скачать книгу бесплатно
Онуоха о?онньор:
– Сатаан сиэппэт буола-буола?ын, ?сс? эти?ээри гына?ын дуу, баранаак?! – диэн баран, о?у?ун эмискэ кымньыылаан «кус» гыннарда да, с??рэр быата бы?а ыстанна, уол т?к?н?йэ т?стэ, о?ус босхо барда. Дьэ айдаан, бардьыгына?ыы, ыта?ыы б??? турда…
Онтон эргийэн кэлэн бараннар о?онньор:
– Бу сырыыга арыылыахпыт, бу ?тт?нэн эргий. Ол т???ргэ?и аттынан, ол суоруулаах тиити к?рд? к?рб?т?нэн бар, – диэн ыйда. А?ыйахтык хаамтараат, сонуок б??р?гэр тиийэн: – Нохоо, тохтот, тохтот! Аны бу сэппит тобулу киирэн барда, – дии-дии, о?онньор сухатын т??р?тэ баттыалаата… – ?ук! Хайа, аны хапта?ыммыт босхо тиийэн кэллэ… Чэ ити курдук, быата быстыбыт. Дьэ ?ч?гэй да ?л??тэ, до?ор! Б?г?н сатаан ?лэлээбэт дьон буоллубут… Туох да буоссалаа?ы о?оппотубут. Мантыкабытын аны туохпутунан баайарбытый? Бэйи, хата этэрбэ?им быалаах эбит ээ, – диэн, онуоха ??рб?т курдук, дабдас гына т??эн, тии?инэн т??э-т??э, баайда. Б?тэрэн хо?уннулар.
Бэрт кылгас сири бардылар да, били т???ргэс аттыгар тиийэн о?онньор:
– Тохтот-тохтот! – диэн улаханнык ха?ыытаата, сухатын, тардыалыы-тардыалыы, т?л?тэ баттыалаата.
Уол тохтоото, о?ус, ха?ыыттан куттанан, тохтообото, умса дьулуруйда. Инньэ гынарын кытта тыас тыа?а хачыгыр гына т?стэ да, суха буортан м?чч? ыстанан тиийэн кэллэ. Онуоха о?онньор ?р???сп?т курдук хап-сабар олордо охсон, иккитэ-?стэ баттыалаан баран ?йд??н к?р?н:
– Бай! Сухабыт тимирэ хаалбыт дии! Тууй-сиэ, дьаат! Дьэ букатын ?рэлиннэ. ?ч?гэй да хара сордоох сэп буолар эбит, – дии-дии, ыадар-ыадар хааман тиийэн к??рт?, сухатын тимирэ туура баран, и?нибит сиригэр ту?унан сытар эбит.
Хаампый о?онньор маннык сордоох сэбинэн ?лэлээн, ?р??-хара к?л???н?н ?йэтин тухары ?г??? тохпута…
1927
Куоттарбыттар
Дьиэ та?а хабыс-хара?а. Салгын б?т?нн?? сып-сыыгынас ыыс-будул?ан туман. Тыа, толоон олорчу то? хаарынан саба к?м?ллэн сыталлар.
Бала?ан и?э, холло?осторо к?л?г?рэн, муннуктара харааран, суол аана чэ?ирэн, т??л-бит курдук буолан, ыараан, ынчыктыы сытарга дылы. Кини ынчыктыыра, ?р? у?уутуура ??лэс устун и?иирэн тахсан, тыал буолан улуйар курдук.
О?ох уота, утуйан эрэрдии, хара?ын бы?а симмэхтии-симмэхтии, имик-самык умайар. ?т?р буола-буола к?л?м гынан сырдаан ылар, оччо?о, к?рб?т буолбут ки?и ытаан хара?ыттан уу-хаар баспытын курдук, муус т?нн?к о?о?ноон аа?ар.
