Барыта алҕас этэ…

Виталий ити туһунан санаабат буола сатыыра, барыта бүгүҥҥүнэн эрэ аастар диэн дьулуһар буолбута, Маайыстыын астына билсэр-кэпсэтэр кэмнэрин кыаҕа баарынан уһата-тарда сатаабыта.

…Ол эрээри, эн бэйэҥ быһаарыныаҥ иннинэ, мэлдьи туох эмэ бүөлүү түһэрин куолутунан, бу да сырыыга… оннук буолбута. «Билигин суунуом, ып-ыраас киһи, Машенькабыныын астыктык да астыктык кэпсэтиэм уонна сылаастык утуйуом», – дии санаан, Виталий ваннаҕа киирбитэ.

Тахсыбыта – айдаарбытынан Аня олорор! Тыаттан киирбит, биир киһи аргыстаах, аһаабыттар, онно эбии оҕотун соһо сылдьар! Били кэпсэтиэх буолбут санаата сонно суураллан, уку-сакы кэлээскэтинэн анньынан тиийэн, Виталий оронугар ыттар, эркин диэки хайыһан саҥата суох сытар уонна: «Оо, таҥара, Маайыс, мааҕын баҕар, даачаҕа барыам диирэ, эрийбэтэр ханны-ык, мин кэпсэтэр кыаҕым суох буоллаҕа», – диэн баар дуу, суох дуу таҥараттан көрдөһө саныыр…

Сарсыарда, били хоммут киһи туруон иннинэ, «саһыла киирбит» Аня киниэхэ чугаһаан, араастаан куолаһын уларыта-уларыта, эриллибитэ:

– Виталий, эн биһикки хаһан ЗАГСка барыахпытый? Тиэтэйиэххэ наада, быйыл ыал буолбуттарга чэпчэтии элбэх буолуо дииллэр, – дии-дии, туох эрэ онно суоҕу элбэҕи кэпсии-кэпсии, күлэн сыһыгыраабыта.

Онуоха Виталий:

– Забудь раз и навсегда, ты мне – никто, и вообще, убирайтесь вон, хватит издеваться! Или вызываю милицию! – диэн, бу тухары саҥарбакка тулуйбут бары абатын таһааран, бэрт кырыктаахтык эппититтэн бэйэтэ да соһуйбута.

Киһи уһукта биэрэн, дьыала куһаҕаннаппытын өйдөөн, хомунар аакка барбыта, оҕо ытаабыта. Онуоха Аня, айаҕын муҥунан алларастыы-алларастыы:

– Ха-ха-ха, айуу, бу да киһи, күллэрдэххин? Бэйи эрэ, арба даҕаны, эн бэйэлээххэ кыргыттар наадыйан эрийэллэр эбит дуу? Уу, киһи да күлүөх, хайа чээкэ эйиэхэ наадыйбытай? Хата, мин онно түбэһэ кэлэр кырасаабысса буоллаҕым, киирээт да, өр толкуйдаабакка, хардаран хаалбытым! Ойоҕунабын диэбитим, өссө ону баара миэхэ оҕо оҥорбут, төрөөрү олоробун диэбитим, доҕор! Дьиҥэр, эн сордоох оҕо да оҥорор кыаҕа суох эрээригин? Оттон, аһынаммын, эр киһи диэммин киэргэттэҕим, балачча баһан соҕус үрдэттэҕим дии?! Онон, ити эрийэр бодуруугаҕын өтөрүнэн көрбөтүҥ буолуо. Аныгы дьахталлар маннык инбэлииккэ тоҕо наадыйдахтарай?! – диэбитигэр, Виталий хараҕа хараҥарбыта, хаһыытыы түһээт, аттыгар баар кинигэни, дьахтары туһулаат, күүһүн муҥунан кыыраппыта.

Ыҥырыллыбатах ыалдьыттара хомунан барбыттара. Оттон илиилэрэ салҕалас буолбут Виталий компьютерыгар чугаһаан, аа-дьуо холбообута, уонна… эрэнэ-эрэйэ, иһигэр бэҕэһээҥҥи таҥаратыттан көрдөһө-ааттаһа, Маайыһын күүппүтэ…

– Онтон салгыытын эн билэҕин… Маайыс эйигин мин… үчүгэйкээн кыыс диэн сэрэйэрим ээ, ол гынан баран… – Виталий наһаа да кэрэҕин диэн тоҕо эрэ тыла тахсыбатаҕа. Ол иһин санаатын быһа эппитэ. – Мин миигин эрийбит-эрэйдээбит дьылҕам оҥоһуутун билэбин. Интернетинэн да балачча хасыһан көрөбүн, миэхэ көмөлөһүөх күүс суох. Мин кими да дьоллуур да, кэрэҕэ сирдиир да кэнэҕэским суох. Кырыымчык нүһэр олохпун кимиэхэ да соҥнообоппун. Ол иһин эйигин, туохха да соруйбакка таах кэпсэтэр доҕор оҥостубутум, ама, албын аатырыа дуо? Биир да түгэҥҥэ эйиэхэ сымыйалыыр санаам суоҕа. Арай, аһыллыбытым дьиктититтэн таайдахпына, эн курдук холку уонна өйдөөх кыыс (уол дьиҥэр «кини мин аттыбар баар буоларыгар наадыйар эбиппин» диэн санаабыта да, хантан миэхэ оннук дьол тосхойуой диэн, таһыгар атыннык эппитэ) кыра да кэмҥэ миэхэ көстөн-кэпсэтэн ааспыккар махтанар эбиппин…

