Санатыма дуу, ааспыты…

скачать книгу бесплатно

Санатыма дуу, ааспыты…
Евдокия Семеновна Иринцеева

?р??-хара, ?т??-м?к?, кырдьык-сымыйа, ??р??-хомолто, ?ч?гэй-ку?а?ан, сырдык-хара?а, таптал-????н, бэринии-та?нарыы… барыта бу олоххо баар, син биир БААР-СУОХ диэбиттии, бэйэ-бэйэтиттэн хардарыта тутулуктаах…

Огдо

Санатыма дуу, аспыты

Сэ?эн

Санатыма дуу, ааспыты…

Сэттэ к?н? бы?а с?рэ?элдьээбиттии, бэркэ сырала?ан самыырдаабыт халлаан, сиигин-силбигин симэлитэн, сарсыардаттан сылаас ба?айы сарда?алардаах ыраас к?н?н сатыылаппыт. Итиччэ ?л?гэрдээх уутун-уба?а?ын барытын ханна и?эринэн, хайдах угуттана охсубута буолла, айыл?а барахсан бу да сырыыга бэрт дьиктитик дьа?аммыт. Чугас эргин бадараан ба?ылла сытара эмиэ к?ст?бэт, бэ?э?ээ киэ?ээ??э диэри к?л?йэ са?а килэйэ чаалыйбыт чалбахтан туох да ордубатах.

Арай салгын биллэ ыраа?ырбыт чинчилээх. Сиик туох да сыта суох дииллэр да, э?ирийдэххэ ураты минньигэс, к?р?-к??д?й уонна дьэп-дьэ?кир туох эрэ ыраас со?отохто ты?а?ын толорор, санаа?ын к??рдэр, с?рэххин к?ннь??рдэр. Бы?ата, сонно курдары киирэн, эттиин-сиинниин тилийэ с??рэн, улугурбут бэйэ?ин чэбдигирдэн, тип-тилигирэс о?оруохча…

А?аардыыта са?ара охсубут эрээри, билигин да тулуйбахта?ыах кэри?нээх таллан эриэн сэбирдэхтэр, субу да тохтон саккыраабаталлар, сотору, тыал кыратык эмэ ?рдэр, баайсан туран туллуохтуу, тэлээрэн тиийэн сири-буору сырдатыахтарын бэркэ ба?арар курдук, сибигинэ?иэх-хобугуна?ыах айылаахтар. Ити сирилэ?эр суугуну, араа?а, сиккиэри кытта дь??рэлиэххэ с?п. Хайдах эрэ ки?ини дуу, дьону дуу, хардарыта т?с??эн омуннаахтык кэпсэтэрин санатар ити сэбирдэхтэр бу кэм кэмчи эрээри, син балачча сылаас, элбэх сарадахтаах, сэниэлээх сарда?алардаах к?н?н ти?эх к????н барытын бэйэлэригэр ыга тардынан, ону и?эринэн ордук сырдаабыкка дылылар.

Оттон к???н соччо-бачча чобооххойон дьырылаччы ыллаабат чыычаахтар дьарыйар-дьаны?ар ?лэлэрин к????рд?б?ттэр кэри?нээх. То?о эрэ, би?иги саныырбытынан, ырыалара, дьи? и?игэр са?алара буолла?а, бы?ыта-орута, ырып-чырып уонна, хайдах эрэ кыйахаммыттыы, ?с са?а буолар курдук. Ба?ар, кинилэр да би?иги курдук тыл-тылларыгар киирсибэттэрэ буолаарай? Араа?а, о?олорун к?т?тэ охсон, ?сс? да ситэри сиппэтэх чараас кынаттарынан балачча ыраах, сындал?аннаах сырыыны кыайалларыгар, хото сапсынан хоту сиртэн тэскилииргэ ти?эх ыйыыны-кэрдиини биэрэллэрэ эмиэ дьыл ыпсыытыгар тутуу былдьа?ыыта буолуо.

Ол эрээри, ханныгын да и?ин, к?????? айыл?а туспа кэрэлээх, сиэдэрэй мааны к?ст??лээх. Кыйахаммыт да чыычаах ырыатын ки?и аахайбат. Со?отохто сур гынан кутуруктара субуруйар мо?отойдор сырыылара сыыдамсыйбытын эмиэ аты?ыраабаккын. Кыстык кы?ар?ана чуга?аан, т?б?гэ ?ксээн, тус ту?угар ким да олорон турар туос иллэ?э суох. Тыа?а тахсан тирбинэр икки, дьиэ?э-уокка саа?ыланар икки, у?ун к???э б?ппэт дьа?ал, тыын кы?ал?а ыал аайы баар суол. Арай, итинник т?б?к кими дьалты хаамара буолуой?

* * *

– Дьэ диэ, к???н диэн бу ээ. К?рд?с да мэнэрий, тохтуур аата суох к?л?гээннээтэ буолбат дуо? Кэлэбин да б?тэр онон диэтэ. Хара уутун халлаантан харса суох куппута да, соннук бэйэтэ и?эриннэ?э. Сир ийэ хонно?о-быттыга билигин да туруктаах. Бэйи, мантан инньэ уу-хаар кыа?ын ылан и?иэ ээ. Тугу диигит, ханна баарый диэх курдук к?н буолбут буолбаат, – оргууй а?ай таба?ын та?ааран, б?пп?р??скэтин сототун ба?ыарбыт модороон тарбахтарынан бэркэ кичэйэн кум-хам тута-тута, «ма?а?ыын бастайааннай килийиэнэ» диэн муодунай ааттаах Аппырыыс о?онньор к??-дьаа буолла.

– Хайа-ы, оттон т??н? бы?а бу тыал с?п о?ордо буолбат дуо? Бы?а и?иирэн, сабыта ?р?тэлээн, т?нн?к ыстаабанын талыгыратан, айыы-айа, ол абынатабына а?ыйах чалба?ы ки?илиэ дуо? – дэриэбинэ биир саамай биллиилээх ки?итэ, «хоп-сип хаата» диир Морууса баабыскалара, «иэхэйбин» диэбиттии, итини сыыска т??эрбэккэ иилэ хабан ылла.

– Оннугун оннук да, сыллата халлаан уларыйан и?эрэ дьикти. Ити урут, би?иги о?о эрдэхпитинэ, о?онньоттор этэр буолаллара, эчи балысханнаах с??р?ктээх ?йэ кэлии?и, сарсын туох буоларын аны ойуун да к?р??лэнэн билиэ суо?а диэн. Ол кырдьык ээ, бы?ыыта, – таба?ын дьэ табыллан уматтан, аны наллаан кэпсээри, буолуо суо?у куолулаары, о?онньор о?о?унна.

– Чуоч-чымыйанан баран, бу да о?онньор, ойуунумсуйума хайаама. Онто да суох, ол урут, тылларын ба?ынан халлаа??а ыстанан тахсаат, таах тарыйааччылары кытта, аны ?т? к?р?р борогунуостар диэннэр бааллар. Хата, бэртэри? ый инниттэн суруйа сыталлар. Эн араадьыйаны истибэккин дуо? Сарсыарда тураат, тыллыы, дьо??о тиэрдэ охсоллор. Киэ?э сытаргар сарсы??ы к????н-ыйгын хотунан-со?уруунан б?т?нн?? этэн биэрэллэр. Кыах дьон, таах, д???рэ да суох билэллэр, – диэн Морууса, таба?ы тарпатар да, буруо быы?ыгар и?иэттэн олордо, онтон ?р куолулаата, о?онньору кыайардыы ?рд?ттэн ?гэргээтэ.