Сыбах о?оххо саннын ?й??н, ырбаахыта суох, атах сыгынньах, торбос ыстааннаах о?о тымтыгы туппутунан утуктуу олорор. Сэрбэйбит батта?ын уот м?лт?х со?устук сырдатар, т?б?т?н к?л?гэ биир эрки??э т??эн харааран турар.
Модьо?о иннигэр ийэтэ эмээхсин кини этэрбэ?ин тигэн кы?аста?ар. Ийэ сотору-сотору туой ???э тыынар уонна уолун с?рдээх уйан ба?айытык к?р?н кээ?эр. К?хс?н и?игэр санаата баппат, туой ку?а?ан санаалар, хара?а былыт курдук, сабардаан кэлэ тураллар.
Т??рт нэдиэлэ буолла куоракка ??рэнэ сылдьар басты? о?ото Оро?устуба?а хайаан да тахсыам диэн сурук ыыппыта. Онтон бэттэх туох да сура?ы, арай куоракка дьа? баар диэнтэн атыны, истэ илик.
То?о эрэ т??н аанньа утуйбат, ку?а?аннык т????р, с?рэ?э м?хс?р буолла.
«О?ом сыы?а, к?ннээтэр к?н?м, ыйдаатар ыйым, чыычаа?ым, с?рэ?им хайдах буолла?ай? Огдоомо хаалтым уонча сыл буолла, ол тухары т??ннэри-к?ннэри, сайыннары-кы?ыннары кэтэ?эрим-мана?арым кини этэ. Ол к?м???м, кэлиэх буолан баран, то?о бу кэлбэтэ… Т??? да сордоннорбун, эрэйдэннэрбин, кинибин санаатахпына, б???хс?йэрим, с?рэ?им-быарым ??рэрэ, ытыы олорон уоскуйарым: кини сынньатыа, сынньаныам диирим… Бу о?ом ки?и буолара ыраах. Эрэйдээ?им сыы?а туой эмиэ убайын кэтэ?эр ээ».
– Тоойуом, тугу утуктаан му?нана олоро?ун? Утуйуоххун.
– Ийээ, убайбын кэтэ?эбин, хартыыналаах кумаа?ы, кэмпиэт а?алыах буолта.
Ийэтэ эрэйдээх хара?ын уута тигэ олорор этэрбэ?игэр «топ» гына таммалыыр…
– Ийээ, то?о ытыыгын? Оччо?о мин эмиэ ытыам… – уонна куу?а т??эн, уол оргууй ийэтин уоран к?хс?ттэн сыллыыр.
Ийэтэ хара?ын сотто-сотто:
– Чыычаа?ым, чэ мин ытыам суо?а, баран утуй. Убайы? сотору кэлиэ, аргыс табыллыбата?а буолуо, кэ?иитин хартыына, нуучча а?а а?алыа, чэ баран утуй.
О?о эрэйдээх дойур-дайыр тирии та?а?ыгар сууланан утуйан буккуруур.
Т??н у?уна с?рдээх, кэтэстэр бараммат. Уот ?сс? имик-самык буолан и?эр. Эмээхсин, ?т?р-?т?р ???э тыына-тыына, биир кэм тигэр. Арай ??лэ?ин тыа?а, кини санаатыгар, о?отун ??рэ кэлэн ытаан-со?оон эрэрин курдук улуйар. Онтон, ку?а?ан санаатын аралдьытаары, сайы??ы сылаас к?н? санаатарбын диэн, хара?ын бы?а симэн, сирэйин саба туттан уотун иннигэр б?к т??эн олорор. Ол олордо?уна эмискэ арай ааны ки?и то?суйан тобугуратар. Эмээхсин со?отохто санаата ыраастыйа, хара?а сырдыы, с?рэ?э ти?-ти? тэбиэлии т??эр. «О?ом сыы?а дьэ кэллэ!» – диэбитинэн, ааны а?а охсон биэрэр.
Уол: «Убайым!» – дии т??эр, ойон турар.
