Буюк Гэтсби

Минг афсуски, отлар ҳақида бошқа гап очилмади. Том билан Бейкер хоним кутубхонага кириб кетдилар. Мен Дэзи билан ўртадаги ноқулай вазиятдан чиқиб кетиш учун айвон бўйлаб сайр қила бошладим. Катта айвон ёнига келганимизда атрофни қоронғулик чулғаб олганди. Биз шу ерга қуйилган оромкурсига ўтирдик.

Дэзи икки қўлини чеккасига қўйганча қоронғуликка тикилиб қолди. Мен у нима сабабдан ҳаяжонда эканлигини сезиб турардим. У ўзини боса олмасди. Уни чалғитиш мақсадида қизи ҳақида суриштира кетдим.

– Ник, сен билан қариндош бўлсак-да, лекин бир-биримизни яхши билмаймиз, – деди у кутилмаганда.

– Сен ҳатто тўйимда иштирок ҳам этмагансан.

– У пайтда ҳали урушдан қайтиб келмагандим.

– Ҳа, тўғри айтасан, – деди-ю, жим бўлиб қолди. – Ник, биласанми, бошимдан кўп савдолар ўтди, мен ҳозир ҳеч нарсага ишонмайдиган бўлиб қолганман.

Унинг гапида жон бор эди. Бир оз сукут сақладим. Унинг ярасини янгилагим келмади. Гапни бурмоқчи бўлиб яна қизи ҳақида сўрай бошладим:

– Қизинг гапиряптими? Овқатини ҳам ўзи ейдиган бўлиб қолгандир?

– Ҳа, албатта, – хаёли паришон ҳолда деди Дэзи.

– Ник, у туғилганида мен нима деганимни билишни хоҳлайсанми?

Истасанг, сўзлаб бераман.

– Ҳа, жуда хоҳлайман.

Бундан сен кўп нарсаларни билиб оласан. Қизим туғилганидан сўнг бир соат вақт ўтса ҳамки, Том ёнимда кўринмади. Кўзим ёригач, мени гўё ҳамма унутгандек ҳис этдим ўзимни. Дарҳол доядан “ўғилми, қизми” деб сўрадим. Қиз эканлигини билгач, тескари ўгирилиб йиғлаб юбордим. Сўнг: “Хўш, қиз бўлса нима қипти, жуда хурсандман”, деб ўзимни овутдим.

– Бу оламда яхши кунлар йўқ экан, – гапида давом этди Дэзи ишонч билан.

– Ҳамма, ҳатто ақлли ва илғор одамлар ҳам шундай деб ўйлайдилар. Ахир мен кўп жойларда бўлдим, у ерларни кўрдим ва шу нарсага амин бўлдимки, – унинг кўзлари Томникидай чақнаб кетди ва кибр ила кулиб қўйди.

– Мен кўпни кўрган ва ҳафсаласи пир бўлган аёлман, – деди.

Унинг бу сўзлари бемаъни эканлигини фаҳмлаб турардим. Дэзининг ёқимли жарангдор овози қўққисдан кесилиб қолди.

Начора, бошқаларнинг ёлғон, айёрлик билан айтаётган гапларини эшитишга мажбур эдим. Бундан ўзимни ноқулай ҳис эта бошладим.

Орадан бир оз вақт ўтгач, Дэзи Том каби, ўзининг қандайдир юқори табақали яширин жамият аъзолигига ҳуқуқи борлигини айта бошлади, унинг чеҳрасида мағрурона табассум ўйнарди.

Алвонранг хона чироқлар нури остида киши кўзига янаям тароватли кўринарди. Том уйнинг бир бурчагида қунишиб ўтираркан, Бейкер хоним унинг ёнида чўқ тушиб, қандайдир журнални майин овозда, гўё алла айтаётгандек ўқимоқда эди. Том диққат билан Бейкер хонимга қулоқ солар, ҳар замонда бошини ирғаб ҳам қўярди. Том журналда босилган хабарларга жуда қизиқиб қолди. Янада берилиб тинглай бошлади. Остонада бизни кўрган Бейкер хоним худди огоҳлантиргандек қўлини силкиб қўяркан:

– Давоми келгуси сонда, – дея сўнгги жумлани ўқиб, журнални бир чеккага қўйиб қўйди-да, ўрнидан турди.

– Соат ўн бўлди, – деди Байкер хоним деворга осиғлиқ турган соатга қараб.

– Қизалоқнинг ухлайдиган вақти ҳам бўлди.