Ити аата Аппырыыстаах Морууса б?г???? к?ннэрэ, ырытар ыа?ахтара са?аланна. Саас дьыл имийэн балачча сылыйыа?ыттан ыла, к???н ыкса хойукка диэри килиэп ма?а?ыынын та?ыгар киирэ-тахса дьаарбайар кинилэр идэлэрэ. Аппырыыс ба?ас лигиир олорооччу. Морууса, онно-манна ойон-тэбэн, барбыта-кэлбитэ баар буолааччы. Ол быы?ыгар буолары-буолбаты лахсыйан у?ун к?ннэрин кылгаталлар. ??лээннээхтэрэ кинилэр ханна баалларын билбит бэйэлэрэ, сэргэхсийэ таарыйа сэлэ?э т??ээри гыммыт кырдьа?ас бу ма?а?ыыны ха?ан да бы?а ааспат. Морууса сытыы тылын-???н, Аппырыыс антах-бэттэх ахтыытын истэн, ардыгар ар-бур диэн адаарыспаталлар да, м?кк??эн, астына кэпсэтэн аа?ар идэлээхтэр.

Эмээхсин эргэрбит эрээри, сайын-кы?ын уларыппат биир былааттаа?ын ки?и барыта билэр. Кы?ын буоллар эрэ, бэргэ?этин та?ынан онтун саба баанар. Оччо?о, мааны б?т??к тараа?ын санатан, ыраахтан кытаран к?ст?р т?б?л??х Моруусаны эндэппэккэ билэ?ин.

Чараас да буоллар, бэргэ?эни та?ынан итинтикэтэ бэртээхэй хаттык буоларын эмээхсин бэйэтинэн билээхтиир. Оттон сайын куйаастан к?м?скэнэрэ, тыалтан хаххаланара эмиэ ити былаата. Ча?ылхай кы?ыл сибэккилэрдээх, ма?ан хонуулаах ып-ыраас былаатын биир сырыыга с??рэр, оччо?о тута бобуонньуктуу баанар.

Ол быы?ыгар ?ч?гэйкээн бэйэлээх, сэбиэскэй са?аттан илдьэ сылдьар, чап-чараас муос кырыбыайкатынан билигин да ситэри кырыара илик чанчыгын тараанан ылар ?гэстээх. Б?ттэр эрэ, абына-табына чараа?аабыт батта?ын сыы?ыгар, кэтэ?эр туллубат гына тугу эрэ кэтэрдибит курдук олордьу анньынан кэби?эр. Сотору-сотору онтун харбаан ылан илиитин иминэн бигиир, сатана баара сытан хаалыа диэн сэрэхэдийэр.

Саамай кылаабынайа, Морууса бобуонньуктаммыт буолла?ына, ол аата кини ханна да ыксаабатын ?т?? бэлиэтэ, Аппырыы?ыныын манна к?нн?ктээн у?уур санаалаах. Бараары гынна?ына, булгуччу кырыбыайкатын ха?ас илиитинэн харбаан к?р?нэр, у?атынан олохтоохтук анньынар уонна кичэйэн, ханан да быыс булан т?спэтин курдук, былаатын у?уктарын, сэ?ийэтинэн эргитэлээн б?к тутан, моонньугар тып курдук баанан кэби?эр. Онтон тура эккириир, у?а илиитигэр тирэнэр дьо?ус тайа?ын харбаан ылар, хастыыта да дугунан, ыйаа?ынын т??? уйуо?ун бигэргэтэн холонон к?р?р, итиэннэ моонньун у?атан, си?ин н?р?тэн баран, иннин диэки т???нэн кэби?эр.

Итини барытын килиэп ылаары уочаракка турар, атыны тугу да гынара суох дьон элбэхтик кэтээн к?р?н, уостан уоска т??эрэн, киэ?э-сарсыарда дьиэ?э-уокка кэпсииллэриттэн ки?и барыта билэр. Сылтан сыл бу уларыйбат к?ст??, мэлдьи биир с?ннь?лээх сы?ыан этэ??э олох кэрэ?итэ курдук буоларыгар тиийэр…

Килиэп лааппыта, Аппырыыс этэринии ас-та?ас тахсар сирэ, дэриэбинэ биир кытыытын эргин сыыр ?рд?гэр турар. Ма?ан оппуохата ыраахтан кылбайан к?ст?р? да астык. Онуоха эбии ки?и аймах тыыннаа?ын тухары сырдыкка тала?арыныы, ити ма?а?ыын дьиэ кылбаата дьону да угуйарга туох эрэ кистэлэ?нээх кэри?нээх. Инньэ гынан, дьу?уурунай курдук, сарсыардаа??ы чэйин ирэ-хоро и?ээт, о?онньор килиэбин лааппытыгар аа-дьуо кэлэн, таска быра?ыллыбыт куруук тохтуур мас дьаа?ыгар дь?р?лл?н олорор буолар. Б?х хомуйааччылар кытта итини билэр буолан, о?онньор дьаа?ыгын ха?ан да бырахпаттар, оннуттан да халбарыппаттар. Тулатын сиппиирдэринэн ып-ыраас гына харбаан аа?аллар. Онон Аппырыыс олбо?о тыытыллыбат сокуоннаах. Кини кэллэ да, к?н а?аара сиэбин хастан, хаалаах таба?ын та?аарар, ??р да ?р аста?ан биир сотону таба тутан оруур уонна аа-дьуо, ол-бу диэки к?р?-к?р?, кичэйэн бэлэмнэнэр. Ыксаабыт ки?и тугун бытаанай, ыл, мин уматыым диэн кыйаханыах да курдук эбит эрээри, Аппырыыс ханна бараары тиэтэйдэ?эй? К?нэ-дьыла тустаахха, киниэхэ, у?аабыта оччо. Сото кэби?эн табахтыы олорор о?онньору ыраахтан к?р?н, хойутаабыт ынах ыаччылар ча?ыны сыыспакка сирдэтэллэр. Ыксаабычча, уутугар а?аарыйбыт кыраларын м???н-такайан ?р гымматтар, туруора охсоллор:

– К?н ортотугар диэри утуйа сытар буолла?а. К?р, ити Аппырыыс кырдьа?ас былыр ?йэ?э ма?а?ыыныгар тиийбит буолбат дуо? Тур-тур, ынахтары ??рэ тарт!

– Оо, дьэ, Аппырыыска биир ынахпытын биэриэххэ эрэ… Оччо?о саатар онтун ыата?ына, бодьууста?ан бытаарда?ына, лааппытыгар хойут кэлиэ этэ буолла?а дии, – диэн ?н?р Ба?ылайаптар сиэн уоллара турумаары бууннаан, онноо?ор усулуобуйа туруорбут сурахтаа?а.

Сорох бэдиктэр Аппырыыс барахсаны итиннэ олорорун ?лэлиир дии саныыллар эбит.

– Э?ээ Аппырыыс то?о хоньокуулга дуу, эбэтэр уоппуска?а э?ин барбатый? – диэн былырыын пиэрибэйгэ киирбит о?о туо?уласпыта у?ун к?л?? буолбуттаах.

Оттон б?г?н к?н ортото буолуохча да, ким да эбии биллибэтэ, килиэптэрэ да тардылынна. Уочараттаахтар са?а мустан эрэллэриттэн сылыктаатахха, араа?а, 12 чаас чуга?Їаабыт бадахтаах.

– Хата, били би?иги Тарыысабыт б?г?н суох дуу? – Морууса чарапчыланан ыраа?ы к?р? сатаата, кэпсэтиэ?ин бу о?онньор то?о эрэ тылга тииспэтиттэн и?игэр кы?ыйа санаата.

– Эс, суох, маа?ын эрдэ били сара?ар сиппиирин с?гэн пуордун диэки баран эрэрэ… – Аппырыыс, б?пп?р??скэтин к??скэ обороот, тыастаахтык э?ирийдэ.

Ити икки ардыгар ?с б?д?? бэйэлээх уола хааннара ма?а?ыын дьиэ ха?ас ?тт?ттэн тахсан, ыллык суолу баты?ан, оол к?ст?р дьиэлэр диэки сорунуулаахтык сулбу хааман аастылар.