Аан тыа?а кыыкыр гына т??эр, туман, сырсан эрэр курдук, ?р?к?с гынар. Дарайбыт сарыннаах, ?лл?б?т са?ынньахтаах эр ки?и даадайан киирэн кэлэр. Этэрбэ?ин тыа?а кыычыр-кыычыр гынар, бэргэ?этин, ?т?л?г?н кырыатын тэбиир уонна: «То?о тымныытай, тыалай, до?ор!» – диэн чып-чыха атын ки?и са?ата, у?аат и?игэр са?арар курдук, ли?киниир.
Уол ийэтиниин тугу са?арыахтарын булбакка, со?уйбут курдук, тураллар уонна туой аан диэки к?рб?хт??ллэр, тыас и?иллииллэр. Суох, туох да тыа?аабат, ким да киирбэт, арай туртаччы кырыарбыт аан дьыл о?у?унуу а?ылаан эппэйэр.
– Дьэ, эмээхсиэн, ?ч?гэйинэн кэлбэтим, ку?а?ан сура?ы а?аллым…
– Хайа о?ом?.. – диэн баран, эмээхсин хара?ын уута субурус гына т??эр.
– О?о?… дьа??а… барбыт ???, – диэн киириэхсит, иин и?иттэн са?арбыт курдук, ли?киниир.
Эмээхсин, с?рэ?э бы?а?ынан аспыт курдук м???л гынан баран, ха?ыытыы т?стэ. Уол куу?ан туран, к?????? сэбирдэх курдук ибигирии-ибигирии, кытта ытаата.
Ийэлээх о?о?о бу т??рт тыл туохтан да к??стээх буолла: аан дойду б?т?нн?? ?лб??д?с гынарга дылы гынна, эти? охсубутун курдук туймаарта, д?й?ттэ, сал?алас, байаатта?нас о?ордо…
– Оо дьэ, бостуой да?аны тылбын кыаммакка эмискэ эттим ээ, – диэн Ыкынаачай кэмсиннэ уонна т?б?т?н имэриннэ, кини да?аны уйадыйда.
– Чэ хайдах гыныаххыный, о?оруу? оннук буолла?а дии, му?наах эмээхсиэн, кытаат, тулуй! Мин быстыан эрэ иннинэ к?рс?б?т?м. Миигин к?р?н баран, с?рдээхтик ??рб?тэ уонна нэ?иилэ: «Бырааппын ??рэттэрдэр, – диэхтээбитэ, онтон: Ийэм эрэйдээх», – диэн баран, ытаан баарта, кыайан са?арбата?а. Кумаа?ытын сыы?а бу баар, – остуолга а?ыйах а?ай кэлгиллибит то? кумаа?ыны уурда. – Чэ кытаат, тулуй! – аан тыа?а кыыкыр гына т?стэ, Ыкынаачай та?ыста.
Эмээхсин эрэйдээх о?отун то? кумаа?ытын ?рд?гэр саба т??эн с?рэ?эр сы?ыары тутта уонна, хара?ын уута субуруйа-субуруйа, сымы?а?ын бы?а ытыран, са?ата суох б?т? олордо.
Бала?ан букатын хара?арда, уот ?ст?. Арай ??лэскэ тыал эрэ улуйда. Дьиэ?э эмээхсин энэлийдэ уонна уол модьо?отун иннигэр, тугу эрэ кытаана?ы толкуйдуурдуу, кимтэн эрэ тугу эрэ иэстэ?иэн ба?арардыы, о?о?ун симик уотун тобулу одуулуу олордо…
Хабырыыс
Куйаас ба?айы к?н этэ. Халлаан биир кэм сууйбут курдук ып-ыраас, биир да былыта суох. К?н уотуттан кэхтэ баран эрэр, ха?ан эрэ сирэм к??х чыычаах уйата от кууран-хатан, аны кэлэн к???р??м дуо диэбиттии, санаар?аабыт, дь?дьэйбит курдук, к?кээрэн сытар. Тыа, тугу эрэ и?иллээбиттии дуу, одуулаабыттыы дуу, хам-бааччы турар.
