Барыта алҕас этэ…

Виталийы луохтуур наһаа интэриэһиргиирин уол кэнники хайдах эрэ сөбүлээмээри гынна. Туох баар уруккутун-хойуккутун ыйыталаһа сатаан баран, дьахтары кытта сыһыаныгар тиийэ токкоолоспута да баара. Ол барыта кини доруобуйатын бары өттүнэн көрөргө тыын суолталаах үһү. Инньэ гынан, Виталий тулуйа сатыыра, туттунара, толкуйдуура элбээн сытар. Сарсын этиэхтээхтэр: кинини – киһини, ол остуоруйаҕа кэпсииллэринии, дэбигис уларытар-тилиннэрэр кыаллар дуу, суох дуу? Кииҥҥэ эмтээн туһа тахсар дуу, суох дуу? Оо, бу түүнү эрэ тулуйбут киһии-и…

Эдэр луохтуур этиитин кэнниттэн Виталий эмиэ дөйөн сытар. Ама, оннук өргө дуо? Ама, кырдьык дуо? Ама?! Тоҕо да итинник дөбөҥнүк табыллыан ким урут эрдэ эппэтэҕэй? Боростуой да эбит буолбатах дуо?! Саас-сааһынан саныы сатыыр да, уол сүрэҕэ ыалдьыах буолан нэһиилэ сытар. Бэйи эрэ, хайдах этэй? Мааҕын сарсыарда хааһытын сиэт, саҥардыы сытан эрдэҕинэ Питер луохтуура сулбу хааман киирэн кэлбитэ. Доргуччу баҕайы саҥаран, биир тыынынан субуйан субу курдук эппитэ:

– Бэрэбиэркэ көрдөрбүтүнэн, эн эдэриҥ уонна тыын уорганнарыҥ чэгиэннэрин быһыытынан, бу эчэйииҥ сүүс бырыһыан туоратыллар кыахтаах. Ол аата? Аан бастаан хамсыыр кыаххын төннөрөргө икки эпэрээссийэ наада, боростуой эпэрээссийэлэр. Оттон хараххар өссө биир-икки, табыллыбатаҕына үс эпэрээссийэ, ол кэнниттэн саамай уустуга сирэйиҥ чэрдэрин ыраастааһын. Кыаллыан сөп. Биир эрэ ноолоох, салгыы кыра-кыра атын эпэрээссийэлэри, туруккуттан көрөн, корректировка курдук оҥорору аахсыбатахха, тулуйан сытан биһиги килииникэбитигэр кэлимник эмтэннэххинэ, үс сылынан сабыс-саҥа уол буола түһүөххүн сөп… Сөбүлэһэҕин дуо?

Виталий онно тута «дөйбүтэ» уонна билигин да «өйдөнө» илик. Хата, дөйүөн иннинэ ыйытта быһыылааҕа:

– Кырдьык дуо?

Луохтуур күлбүтэ:

– Сымыйанан эмтээри баччалаах сиргэ кэллэҕим дуу?

Виталий Питер килииникэтигэр сыппыта үһүс ыйа. Манна кэлэригэр дьонугар тахса сылдьыбыта уонна кими да сураһары, билсэри боппута, бэйэтэ эрэ биллэрдэҕинэ кэпсэтиэх буолан болдьоспуттара. Дьоно уоллара кытаанаҕын билэр, бачча тухары эппититтэн арахсыбат майгылааҕар үөрэммит буолан, эрэнэ-күүтэ эрэ хаалбыттара.

Виталий манна килииникэҕэ билэр дьоно диэн быраастар эрэ. Эриэккэс дьон диэтэҕиҥ: элэккэйдэрэ, турбуттара-олорбуттара. Барахсаттар, итинник дьон да баар буолан наука сыҕарыйар буоллаҕа. Ол эрээри, дьиктитэ диэн баар, хаһан да кини тус олоҕун ыйыппат идэлээхтэр. Дьиҥэр, киһи-киһи курдук, син дьонноох-сэргэлээх киһини ыйыталлара буоллар, кэпсэтиэх, интэриэһиргиэх эбит да… наар аанньа ким да ити тиэмэни таарыйбат. Ааспыкка эпэрээссийэ кэнниттэн илиилэрэ чахчы тубустулар.

Кыра-кыралаан хачайданан, мокоруон кэриэтэ сынньылыйбыт быччыҥнара санаатыгар тыыннаммыт, сэниэлэммит курдуктар. Араас эрчиллиилэри кумааҕыга ойуулаан биэрбиттэрин тугун да көтүппэккэ оҥорор, дьарыктыыр. Инньэ гынан сиһэ кытта сэниэлэннэ, сыттаҕына сылайбат, турарыгар таах өндөс гынна да хорос гынар буолан ньээҥкэ эмээхсини үөртэ.