* * *

Маайыс наһаа хараастыбыта, истибитин итэҕэйбэккэ олорбута, уол кэпсээнэ уһунуттан сылайан дуу, биитэр санааҕа түһэн дуу, кини мааҕын үйэҕэ муостаҕа олорунан кэбиспитин да аахайбатаҕа… Виталий, истибит да киһи итэҕэйбэт, ыар билиниитин кыыс сүрэҕэр ыарыылаахтык ылыммыта… Биирдэ өйдөөбүтэ, иккиэн да саҥата суох олороллор эбит. Арай ыйыппакка сүүрэр харах уутун ыраас таммахтара уоллаах кыыс тохтоло суох мускуйар илиилэрин инчэппиттэрэ ырааппыт эбит.

– Маша, миигин бырастыы, кырдьык да, хаартысканан… албыннаабыппар, буруйдаах эбиппин… – уу чуумпуну Виталий кэһиэҕирбит намыһах куолаһа уйгуурдубута.

Иккиэн да онтон соһуйан дьик гыммыттара. Олорбохтуу түһэн баран:

– Тыый, туох диэтэҥий, оттон бэйэлээх бэйэҥ киэннэрэ буоллаҕа эбээт. Эн ыыппатаҕыҥ буоллар, мин эн уруккугун хантан билиэ этимий? – диэн Маайыс уоскута сатаабыта.

Виталий киниттэн тугу эрэ эрэйэргэ-күүтэргэ дылыта да, кыыс атыны тугу да саҥарбатаҕа, ордук-хос ыйыппатаҕа да, сураспатаҕа да…

– Виталий, мин… сотору Питердиибин ээ… син балачча буоларым буолуо, – диэбитэ арай кини тыІаабыт чуумпуну быһа түһэн.

Бүттэхпит ити. Оо, тугун баҕас куһаҕанай? Кыыс бардаҕа, кинини умуннаҕа. Субу көрөөт, аны кинини хаһан да көрсүбэт аналлааҕа эрдэттэн ыйыллыбыт эбит. Виталий туох баар күүһүн мунньунан мичээрдээбитэ буола сатаабыта, төбөтүн кэҕиҥнэппитэ.

…Кыыс тоҕо эрэ дьиктитик иһийбитэ. Уу чуумпу нүһэрдик ыгылыппыта. Виталий: «…Манан мин дьолум ирээтэ бүттэҕэ, кэрэчээн Маайыһым, быраһаай… Оо, ол иһин даа, маннык кэрэ кыысчаан, ама да, мин курдук эрэннэрэрэ суохха, ырата мэлийбиккэ, кэскилэ кэхтибиккэ кэлэн көстүбүтэ да махтал ини…» – диэн иһигэр кытаанахтык саныы олорбута, сырдыгы көрдөрөр соҕотох хараҕын быыллаах муостаҕа туһулаабыта, сибилигин көрбүт нарын мөссүөнүн өйүгэр хатыы сатыырдыы, илиитинэн сүүһүн саба туттубута.

Оттон Маайыс, көрдөххө тоҥкуруун курдуга эрээри, эмиэ да элбэҕи эргитэ саныы олорбута…

…Бу баччалаах бэйэтэ, куба курдук куоҕайан тахсыар диэри, сибэкки кэриэтэ көрдөх аайы тыллан иһэр кыыһы, дьиҥэр элбэх уол тастан-кырыыттан сэҥээрэ көрөрө. Ол эрээри кыыс кэрэтиттэн саллан-чаҕыйан дуу, атынтан туохтан эрэ тардыстан дуу, киниэхэ чугаһааччы дэҥҥэ баар буолара. Оччоҕо Маайыс ордук-хос эйэҥкэлэспэккэ утарытынан баары баарынан сэһэргэһэрэ уонна… ол онон умнуллара… Кинини кэргэн кэл, таптыыбын диэбит икки киһи баара, олор иккиэн Питергэ этилэр, биирдэрэ – олус бэртээхэй бииргэ үөрэммит нуучча уола, иккиһэ – саха аатырар эрээри, бааһынай бастыҥа, куорат уола. Иккиэннэрин да киһи быһыытынан кыыс үрдүктүк сыаналыыра эрээри, онтон атын кини өйүгэр-санаатыгар туох да суоҕа. Ол иһин көннөрү, холку баҕайытык күлэн кэбиһитэлээбитэ, кинилэр аналлара буолбатаҕын кыаҕа тиийэринэн быһаара сатаан санаатын аһаҕастык этитэлээбитэ.