– Хата, бу ?ч?гэй эбит. Тарыыса тэлгэ?этин тарбаата?ына, бука, с?м?л??тэ булгуччу кэлэрэ буолуо ээ, – Морууса к?лэн кэ?ийдэ эрээри, хара?ын кырыытынан били дьону, субу аа?ан истэхтэринэ сиирэ-халты к?р?н кэби?эн, сирэйдэрин да дь??ллээн ?йд??б?кк? хаалла.

Кини барахсан бэркэ мунаарда. Кимнээх сылдьар ба?айыларай, бу ?л?гэр ардахха ха?ан кэлэ охсубут буоллахтарай диэн и?игэр т?ргэн бэйэлээхтик ырыта, санаатын ыырын лаппа ыраа?ынан анаара о?уста. Дь???ннэрин да к?рб?тэ буоллар, аты?ырыах чинчилээх ээ, бы?ыыта. То?о эрэ та?астара-саптара би?иги эргин дьонтон атын бэйэлээх. Бу ?л?гэр хомуур, быйа? са?ана хайдах буолбут эр ки?и итинник мааны бинсээктэнэн баран б????лэк устун хаамта?ай? Ити а?амсыйбыт ки?илэрэ хамы?аардыы балачча улахан бартыбыаллаахха дылы. ?р? тарааммыт хойуу батта?а с?б?гэр да сиккиэргэ омуннаахтык ?р?к?йэрин Морууса бэркэ аты?ыраата. Итинник к?п т??лээх т?б? бу эргин баарын… дьэ, чахчы мунаарда ээ. Оттон икки атына лаппа эдэр кэри?нээхтэр эрээри, ?сс? аа?а баран эттэххэ, букатын о?олор бы?ыылаах. Тутталлара-хапталлара оннук. Атыллыыллара атылыы эрээри, то?о?о курдук ?рд?к бэйэлэригэр субу са?ардыы эт туппут буолан, тобуктара хайдах эрэ у?уктаа?ынан току?на?ар курдукка дылылар. Кыанар эрэттэр бы?ыылаах эрээри, эбээ барахсан элбэ?и билбит харахтара чахчы олус эдэрдэрин эрдэттэн бэлиэтии к?рд?лэр. Бэйи эрэ, буолбутун да и?ин, дьикти айаннаах уолаттар эбит. Эмиэ дьо?ус бартыбыалга маарынныыр, туох хаппыт диэн ааттаа?а буолла, кыра чымадаанны?ыны туппуттар. Бу эргин итинник мал атыыламмытын ки?и истибэт. Баара буоллар, биирдэ эмэ к?ст?? эбитэ буолуо.

Дьэ, диэ. Этиэх иннинэ, к?р??х бэтэрээ ?тт?гэр кими-тугу билбэтэ?э баарай. Оттон бу сырыыга Морууса баабыска аата-суола «алдьанарыгар» тиийдэ, са?ата суох барда. Били дьону хаамалларыттан-сиимэллэриттэн таайаары к?р? сатаата да – мэлийдэ. Эмээхсин биир ?кс?н онтуттан лаппа мунаарда, хайаларын да бу диэн билбэтэ. Инньэ гынан киэ? хардыылаах эрэттэри сыыры т??эн ыраатыахтарыгар диэри баты?ыннары одуулаата. Онон Аппырыыс о?онньор тохтоло суох тугу эрэ кэпсиирин, бэйэтин мучумааныгар буолан, дь??ллээн истибэтэ да?аны.

Ити икки ардыгар эмискэ, хантан да кэлбитэ биллибэккэ, ?рд?лэринэн АН-2 барахсан бу к?т?н тигинэтэн кэлэн, били Тарыыса баар сирин диэки намтаан барда. Тыа?а, бидигирээн-бидигирээн баран, т?ргэн ?л?гэрдик хам баран, со?отохто мэлис гынна.

– Бай, до?ор, тугун тиэтэйбитэй, килиэп да кэлиэн иннинэ кэлэр дьарапалаан буолла ээ. Тарыыса табаарыс, тиэргэн тойоно Тараа?ап Б?т?р??с, баччаа??а диэри тарбыыр ?лэтин б?тэрбэтэх му?а буолла?а дуу. Тугун бэрдэй, саатар кини биллиэх эбит, – диэн Аппырыыс мунаарбыттыы халлаанын мы?аата.

– О?онньор, б?л??н ол-бу ку?а?ан тахсыбыта и?иллибэтэ?э. Кэлиэхтээх кэлэн т?стэ ини. Хата, бэрт эбит диэххин, ардахха хаайтарбыттары ити аата б?г?н та?ыы?ылар, – диэн, баар бала?ыанньаны бэркэ бы?аарбыттыы туттан, Морууса ойон турда.

Оройуон кииниттэн, дьэ, сонун б??? кэлбитэ биллэр. Хоп-сип хонно?уна эргэрэр. Оттон имиллибит-тэпсиллибит этэрбэс курдук эргэ сура?ы онтон-мантан тонохто?ору Морууса сэ?ээрбэт. Са?аттан то?о матыай, ол и?ин, сорунан туран, с?м?л??т ли?кинээн кэлэн субу т?сп?т пуордугар су?аллык ыстанарга сананна. Дэриэбинэ?э тахсан и?ээччилэри аара да к?рс?н, таарыччы ылахта?ан ыйыталастар, кырдьык, син элбэ?и сомсуохтаах. Онтун барытын мунньан лааппытыгар кэлэн ы?а-то?о кэпсээтэ?инэ, саатар Аппырыыс сэ?ээрэр ини, до?ор.

Ити эрээри Морууса ту?угар мо?уок сарсыарда буолла. Тыа?а суох с?м?л??т да кэлбитэ, билбэт дьоно к?рд?рб?т?нэн к?ст?бэккэ да ааспыттара… Эмээхсин санаатыттан били билбэт ?с ки?итин к?хс? тахсан биэрбэтэ. Кини бэйэлээх итини барытын билбэккэ-к?рб?кк? хаалбыта дьиктитин аа?ан, бу т?гэ??э туох эрэ кистэлэ? баар сылыгын с?рэ?инэн таайарга дылы гынна, хаамыытын эбэн биэрдэ…

– Ээ, чэ, кытаат, Морууса, арыый сэниэлээх, эдэр ки?и эн барда?ы?. Сонуннаах кэлээр, миигин бы?а аа?аайа?ын, туохта эмит бу эргин т?л? тутан аа?аар, – Аппырыыс ?лэ?э хаалла.

– Ама дуо, эдэрим о?оккото сытта?а! Айыы-айа, бу да о?онньор ол-бу буолан, – эмээхсин чуора бэрт ээ, балачча ыраахтан хаадьыны истэн, оонньуу-к?лэ кэриэтэ хардарсан, бэйэтин холугар бэрт сэниэлээхтик хаама турда.

Аппырыыс со?ото?ун олорбута ыраатта. Эмээхсинэ баарына ити Моруусалыын бэркэ бодору?аахтыыр этэ. Оччолорго, бу билигин баабыска да дэннэр, Морууса ба?ас киниттэн эдэр буолла?а. Са?ардыы ыал буолан, сыллата кэриэтэ т?р??р мааны кыыс дьахтары ки?и бары сэ?ээрэ к?р?р?. Оттон Аппырыыстаах, о?олоро суох буолан, былыр биир уолу ииппиттэрэ, онтулара т??? эмэ улаатан баран, ыалдьан т?нн??хт??б?тэ. Инньэ гынан эмээхсинэ эрэйдээхтиин саастарын тухары иккиэйэ?ин эрэ, биири санаан баран, бэркэ ?й???н-уба?ан быр-бааччы олорбуттара.