Сарсын аны атахтарын оҥоруохтаахтар, ол баҕас таах кыаллар диэн эмээхсин олус бөҕөх. Виталийы хайгыыр, кэмигэр кэпсэтэн кэлэҥҥин атахтаныаҥ буоллаҕа, оннооҕор буолбут эрийэ хаппыт сотолоохтору абырахтыыр идэлээхтэр диэн сэһэргиир кини. Онон буоллаҕына кыаллаа ини.

…Маайыс кыраныысса таһыгар тахсыбыта ыраатта.Үлэтэ олус уустук, онно эбии бу дойду айылҕатыгар үөрэммэккэ эрэйдэннэ эрээри, үксүн хонтуоратыгар сылдьар, аралдьыйар дьарыктаах буолан, өссө наһаа тууйуллубат. Кыыс үлэтэ – наар кумааҕыны кытта эрийсии уонна тылынан кэпсэтии, тылбаас. Икки тус суолталаах үлэ тэҥҥэ бардаҕына – бэрт. Ону баара, сорох күн наар тылбааска баран хааллахха, суруга хаалан хаалар. Оччоҕо түүннэри бүтэрэ сатаан хойукка диэри түбүгүрэр.

Өссө биир куһаҕана – дойдутун кытта бириэмэтэ атын буолан сибээстэһэргэ олус уустук. Үксүн түүн кэпсэтэр. Ол да буоллар, ситэ утуйбатах түүнүн кини аахсыбат, ордук биир суолтан үөрэн сүргэтэ көтөҕүллэн сылдьар. Питертэн үтүө сонун кэллэҕинэ, көтүөн кыната суох буолар. Бэҕэһээ Виталийга өссө биир эпэрээссийэни оҥорбуттар. Хараҕын чөлүгэр түһэрэ сатыахпыт да, көрөрө ыарахан буолсу быһыылаах дииллэр, онон бүгүн биллиэхтээх, хайдах-хайдах буолар. Виталий хаампыта сыл аҥаара буолла. Профессорын уола этэринэн, Виталий үрдүк уҥуохтаах эбит, атахтанаат бэйэтин көрүнэргэ барбыт, омунугар быыстала суох хачайданан, уруккута буолбатах, киппэ көрүҥнэммит диир.

– Если ты у меня красавица, так он подавно красивее тебя, – диэн дьээбэлиир өссө.

Ол аайы Маайыс үөрэн имэ тэтэрэр, анараа уолга хайдах да махтаныан билбэт. Оччоҕо Питер луохтуура уол, туох эрэ толкуйга түспүт киһи курдук, күө-дьаа саҥата тоҕо эрэ соҕотохто уостан хаалар. Маайыс Виталий эмтэниитин төлөбүрүн чөкө, биир да күнү уһаппакка, төлөөн иһэр.

Маннааҕы үлэтин хамнаһа, дьолго, балачча буолан, кини аһыгар-таҥаһыгар холкутук тиийэр. Оттон ол да иһин бу дойдуга сөбүлэһэн кэллэҕэ дии… Дьиэтээҕи дьоно кыыстара манна кэлбит дьиҥ төрүөтүн билбэттэр. Бастаан аккаастаммытыгар ийэтэ сөбүлээбэтэҕэ, сайда сатаабат, иннин көрүммэт туох абааһы оҕотой диэх курдук мөҕүттүбүтэ. Дьоно кыыс чыын-хаан диэҥҥэ наадыйбатын мэлдьи сэмэлииллэрэ, кинилэр итиччэ дьоҕурдаах кыыс хайдах баҕарар үрдүк солоҕо холкутук тиксиэхтээҕин суоттаабыттара ырааппыта эбээт. Онон аны эмискэ барар буолбутугар, дьэ эрэ, кини да буоллар, киһи этэрин ылынна, өйдөөтө дии санаабыттара.

…Бүгүн Виталий олоҕор биир саамай долгутуулаах күн. Бэҕэһээ киэһэттэн аһаабакка сытар. Бүгүн – бүтэһик эпэрээссийэ.