Оттон манна төрөөбүт дойдутугар кэлиэҕиттэн, хата, кыргыттар элбэхтик иҥээҥнииллэр, араастаан таҥас-сап моһуонун, муода хаамыытын туһунан туоһулаһар идэлээхтэр, онно-манна чэччийиэх диэн ыҥырааччылар да, ол Маайыс санаатын хоту буолбатах этэ. Кини ордук-хос көрүлээһини, бириэмэни сүүйэр таах сырыыны уруккуттан да утарара. Ол оннугар кинигэтин ордороро, библиотеканы манаан, онтон сонун таһаарыылары сурунан ылара. Дьонугар сыстаҕас буолан, бииргэ сырыылартан ураты, атас-доҕор дии-дии ыстаҥалыыр ыарыы киниэхэ төрүкү да суоҕа. Ону баара, бу мирк диэҥҥэ дьиктитик ыллардаҕа. Тоҕо эрэ Виталийы, наһаа уһуннук күүппүт курдук, олус түргэнник уонна дьикти баҕайытык бэйэтигэр чугастык ылыммыта… Кинилэр кэпсэтэр уһун киэһэлэрэ, сөбүлээн суруйсар истиҥ чаттара… кыыс санаатыгар туохтааҕар да күндү этэ… Хомойуох иһин… бу барыта «ааспыта» диэн өйдөбүлгэ тиксиэх муҥай?!

Маайыс санаатыгар, аны Виталий кинини чугаһатыа суоҕа, «албыннаабытын» буруй оҥостон бэйэтин дууһатын кэбийиэ… уонна миигин тэйитэр былааннаах эбит, ол иһин да бу ыҥырдаҕа диэн наһаа хомойбута… Таптыыбын диир кыаҕа суоҕа, аһынабын диирэ, тыыннаах киһиэхэ, аньыыта да бэрт буоллаҕа. Таптал туһунан саныыр да бобуулаах курдуга, кими сымыйалыаҥый? Ситэри билбэтэх, сирэй көрсүбэтэх киһигин тута итинник үрдүктүк сыаналааһын, дьиҥэр, бэйэни албыннаныы буоллаҕа. Ол да буоллар, кыыс сүрэҕэ уолга аһынар икки, харыһыйар икки былаастаах тардыһар курдуга. Туох эрэ үтүөнү оҥорон, бу уол олоҕун сырдата түһүөх баҕа санааҕа куустаран кыыс им-дьим олорбута. Кини мааҕын уолу көрөөт, оннооҕор куттаммытын да сатаан өйдөөбөтөҕө, өһүргэммэтэҕэ. Ийэ оҕотун харыһыйар, сүрэҕэр ыксары ыга кууһан көмүскүүр иэйиитигэр маарынныыр туох эрэ дьикти баҕайытык кинини хам тутан долгуппута. Сүүрэн тиийэн кууһан ылаат, уол баастаах-чэрдээх дьаабы сирэйин уоскутан ууруон, салыннар даҕаны сыллаан ылыах санаа хаста да көтөн түспүтэ.

Ол эрээри Маайыс инньэ гынар кыаҕа суоҕа, кини хаһан да уолга сыстыбатах, буолаары буолан эр дьоҥҥо чугаһаабатах туҥуй-сэмэй майгыта кинини көстүбэт ситиинэн ыга баайбыта. Ол оннугар кыыс өйүгэр уол кэпсээнэ ыраахтан дуораан курдук иһиллибитэ, дьылҕа кытаанах кыһарыйыыта кини тута… сөбүлүү көрбүт (дьиҥэр, истибит, аахпыт буоллаҕа ини?) Виталигын самнарбытыттан курутуйбута уонна ону кытта тэҥҥэ атыны санаабыта. «Миигин хайгыыр профессор уола баара, наһаа сэҥээрэр буолара… абам эбит, билсэ барарым дуу, хайдах да быһаарыллыбат боппуруос диэн суох, мин булгуччу ыйыталаһыам, билиэм… уонна Виталийга көмөлөһүөм…»

Маайыс оргууйдук төбөтүн көтөҕөн уол диэки көрбүтэ, анарааҥҥыта кыыстан куотар курдук илиитинэн бүөлүү туппут хараҕын кистээбит этэ уонна уол диэҕи итэҕэппэт кыырыктыйбыт баттахтар дьикти баҕайытык, «тоойуом, бу эн аналыҥ буолбатах, ааны сабан бар, уһаама» диэхтии, сааһа-наара суох ыһыллан, кулгааҕын кэннигэр мустубут этилэрэ. Кыыс, тугун дьиибэтэй диэн мунаара көрбүтэ да, сылаас тыыны билбэтэх, өлбүтү санатар тымныы баттахтар тугу да саҥарар кыахтара суоҕа…

Кини турбута. Уол хамсаабатаҕа. Кыыс аан диэки баран иһэн:

– Виталий, мин бу эргин кэллэрбин эрэ билсэ сылдьыам, – диэн, хоргуппаттын эрэ диэбит курдук, олуона соҕустук тыл көтөхпүтэ.