Ханнык эрэ кубарыйбыт эргэ хортуустаах, са?а сиидэс ырбаахылаах, алтан бирээскэлээх саары этэрбэ?и сала? со?устук кэппит, у?уо?унан ?рд?к саас ортолоох ки?и былыргыта ааттаах, аны т???эйэ бы?ыытыйбыт, сиппиллибит улаан аты миинэн хаамтаран кирдиэхтэтэн истэ. Кини тириппит-хоруппут, дэйбииринэн ?р буола-буола сапсынан ылар уонна, ?сс? утуктаан то?хох гынан ыла-ыла, уутун ?рг?тээри гыммыттыы, ол-бу диэки к?р?н ылаары?ныыр. Ата аат эрэ харата хааман, т?б?т?н та?нары туттан си?нэрдэтэлээн и?эр. Кинилэр у?а ?тт?лэригэр, суолтан чугас, ?с мас к?р?? са?а ?рд?к ньэчимиэн бурдук ??нэн ара?астыйан турар. Бу бурдук, ???эттэн к?рд?хх?, биир кэм алтантан куппут курдук, м?лб?й?р.
Барыта т?г?р?чч? им-ньим, барбах ат эрэ туйа?а хаппыт суолга бытаан со?устук лабыргыыр уонна туох барыта куйаастан бу?ан саспыкка дылы…
Эмискэ арай дьахтар са?ата: «Хабырыыс!» – диэн аргыый ки?ини ы?ырда.
Ки?и «дьик» гына т?стэ уонна «ээ, т?р?т утуктуу иликпин» диэх курдук, му?унан к?р?н, эргиллэ хайыспыта – ойо?о?угар, бурдук быы?ыгар, куба?ай сирэйдээх, ырбаахытын былаатынан б?рд?н? курдаммыт дьахтар, буруйдаах ки?илии т?б?т?н т??к?чч? туттан баран, сиэрпэтин биитин к?рб?хт?? турар эбит.
– Ээ, ?к?л??н эбиккин дуу? Бу манна то?о кэлэн тура?ын? – диэн били аттаах ки?и ыйытта.
– Бу манна, Ньукунуордаахха, бурдук быстара ыыппыттара.
– Ээх дээ, – Хабырыыс атын хаамтара турда.
?к?л??н, бурдук к?р??т?н тахсан, били ки?ини атын ойо?олуу, аргыый баты?а хаамта.
– Хабырыыс, мин эйигин к?рб?т???м ?р да?аны буолла… Былырыын арай т??н итирэн киирэн дэлби сынньан-м???н баарты?. Онтон бэттэх букатын сылдьа иликкин. Кэлиэ дии санаан кэтэ?эбин, к??тэбин да, кэлбэккин… Онноо?ор бу к???н, дьиэм та?ынан аа?ан баран, киирэн тахсыбата?ы?… Оо, Хабырыыс, сатаатар биирдэ сырытта?ы? дуу! – диэтэ ?к?л??н, сылгы?ыт ы?ыырын т?рг??т?ттэн туту?ан и?эн.
– Ол мин эйиэхэ то?о сылдьыамый?
– Оттон биир кэскиллээх, ойохтуу-эрдии ааттаахпыт буолбат дуо?.. Сатаатар биирдэ киирэн тахсыбат буола??ын… Хабырыыс, тохтоон бу к?л?ккэ сынньана, кэпсэтэ т?спэппит ээ…
Итини этэ-этэ, ?к?л??н, ааттаабыт курдук, ки?ини тобулу к?р?-к?р?, аны ат к?нт???ттэн тутан, сэргэ хааман истэ.
– Чэ бэйи, тохтуу да т????ххэ син, – диэн Хабырыыс холку со?устук атыттан т?стэ. Кинилэр титирик к?л?гэр олордулар.