– Эртага Уэстчестерда Жорданнинг мусобақаси бор, – деди Дэзи.

– У ерга барвақт бориши керак.

– Э, сиз Жордан Бейкер экансиз-да! – дея уни эсладим, чунки бу чеҳрани мен жуда кўп маротаба Ашвилл ва Хот-Спринг ва Палм-Бич журналлари саҳифаларида кўргандим. У ҳақидаги аламли миш-мишларни ҳам эшитган эдим. Булар анча ёдимдан кўтарилаёзибди.

– Тунингиз хайрли бўлсин! – деди Жордан.

– Илтимос, мени соат саккизда уйғотсангизлар.

– Барибир туролмайсан, – деди Дэзи.

– Йўқ, тураман.

– Тунингиз хайрли бўлсин, жаноб Каррауэй. Сиз билан ҳали кўришамиз, – деди Бейкер хоним.

– Албатта кўришасизлар, – унинг гапини тасдиқлади Дэзи.

– Сизларни унаштириб қўйсакмикин, деб ўйлаяпман. Ник, тез-тез келиб тур. Сизларни яқиндан танишиб олишингизга кўмаклашаман. Икковингизни бир хонага холи қўйиб қўяман ёки қайиқда сайр этарсизлар, хуллас, бирон нарса ўйлаб топарман.

– Хайрли тун! – деди Бейкер хоним зинадан юқорига кўтарилар экан. – Мен ҳеч нарсани эшитганим йўқ.

– Жордан ажойиб қиз, – деди Том бир оздан сўнг.

– Ҳали у ёққаҳали бу ёққа мусобақага бориб куни ўтяпти. Қиз бола уйжойли бўлиши ҳам керак-да.

– Ким унга йўқ деяпти, – совуққонлик билан деди Дэзи.

– Ким бўларди, унинг ҳамтовоқлари-да.

– Унинг яқин қариндоши – юз ёшни қоралаган ёлғиз холаси. Энди Ник ундан хабар олиб туради, тўғрими, Ник? У бизникига ҳар шанбада келади. Оила қурса, ҳаёти ўз ўрнига тушиб кетади, деб ўйлайман.

Дэзи билан Том бир-бирларига индамай қараб қўйдилар.

– Бейкер хоним_ Нью-Йоркданми? – сўрадим мен.

– Луисвиллдан. Ёшликдаги дугонам. Бахтли, беташвиш ўтган йилларимдан хотира.

– Сен айвонда Ник билан сирлашаётганмқдинг? – бехосдан сўради Том.

– Сирлашаётгандинг?!.

– Дэзи менга қараб қўйди.

– Тушунмадим. Биз ирқлар ҳақида суҳбатлашаётгандик, шекилли. Ҳа, ҳа, айнан шу ҳақда. Суҳбат ўз-ўзидан бошланиб кетганини биз ҳатто сезмай ҳам қолибмиз.

– Ник, сен бўлмағур гапларга ишонаверма, – дея мени огоҳлантирди Том.

Мен айтарлик ҳеч, қандай гап бўлмаганлигини Томга айтиб, уйга кетишга чоғландим. Ўрнимдан туриб улар билан хайрлаша бошладим. Ортимдан кузатгани чиқдилар ва машинага ўтираётганимни бир оз томоша қилиб ҳам турдилар. Машина моторини энди ўт олдирган ҳам эдимки, Дэзи тўсатдан:

– Тўхта! – дея амрона қичқириб қолди.

– Муҳим бир нарса ҳақида сўрашни унутибман. Эшитишимизга қараганда, қайлиғинг бор эмишми?

– Ҳа-я, – деди Том хотинининг гапини маъқуллаб.

– Уйланганлигини эшитган эдик.

– Қаердан эшитдинглар? Бу ғирт ёлғон. Камбағал кимса бўлсам. Уйланишга қурбим етмайди.

– Шундай деб эшитгандик-да. Демак, ёлғон экан-да, – деди Дэзи гапимга ишонқирамай. У яна кўзимга қайтадан яшнаб кетгандай кўринди.

– Биз бу гапни қўпчиликдан эшитганимиз учун ишонган эдик.

Гап нима ҳақида кетаётганини яхши билардим, ҳақиқатан ҳам қайлиғим йўқ, уйланмаган эдим. Унаштирилишим ҳақидаги бўлмағур миш-мишлар мени шарққа кетиб қолишимга сабаб бўлганди. Бировларнинг ғийбати деб қадрдон қиз ўртоғимдан ажралишни истамасдим, иккинчи томондан, бу миш-мишлар болалаб кетишини ҳам истамасдим.