Сэргэстэ?э тэлгэ?элээх ыаллара табыллыбатахтара. Хантан эрэ дойдулаах барахсаттар бу эргин кэлэн олохсуйбуттара бы?ыылаа?а. Т?р?т-уус суох дьоно тулаайахтарбыт дииллэрин аанньа Аппырыыстаах ха?ан да ону и?эн-то?он сураспат этилэр. К?ннээ?инэн, киирэ-тахса билсэллэрэ. Дьахтар, а?аах ба?айы, эрдэ ?лб?тэ. Эр ки?и кыы?ын кытта бэйэтэ хаалбыта. Онтон ыла Аппырыыс кинилэргэ э?ээ курдук к???н киирбитэ, кы?ал?алаахтар кытты?ан, бииргэ бур-бур буруо та?аарбыттара. ?лэ?э сылдьар ки?иэхэ оттуллубут о?о?у да маныыр ту?а ини. Ол бы?ыытынан кини, т??? да саа?ырдар, уу-хаар ?р?н, к?н?с о?ону а?атан, бэркэ дьиэ?иттээн абыраабыта ээ. Дьиэлээх ки?и к???н-саас бултуур идэлээ?э. Онон, кыра да буоллар, син кус-куобах сыллата к?ст?н и?эрэ. Кыстык кы?ал?ата кыттыспыт дьону ыраа?ынан тумнара, ньир бааччы, к??-дьаа олорбуттара…

Ону баара, кыыс хороччу улаатан, оскуолатын б?тэрэр сылыгар а?ата аны о?олго дэ?нэнэн суох буолбута. Аппырыыс итинтэн олус аймаммыта, бу ?л?гэр ?л??-с?т??, ыар дьыл?а миигин баты?ар ба?айыта дуу диэн улаханнык суламмыта. Дьон кистии-саба: «Ити аата Аппырыыс о?онньор холумтанын тардыыта бы?ыылаах», – диэн к?т?р??р-омнуолуур курдук ботугура?ара о?онньор кулгаа?ар эмиэ и?иллибитэ. Омуннаах-т?л?нн??х дьон ити тиэргэни биир кэм?э тумнуох айылаах буола сылдьыбыттара эмиэ баара.

Дьыл-хонук. Онно суохха бадаа?ын буруй т??? ?р и?ээхтиэй. О?онньор ханна баар к??дь?йб?т холумтаныгар буору тамныахтарай. Сайа?ас б???, уу чуумпу э?ээ барахсан бэйэтэ-бэйэтигэр, кими да чыычылаабакка олороохтуура. Дьон са?атын и?эн-то?он истэ сатаабата?а, хомнообото?о. Хата, ыала ки?и эрэйдээх ?л????ттэн, о?онньор аны бэйэтин, былыр ?йэ?э халдьаайыга тахсыбыта ырааппыт эмээхсинин а?ыйара ордук к????рб?тэ. Дьиэлээх ки?и, эрдэ бараахтаабыт ойо?унуун, иккиэн да эдэр дьон этилэр эбээт. Инньэ гынан, икки нэлэмэн тэлгэ?э чахчы иччитэхсийбитэ. Кыыс барахсан хайыай, кинини манаан олоруо дуо, ??рэнэ диэн ааттаан, дьол к?рд??? куораттаабыта. Аппырыыс дьонун дьиэтигэр олорбутун курдук со?ото?ун хаалбыта, ханна да к??? сатаабата?а…

Бу санаата?ына, Аппырыыс диэн аат киниэхэ и?митэ ырааппыт эбит. Араа?а, о?о ииттэн уолланан, онтулара улаатыыта бадахтаах этэ. Бука, оччолорго ?с-т??рт саастаах бэдиктэр буолуохтара ээ, уолларын кытта бииргэ оонньуур о?олор Хабырыыс Дь?г??рэбис Маппыайабы, ыык-ээх суох, бы?ата бэйэлэрин тылларыгар олордон «Аппырыыс ??рэбис Ыайап» диэн ааттаан к?л?? б??? буолбуттаа?а. Бастаан утаа Аппырыыс ??рэбис аатыран, киэ? эйгэ?э са?а биллибит ки?и, сыллар аастахтарын аайы, улам эргэрэн диэбиттии, били аата кылгаан, сыччах Аппырыы?а эрэ хаалбыта кытта быдан ыраатта?а эбээт. Билигин дьон сурукка киирэр аатын билэллэр эрэ, суох эрэ, саарбах.

Ааспыты эргитэ санаан о?онньор сылаастык, бытыгын аннынан кистээн м?ч??нээн ылла. О?олор барахсаттар аанньал тэ?э дьон буоллахтара, санаабыттара тастарыгар, к?рб?ттэрэ харахтарыгар…

– Аппыйыыс э?ээ, эйиэхэ кэлбиттэй! Байыа? ???! – хатырыктаах ма?ы туора миинэн ат гына оонньообут биэстээх бэдиктэр, Мэхээлэптэр улаханнара Миичэ уонна кинилэр аттыларыгар олорор Сиидэрэптэр Баабыллайдара ?р? к?т?к?чч??эн тиийэн кэллилэр.

– Бай, Миичэ, кимнээ?ий ол? – о?онньор туо?уласта, туруон эрдэттэн ыарыр?аата.

– Э?ээ, билбэтим ээ, онноо?ой бу биэйбит кэмпиэттэйэ хайдах эйэ, би?иэнин куйдук буолбатах. К?й эйэ, – дии-дии, хайыы-?йэ эмэн ыраатыннарбыт минньигэ?ин буордаах илиитинэн ороон, о?онньор ыты?ыгар со?отохто ууран биэрдэ, т?п-т?г?р?г?нэн кылап-халап к?рд?.

– Ээ, мин да тугун билиэмий, ас курдук ас ини, до?ор. Мэ-мэ, сиэ мантыккын, мин тии?им суох, – диэн о?онньор уолчаа??а т?тт?р? уунна, мичээрдээн эрэ кэбистэ.

Баабыллай баара Миичэтин иннигэр бы?а т?стэ, э?ээ о?онньор кыра к?рдьэх са?а кэтит баппа?айыттан ким хайа иннинэ сып гыннаран, айа?ар укта. Онтон уордайа охсубут уол, до?орун иэстэ?ээри эккирэтэн, били мас атын кымньыылаан, сыыры та?нары дьиэлэрин диэки иккиэн сырса турдулар…

* * *

Аанчык б?г?н бырааска бара сылдьан дьи?нээхтик биллэ – кини ыарахан буолбут. Кыыс олус диэн ??рдэ. Кырдьыга, маннык эмискэ хат буолуом диэн к??ппэтэ?э да, ыраламмата?а да эрээри, эдэр ба?айы быраас кыыс эмискэ:

– Мин к?р?рб?нэн, ыарахан буолбуккун, 4–5 нэдиэлэни туруорабын, чахчытын УЗИ о?ордоххо билиэхпит. Э?эрдэлиибин дуу, эрдэ диигин дуу? – диэбитигэр со?уйан олоро биэрбитэ уонна сирэйэ кып-кы?ыл буола тэтэрбитэ.

Дьахтар аймах бы?а ааспатах эрээри, ха?ан да хайгыы-с?б?л?? к?рб?т уустук-олуона остуолугар тахсарыгар маа?ын олус кыбыстыбыта билигин то?о эрэ аа?ан хаалбыта. Арай т??стэригэр, хантан кэлэ охсубута буолла, биир кэм ип-итии хаан кутуллан киирэн ?сс? эбии долгуппута. Онто сирэйигэр кытта тиийэн кыыс кып-кы?ыл буолбута. С?рэ?э битигирэччи тэппитэ, тута и?игэр туох эрэ олус к?нд?, сыаналаах та?а?астаммыт курдук санаммыта.

– Махтанабын, э?эрдэ?эр. Суох-суох, эрдэ буолбатах, саамай табыгастаах… – диэбитэ эрээри, Аанчык салгыы ситэри эппэтэ?э.