Киһи сүр ыараханнык үөһэ тыыммыта уонна:

– Бэркэ сылдьаар, наадаҕын ситиһээр, – диэн аат эрэ харата, уларыйан хаалбыт кэһиэхтээх куолаһынан хардарбыта уонна илиитинэн хайдах эрэ сүүһүн дуу, оройун дуу таарыйарыгар… били кыырыктыйбыт баттах… хамсыырга дылы гыммыта.

Маайыс харахтара кэҥээбитэ: хайдах хайдаҕый диэн өссө эбии бутуллубута уонна төттөрү уолга чугаһаан кэлбитэ. Онуоха биирэ эмискэ:

– Чугаһаама! Барар сиргэр бар! – диэн хаҕыстык соруйардыы саҥарбыта.

Кыыс дьик гына тохтуу түспүтэ, онтон эргиллэ биэрбитэ да, хобулугунан тоһугураан тахсан барбыта.

Барда-аа!.. Бүттэҕим… аны кэлбэт! Оо, таҥаралара диэн ханна эбитэй, көмөлөспөт да буолан…

– …Абыранаахтыыр ээ… – диэн Виталя абаккатыттан кимҥэ да туһаайбыта биллибэттик саҥа аллайбыта, сутуруктарынан кириэһилэтин тоҕоноҕун охсубута уонна икки илиитинэн сирэйин саба туттубута, били баттаҕын туура тарпыта.

Онуоха баттах оннугар килэгир тараҕай төбө килбэс гыммыта, борук-сорук дьиэ иһигэр бу дьулаан соҕус хартыына, дьэ, силигэ сиппитэ… Кырдьыга, бу түгэҥҥэ Маайыс манна суоҕа ордук да курдук этэ.

Онтон ыла нүһэр хараҥа күннэр Виталий сүрэҕин эмэн барбыттара. Оо, күн-дьыл уһаан да биэрээхтиириэн, түүн кэлэн быстыбатыан, сарсыарда уһуктан дьоллооботоҕуон? Уол санаатыгар Маайыс, итиччэ бэйэлээх үлэһит, талбыт курдук талыы көрүҥнээх кыыс, кинини умнубута чуолкай. Сордоох, эриирдээх-бутуурдаах муҥнаах олохтоох эр киһи элээмэтигэр тугу да гынаары наадыйдаҕай! Куһаҕана диэн, кини өйүттэн кыыс тахсан биэрбэтэҕэ. Урут эдэр сылдьан, аһара мэниктээбит түгэнэ да суоҕа ээ, силимнэһиэх курдук сыһыаҥҥа тиийбит доҕордоһуу да суоҕа… Ол да буоллар кини билсэригэр, эр киһитин тобоҕун киэргэтэ, ээ, таптал диэн арааһын көрбүт буоллаҕым, кыыс оҕо кэрэтин-маанытын миигиттэн ордук ким билиэй диэх курдук баһа соҕус киһиргээн да ылааччы этэ.

Дьиҥ иһигэр кини хантан тапталы билээхтиэй? Дьылҕа анаан бэлэх уунара дэҥҥэ буоллаҕа, оннук кэрэ түгэн киниэхэ тосхойо илигинэ ити иэдээн таҕыстаҕа, кини дьылҕатын соҕотохто туора соттоҕо.

* * *

Оттон Маайыс ити кэмҥэ киниттэн, кырдьык да ырааҕа. Били үнүр уолтан бараат, дьиэтигэр ыстаммыта, ыскаапка турар халыҥ паапкалартан биири ойутан таһааран суумкатыгар батары биэрээт, төттөрү үлэтигэр ыстаммыта. Тоҥсуура суох тойонугар киирэн соһуппута, чыыннаах-хааннаах саастаах салайааччы мэлдьи чуолкай кыыс бүгүн хайдах эрэ сирэйэ-хараҕа турбутун бэлиэтии көрөн тугу да саҥарбатаҕа, кыыс этэрин күүтэн көрөн олорбута.

Маайыс тохтоло суох, уруккутунааҕар ураты түргэнник субурутан барбыта:

– Миэхэ командировка наада… Били сыл саҥатыгар миэхэ этиллэ сылдьыбыт бырайыагы оҥорорго сөбүлэһэр эбиппин, хойутаабатах буоллахпына… күн сарсын да көтөргө бэлэммин… – диэбитигэр тойоно соһуйан хаастарын үөһэ диэки ыйаан таһаарбыта уонна:

– Бай, тоойуом, ол аата хайдаҕый? Эн толкуйдаатыҥ дуо, чахчы? Сорудах кырдьык уустук… уонна сатаннаҕына… салгыы кыраныысса таһыгар тахсыылаах ээ… – диэн эмиэ да мунаарбытын биллэрбитэ.