Дэзи билан Том мени очиқ юз билан кутиб олганликларидан мамнун бўлдим, ҳатто улар мендан анча бой бўлсалар-да, ёзилиб гаплаша олдим.

Уйга қайтар эканман, кўнглимни чулғаб олган ғашлик анча тарқагандек бўлди. Назаримда, Дэзининг оилавий ҳаёти хотиржам кечмаётгандек эди. У боласини қўлига олганча бу хонадондан тезроқ қочиб кетишдан ўзга иложи йўқдек кўринди кўзимга. Лекин у бунга жазм этолмаса кераг-ов. Томга келсак, унинг ўйнаши борлиги мени унчалик ҳайратга солмади.

Йўл ёқасидаги уйлардан чироқ шуъласи таралиб турарди. Атроф жимжит. Ниҳоят, Уэст-Эгга етиб келгач, машинамни гаражга киритиб қўйдим, ўзим уй орқасидаги майса ўрадиган машина устига ўтирдим. Иримига ҳам шамол йўқ. Тун сокин, қушлар дарахт шохларига ўрнашиб олган эдилар, қурбақаларнинг қуриллаши қулоққа чалинарди, ёнимдан мушук ўтиб кетди, бошимни ўша тарафга бурдиму, ёлғиз эмаслигимни пайқаб қолдим. Эллик қадамлар чамаси нарида истиқомат қилувчи қўшним қўлини чўнтагига тиққанча юлдузларни томоша қилаётганига кўзим тушди. У хотиржам эди. Узоқ ўйга толганча оғирлигини дам у оёғига, дам бу оёғига солиб туришидан бу бизнинг Уэст-Эгг осмонининг қанча қисми ўзига тегишли эканини чамалаш учун ташқарига чиққан жаноб Гэтсби эканлигини тушуниб етдим. Бир кўнглим уни чақирмоқчи ҳам бўлдим. Бугун кечки овқат пайтида Бейкер хонимдан у ҳақда эшитганимни айтмоқчи ҳам бўлдим, аммо бунга журъат эта олмадим, чунки унинг мазза қилиб, берилиб сураётган хаёлини бузишни хоҳламадим: у ғайритабиий тарзда нигоҳини қоронғулик қаъридаги сув томон тиқди, орамизда анчагина масофа борлигига қарамай, унинг аъзойи бадани титраётганини аниқ-тиниқ ҳис этдим. Мен беихтиёр у қараб турган томонга қарадим, лекин айтарлик ҳеч нарсани кўрганим йўқ, фақат узоқ-узоқда, соҳилда кўқ чироқ шуъласи милтираб турарди, холос. Ҳойнаҳой, бу соҳил четидаги белги берувчи чироқ бўлса эҳтимол, деган хаёлга бордим. Ўгирилиб қарадим, не кўз билан кўрайки, Гэтсби кўздан ғойиб бўлганди. Сокинликда ўзим ёлғиз қолдим.

II БОБ

Уэст-Эгг билан Нью-Йорк оралиқда чўзилган шоҳроҳ четидан темир йўл ўтганди. Ён-атрофда шағал сочилган. Бу ерни шағал водийси деб атаса ҳам бўлади. Қаёққа қараманг, уюм-уюм шағални кўрасиз, у ерда ишлаётган одамларнинг рангларига ҳам нуқси уриб, улар кулранг тусда кўринардилар. Темир йўлдан вагонлар тарақтуруқ қилганча келарди. Вагонлар юришини секинлаштириб, охири тўхтади. Қўлида белкурак ушлаган кишилар вагонга шағал юклай бошладилар. Ён-атрофда кўтарилган чанг-тўзондан ишлаётган одамларни кўриб бўлмасди.

Шағал водийсининг ёнида катта дарё оқиб ўтарди. Дарё устига кўтарма кўприк солинган бўлиб, пороходлар кетма-кет у ёқдан-бу ёққа ўтиб турарди. Кўприк кўтарилганда тўхтаб қолган вагондаги йўловчилар бу манзарани жон-дилдан томоша қилар эдилар. Поезд ана шу ерда бир дақиқага тўхтаб ўтарди. Том Бьюкененнинг жазмани билан шу ерда тасодифан танишиб қолдим.