?к?л??н с?рдээхтик ??рдэ, ??р??т?ттэн бэйэтэ кыбыстыбыт курдук, сир диэки к?р?н баран мичи?нии олордо.
Ол курдук са?ата суох олорбохтоотулар.
Онтон ?к?л??н: «Хабырыыс, сатаатар биирдэ эмэ таарыйбат буола??ын. Миигин ахтара буолуо диэн с?рэ?и? таайбат бэйэккэтэ дуу?» – диэтэ.
Хабырыыс хортуу?ун устан к??х дул?а т?б?т?гэр уурда уонна, с????н к?л???н?н сотто-сотто, эттэ:
– Ол то?о таарыйыамый? Туох да наадам суох. Ол бииргэ олоруохпут этэ диэхтиигин да, эн хара?а муннуккар олорон миэхэ туох ту?ата кэлиэй. Туох эмэ ?ч?гэй астаах, хойуу чэйдээх буолан, ки?ини астыннарыа? дуу! Бэйэ? билэ?ин, мин син мааны буолбут ки?ибин, миэхэ ?ч?гэй ас, т?с-бас кэпсээн-ипсээн, ыраас та?ас-сап наада. Мин оннуга суох биир да хонугу сатаан тэ?ийэн хонорум биллибэт…
– Билигин Кири?ээн о?онньорго бааргын дуу? Онно тугу гына?ын?
– Онно баарбын. Сылгы?ыт уол буолан, ?р??-хара т??лээ?ин мин б?р??рэбин, – диэн баран, Хабырыыс, сэргэх ки?и бы?ыытынан, титирик мутукчатын то?утан ылан к?р? олордо.
– Б?р??рэбин буолан, эн ат ?рд?гэр олоро сылдьан талбыккынан к?р?л??г?н, сорох ыал саа?ын к?рдьэн му?нанар, саа?ын тухары хотонтон тахсыбат…
– Ээ, эн, акаары, тугу ?йд??т???й. Мин туох ки?ибин саа?ы? да тухары ?йд??? суо?а. Эн миигин дьаарбайар эрэ курдук саныыры? буолуо да, оннук буолбатах. Хор, мин б?т?н улууска биллэр сылгы?ыт буолабын, ол чаа?ыгар ким да?аны миигин кытта кыайан тэ?нэспэт. Ити б?г?н утуктуу-айанныы испиппин к?р?мэ, мантыка?, кыыла турда?ына, хата атын о?о буолуо?а: туох гынаары Кири?ээн баай сылгы?ыта буолбут ???б?н? Хор, ???эттэн о?о?уулаах, анатыылаах кэриэтэ ки?ибин. Саа?ым тухары сэнэхтик сылдьыбытым. Сылгы?ыт буолуом иннинэ саа?ыт этим… Ол эн оло?у? диэн эмиэ олох буолуо дуо? Хор, ону ?йд??хт??б?кк?н, – с?пк? да эттим диэбиттии, ?сс? толкуйдуур курдук, халлааны ?р? мы?аан к?р? олордо.
– ?йд??б?н ээ, Хабырыыс…
– Ытаары гынны? буолбат дуо уонна ?йд??б?н диигин…
– Суох, мин ытаабаппын… – диэхтээтэ, ?сс? ордук т??к?й?-т??к?й?, ?к?л??н. – Оо, Хабырыыс, аньыытын ньии, мин сордоо?у сатаатар эн а?ымматы?… Хайа дьоллоохтор бииргэ олороннор, ыал буолаллар… Бу эйиэхэ эргэ тахсыбытым уонча сыл буолла, ол тухары биирдэ эмэтэ ойох-эр курдук кэпсэттэхпит, до?ордостохпут, бэйэ-бэйэбитин а?ыныстахпыт, таптастахпыт дуу… Сатаатар биирдэ киирэн хоммоккун…
– Ээ, тапта?ыы диэн… туох тапта?ыыта баар буолуон с?б?й? Би?иги ааппыт эрэ эрдии-ойохтуу… Мин эйиэхэ букатын туора ки?ибин: мин буолла?ына басты? сылгы?ыппын, маанытык ??скээбит ки?ибин, эн буоллаххына хотон ки?итэ?ин, ол кэлэн хайдах сатанан, ханнык эмэ паара?а дылы, – дии-дии, сылгы?ыт ыты?ын имэриннэ.
