор эбит. Хайыы-?йэ?э остуолларыгар а?ыы олорбуттар.

– Дьаакыап, кэл, мэ – бу о?онньор алаадьыта, бу бэйэ? киэнэ, – диэн хотун икки сиринэн симилиэс абырахтаах, лаа?а бараммыт тимир тэриэлкэни уонна биир мас чохоону биэрдэ. Дьаакып кирик-харык туттан, тырыпыай ойон кэлэн, ылла.

– Бу о?онньор киэнэ дуо?

– Туох акаарыный, до?оор! Оттон мас чохоо?о о?онньор киэнэ буолбат дуо? Таас тэриэлкэнэн далбардаттараары гына?ын дуо? Эчи сууйуута да кыайтарбат, – диэтэ хотун.

– Хайа, да?аар, аны хара?а?а то?о т??эн кэби?ээрэй, баран уотта тутан биэри?, – диэн тойон дьа?айда.

– Бэйи, мин киириим, – диэтэ бии альбом суруйар кыыспыт.

– Чэ, хорум эрэ, онно эмиэ тугу к?рд??н ол инчэ?эй хото??о киирээри гынны?? Ол ?т?? э?э? сыы?ын-сыраанын тэпсээри дуо?

– Суох, мин э?эбэр киирбэппин ээ, Дьаакыпка уот эрэ тутан биэриэм этэ.

– Чэ с?г?н олор. Бар, нокоо, эн уотта тутан биэр.

Бии Уйбаанчык диэн к?йг? уолбут, ??рб?т курдук, эттигиэт-эппэтигиэт диэххэ айылаах ойон туран тымтык умата охсон киирдилэр.

Т??? эмэ ыга баайыллыбыт ынахтар икки ардыларынан симсэн этэ??э кэллилэр. Дьаакып ынах саа?ын балай эрэ бэллэйдээтэ да, кы?аммата, хата сылаа?ын таптыы истэ.

О?онньор хайыы-?йэ?э утуйбут.

Дьаакып алаадьыларын киллэрэн былыргылыы ньахча?ар, ?с атахтаах дьоодьо?нуу турар остуолга уурда уонна уотун о?орон, хатырык эбии оттон баран алаадьытын ырытта. О?онньор киэнэ ?с курупчаакылаах, ханнык эрэ арыылаах алаадьы буолла. Оттон киниэнэ т??рт курупчаакылаах буолла. Маны к?р?н баран ымах гынарга дылы гынна, хара?ын туома кылахаччыйа т?стэ. Кини о?онньортон хайаан да ордорун с?б?лээччи, тэ?э дуу, итэ?э?э дуу буоллар, сарсы??ы к?н с????лэргэ бэрт дьаныардаах, ?т?р?й??лээх к?н буолуо этэ.

– Э?ээ, тур-тур, – диэтэ Уйбаанчык, о?онньору тардыалыы-тардыалыы.

О?онньор у?угунна.

– Ким са?ара?ын? О?ом Уйбаанчыккын дуо? Эйигиттэн атын ким миигин э?эм диэбит ???, – о?отун оройуттан аргыый сыллаан ылла. Уонна имэрийэ-имэрийэ: – То?о киирди?? – диэн ыйытта.

– Ээ, Дьаакыпка алаадьы киллэристим. Сарсын Оро?устуба ???, инньэ гынан дьоммут алаадьы о?орбуттара. Уонна, э?ээ, мин эйиэхэ ?л??б?ттэн бу икки алаадьыны киллэрдим уонна киэ?э дьонум утуйдахтарына алаадьыбын барытын киллэриэм, тии?э суох ки?и эн сиэ? буолла?а дии, мин лэппиэскэ да сиэ?им, – диэтэ.

– Ээ, чыычаахпын даа! Миигин а?ынар буруйдаах буола??ын эн эмиэ к?йг?л?н?н, сырдык ??рэхтэн матан, балбаах ?лэ?итэ буолан эрдэ?и?. Абатын даа, бу о?ом ??рэ?э суох буолуох хара соро буолла?а! Аны кэлэн мин тугу гыныамый?.. Чэ, чыычаа?ыам, алаадьыгын бэйэ? сиэхтээ, мин ?лл?рб?н да?аны ?л??м…

– Уйбаанчыак, чэ бар, та?ыс, дьону? м????хтэрэ, – диэн Дьаакып дьа?айан киирэн барда, остуолун уот кытыытыгар тарта. Уокка турар хаарбах, тумсунан тэстэр чаанньыгын а?алан, ??дэ?иннээх буор чааскыга о?онньорго чэй кутта уонна бэйэтигэр, т?ргэнник сойор, с?р??н диэн, мас чохоо?о кутунна.

– Чэ, о?онньоор, ?нд?й. Оро?устубабыт а?ын а?ыах.

Са?ата-и?этэ суох, хайдах эрэ т??л-бит курдук, илиилэрин иминэн а?аатылар. Арай Дьаакып эрэ айа?ын тыа?а чамыргыыра уонна торбостор кэбинэн кэрдиргэтэллэрэ и?иллэр.

А?аан б?тт?лэр.

Дьаакып кириэстэннэ, махтаммыт, с?п буолбут курдук тутунна. Барахсаным сыы?а, ийэтиттэн кини эмиэ ып-ыраас, к?м?с ч?мч??к о?о буолан т?сп?т?н, бу орто дойду ньургуна, киэргэлэ буолар аналлаа?ын бэйэтэ да умнан, бу иин и?игэр тэпсиллибитин сирбэт курдук тутта-хапта олорбутун к?р??ххэ, саныахха абатын!