Томнинг жазмани борлигини ҳамма ерда гапириб юришарди. Том маъшуқасини ҳашаматли қаҳвахоналарга олиб келиб, меҳмон қилар экан, уни стол ёнига ўтқазиб қўйиб, таниш-билишларини ёнига чорлаб гердаярди. Танишлари унинг бу қилиғидан нафратланишарди. Унинг маъшуқасини узоқдан бўлса-да, бир кўриш ниятида эдим, лекин у билан яқиндан танишиш ниятим йўқ эди. Буни қарангки, кутилмаганда у билан танишиш шарафига муяссар бўлдим. Бир куни Том билан Нью-Йорк томон йўл олдик. Поезд шағаллар уюми олдида тўхтаган пайтда Том дабдурустдан ўрнидан сапчиб турди-да, қўлимдан ушлаганча мени вагондан тортиб туширди.

– Шу ерда тушиб қоламиз, – деб туриб олди Том.

– Мен сени ўз маъшуқам билан таништирмоқчиман.

Том эрта саҳардан ичиб олганди. Бу кунни мен билан ўтказмоқчи эканини айтиб, мени кўндирганди. Якшанба кунига мўлжаллаган режам бор эди. Ишим борми-йўқми экани уни қизиқтирмасди.

Мен Томнинг ортидан эргашдим. Биз темир йўлни тўсиб турган пастроқ оқланган девор устидан ошиб тушдик ва ортимизга қайтдик. Ён-атрофда учта ғиштин уйдан бошқа биронта уй кўринмасди. Уйлар харобазор четида бир қатор бўлиб қаққайиб турар, ҳеч қаерга олиб бормайдиган ва ҳеч нарса билан кесишмайдиган боши берк кўчани эслатарди, холос. Уйлардан бири ҳозир бўшаб қолган савдо-сотиқ хонаси, иккинчиси кечаю кундуз ишлайдиган мўъжазгина қаҳвахона, учинчиси эса устахона бўлиб, эшиги тепасига: “Жорж Уилсон. Автомобиллар харид қилиш, сотиш ва таъмирлаш” деган лавҳа осиғлиқ эди. Биз ана шу ерга кириб келдик. Хона ичи бўм-бўш, фақирона ҳолда эди. Устахонанинг бир бурчагида “форд” русумли машина турарди. Шу топ кичкина бир хонадан идора вазифасини бажарувчи қўлларини эски латтага артганча бир киши чиқиб келди. У сап-сариқ бўлса ҳам истараси иссиққина кимса эди. Бизни кўриб, унинг кўзлари порлаб кетди.

– Салом, дўстим Уилсон, – деди Том унинг елкасига шодон қоқиб.

– Хўш, ишлар қалай?

– Ёмон эмас, – деди Уилсон.

– Машинангизни менга қачон сотасиз?

– Кейинги ҳафтада. Ҳайдовчим созлаяпти.

– Шалоғи чиқиб кетмаганми ишқилиб?

– Ундай деманг, – совуққонлик билан жавоб қилди Том. – Агар кутишни истамасангиз, мен уни бошқа бировга сотиб юборишим мумкин.

– Йўқ, йўқ, – чўчиб деди Уилсон.

– Мен шунчаки, ҳазиллашдим- да.

У охирида чайналиб қолди. Том бесаранжомлик билан ёнатрофга назар сола бошлади. Шу пайт зинапоядан тушиб келаётган қадам товушлари эшитилди. Орадан бир оз ўтгач, миқтидан келган бир аёл ёнимизда пайдо бўлди. Афтидан, у семиришга мойил бўлса-да, лекин ҳаракатлари чаққон эди. Эгнида нўхат гулли ёзги кўйлак. Кишини ром этувчи чиройи бўлмаса-да, лекин нимаси биландир ўзига тортарди. Хуллас,биё-биёси бор эди-да! Ғайрати жўш уриб турганлиги шундоққина кўриниб турарди. У майин жилмайди, ёнида эри турганига парво ҳам қилмай, Томнинг ёнига келди-да, унинг кўзларига маъноли тикилганча саломлашди. Сўнг лабини ялаб, эри томон қиё ҳам боқмай унга бўғиқ овозда:

– Курси олиб чиқсанг бўлармиди уларга, – деди.

– Ҳозир, ҳозир, – деганча Уилсон шоша-пиша қазноқ томон югуриб кетди. Ён-атрофдан тарқалаётган шағал чанги эрининг устидаги кийимини ва сочларини кулранг тусга бўяганди, лекин Томга жуда яқин масофада турган аёлнинг эгнида бундай ғубордан асар ҳам йўқ эди.