Иһигэр олус үөрбүтэ, ити бырайыак бу кыыска анаабыт курдуга, атын үлэһит кыайымыан сөбө, кини соҕотоҕо да, мүччүрүйбэт сокуон курдук, кылгас кэмҥэ күүскэ үлэлиэн сөбүн ыйа сытара.

Маайыс:

– Мин барытын ыараҥнаттым, өйдүүбүн уонна сөбүлэһэбин, – диэбитэ.

– Оччоҕо сарсыарда көтөҕүн, барыта бэлэм, эйигин онно олохтуохтара, көрсүөхтэрэ, сорудаххын анарааттан истиэҕиҥ, – диэн тойоно тута быһаарбыта.

Ити курдук кыыс Питергэ сонно көтөн кэлбитэ. Бастакы үлэ күнүгэр олус тиэтэйэрин туораттан көрүөхтэрэ диэн дьиксинэ да санаатар, өйө-санаата… урукку билсиилээхтэригэр тиийэ турара.

Маайыс киэһээҥҥэ диэри нэһиилэ тиийбитэ. Јссө күнүс профессорын уолун төлөпүөнүнэн булан үөрбүтэ ааһа илигэ. Бүтээт, буута быстарынан Невскэй проспект арҕаа эҥээригэр элээрбитэ. Онно турар улахан научнай инсти-тут үрдүк кирилиэһигэр күүтэн, уоскуйа сатыы турбута.

Көрсүбэтэхтэрэ ырааппыт эдэр уол чэпчэки баҕайытык ойон кэлэн кыыска илиитин ууммута, сирэйин-хараҕын сыныйан көрбүтэ уонна уруут-уруккуттан таптыыр сахатын кыыһа өссө тупсан, дьиктитик киэркэйэн кини иннигэр турарын итэҕэйбэт курдугун омуннаах соҕустук төлүтэ биэрэн ыһа-тоҕо кэпсээн барбыта. Аттыгар олорооччулар дьиибэргии-сонургуу, ымсыыра да көрбүттэрэ: эдэркээн уоллаах кыыс, арааһа, омук кыыһа буолуо ээ, кыраһыабайа да бэрт эбит, бэртээхэй да паара буолан көстөллөр.

Маайыс дэлби күлбүтэ-үөрбүтэ, харахтара чаҕылыҥнаан, сирэйэ сандааран олороро. Кини саҥата тоҕо эрэ балачча элбээбитин уол дьиктиргээбитэ да, сөбүлүү истибитэ. Буолумуна даҕаны, Маша наһаа сэмэйэ таптыыр уол сыһыана (кини туһугар кэлэн!) доҕордуу өйдөбүлтэн ырааппатыгар саамай улахан биричиинэ дии саныыра. Онон бу сырыыга уол күлүгэр имнэммитэ «хайыы, майгылыын-сигилилиин биллэ да аһыллыбыт дии, баҕар, мин диэки, дьэ, истиҥник көрөөрөй, иэйиибин итэҕэйээрэй» диэн үөрэ түспүтэ.

Кинилэр чугас эрэстэрээҥҥэ киирэн сэһэргэһэ олорбуттара, өөр да өр ааспыттан ыла мунньуллубут сонуннарын ырыппыттара. Сарсын эмиэ көрсүөх буолбуттара, Маайыс көрсүһүү истиҥ киэһэтиттэн дуоһуйа астынан атаартарбыта, уол дьиэтигэр көтүөҕэр кыната эрэ суох дайа турбута…

Оттон ити кэмҥэ Виталий ыалдьыбыта… Туоҕа да буолара биллибэтэ эрээри, күүскэ ыалдьыбыта. Быраас кэлэн, мэлдьи аныыр эмин саҥата суох суруйбута уонна… ханна эрэ баран сынньаннаргын диэн си буолуохтааҕар сүбэлээн көрбүтэ…

Ол эрээри Виталий ханна да барарга санамматаҕа, кини ыарыыта биллэрэ. Мэлдьи кыаммат курдук турук, төбө ыарыыта, харах ыарыыта, көҕүс хайдыах курдук ыарахан сүгэһэр сытара кинини дьулаппата, үөрэнэн да хаалбыта. Арай бу сырыыга тыынара ыараабыта, ону даҕаны ахсарбат буола сатаабыта. Эдэр эрээри, эмэҕирбит эмээхсин доруобуйатынааҕар лаппа айгыраабыт туруктаах, санаата кэлбэт, саҥаны кэрэхсээбэт, туох эрэ хаа иһигэр сытар үөннүү, күнү-түүнү эрэ кэтэһэр киһи сордоох дьылҕа тугу аныырын кэтэһэр эрэ курдуга, атыҥҥа наадыйбата.