– Оттон… син бэргэ?элэммиппит буолбат дуо?
– «Бэргэ?э» буолаахтаан. Ол ?нд?р??с о?онньор мээлэ холбооттоон кэбиспитэ диэн…
Им-ньим, са?ата суох ах баран олордулар.
Н???? тыа быы?ынан сылгылар сырсан аа?аллар, ону Хабырыыс с?тэриэр диэри к?р?н олорон баран: «Хамна?ы? т???н?й?» – диэн ыйытта.
– Т?г?р?к сылга ?с солкуобай, – диэтэ аат эрэ харата ?к?л??н. Эмиэ балай эрэ са?ата суох олорбохтоотулар. ?к?л??н улам-улам санаата т??эн барда, кистээн ытыы-ытыы, сиэрпэтин у?угунан сири ха?а-ха?а, ыйытта:
– Хотунун кытта ?ч?гэйдии буолбут дииллэр ээ дьон. Ол кырдьык дуо?.. То?о са?арбаккын? Ол аата кырдьык буолла?а дии.
– Чэ, ба?ар, кырдьык да буоллун. О?оруу? оннук эбит… Бэйэ? хотону? и?игэр, сааххын к?рдьэ-к?рдьэ, ытыы сылдьаахтаа. Миигин букатын санаама да?аны. Бэйи, аны манна олорон хаалаары гынным, – диэн баран, Хабырыыс атын холунун чи?эттэ.
?к?л??н эмиэ турда.
– Оттон миэхэ ха?ан эмэ таарыйыа? суо?а дуо?
– Наадам суох, сылдьыам суо?а… Чэ быра?аай!.. – атын чэпчэки ба?айытык мииннэ уонна, чыпчырыйа т??эн баран, дэйбииринэн даллах гынна. Ат мииммитигэр бастаан ынчыктаата, онтон тыбыыран баран, аргыый айаннаан либийэн барда…
?к?л??н хам-бааччы туран ки?и хайдах миинэрин, барарын, илиитэ-ата?а хамсыырын барытын, улам с?рэ?э нь??л?йэн бара-бара, к?р?н турда. Кини са?архай хара?а ала-бааччы кутур?ан туманынан туолла… Хабырыыс биирдэ эрэ эргиллэн к?рд? уонна суол устун ти?игин быспакка айанната турда.
?к?л??н д?кс? ордук кубарыйда уонна, толоон ортотугар турар эргэ ?т?х ба?анатын курдук, со?ото?ун туран хаалла. Кини Хабырыы?ы хас илиитэ хамсыырын, атын кутуруга сиппирдиирин букатын ыраатыар диэри хара?ын араарбакка одуулуу турда.
Онтон сылгы?ыт, сиидэс ырбаахыта мас быы?ынан элэ?нээмэхтээн баран, тыа и?игэр киирэн, к?ст?бэт буолан хаалла.
– Барда, – диэтэ ?к?л??н, хара?ын уута иэдэ?ин устун м?лб?р?с гынна уонна, аны сатаатар биирдэ к?р?н хаалаары, б?тэй ?рд?гэр ытынна…
Оро?устуба киэ?э
(Былыргы олохтон этюд)
Т?? т??н илин э?ээртэн, хотой кыыл курдук, сабырыйа, к??т?? к?т?н кэллэ. ???ээ ?нд?л халлаан м????рэлии тохтор м?л?й??н сулус ойуулаах к??х кууппал бэргэ?этин тимир кыта?ы саба уурбут курдук кэтэн, Уот Уйбаан о?онньор ыал буолбут алаа?ын, К??к?р?, кыа?ар ылан, к?й-хара к??лэтигэр хаайан, т??ппэ?инэн б?р?йэн турар этэ.