– Сен бугун менга кераксан, – буйруқ оҳангида деди Том. – Кейинги поездда кетамиз.

– Яхши, – деди аёл.

– Пастда, перронда, газета дўкони ёнида учрашамиз.

Аёл Томнинг гапини маъқуллаб, бош силкиди-да, сўнг нари кетди, шу топ ичкаридан иккита курси кўтариб, Уилсон чиқиб келди.

Биз катта йўлга чиққач, сал нарироқда ўзимизни панага олиб аёлни кутиб турдик.

Байрам кунлари яқинлашиб келмоқда эди. Нимжонгина бола темир йўл ёқалаб белги берувчи петарда 4 ларни териб чиқмоқда эди.

– Жуда хароба жойлар-а, тўғрими? – деди Том менга қараб.

– Ҳа, бундан баттари бўлмайди.

– Бечора аёл шу атрофни айланиб сиқилади, шунинг учун мен билан кўнгил ёзиб келгани бажонидил рози бўлади, – деди Том менга.

– Эри индамайдими?

– Уилсонми? У Нью-Йоркдаги синглисиникига кетяпти, деб ўйлайди. Эри жуда овсар-да, ҳеч нимани сезмайди.

Шундай қилиб, Том Бьюкенен, бояги аёл ва мен биргалиқда Нью-Йоркка йўл олдик. Очиғини айтадиган бўлсам, Уилсон хоним бошқа вагонда эди, чунки бу ердагиларнинг биронтаси унинг Том билан бирга кетаётганини билиб қолмасликлари учун қилинган иш эди бу.

Юпқа матодан тикилган кўйлакда аёлнинг бадани тирсиллаб турарди. Пенсильвания вокзалида аёл перрондан тушаётганида Том унга ёрдамлашиб юборди. Аёл газета киоскасидан журнал ва “Таун Тэттл”нинг бир сонини сотиб олди. Расталардан эса упа-элик билан атир харид қилди. Биз нимқоронғу йўлдан юриб, тепага чиқдик. Аёл негадир кетма-кетига тўртта таксини ўтказиб юборди-да, бешинчи ичига кулранг мато қопланган янги мовий рангдагисини тўхтатди. Бу машина бизни вокзал ғала-ғовуридан халос этди. Кўча қуёш нуридан чароғон эди. Биз бир оз йўл босгач, аёл шофёрга машинани тўхтатишни ишора қилди ва йўлда кимдир кўтариб кетаётган кучукчани кўрсатиб:

– Мен ҳам шундай кучукчани харид қилиб олмоқчиман. Бизнинг уйда ҳам кучукча яшаса нима қилибди? – деди.

Шофёр машинани тўхтатди. Жон Д. Рокфеллерга қуйиб қўйгандек ўхшаш оппоқ соч-соқолли чолга кўзимиз тушди. У бўйнига саватча осиб олганди. Саватча ичида ўнга яқин зоти номаълум кучукчалар ғивирлашар эди.

– Бу қанақа зотдан? – сўради Уилсон хоним, чол машина ёнига яқинлашганида.

– Ҳар туридан бор. Хоним, сизга қайси зотдан керак?

– Мен немис итини ёқтираман. Шунақаси топиладими?

Чол саватчасига иккиланиб қаради-да, қўл узатиб бир кучукчани олди.

– Бу немис зотидан эмас! – деди Том.

– Ҳа, шундай, – деди чол ранжиганнамо.

– Бу эрдельтерьер зотидан бўлса керак, – деди чол саватчадан жигарранг тусдаги кучукчани қўлига олиб.

– Унинг жуни қандайлигини бир кўринг. Жуда қалин. Бу кучукча касалга чалинмайди.

– У урғочи экан! – суюниб деди Уилсон хоним.

– Қанча сўрайсиз?

– Шу кучукчагами? – завқланиб кучукчани эркалатди чол. – Бунинг баҳоси 10 доллар.

Чол кучукчани Уилсон хонимнинг тиззасига ўтқазди-да, унинг орқасини силай бошлади.

– Бу урғочими, эркакми? – сўради аёл назокат билан.

– Буми? Урғочи эмас.

– Йўқ, урғочи, – ишонч билан деди Том.

– Мана, пулингизни олинг. Бу пулга яна ўнтача кучуқ боласи сотиб олишингиз мумкин.

Биз тинч ва сокин Бешинчи авенью кўчасига чиқиб олдик. Кун илиқ, қуёш чарақлаб турарди. Бугун якшанба эди.