Дьиҥэр кини аҕыйах да кэмҥэ ыар ыарыытын умна быһыытыйбыт курдуга. Ардыгар санаан ылара: баҕар, маннык куруук бэйэ бодотун тардына соҕус сырыттаҕына, (били Маайыстыын сэлэһэр кэмчи да кэмнэригэр) аны алҕас арыый үтүөрүө эбитэ дуу? Ол эрээри кини билэрэ: үтүөрэр да күнүгэр кириэһилэттэн турбат, босхоҥ кэриэтэ дьүһүн-бодо кэбилэммит киһитэ инникигэ эрэлэ суоҕа чуолкай! Ама да, остуоруйаҕа дылы, ким кинини кэлэн, аптаах ууга оройунан уган ороон таһаарарыгар харахтыын көрөр, сирэйдиин тупсар, илиилиин-атахтыын хамсыыр буолуой?! Сымыйата биллэр.

Ыы, дьэ, Маша кыыс ханна эрэ сырыттаҕай… Биирдэ эмэ санаан ааһара дуу, кинини? Саатар, соһуйбут түгэнин сөҕөн өйдөөн да кэлиэ буолуо ээ? Ол эрээри тоҕо да кинини санаахтыай? Бу ынырыгы умуннарбын эрэ диир иниэ?

Итинник араас санааттан Виталий бэйэтэ да билбэтинэн илиилэрин тарбахтара таһыгырыахтарыгар диэри ыгыта тутара, биир бэйэтэ бүтүннүү күүрэн, сымыһаҕын ытырара уонна… көмүскэл көрдөөбүттүү, көмүскэтиттэн мөлбөһөн, кэмчи харах уута биир-биир сүрэҕэлдьээбиттии бытааннык таммалыыра.

Оттон Маайыс күн аайы профессор уолуттан арахпат буолбута. Үлэтэ (ол аата куораттан анаан ыыппыт улахан сорудахтара) бастаан утаа билсиһии курдук буолан чэпчэкитин билэрэ, ол иһин аҕыйах күҥҥэ иллэҥнээҕин кыыс туһанан хааларга суоттаммыта. Бу сотору – өскөтүн кинини араас тестэринэн, кэпсэтиилэринэн сөбүлээтэхтэринэ – ыраах ыытыахтара, оччоҕо бу куоракка өтөрүнэн кэлбэт кутталланар. Онуоха диэри кини ситиһиэхтээх дьыалата баһаама. Аан бастакы – профессор уолун «иннин ылыы» этэ…

Биһиги кыыспыт күлэн-үөрэн эргичиҥнээтэҕинэ уолан киһини уутун аралдьытар гына уларыйар эбит. Ону таһынан өссө үөрбүтэ-көппүтэ таһыгар соҕус уонна санаата хараҕар суруллар уратылаах омук буолан, нуучча уола табыллыбыта туораттан да көстөрө. Кини Машеньканы өрдөөҕүттэн билэрэ да диэххэ сөбө. Бу ураты ыраас, килбик уонна наһаа билиигэ дьоҕурдаах, үрдүккэ тардыһыылаах кыыс уол көрөн турдаҕына сиппит курдуга. Аҕата оҕонньор уу иһэ-иһэ хайгыыра. Кини студеннарыттан, саатар, аҥаардара Машенька курдук өйдөөхтөрө буоллар, профессор букатын да үлэлээбэккэ, олор научнай үлэлэрин көрө-көрө килиэптээн олорор кыахтаныа эбитэ буолуо… Ону баара, олоххо оннук хаһан да буолбат. Машенькалар биирдэр-иккилэр эрэ. Хаһан эрэ Дьокуускайтан кэлэ сылдьар үөлээннээҕэр: «Эдэр ыччаты сэнээмэҥ, билигин да бэрдэриилээх оҕолордоох дьоллоох омуккут, кытаатан ону мүччү эрэ тутумаҥ, харыстааҥ. Инникигитин салайсыахтаах кыахтаах бэйэлээх биир кыыс оҕо ити сылдьар», – диэн этэн турар. Ону анарааҥҥыта туох диэн сыаналаабытын билбэт. Оттон уола, Маша күн-түүн ситэн-хотон, тупсан истэҕин аайы хараҕа уоттаммытын, тэҥнээҕин курдук барыны кэпсэтэрин эмиэ да сэҥээрэ, эмиэ да сонньуйа көрөрө… Профессор санаатыгар кыыс хаһан да нуучча уолугар кэргэн барыа суоҕа, тоҕо эрэ оннук көрүҥнээх. Оттон уол буоллаҕына, элбэх дьахтарга сыҥаламмат чинчилээх. Ити хоту дойду кыыһын көрбүтүнэн хааллаҕына, биир институттан тахсыбакка үйэтин моҥуур кутталлаах…Ону көрө-билэ сылдьар кырдьаҕас аҕа хайыай, оҕотун ытыктыыра, таптыыра бэрт, ол иһин уол тус олоҕор хаһан да кыбытык буолан кыттыспат санаалааҕа.