Ырыых-ыраах илин диэки икки к?ст??х Кириэс Тумул диэн сир та?аратын дьиэтин ийэ куолакалын тыа?а ньирилээн и?иллэрэ. Ону истэ-истэ, алаас ыала, илин диэки хайы?ан туран, кириэстэнэн сапсыналлара.
Бу аата к???р? к?л?мн??р ч?мэчи сулус харахтаах Оро?устуба т??н Саха сиригэр тэнийэн кэлбитэ.
Алаас хоту ?тт?гэр, куобах суор?анынан ?лл?мм?ккэ дылы, борокуот курдук ньолбо?ор, хапта?ай бала?антан икки сиртэн т??тэх-т??тэх са?а кыым кыынньа, кытыаста оргуйар.
Ол эрээри биирдэрэ бэрт м?лт?х, кыыма хайдах эрэ со?уйбут курдук к?т?н тахса-тахса, тулаайах о?о кэриэтэ муккуктук, тэттик-муттук дьиримнээн баран хара?а?а ???н, умуллан хаалар. Оттон биирдэрэ то?о эрэ к??стээх, омуннаах: халлааны б?т?нн?? китиэркэттэрбин диэххэ айылаах, к??г?н??-к??г?н?? ?р? оргуйар. Бу уот ту?унан чыпчылыйбакка, бэйи, ол туох быгаары гынна диэн му?унан к?рб?т курдук, т??рт муус т?нн?к дьэ?кэрэн к?ст?р. Оттон биирдэригэр со?отох т?нн?к, утуктаабыт ки?и оргууй хара?ын сабан баран эмиэ к?р?н кэлэрин кэриэтэ с?тэн хаала-хаала, кыла?наан, к?ст?н кэлэр.
Саалалаах, чуулааннаах ?р?? дьиэ?э хана?ар диэн бэйэлээх, кытара буспут былта?ар иэдэстээх хотун дьахтар о?ох чанчыгар курупчаакы бурдугунан алаадьылаан бачыгырата олордо. Саала?а нэс со?ус сирэйдээх-харахтаах, хара бытыктаах, кыра ??рэхтээх тойон ки?и, Уот Уйбаан уола М?л?к??рэп, м?г?р?лл?б?т ха?атын имэринэн кээ?э сытта. Кини аттыгар б?р??лээх остуолга ?р?мэччи бэйэлээх Настя диэн ??рэнэр кыыстара альбом кинигэтин ойуулуу олордо. Суол аанын диэки 12-лээх кэри?э Уйбаанчык диэн уоллара биир килээр-малаар к?рб?т Макаар диэн кэргэн ки?илиин атыыр о?ус ба?ын с?лэн биликтии олордулар. Уонна ха?ас диэки биир дыгдалыйбыт, дьэлтэлдьийбит сирэйдээх-харахтаах эдэр кэргэн дьахтар сэлиэ?инэй бурдугунан тиэстэ охсон либиргэтэ турда.
Дьиэ и?э тип-тигинэс, тап-та?ынас, сып-сырдык.
Кирпииччэ о?ох к?нд?л ча?аан к?м?с ?рг?н кытыастар уота кураанах ма?ы ?р? ла?кынатан, киэ? дьиэ?э китиэккээбит-ки?иргээбит курдук та?ыгырыы-та?ыгырыы, тычыргыы-чачыргыы, илэ-бааччы к?лэ-сала к?л?б?р?? турар. Дьиэ и?э, холло?остуун умайыахха айылаах, алтанныы кыы?а-хамсыы тыынна. Ол аайы эмис ки?и тиритэн, ньал?арыйан баран, ?тт?к баттанан ыма?ныы турарын курдук, моччоруспут муус т?нн?ктэр к?лэн дьэлтэрэ?нэ?эллэр.