К?нт?р?к ?рд?к остуолуттан, тымныы тимир ?ктэлгэ тирэнэн, бэркэ сэрэнэн т?сп?тэ, тиэтэлинэн та?нан барбыта.

Халаатын быакаччы курдаммыт быраас кыыс бэрт ??р?йэхтик эрэ?иинэ бэрчээккилэрин тыастаахтык турута тыытан устуталаабыта, туох эрэ суурада?ыннаах и?иккэ бырахпыта, ыга хаппахтаабыта: «Ол аата ийэ буолабыт, сотору учуокка туруохпут уонна бииргэ кэтэниэхпит, кэлиэхтээх ки?ибитин к??т??хп?т», – диэн уураахтаабыта. Кини исти?ник мичээрдээбитэ уонна кумаа?ыга ийэ буолуохтаах эдэр дьахтар тугу толоруохтаа?ын, туту?уохтаа?ын си?илии суруйа олорбута.

Аанчык быраас кыыстан тугу эрэ ?ч?гэйи бэлэхтэппиттии санаан ылбыта. Ол и?ин буолуо, кумаа?ыга тиэтэллээхтик сыр-сыр тыа?ыыр уруучука т?б?т? кытта кини дьыл?атыгар кыттыгастаах курдуга. Мантан ыла кыыс со?отох бэйэтэ аны иккиэ буолбуттарын туо?улаабыт бастакы суруйуу кини уйул?атыгар итинник дири?ник хатаммыта.

К?рд?р?н тахсан, сатыы олорор уопсайын диэки хаампыта. Со?уччу сонунтан ?м?тт?б?тэ дьэ арыый аа?ан, араа?ы эргитэ санаан барбыта. Дьиктитин, кини ки?ини ?йд??р буолуо?уттан со?отох бэйэтэ сотору ба?айы иккиэ буолуохтара баар ээ. Эс, то?о иккиэ эрэ буолуой? Кини, Аанчык таптыыр уолун Толигы кытта ????лэр дии, о?олорун олус к??т??хтэрэ, таптыахтара. Кыыс буолла?ына ??т-маас Толя курдук кыра?ыабай, ыраас сэбэрэлээх буолуо. Оттон уол буоллун? Оччо?о, оччо?о… Аанчык бэйэтин курдук бэрт номо?он, ис киирбэх да буоллун ээ. Соннук, кыыс булгуччу Толя?а маарынныан наада эбит, на?аа кэрэ, нарын буола улаатта?ына, дьон бары хайгыы, с???, мичээрдии к?р??хтэрэ турда?а. Кинини куруук ??р??-к?т?? арыаллыа, дьоллоох-соргулаах эрэ дьон тулалыа. Оттон уол ийэтин курдук дь???ннээ?э саамай с?п, ки?иэхэ барытыгар харахха быра?ыллара булгуччу буолла?ай? Син биир сириллэн туора да к?р?лл?? суо?а эбээт.

Итинник баламат санаатыттан и?игэр бэйэтэ да кыбыстан, Аанчык и?ийэ-б?гэ охсон, бэйэтиттэн бэйэтэ к???н?н, салгыы тугу да ыраламмат буола сатаата. Бэйи, киэ?эни к??т??ххэ, Толя ??рэ?э б?ттэр эрэ у?уо суо?а, булгуччу кэлиэ?э. Оччо?о Аанчык сэрэнэн эрээри, эмиэ со?уччу ба?айытык бу сонунун быктарыа. Оо, т??? эрэ ??рэр, уол кинини эмиэ олус таптыырын, к?н аайы эппэтэр да, с?рэ?инэн сэрэйбитэ ыраатта. Оччотугар о?олоноллоро кинилэр иккиэннэрин дьоллоро буолла?а…

Кыыс уопсайыгар кэлэн суунна-тараанна, а?аата уонна ?лэтигэр барардыы о?о?унна. Кини бу О?о дьиэтигэр ?лэлээбитэ хайыы-?йэ сыл а?аарыттан орто. Хо?угар иккиэлэр эрээри, анараа??ы кыы?а уоппускатыгар дойдулаабыта ыраатта, сотору кэлиэхтээх. Ол кэм?э Аанчык бэйэтэ олордо. Кырдьыга, со?ото?ун буолбатах, кэлэ-бара Толик хонуктуур буолбута син ыраатта?а.

?лэлиир сирэ ыраа?а суох, субу уопсай кэтэ?эр турар аныгылыы мааны о?о?уулаах, соторутаа??ы тутуу дьиэ. О?олоро да диэн, эрэйдээхтэр бары быыкаалар, кини б?л???р с??рбэ биэстэр. Аанчык манна к???н ?лэ?э киирэригэр ?кс?лэрэ эмиийдээх эрэ этилэр. Быра?ыллыбыт, сириллибит барахсаттары бытыылкаттан суосканан а?атар кини соруга этэ. Сууларын уларытан, сууннаран-ыраастаан, са?алыы суулаан оронноругар сытыарар. Кими эрэ эмкэ илдьэр, кими эрэ уйатын туорайыгар ыйаммыт тыа?ыыр оонньуурдарын сахсыйан саарата сатыыр. Ол икки ардыгар хайаларын эрэ эмкэ, массаж хо?угар та?ар, атыттарын т?тт?р? а?алар. Сытар о?о?о илиитэ ха?ан да ки?илии тиийбэт, биир кэм массыына курдук хаба тардан ылар – с??рэр, ылар – суутун уларытар, ылар – а?атар, ылар – эмиэ т?тт?р? сытыарар.

Эрэй диэтэ?и?, ити хас биирдии хамсаныыта, ол аата ?лэтэ, о?олор эрэйдээхтэр ытабылларынан до?у?уолланар. Ким эрэ ы?ырар, ??сэргиир, ардыгар эмиэ да кыы?ырар курдук ытыырын Аанчык аны арааран билэр буолбута. Инньэ да гыннар, хайыай? С??рбэ биэс кырачаа??а со?отох ийэ буолар на?аа уустук. Дьи?эр, этэ??этэ буоллар, хас биирдиилэрин т?р?пп?т ийэ бэйэтэ ч?к?, к?н? бы?а б??бэйдиир аналлаах этэ. Кини икки илиитэ итиччэ элбэх о?о?о, хайдах да гын, син биир тиийбэт. Кып-кыра барахсаттар тот эрэ буолалларын хааччыйар кыахтаах. Сорохтор, сууларын уларытааккын, сонно илиттэхтэринэ да, аныгыскы уочаракка, Аанчык ха?ан биир-биир барыларын б?тэриэр диэри, сыталларыгар эрэ тиийэллэр. Дьи?эр, ?лэ ирдэбилигэр этиллэринэн, барыта чаа?ынан болдьохтоох. Ол эрээри о?о робот буолла?ай, эн чааскар кы?аммат. А?аабытын сыы?ын сонно тута ииктээн баран хам аччык буола т??эр, тохтоло суох ытаан бэбээрэр эрэйдээ?и кини, т?б?г?н быы?ыгар кистээн, булгуччу эбии а?атар. А?ынара оччо. Тыынар тыыннаах эрэйдээх сыы?а-халты т?сп?тэ эн ханнык да быраабыла?ар баппат. Буолаары буолан т?р?? иликтэриттэн тулаайах хаалбыт бу о?олор…

Аанчык, о?олорун а?ынан, син биир быыкаатык да буоллар быыс булан, аа?ан и?эн сууларын анныгар илиитин батары биэрэн, илийбитин-илийбэтэ?ин бэрэбиэркэлиир. Инчэ?эй буолла?ына, тута иккистээн уларыта охсор. Оччо?о эрэ ытаан мэрбэ?нээбит сирэй, «?уу» гынан, мичээрдииргэ дылы гынар. Онуоха у?уннук ымманыйан туруо? баарай, кураанах суоскатын айа?ар угаат, кыыс салгыы с??р??нэн кэриэтэ атын дьа?алыгар ыстанна?ына эрэ барытын кэмигэр толорор, б?тэрэр кыахтанар.