Маайыс бүгүн эмиэ киэһэриитэ уол үлэтин таһыгар баар буолбута. Бу сырыыга кинилэр теплоходунан хатааһылыы барбыттара… Кыыс сирэйэ-хараҕа олус турбут көрүҥнээҕэ. Сотору ыраах үлэҕэ барарын эппитигэр уол күп-күөх харахтара толбоннура, хараІара түстүлэр, хайдах эрэ санаарҕаабыт курдук буолла. Онтон кыыс, күлэн мичийээт, уолтан биир улахан көрдөһүүлээҕин эттэ:

– Эн институккар ылан көрүөҥ суоҕа дуо… Биир эдэр киһи баар, мин ырааҕынан аймаҕым… Сүрдээх ыарахан майгылаах, ылыныа да биллибэт эрээри, ийэм көрдөспүтүн аанньа ыйытабын… Сирэйэ-хараҕа оһоллоох, илиитэ-атаҕа ситэри хамсаабат. Саамай куһаҕана олоххо эрэлин сүтэрбит… Эмтэниэн баҕарбат…

– Ону ким көрүөй? Эмтэнэр кэмигэр ким сибээстэһэрий? – диэтэ уол.

– Мин кэлэ-бара эйигиттэн эрэ сураһыахпын сөп, дьонун чугаһаппат, онон кимэ да суох, – диэтэ Маайыс. – Төлөбүрүн мин дьонум уйунуохтара, мин ааппыттан счекка түһүө, – диэн быһаарда.

Профессор уола мунааран турбахтаата эрээри, иһигэр, арааһа, барыны эргиттэ быһыылаах:

– Машенька, это просто так не делается, дело времени, не могу дать гарантий что всё наладится, надо ведь осмотреть насколько его состояние серьёзно, и на что можно расчитывать… Ты меня понимаешь? – диэтэ сэрэнэн.

Кыыс үөрдэ, бачча бэйэлээх, сылы сыллата уочараттыыр ыарыһахтардаах, үлүгэрдээх улахан суолталаах уонна кыахтаах, дойдуга соҕотох килииникэ сүрүн бырааһа син ылыныах курдук эттэ, быһа аккаастаабата.

Кинилэр киэһэни быһа кэпсэттилэр. Кыыс ис-иһиттэн олус долгуйан туран, Виталий остуоруйатын кыаҕа баарынан кэпсээтэ. Туох эмэ эрэл кыыма баар буолуох буоллаҕына, көмөлөһөр кыахтаах бу эрэ институт килииникэтэ баарын уонна онно бигэ эрэнэрин эттэ.

Уол, кыра оҕо үһү дуо, тута өйдөөтө… Машенька аймаҕа буолбатах ээ, кини таптыыр кыыһа аймахтаһыан баҕарар киһилээх эбит, онтуката иэдээҥҥэ түбэспит… Оо, оттон кини буоллаҕына, Маша, кэрэчээн саха кыыһа Машенька, кинини санаан, истиҥник ахтан кэлбит диэн бэйэтин албыннана санаахтаабыта да баара… Бу хаһан да чугастык сыһыаннаспатах уоллаах кыыс икки ардыларыгар аҥаардастыы астынар уол иэйиитэ кыыска туох да кыымы сахпатаҕыттан кини, кырдьыга, сүрдээҕин хомойбута, сүрэҕэр ыттарбыта эрээри:

– Конечно, моя милая Машенька, ради тебя я пойду на все… Я понимаю, ты нашла себе человека, который достоин твоих рук… Я правильно понял? А почему… коли ты любишь его, тебе мешают его увечья? – диэн эмискэ ыйыппытыгар кыыс соһуйан ах барда.

– Мин буолбатах… кини миигин чугаһатыа суоҕа, кытаанах уол… – эрэ диэтэ Маайыс уонна түҥнэри хайыста… уһун кыламаннарыгар ыйанан хараҕын уута бычалыйда.

Профессор уола сөбүлэннэ. Иһигэр санаата: «Көрөн иһиллиэ. Сорохтор үчүгэй буолаат, санаалара уларыйааччы. Мин сэттэ сыл Машаны таптаатым, оттон анараа киһини көрүөхпүт, кини таптала дуу, миэнэ дуу. Хайабыт киэнэ күүстээҕин…»

Биир сарсыарда Виталий ситэ уһукта да илигинэ, төлөпүөн тыаһа тырылыы түстэ. Үлэтиттэн эрийэллэр. Профсоюз хотуна кэлиэх буолла. Уол туох эрэ бырааһынньыгы умуннаҕым дуу, хайдах буолан билиннэхтэрэй диэн мунаарда. Киниэхэ профсоюз көмөтө улахан эрээри, дьону кытта тэҥҥэ сылдьыбат буолан алтыһыыта кыра.

Виталий туран суунна-тараанна, били кыырыктыйбыт паригын саба уурунна, аһаабыта буолла. Сотору буолаат, мэлдьи биллэр-көстөр, киниэхэ кэлээччи бэрэссэдээтэл дьахтары кытта биир билбэт киһитэ киирэн кэллилэр.