Оттон биир уоппут э?ээрэ атын буолла.
Бии саа?ын тухары к?лэр-алларастыыр, ?рг?нн?н?н к?л?б?р??р бэйэтэ хара?а ?сп?т, омуна умуллан, ытаан-со?оон эрэр курдук ?д?к-бадык, имик-самык.
Бастаан к?рд?хх?, к?нн?р? санаар?аабыт, туох эрэ ыарахан а?ыыга ылларбыт курдук ылы-чып, борук-сорук…
Оттон ?р буоллахха, барыта тымныйан, тыйы?ыран, ынчыктыахха дылы буолан барар. Ки?и куйахата дырдыргыыр, иэнэ кэдэ?ниир – туох эрэ харбыах курдук сарба?ныырга дылы буолар, баттыах курдук ?ллэ?нииргэ дылы гынар уонна ханнык эрэ иин дьыбарын тымныытынан а?ылыйар. Муннуктара, ынчыктыы-ынчыктыы, б?тэй хаа?ах курдук ?ллэ?ниир. Сыбах о?о?ун кэннин хара?ата субу та?нары харбыахха айылаах бары?ныыр, сарба?ныыр, холло?осторо, ба?аналара к?лгэри уор?атын курдук килбэлдьийэр. Бии к?ст?р со?отох муус т?нн?гэ, куттаммыт курдук, о?ой-са?ай к?р?н, хара?ыттан уу-хаар ба?ан, ытыы турарга дылы…
Маннык дойдуга ки?и ама баар буолуо дуо? Баар буоллахтарына, ?л?н да б?тт?лэр ини…
?ук! Ол эрээри, бэйи, дьэ уота арыый хамсаата: мас сыы?а эбии быра?ылынна. Ноо! Торбостор со?уйбут харахтарын уоттара к???р?н к???нн?лэр… ?г?стэрин! Уон ордуга биир торбос – с??рбэ ордуга икки харах! Бии сарба?ныыр о?ох кэннинээ?и хара?а, бии ?ллэ?ниир муннуктаа?ы хара арыый кирийэргэ дылы гыннылар.
?йд??н к?рд?хх?, бу аан дойду киэргэлэ, ньургун чэчирэ – икки атахтаах, иннинэн сирэйдээх бу хотон бала?а??а, иин и?игэр син биир эмиэ баар эбит. Оо! Кимнээхтэр, хайдах эрэ дьон, хайа эрэ му?наахтар буоллугут?
Тугуй, до?оор?! Ч?ч??ккэлэрэ диэн буолла?а дуу?.. А?аар хара?а суох, эрбэ?ин курдук сэрбэйбит баттахтаах, мас эмэгэт курдук у?уох сирэйдээх, дь???нэ-бодото эмиэ дьахтардыы, эмиэ эр ки?иэхэ дылы, онон-манан ыт тырыта тыыппытыныы тырыпыай-ирипиэй даба ырбаахылаах, то?уттан бараммыт торбос сутуруолаах атах сыгынньах ки?и, Оро?устуба кэлбитин чахчы биллим, т?р??хп?н т?р??б?т ки?ибин диэххэ айылаах, о?ох чанчыгар туох эрэ иччи курдук буолан баран хайдыбыт хамыйа?ынан эргэ к??с т?гэ?эр куруппанан хаа?ылаан, ??рэ-к?т?, туора-маары салаан, а?аан ньа?арайдана олорор эбит. Бии кини мас бырахпыт. Д?кс? арыый сырдаабытын кэннэ к?рд?хх?, ха?ас диэки орон к???ннэ. Ол оро??о туох эрэ ?ллэ?нээтэ. Ханнык эрэ уба?а суор?ан элээмэтин саптыбыт биир о?онньор сытар эбит. Дири? со?устук ынчыктаан баран аргыый:
– Дьаакыап, бааргын дуо? – диэн ыйытта сытыахсыт.