Ити ?сс? кыра диэн манна баар саастаах сиэстэрэ кини кэлээтин кытта сэрэппитэ. О?олор улааталлар, хамсаан, туран-олорон бардахтарына, ирдииллэрин биллэхтэринэ, ытабыллара ?кс??р, к?р?ллэллэрэ эбии уустугурар. Ону да кыыс ?йд??б?тэ. Биирдэ эмэ илиитигэр ылан к?т?хт???нэ, и?иллээбиттии ах барар кырачааны, ама, тугу да билбэт диэ? баарай? Кимнээ?эр бэркэ илиини араараллар, кыратык да чуга?аатаргын, со?отохто хатааста, силим курдук сыста т??эллэр уонна, туох дииргин к??пп?тт??, чуумпура и?ийэллэр. Кып-кырачаан тарбахтарынан т??скэр хатана т??эллэр уонна эйэргээбиттии уу-хаар баспыт харахтарынан мичээрдээн му?наналлар. Сып-сырдык са?архайды?ы харах, соро?о к??х, соро?о хара… эрээрилэр то?о эрэ бары биирдик, к?рд???р-аатта?ар курдук к?р?рг? дылылар. Оччо?о, хайа да бэйэлээх дьахтар, бу кырачаан барахсаны халбарыччы анньар кыа?ыттан аа?ара буолуо ээ. «Эрэйдээхтэр ийэлэрин эрэйэллэр ээ, бы?ыыта» дии санаата?ына, бэйэтинэн охсон, ийэтэ суох улааппыт о?о саа?ын санаан, уйадыйан ылааччы. Ол и?ин ити ту?унан санаабат буола сатыырга кини кэнники ыйдарга син мээнэ ??рэннэ.

Манна ?ксэ ыалдьааччылар сыталлар, ол аата эмтэммэт, эбэтэр уустук ыарыылаах диэн, т?р??тт?р?н кытта кинилэртэн ийэлэрэ аккаастаммыттар. Чэгиэн ба?айы кырачааннары ардыгар и?ээччи, к??лэй дьон бырахпыт буолаллар. Сорохтору онтон-мантан булаллар. Олору кэтээн к?р?лл?р, доруобай буоллахтарына, о?ото суох ыалга ииттэрэ биэрэллэр. Онуоха халы? уочарат. Соро?ор быы?ылаан атын куораттартан, омук дьоно э?ин кытта ылаллар дииллэр. Ол то?отун, т??? уустугун, к???ллэнэрин-к???ллэммэтин Аанчык билбэт, ыйыта да сатаабат. И?игэр о?олоруттан на?аа к???н?р, кимиэхэ да биэриэн ба?арбат да, бопсор кыа?а, биллэн турар, суох. Кини тыын соруга – бу о?олору к?ннэтэ к?р??-харайыы, хаста да а?атыы. Онон б?тэр. Ытыыр-ыгылыйар буоллахха, бириэмэ?ин таах ыыттаххына, хайа эрэ о?о? аччык хаалар кутталланар буолаахтаата?а.

?лэтин кы?амньылаахтык уонна т?ргэнник толорорун и?ин кыы?ы хайгыыллар. Онноо?ор Са?а Дьылга э?эрдэни кытта бириэмийэ биэрэн турардаахтар. Эбиитин э?иил ??рэххэ киирэргэ мэктиэлиэхпит диэбиттэрэ.

Онтон Аанчык олус ??рб?тэ, бука, ити эппиттэрин хоту с?б?лэниэ да?аны. Быйыл учуутал буолбут ки?и дуу диэн таах туттарсан к?рб?тэ да, баала ситэ хапсыбата?а, кыайан киирбэтэ?э. Дьи?эр, атын дьо??о итинник кэпсиир эрээри, кини ??рэххэ киирэ сатаабыта и?э истээх этэ. Биллэн турар, т?г?р?к тулаайах кыы?ы баала да ?г??р?тэ суо?ун ?рд?нэн ылбыттара. Миэстэ кырыымчык, ба?алаах ба?аам этэ. Кини ??рэххэ киирбитин истэн, докумуонугар илии баттаан деканаттан тахсан истэ?инэ, биир ытаабыт-со?ообут, кып-кы?ыл уостаах, будьурхай баттахтаах дьахтар, араа?а, о?ото хапсыбатах бы?ыылаа?а:

– Ханнык эрэ илэчиискэлэр бырахпыт о?олоро тулаайах аатыран куонкуру?а суох бы?а киириэхтээх ???! Оттон мин о?ом, ийэлээ?ин-а?алаа?ын, ?р?? к?м?с мэтээллэммитин буруйугар «хапсыа» суохтаах!

Кини оннугар киирбит ити тулаайаххыт, к?р??р?? да истээри?, икки ыйынан итирикситтии барыа, син биир ??рэ?и ылыа суо?а, – диэбитин эт кулгаа?ынан истибитэ, иэнэ кэдэ?нээбитэ.

Кыыс, паркет муоста?а хам хатаммыт курдук, биир да хардыыны о?орор кыа?а суох туран хаалбыта. Икки хара?ыттан сып-сырдык таммахтар т?т?л? суох тохтон барбыттара. Туман быы?ынан к?рд???нэ, кинини буруйдаабыттыы одуулуур харахтар онтон-мантан, т?г?р?чч? ?тт?ттэн, «дьэ, хайыыр эбит» диэбиттии, дь?л? ??тт??ллэрэ.

– Э?иги… миигиттэн сылтаан ??рэхтэн маттыгыт дуо? Бу мантан аты??а барар кыаххыт суох?! Оччотугар мин барыам! Ылы?, киири?, ??рэни?, ки?и буолу?. Ол эрээри, миигин сэнээмэ?, илэчиискэлэр о?олоро буолбатахпын, э?иги да ??рэ?э суох син биир ки?и буолуом, – диэт, сорунуулаахтык деканакка т?тт?р? киирбитэ.

– Докумуоммун ылыы?ыбын, мин… атын сиргэ барыы?ыбын, – диэн сымыйалаан кубарыппыта.

Онуоха дьиктитэ баара, бу икки ардыгар сибилигин ??рэн-к?т?н тахсыбыт кыыс баччалаах былдьа?ыктаах миэстэттэн то?о аккаастаммытын ким да туо?ула?а барбата?а, са?ата суох т?ргэн ?л?гэрдик кумаа?ытын була охсон утары ууммуттара.

Итинтэн эмиэ со?уйбут-хоргуппут кыыс, сап-сал?алас илиилэринэн били кумаа?ылары куду харбаат, тахсар ааны былдьаспыта. Ба?ар, ким эмэ хайдах-туох буоллу? диэбитэ буоллар, санаата уларыйыа эбитэ дуу. Ханна эрэ санаатын ?гэ?эр к??тэ-эрэйэ санаабыта туолбакка, онтон ордук хомойон, синим биир диэт, иннин диэки дь?кк?йэн испитэ. Аа??а ?м??р?сп?т о?олору т??нэри к?т? сы?ан к?р?д??р устун с??рб?тэ. ?р?м??ннэнэ турар кураанах аудитория?а киирэн уйа-хайа суох ытаабыта дуорааннанан к?р?д??р н???? у?угар и?иллибитэ бы?ыылаа?а да, кыыска ким да чуга?аабата?а. Бачча тухары ата?астаммыт курдук санаммат буолара да, тыл баар эбит кы?ыылаах да, ыарыылаах да. Кимнээх буолан к?м?скэтиэй? Ханыыта суох эрэйдээ?и а?аардастыы ата?астаатахтара абатын… Кинини туора соторго хантан ылбыт бырааптарай? Кыл т?гэнигэр, хаста да ?с????х, миэстэтин туран биэриэ суох курдук санаабыта эрээри, оо, ити харахтар… Бука бары кинини тымныытык, ха?ыстык, туохтарын эрэ былдьатан ???рб?т курдук к?р?р элбэх да элбэх сып-сытыы харахтар. Хайдах итинник дьулаан харахтары кытта биэс сыл эллэ?эн, тэ??э этэ??э сылдьыахха диэтэххэ, ыарахан этэ. Ол и?ин аккаастаммыта.