– Илтимос, машинани тўхтатинг, – дедим шофёрга.

– Мен шу ерда тушиб қолмоқчиман.

– Йўғ-е, нималар деяпсан? – норози оҳангда деди Том.

– Миртл яшаётган уйини кўрмасанг, хафа бўлади. Тўғрими, Миртл?

– Юринг биз билан, – илтимос қилди Уилсон хоним. – Мен Кэтринга қўнғироқ қиламан. Кэтрин синглим бўлади, у жуда соҳибжамол.

– Жон деб борган бўлардим, аммо…

Биз йўлда давом этдик, хиёбонни кесиб ўтиб ғарб томондаги кўчалардан бирига чиқдик. 158-кўча бўйлаб бир хил кўринишдаги уйлар қад ростлаб турарди. Шу уйларнинг бири олдида тўхтадик.

Уилсон хоним ўз пойтахтига қайтиб келган қироличадек ёнатрофга кибор билан разм солди-да, сўнгра кучукчани ва ўзи харид қилган нарсаларни кўтарганча шаҳдам қадамлар билан уйи томон йўл олди.

– Мак-Кига телефон қиламан, улар ҳам келишсин, – деди Миртл биз лифтда юқорига кўтарилаётганимизда.

– Кэтринга қўнғироқ қилиш эсимдан чиқмасин.

Унинг уйи юқори қаватда экан. Бу уй мўъжазгина меҳмонхона, кичик ошхона, тор ётоқхона ва ҳаммомдан иборат эди.

Меҳмонхонага ўта катта мебел қўйилган бўлиб, у хонанинг бу бошидан-нариги бошигача эгаллаган эди. Назаримда, туман қоплаган қоядаги “товуқ” тасвирли катта суратни ҳисобга олмаганда, деворлар шип-шийдам эди. Бир оз нарига ўтсангиз, суратдаги товуқ умуман товуқ эмаслигини, балки бошига шляпа кийган, ёноқлари бўртиб чиққан, ёши бир жойга бориб қолган кампир эканини пайқайсиз. Стол устида “Таун Тэттл” номли журналларнинг эски сонлари, “Пётр деб аталмиш Симон” номли китоб ҳамда бир нечта журналлар бетартиб ҳолда сочилиб ётарди. Уилсон хоним уйга кириши биланоқ кучукчани эркалай бошлади. Лифтчи бола истар-истамас ичига похол солинган қути ва сут излаб кетди; бир оздан сўнг қути ва сут билан бирга бир тунука идишда итлар емишини ҳам олиб келди. Том жавондан бир шиша ичимлик олиб финжонларга қуйди.

– Мен ҳаётимда бор-йўғи икки маратаба маст бўлганман, – деди Том.

Уилсон хоним тортинмай-нетмай, Томнинг тиззасига ўтириб олдида, кимгадир қўнғироқ қила бошлади. Чекишни баҳона қилиб, ташқарига чиқдим. Ортимга қайтиб кирсам, меҳмонхонада ҳеч ким кўринмади. Мен бир бурчакка тиқилиб олганча стол устидаги китобнинг бутун бир бобини ўқиб чиқдим. Шароб ичиб олганим сабаблими ёки ҳамма нарса чалкаш тасвирлангани учунми, китобдаги воқеаларга тушуна олмадим. Том билан Миртл (биз биринчи қадаҳдан сўнг Уилсон хоним билан бир-биримизнинг исмимизни айтиб чақира бошлаган эдик) меҳмонхонага чиқиб келдилар. Чақирилган меҳмонлар йиғила бошладилар.

Уй бекасининг синглиси Кэтрин қадди-қомати келишган, кўпни кўрган ўттиз ёшлар чамасидаги қиз экан. У юзига ҳаддан ташқари қалин қилиб упа суртган, калта қирқилган малла сочлари устига шляпа кийиб олганди. Қошлари худди чизиб қўйгандай. Қўлларига алламбало тошлар тақиб олган. Кэтрин хонага дадил қадам ташлаганча зумда кириб келди ва уйдаги мебеллларга уй бекасидек бир қур назар ташлашидан, ҳойнаҳой у шу ерда яшаса керак, деб ўйладим. “Шу ерда яшайсизми”, деб сўраганимда, у хандон отиб кулиб юборди, сўнг дугонаси билан меҳмонхонада яшашини айтди.