Бу килииникэҕэ сыппыта төрдүс сыла. Кыра-кыра уларыйыылары аахсыбатахха, бука барыта били Дьокуускайга тиийэн кинини көрөн манна аҕалбыт луохтуур эппитин курдук буолла. Ол урут уол дии саныыр этэ буоллаҕа, билигин онтуката, хата, доктор, профессор буолбута ырааппыт киһини кини Владимир Евгеньевич диэн ыҥырар. Көрдөҕүн аайы: «Всё по плану, дружок, держимся и надеемся только на лучшее», – диир идэлээх холку луохтуур бэҕэһээ эмискэ соһутта ээ… Ол кини өйүттэн букатын тахсыбат.

Арай сарсыарда куолутунан киниэхэ киирээт, көрөн-истэн кэпсэтэн баран, тахсаары туран, арай:

– Виталий, а ты с Машей когда разговаривал? – диэн ыйыппата дуо?!

Виталий мух-мах барбыта, соһуйан хараҕын килэччи эрэ көрбүтэ быһыылааҕа. Онтон дьэ өйдөнөн, Владимир Евгеньевич эмиэ саҥата суох тахсан барбыта.

Ити аата тугуй? Кими ыйытар буоллаҕай диэн таайбыта, онтон дьэ сэрэйэ санаабыта. Арба да, ньээҥкэтигэр кэпсээтэ этэ дуу кини тапталын, үс ый сулус оҥостубут кэрэчээн кыыһын туһунан. Ол кыыс кини иэдээннээх мөссүөнүн көрбүтүн тулуйбатаҕа, киниттэн арахпыта, быраҕан барбыта… ыраах. Оттон Виталий кинини – ол сиппэтэх тапталын – дууһатын ырата, санаатын туллуга оҥостубута. Сарсыарда турдар кыыһын санаабытынан уһуктар, киэһэ нухарыйдар эрэ, кини борук-сорук хоһугар умса көрөн олорор Маайыс мөссүөнэ кинини манаан туран утутар… Оннооҕор эпэрээссийэҕэ утуйарыгар кинини саныыр, наркозтан тахсарыгар – Маайыс сырдык сирэйэ субу баар… Виталий онтон хаһан да салгыбат, биир кэлим, улаханнык долгуйбакка ол кэмҥэ көстөн ааспыт сахатын кыыһын күн-түүн суохтуур. Билигин хаардаах Дьокуускайга бэйэтэ Хаарчаана курдук туналыйа сырыттаҕа… Баҕар, кэргэн тахсан оҕо да сиэтэ сылдьара буолуо ээ. Оо, хаарыаны, кыратык да буоллар кыыс олоҕун ыраахтан көрбүт буоллар.

Былырыын дойдутун наһаа ахтыбытыгар дьоно кэлэн барбыттара. Ол кинилэр үһүс сырыылара этэ. Аан бастаан кини атаҕар турбутугар кэлбиттэрэ, онтон сайылаан кэриэтэ күүлэйдээн, уоппускаларыгар олорон барбыттара. Онно Виталий олус сэргэхсийбитэ. Ийэтэ-аҕата уол үлэлиир тэрилтэтигэр махталлара муҥура суох. Оттон Маайыһы ханна баран көрдүөй? Чат диэҥҥэ ол кэнниттэн үктэммэтэҕэ даҕаны. Ол да буоллар, хойутуу, быыс буллар эрэ, күн аайы кэриэтэ Виталий Дьокуускай чатыгар булгуччу киирэр, кими да кытта сэлэспэккэ, кинини көрдүүр… уонна булбат! Умнуллубут таптал эрээри, уостубат таптал диэн ити. Виталий сүрэҕин аҥаара ол кыыстыын ханна эрэ тэйиччи сылдьарга дылы.

Атаҕар туран эрэр уолан уол ымыы оҥостор кыыһа ханна да баара биллибэт. Кини, саатар, Виталий бачча киһитийбитин көрдөр туох эрэ диэ эбитэ буолла? Бука, соһуйуо уонна үөрүө буолуо, баҕар… аны кинини сэҥээрээрэй?

Сарсын сирэйин бүтэһик чэрдэрин суох оҥорор кытаанах эпэрээссийэ түмүгэ биллиэ, онон булгуччу бу бүтэһик кимиини кини тулуйуохтаах. Ол кэнниттэн тугу гынара буолуой? Ээ, ылла да Дьокуускайга Маайыһын көрдүү сүүрүө. Булгуччу була эрэ сатыа. Түбэһиэх хаамыа, көрдүө буоллаҕа. Хас биирдии хонтуораҕа киирэн, хас биирдии киһини сыныйан көрүө! Билигин баҕас туохтан тутуллуой? Ити үс сыллааҕытын курдук босхоҥ буоллаҕай, ама? Бачча атахтаммыт киһи сүүрүө да сүүрүө, көрүө да көрүө… Кини сылдьарыгар дьон наадыйыа да суоҕа, тоҕо диэтэххэ, ким билиэй, кини дьаабы чэрдэрдээх сирэйин саҥалыы оҥорторон сонун сэбэрэлэммитин? Киһи курдук киһи, ким да омнуолуо суоҕа ээ. Ити санаатыттан бэйэтэ да астына дуоһуйан, Виталий нухарыйа быһыытыйда.