Дьи?эр, ити кы?ыылаах-абаккалаах т?бэлтэ ааспытын да кэнниттэн, холкутуйаат, хайдах эрэ кэмсинээччитэ суох. Хата, туох имнэммитэ буолла, араа?а, дьыл?ата харыстаабыт дь???нэ буолаахтыа, иннигэр кинини к??тэр туох эрэ улахан ал?астан м?чч? туттаран быы?аан ылбыта буолуо дии саныыр. Кыахтаах ба?айытык атын ??рэххэ барыам да диэбитэ баара? Ки?и да к?л??х, Аанчык докумуонун туттарарыгар хас да сиргэ туттарсарга холонор алба?ы билээхтээбэтэ да?аны ээ. Букатын да мантан атын ??рэх ту?унан санаабакка сылдьыбыт кыыс толкуйа туора-маары с??рэр кыа?а суо?а.

Онон, ти?э?эр, туга да суох хаалбыт кыыс, ол к?н са?ата суох малын хомунан, абитуриеннаан б?пп?тэ. Уопсайтан тахсан, аа-дьуо хааман, хайа диэки барарын бэйэтэ да билбэккэ, оптуобус тохтобулугар тиийбитэ. Онно баар кыра киоска т?нн?г?н аттыгар, бы?ыыта, бэрт ?рд????тэ сыстыбыт, ардах-хаар ?лб?р?йэн, к?н уота тобулу к?р?н, дэлби са?аран хаалбыт биллэриигэ хара?а хатаммыта. Дьэ, онто дьыалатын барытын бэрт судургутук бы?аарбыта. Кыыс итиннэ этиллибит н??мэрдээх оптуобуска олорон, олус судургутук оруобуна «К?нчээн» О?о дьиэтигэр тиийэн кэлбитэ.

Хата, бу ?лэ?э т?бэ?э т??эн абыранна да?аны. Тулаайа?ын истэн, ?г?с кэпсэтиитэ суох тута уопсайга олохтообуттара. Бастакы кэм?э бииргэ олорор кыы?а с?бэлээн-амалаан, ?лэтин сатыар диэри ??рэтэн абыраабыта. Ха?ан да кы?ыл о?ону к?рб?т?х кыыс ма?най утаа со?уйбута сонун буолбатах. Ба?алаах барыга ??рэнэрин сиэринэн, дьахтар да буоларын бы?ыытынан, хаана оонньоото?о, о?ону к?р?р?н-б??бэйдиирин бэркэ с?б?лээбитэ. Куттанан чугу?наабакка, харса суох, этии-??рэтии хоту, с?ннь?н да сатаан кыаммат, ?ст?? эрэ киилэлээх кырачааннары б??бэйдээбитинэн, имигэс бэйэлээхтик туппутунан-хаппытынан барбыта.

Саа?ыары ити дьоно т??? эмэ бороохтуйдулар, до?ор. Аны сууламматтар, ыстаан, ырбаахы сыы?ын кэтэн баран, илиилэринэн тайма?на?ан, баты?а к?р?н, кураанах суоскаларын соппойоллорун быы?ыгар ?сс? мичээрдээн ылаллар. Тура-олоро сатааччылар да бааллар, саамай сытыылара, икки илиилэринэн тарды?ан тураат, уйаларын кэрийэ хааман му?наналлар.

Ыалдьар о?о атын эбит ээ. Сыппытын курдук сытта?а, атыттар хайдах да сайынныннар-эбинниннэр, ол эрэйдээхтэр, кыайан эргийбэттэр, т?б?л?р?н к?т?хп?тт?р, онноо?ор, ыйаа?ыннара эбиллибэккэ дылы…

Итинниктэри кытта элбэхтик кэпсэтиэххэ, бодьууста?ыахха баара диэн мунньах аайы абакка?а этинэллэр да, ?лэ?иттэр кыамматтар.

Ньээ?кэ хамна?а быыкаа, ол да и?ин у?уннук тохтоон, олохтоохтук санаатын ууран ?лэлиэн ба?алаах а?ыйах. Арай Аанчыкка табыгастаахха дылы. Ылар харчыта а?ылыгар тып курдук тиийэр. Уопсайа босхо, к?н?с ?лэтигэр чэйдиир. Быстахха кэлбиттэр эн хайдахтаах да этиигэр-??рэтиигэр кы?амматтар, а?ыйах кэм?э хамнастарын толуйдулар да, туох да иэ?э суох т?тт?р? ыстаналлар.

Ардыгар медик буолаары сылдьар устудьуоннары а?алаллар. Олор хантан ньээ?кэ буолуохтарай, ?рд?нэн-аннынан сууйан-тараан хайдах тутары-хабары билсэллэр эрэ, с?ннь?нэн ыарыыны интэриэ?иргиир буолан, сытар о?о?о ымманыйбаттар.

Оттон Аанчык ?лэтин на?аа с?б?л??р. Соро?ор, солбу?ар ньээ?кэ кэллэ?инэ да, тардыллан, арыый иллэ?сийбиччэ, ыалдьар о?олор хосторугар баран анаан бодьууста?ар идэлээх. Саха буоллун, нуучча буоллун, омук буоллун, наар сахалыы ту?аайан са?арар, кэпсэтэ сатыыр, ыллыыр, утуу-субуу барыларын к?т???тэлиир. Сытааччылар эрэйдээхтэр соро?ор кырдьык да билэр курдук туттаахтыыллар. Аанчык ата?ын тыа?ын истээт, ах бараллар уонна кинилэргэ тиийэрин к??тэр курдук и?ийэ т??ээхтииллэр. Оччо?о кыыс иккилии о?ону уйаларыттан ылан т????гэр ыга куу?ан т?нн?ккэ чуга?ата а?алар. Сырдык буоллун, хара?а буоллун, туох да ситимэ суох а?аар кырыытыттан и?ирдьэни-та?ырдьаны, ки?ини-с????н?, ыты-ку?у арааран кэпсээбитинэн барар…

Манна киириэ?иттэн и?игэр кистээн иитиэхтиир биир ыралаах. Ха?ан эрэ кини ??рэнэн, идэлэнэн, хамна?а ?рдээтэ?инэ, ту?унан дьиэлэниэ уонна булгуччу мантан биир эмэ эрэйдээ?и иитэ ылыа?а. Ол о?отун онноо?ор хайдах эрэ хара?ар к?р?н ыларга дылы. Эмиэ да дьиибэтэ баар, кыыс ха?ан эрэ кэргэн барыахтаа?ын ту?унан то?о санаабата?а буолла, ыал буолла?ына бэйэтэ о?олонуохтаа?ын эмиэ учуоттаабатах дии.

Аанчык итинник араа?ы эрийэн-буруйан, быстах-остох булкуйан-тэлкийэн у?уннук санаабытыттан илистэ бы?ыытыйда, оргууй ???э тыынна. Оо, санаа диэн т?гэ?э дири?иэн, сыыйыллара т?ргэниэн! Уопсайыттан ?лэтигэр диэри, омуннаатахха, баара-суо?а икки хаамыы. Ол икки ардыгар санаата ыраа?ынан да «айаннатан» оонньоколоон ылла?а ???. Барыта иэйииттэн са?аламмыта ээ. Ийэ буолар ??р??ттэн, кистэлэ? дьолтон уонна… со?отох буолбатах долгуйууттан. Ол и?ин, ха?ан эрэ ылыахтаах о?отугар ту?аайан оргууй а?ай: «Чыычаах, тохтуу т????хп?т, бастаан о?олонуохпут, онтон эйигин син биир ылыахпыт», – диэн бэйэтэ эрэ истэрин курдук сибигинэйдэ.