Пастки қаватда яшовчи жаноб Мак-Ки кўринишидан рангпар, хотинчалиш кимсага ўхшаб кетарди. Афтидан, яқиндагина соқолини олган бўлса керак, юзида совун кўпиги қолиб кетганди. Ичкарига киргач, хийла вақт назокат ила йиғилганлар билан сўраша кетди. У мен билан сўрашар экан, “санъат аҳлидан эканлигини айтди”; кейинчалик унинг сураткашлигини билдим, деворда осиғлиқ турган Уилсон хонимнинг онаси портретини чизган экан. Мак-Кининг хотини ўта заҳар, овози ўткир, шу билан бирга гўзал ва хумор кўзли аёл эди.

У менга мақтаниб, эри унга уйлангандан буён 127 марта суратга олганлигини айтди.

Уилсон хоним кийим-бошини алмаштиришга улгурганди – энди у хонанинг у бошидан-бу бошига юрганида ҳилпирайдиган қаймоқранг юпқа матодан тикилган кўйлак кийиб олганди. Бу кўйлак унга жуда ярашган, чиройини очиб юборганди. Кундуз куни устахонада мен кўрган бу аёл тамоман ўзгариб кетганди. У кибрҳаво билан таманноли қадам ташларди. Унинг хандон отиб кулишлари, ноз-карашмалари-ю, имо-ишоралари ва қийшанглаши тобора ортиб бормоқда эди.

– Эҳ, жонгинам, – дерди у синглисига баланд овозда, – йиғилганлар сендан дандай қилиб бирон нарса ундирсак экан, деган ўйда ўтиришибди. Ўтган ҳафта бир аёл келди, оёғимнинг тирноқларини олиб, бўяб кетди. Бу иши эвазига катта пул талаб қилса бўладими!

– Ўша аёлнинг исми нима экан, – сўради Мак-Ки хоним.

– Эберхардт хоним. Уйма-уй юриб мижозларининг тирноқларини текислайди.

– Менга кўйлагингиз жуда ёқди-да, Уилсон хоним, – деди МакКи хоним.

– Ажойиб. Сизни жуда очиб юборибди.

Уилсон хоним менсимагандай қошларини учирди-да, талтайиб, бош силкиб қўйди.

– Бу эски кўйлагим, – деди у.

– Уни баъзан кўнглим тусаганда кияман.

– Ҳа, ҳа, кўйлагингиз ўзингизга жуда ярашибди, – тинмай мақтарди Мак-Ки хоним. – Агар ҳозир сураткаш шу кийимингизда суратга олса борми! Ажойиб сурат бўларди-да!

Биз ҳаммамиз Уилсон хонимга тикилиб қарадик. У эса пешонасига тушган бир тутам сочини тузаб қўйди-да, бизга табассум ҳадя этди. Жаноб Мак-Ки бошини қийшайтирганча Уилсон хонимга тикилиб қолди. Сўнг худди суратга олаётгандек икки бармоғини у томон чўзди.

– Мен фақат чироқ нурини бошқачароқ қилиб, Уилсон хонимни расмга олган бўлардим, – деди у бир оз суқут сақлагач. – Чунки шунда юз пардози яққол кўзга ташланади. Сочларини эса бор бўйи билан кадрга туширишга ҳаракат қилган бўлардим.

– Йўқ, мен чироқни сираям ўзгартирмаган бўлардим! – хитоб қилди Мак-Ки хоним.

– Менимча, шу ҳолат айни муддао…

– Жим-м… – дея уни эри туртиб қўйди. Ҳаммамиз яна Уилсон хонимга кўз тикдик. Шу топ Том Бьюкененни эсноқ босиб, ўрнидан турди.

– Жаноблар ва хонимлар, бўладиган ишдан гаплашайлик, бирон нима ичсак бўлармиди, – деди Том.

– Миртл, ухлаб қолмасларидан ичимликларига яхдан солиб бер.

– Ях олиб келишни болакайга тайинлаган эдим.

– Миртл беғам боланинг ўз вақтида сўзи устидан чиқмагани учун норози оҳангда нимадир деб минғирлаб қўйди.

– Болага иш буюр, орқасидан ўзинг югур, – дея менга қараб қўйди ва хандон отиб кулиб юборди. Сўнг кучукчасини бағрига босиб, ўпиб қўйди. Гўё бир тўда ошпазлар унинг фармонини кутиб тургандек, ошхона томон йўл олди.

– Лонг-Айленддаги уйимда эътиборга лойиқ бир-икки чизилган сурат бор, – деди ўзига бино қўйиб жаноб Мак-Ки.