…Виталий бу аптаах курдук балыыһаҕа, дьиҥэр улахан институт бастыҥ килииникэтигэр оруобуна түөрт сыл үс ый сытта… Бүгүн кини олоҕор саамай сырдык долгутуулаах күн. Бүгүн кинини ыарыһах испииһэгиттэн таһааран, доруобай киһи аатын төннөрөр өрөгөйдөөх күннэрэ буолуохтаах. Дьиҥэр тустаах уол бэйэтин эрэ иһигэр, дууһатыгар иитиэхтэнэр бырааһынньык. Бу институт иһигэр ити эпэрээссийэ улахан түгэн ахсааныгар киирбэт да быһыылаах. Манна анараа дойдуга бара сыспыттары кытта төннөрөр, аныгылыы ньыма эрэ буолуо дуо, саҥаттан саҥа, ким да тутта илик албастарынан араастаан эмтиир сир эбит. Кини ону бэйэтинэн биллэ. Кытаанах тургутууну тулуйдаҕа. Дьиҥ чахчы эттэххэ, кини ким да билбэтинэн ыраахха ыҥырар сулус курдук оҥостон, үҥэр таҥаратын кэриэтэ кистээн саныыр, сүрэхтиин-быардыын тардыһар кэрэчээн кыыһын мөссүөнэ маннык түмүккэ тиэртэҕэ. Кини мэлдьи иһигэр саныыр, били сордоох күн мирк илимигэр уйдаран киирэн этиһэ олорботоҕо буоллар, бука, кини Маайыһын билсиэ да суоҕа буолуо. Итини этэн эрдэхтэрэ, куһаҕан үчүгэйэ суох буолбат диэн. Быдьар тыллары ыскайдыы олорбут уолга итиччэ үчүгэй кыыс киирбитэ да баар ээ? Тугун дьиктитэй? Кырдьык, баҕар, дьылҕата буолуо ээ. Онон, бу Дьокуускайыгар тиийдэр эрэ, аан бастаан, киһи билбэт киһитэ буолан, үлэтигэр тиийиэ, онтон булгуччу Маайыһын булуоҕа, сибэкки тутуурдаах тиийэн соһутуо. Буоллун, ким да буоллун, баҕар кэргэннээх буоллун, баҕар сарсын да сыбаайбалаары сырыттын, син биир чугаһыа уонна махтал тылларын этиэҕэ.

Маайыс, мин күндү ыраас чыычааҕым, сырдык ымыым, инники кэрэһитим, Эн эрэ баар буолаҥҥын мин бэйэ бодобун тардыннаҕым, олоххо тардыстаҕым, кими эрэ итэҕэйдэҕим, дьол баҕалаах амтанын ыраахтан да сэрэйдэҕим. Миэхэ олоххун бэлэхтээ диэхпин эн тылгын истэ илик буруйдаахпын, бу сыллар усталарыгар мин биир да күнү, биир да чааһы эйигин ахтыбакка аһарбатым эрээри, эн тускунан тугу да билэр кыаҕым суоҕа… Онон, тойонноо мин дьылҕабын, иһит сүрэҕим иэйиитин уонна эн этэргин күүтэбин. Аналым миэнэ Эн дуу? Эбэтэр атын киһи дьолугар анаммыккын, оттон миэхэ, сыччах, быстах кэмҥэ көстөн аастыҥ, миигин эмтээри, киһи оҥороору, кэрэҕэ угуйаары? Барытын тулуйарга бэлэммин, истэргэ-өйдүүргэ бигэтик быһаарынным…

Итинник этэн баран, холкутук төбөтүн төҥкөтүө, сылаастык нөрүйэн Маайыс кэрэчээн иэдэһиттэн сыллаан ылыа, кыыс оҕо ыраас тириитин ураты кэрэ килбик сытын муннунан… билиэ, дууһатынан долгуйа сэрэйиэ. Көр, ол эрэ кэнниттэн ийэлээх аҕатыгар ыстаныа, чугас дьонугар ыалдьыттыа, барыларын көрсөн ахтылҕанын таһаарыа.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.