Кыыс ?лэтигэр кэлээт, муус ма?ан халаатын кэттэ, эмиэ оннук туналыйбыт халпаа?ын оройугар уурунна, кэтэ?эр ыга тардан баанна. Сиэркилэ?э кини иннигэр атын Аанчык турар. Уулусса?а буоллар на?аа оннук ки?и хара?ар быра?ыллыа суох эбит да, ма?ан халаат кими ба?арар олус тупсарар. Кини симиттибиттии туттубут сэмэй ба?айы ыраас сэбэрэтинээ?эр бы?ыыта-та?аата ордук уурбут-туппут курдук. Орто у?уо?ар с?р?-с?п сип-синньигэс бииллээх, к?б?с-к?н? атахтардаах. Онуоха эбии илиитинэн ?лэлиир кыыс имигэс санныларыгар дь??рэлии нарын илиилэрэ харахха чуо быра?ыллаллар. Хамсаныыта имэрийэн эрэр курдук сэрэхтээх, на?аа намчы буолан, о?о эйгэтигэр айыл?аттан сыста?ас буоларга анаммыкка дылы. К?лэн мичийдэ?инэ сирэйдиин сандаарыс гынар ис киирбэх м?сс??нэ ки?и эрэ хара?ар чуо быра?ылларын бэйэтэ сэрэйээхтээбэт…

Былырыын бачча?а дойдутугар этэ. А?ата суох буолбут кэмин саныырыгар на?аа ыарахан, ол и?ин ха?ан да о?уо суох чинчилээх баа?ы тыыппакка, мэлдьи тумна сатыыр. Ордук-хос ыйыталларын эмиэ с?б?лээбэт, судургутук: «Ийэм кырабар ?лб?тэ, бу диэн ?ч?гэйдик да ?йд??б?пп?н. Оттон а?ам былырыын о?олго бараахтаабыта, онон т?г?р?к тулаайахпын», – диэн бы?ыта биэрдэ?инэ, ким да эбии туо?ула?ааччыта суох.

Толялыын билсэллэригэр эмиэ ити курдук эппиттээх. Уол со?уйбута уонна тугу да са?арбата?а. Ол к?нтэн ыла кини кыыска сы?ыана ордук и?ирэх буолбута бы?ыылаа?а. Кинилэр Эргэ Са?а дьылы атаарар са?ана т????? кулууп ??к??т?гэр к?рс?б?ттэрэ. Аанчык онно тиийиитэ со?уччу со?у?а. Бииргэ ?лэлиир кыы?ын кытта таах сынньана таарыйа барсыбыта. Куорат сир ыччата сытыыта дэлэлээх дуо, уоллуун-кыыстыын тибийэн олороллоро. Онтон саллан кыыс муннукка турар остуолга турбаттыы сананан олорбута. Биир бытыылка суок атыыласпытын хоро? от курдук ??н??х пластик туруупканан сыпсырыйа-сыпсырыйа, киэ?эни бы?а анаан ?рдэрэр буруоларын быы?ынан ??к????ттэри одуулаабыта. Чахчы киэптэппитэ, эчикийэ хамсаналлара да э?инин, эрийэн т??эн уустугун. Ол быы?ыгар ?сс? ?р?тэ ыста?ала?ар эбиттэрэ. Бары да маарынныырдык хамсаналлара, онон, сэрэйдэххэ, саамай муодунай ??к?? ?гэнэ бы?ыылаа?а.

Арай, Аанчык ол ту?унан тугу да билбэт. Тыас-уус, дирбиэн-дарбаан ки?ини да кытта кэпсэтиннэриэ суох айылаа?а. Аргыс кыы?а Люба, Аанчыгы барыах диэн аатта?а сатаан баран, до?отторун к?рс?н бииргэ ??к??л?? ыстаммыта. Быы?ыгар кыра хаалаах суоктарын к?рг??м?нэн соппойоллор, араа?а, битийэ сырыттахха итиикэтэ да бэрт буолуо. Олорор ки?иэхэ оннук ?л?гэр сылаас буолбатах да, ??к????ттэр хамсаныыларын к???э сытта?а. Имик-самык уокка ки?и сирэйэ-хара?а дь??ллээн к?ст?бэт. Онуоха эбии ?т?р-?т?р туох эрэ буруотун саба ?рдэрэллэр, оччо?о букатын туман быы?ыгар сылдьар кэриэтэ атын турукка киирэ?ин бы?ыылаах. Ити сыттаах буруоттан тэттэн ордук кыыс аймах ??рэн ыста?ала?а т??эр, к?л??-салыы оргуйан олорор. Чахчы да куорат сир тыаттан атына манна ала-чуо к?ст?р?н с???н, Аанчык кирийиэ?инэн кирийэн, ыраахтан к?р? эрэ олорбута.

Танцпол ураты сэргэх «оло?ун» сонур?аан-дьиктиргээн, барытын сыныйан к?р? олордо?уна, аа?ан и?ээччи уолаттартан биирдэстэрэ, дьо??о ?т?р?ллэн бы?ыылаа?а, Аанчык илиитигэр кэтиллэн, и?э олорор суога остуолга со?отохто килэс гыммыта. Кыыс, со?уйан, бытыылкатын харбаан ылан олордьу уура охсубута. Ити икки ардыгар остуол сирэйиттэн саккыраан тохтубут суок дьууппатын балайда илиппитэ.

Кыыс, онтун тэллэ?ин харбаабытынан, ойон турбута. Хайыан да билбэккэ, саатар тэбэнээри дуу н?р?йб?т?гэр, арай, илиититтэн ким эрэ харбаан ылбыта. ?рд?к у?уохтаах, кип-киэ? арылыйбыт харахтаах, то?со?ор муруннаах, ???ээ уо?ун ?рд?гэр сип-синньигэс гына са?ардыы бытыгыраабыт бытыктаах, санныгар тиийэ у?ун баттахтаах, ыраас сэбэрэлээх уол о?ото илэ бэйэтинэн турара.

– Кыысчаан, бырастыы гын, ал?ас таарыйдым бы-?ыылаах, – диэн кини кулгаа?ар та?айан обургу со?устук са?арбытыгар, Аанчык долгуйан туох да диэн булбата?а.

Ол икки ардыгар уол ханна эрэ элэс гыммыта. ?р-?т?р буолбата?а, сииктээх салфетканы салыбыраппытынан субу тиийэн кэлбитэ. Онтун Аанчыкка ууммута уонна таарыччы:

– Билсэргэ бэртээхэй т?р??ттэнним бы?ыылаах, эн та?аскын буортулаабыт буруйдаах Толя диэммин, – диэбитэ.

Кыыс к?лб?тэ, букатын да буруйдуур санаата суо?ун биллэрэн эйэргээбитэ, аатын эппитэ. Салгыы сэлэ?иэ?и, ирэ-хоро кэпсэтиэ?и бэрт то?оостоох т?гэн этэ эрээри, дирбийэр-дарбыйар тыас-уус тугу да и?итиннэриэ суох курдуга. Ол сатамньыта суох бала?ыанньаттан иккиэн да саараабыттарын уол урут бэлиэтии к?р?н:

– Аня, та?ырдьа тахсабыт дуо? Манна айдаана бэрт эбит, – диэн тыл кыбыппыта.

Ити, кылгас да буоллар, олус к?нд? киэ?э этэ. Кыы?ы инчэ?эй дьууппалаах барыа? дуо, то?уо? диэн туруорсан, Толя тута таксинан уопсайыгар а?алан биэрбитэ. Сарсын, буруйун суотугар киинэ?э барсарга ы?ырбытын кыыс аккаастаабата?а.