Том ҳайрон бўлиб унга тикилиб қолди.

– Ҳатто иккитаси уйимизда осиғлиқ турибди.

– Қанақа суратлар экан, билсак бўладими? – қизиқсиниб сўради Том.

Иккита этюд. Улардан бирини мен “Монток бўртиғи. Чағалайлар” дея, иккинчисини эса “Монток бўртиғи. Денгиз” деб номлаганман.

Малла сочли Кэтрин мен ўтирган диванга келиб, ёнимга чўкдида:

– Сиз Лонг-Айлендда яшайсизми? – деб сўради.

– Уэст-Эггда яшайман, – дедим.

– Йўғ-е? – дея ажабланди у.

– Мен у ерга бир ой аввал боргандим. Гэстби деган кишиникига. Сиз уни танимайсизми?

– Танийман, қўшним бўлади.

– Айтишларича, у Кайзер Вильгельмнинг ё жияни, ё амакиваччаси эмиш. Шунинг учун ҳам у ўта бадавлат экан-да.

Қўшним ҳақидаги бу ғаройиб суҳбатни Мак-Ки хоним бўлди. У Кэтринни бармоғи билан кўрсатиб, тўсатдан хитоб қилди:

– Честер, Кэтриннинг сувратини чизсанг қандай бўларкин?!

Жаноб Мак-Ки истар-истамай бош силкиб қўйди-да, яна Томга юзланиб, деди:

– Агар имконим туғилса, Лонг-Айлендда жон деб ишлаган бўлардим. Аввал ишни бошлаб олсам, у ёғи хамирдан қил суғургандек кетарди-да.

– Миртлдан изн сўранг, – хахолаб кулди Том. Шу топ қўлида патнис билан Уилсон хоним кириб келди.

– У сизга тавсия хатини ёзиб беради, – деди, сўнг: – Миртл ёзиб берасанми? – деб сўради.

– Қанақа хат? – ҳайрон бўлиб сўради Уилсон хоним.

– Эрингга тавсия хати ёзиб берасан. Жаноб Мак-Ки бир неча этюд яратиши керак деб.

– Том лабини қимтиганча этюд номлари ҳақида хаёл сура бошлади.

– “Жорж Б. Уилсон устахонаси” ёки шунга ўхшаш номлар…

Кэтрин менга янада яқинроқ сурилиб, қулоғимга шивирлади:

– Миртл эрини қанчалик ёмон кўрса, Том ҳам хотинини шунчалик ёқтирмайди.

– Қўйинг шунақа гапларни!

– Ҳа, кўришга кўзлари йўқ!

– У аввал Миртлга, сўнг Томга қараб қўйди.

– Фикри ожизимча, ёқтирмайдиган одам билан яшашнинг нима кераги бор? Ажрашиб, сўнг ёқтирганлари билан турмуш қурмайдиларми. Мен опамнинг ўрнида бўлганимда, шундай қилган бўлардим.

– Демак, Миртл эрини мутлақо яхши кўрмас экан-да? Айтилган жавобдан гангиб қолдим. Саволимни эшитиб қолган Миртлнинг ўзи сурбетларча: “Ҳа”, деб жавоб берди.

– Ана, кўрдингизми? – гердайиб қараб қўйди Кэтрин, сўнг яна шивирлаб, деди:

– Ҳамма гап унинг хотинида. У католик. Католиклар сираям ажрашмайдилар.

Дэзи мутлақо католик динидан эмасди, мен бу ёлғон гапни устомонлик билан айтилганидан ҳайратда қолдим.

– Улар турмуш қургач, ғарбга кўчиб кетадилар. Жанжал тугамагунча улар ўша ерда яшайдилар, – деди Кэтрин.

– Унда Европага кетганлари маъқул.

– Ҳа, Европани ёқтирасизми? – хитоб қилди Кэтрин дабдурустдан баланд овозда. – Яқинда Монто-Карлодан қайтиб келдим.

– Шундай денг!

– Ҳа, дугонам билан борган эдим.

– Қанча вақт бўлдинглар?

Биласизми, Монто-Карлога бордигу, ортимизга қайтдик. Марсель орқали. Ёнимизда бир минг икки юздан ортиқроқ пулимиз бор эди. Икки кун ичида хусусий ўйинхоналарда бизни шип-шийдон қилиб шилиб кетишди. Уйга қандай аҳволда қайтиб келганимизни эсласак, даҳшатга тушамиз. Тавба, у шаҳарни кўргани кўзим йўқ.