Били үнүрүүн эмп анаабыт бырааһа Виталийы санаторийга ыыта сатааҥ диэн үлэтин салалтатыгар төлөпүөннүү сылдьыбыт. Ону профсоюзка мунньахтаан баран, Санкт-Петербурга баар киһини чэбдигирдэр килииникэҕэ эмтэтэ ыытарга диэн быһаарбыттар. Ороскуотун барытын тэрилтэ уйунар. Соһуйан хаалбыт Виталий туох да диэн булбата. Кини интернетинэн ол килииникэни кытта сибээстээх. Бастатан туран, онно уочарат. Иккиһинэн, хас биирдии көрүү-истии, оннооҕор бэрэбиэркэлиир да сеанс, улахан харчы төлөбүрдээх. Кини ону үйэлээх сааһыгар да төлүүрэ саарбах. Үсүһүнэн, өссө киниэхэ туһалыа эрэ, суох эрэ…

– Эн харчытыгар санаарҕаама, биһиги бэйэбит ону төлүүбүт, төһө да буоллун, рекламаттан үппүт киирэ турар, онон ким эрэ туһатыгар барыахтаах эбиискэни көҕүрэтэбин диэмэ, – диэтэ билбэт киһитэ холкутук.

– Оттон… баҕар, оннугун оннук буолуо эрээри, ол миэхэ туһалыырын саарбаҕалыыбын… – диэтэ уол кырдьыгынан.

– Ол туһунан боппуруос, нэдиэлэ бүтүүтэ манна оннооҕу профессор таарыйыахтаах, биһиги кинини көрдө-һөн эйигин приёмҥа суруйуохпут, онтон көстөн иһиэ… – диэтэ үөрэ түспүт дьахтар.

Кинилэр кэннилэриттэн Виталий дөйбүт курдук өр олордо. Мааҕын үлэтин дьоно эппит сонуннара төбөтүттэн тоҕо эрэ тахсыбат. Киниэхэ сотору-сотору үлэтин хайҕаан эрийээччилэр, хайдахтаах да сорудаҕы уол син биир кыайарын билиммиттэрэ ыраатта эрээри, кини ардыгар баҕас «инбэлиит эрээри кыайбыт» дииллэр быһыылаах диэн өссө өһүргэнэ санааччы. Ол да иһин бу сырыыга эмиэ ол тоҕо наһаа күндүргэтэн киниэхэ эрэ итинник, сыаната биллибэт улахан өҥөнү босхо туһаайдахтарай диэх санаа үүйэ-хаайа тутта. Кыратык да туһаммыт киһи куһаҕана суох буолуо эбит ээ диэн эмиэ да ымсыырар… Ол эрээри, били эбээтэ хаһан эрэ этэринии: «Ээ, мин диэхтээн, кэнним уһаабыт, инним кылгаабыт эрэйдээх», – диэн эмиэ баҕарталыыр…

Итинтэн ыла түүн түһүүр идэлэннэ…

Арай түһээтэҕинэ, уруккутун курдук чэпчэки баҕайытык ыстанан туран балыыһа кирилиэһиттэн аллара ыстанар, иннин хоту сүүрэр, сылаас тыал иэдэстэрин ил гынан ааһар. Киниэхэ утары Маша сүүрэн иһэр! Кыыс үрдүк эрээри, олус чэпчэкитик туттар, атахтара салгыҥҥа уйдарыах курдук дайаллар… Виталий куттанар, бай, аны кини мин сирэйбин көрүө, уол сонно саба туттар, арай илиитин иминэн бигээбитэ, харахтара орун-оннуларыгар, ханан да иэдэстэригэр чэр диэн суох… Илиитин ыытан кэбиспитэ – Маша кинини көрөн турар, мичээрдиир уонна илиитин уунар… Уол сүрэҕэ мөҕүл гынар, кыыска саба түһэр, иэдэһин кыыс нарын иэдэһигэр даҕайаары төҥкөйөн эрдэҕинэ… туох эрэ ыйылаабыт хатан тыас тула аймана түһэр…

Уһуктан кэлбитэ… ааҥҥа ким эрэ кэлэн чуорааны чылыгыратан тыаһатар эбит…

Ити сырыыга үлэтин дьоно профессоры дьиэтигэр аҕалбыттара. Ыарыһаҕы болҕойон-сыныйан көрөөт, туома күн аҥаара токкоолоһон, иҥэн-тоҥон ыйыталаһан баран, профессор Дьокуускайдааҕы киини кытта кэпсэтэн, онно салгыы көрүөх буолан тута кэпсэппитэ. Ол иһин Виталий манна киирбитэ үс хонно. Араастаан да анализтыыллар эбит диэн сөҕөр, Питер киһитэ бырыынчыга да бэрт эбит дэһэллэрин кулгааҕын уһугунан иһиттэ. Эдэр баҕайы эрээри, кытаанах соҕус, ордук-хос элбэх саҥата суох киһи урукку-хойукку, өлүөр эрдэҕинээҕи хаартыскатын бөҕө хомуйтарда. Уол ыксаан сороҕун тыаттан дьонуттан ылларда. Түрүлүөнү тарда сатаабатар да, хас да сиргэ иһиллэн, уу чуумпуну аннынан кини дьылҕатын таайа сатааччылар син биир балайда буоллулар.