скачать книгу бесплатно
Болма?ан балалы? ша?
Акберен Елгезек
«Болма?ан балалы? ша?» – ?аза? интернет ке?iстiгiнде бестселлерге айнал?ан бiрегей шы?арма. Кiтап балалар мен ?алыптас?ан о?ырман ?ауым?а арнал?ан.
Акберен Елгезек
Болма?ан балалы? ша?
КІРІСПЕ ОРНЫНА
Б?л шы?армамды бала кезiмнен с?йiп о?ы?ан
?аза?ты? ?айталанбас хас жазушысы
Бердiбек Со?па?баевты? рухына ба?ыштаймын
?адiрлi о?ырман!
Сiз о?ы?алы отыр?ан хи?аят – менi? балалы? ша?ым туралы баян.
Б?нда?ы о?и?алар ?иялымнан ту?ан ?анат?а?ты д?ниелер емес, осы жердi? бетiнде, осы елде менi? ша?шадай ?ана басымнан ?ткен шырылда? та?дыр.
Б?л шы?арманы жазуда?ы ма?сатым – екеу.
Бiрiншiсi – мына ?лан?айыр Отанымызды? бiр т?кпiрiнде менiмен та?дырлас бала болса, осы хи?аятты о?ысын. Балалы? ша?ыны? ?р к?нi ауыр ?тiп жатса, б?л к?йзелiске толы к?ндердi? ?тетiнiн бiлсiн. Алда оны тек с?улелi, шуа?ты к?ндер к?тетiнiн ??ынсын. Ол болаша?та же?iмпаз болатынына, ?з та?дырыны? ?ожасы болатынына ш?б?сi болмасын деп жаздым.
Екiншiден, б?л хи?аятты жетiм баланы бауырына басып, т?рбиелеп отыр?ан ?лкендерге арнадым: бала?а мейiрiмдi болы?ыздар, а?айын! Жылы с?здерi?iздi аямай, жылы ?аба? таныты?ыздар жаута?к?з та?дырлар?а!
?л?исса, б?л туындыда аты атал?ан кейiпкерлер – ?мiрде бол?ан ж?не д?л ?азiр сау-саламат ??мыр кешiп жат?ан жа?сы адамдар. Мен осы шы?арманы жазу барысында бiр кейiпкерiмдi жа?сы жа?ынан к?рсетiп, екiншiсiн ?жуалап жамандауды ма?сат еткем жо?. Керiсiнше, басымнан кешкен о?и?аларды, б?лдiршiн кезiмнен жадымда са?тал?ан ?зiк-?зiк естелiктердi ?мiрс?йер ??м ?дебиетс?йер ?ауым?а жеткiзгiм келдi.
?г?р?ки, осы хи?аятта аты атал?ан кейiпкерлердi? ту?ан-туыстарыны?, ??да-жекжаттарыны?, жора-жолдастарыны?, бала-ша?аларыны? намысына тиiп кетсем, ол о?ырмандарымнан алдын-ала кешiрiм с?раймын.
Сонымен, ба?ида?ы кейiпкерлерiме д??а ба?ыштап, тiрiлерiне ?за? ??мыр тiлей отырып, сiздi, ??рметтi о?ырман, менi? балалы? ша?ыма сапар
Бiрiншi б?лiм
?ржарда?ы сары ?рпек
?кем жары? д?ниеден ?тiсiмен, бiз ?ржар?а к?штiк. Алматыда?ы ?йiмiзден ал?анымыз – бар бол?аны екi-?ш шамадан киiм-кешек екен. Соны автобус?а артып алып, шешемнi? т?ркiнiне тартыппыз. ?кемiзден ?шеу ?ал?ан ек. ?лкенiмiз Маржан, а?ам Данышпан ж?не мен.
Б?л ?ай?ылы ??м к?рделi к?ндер менi? есiмде ?лбетте жо?. Жасым бар бол?аны т?ртте ?ана. ?кемнi? т?р-сипаты, кескiн-келбетi, мiнез-??л?ы, ж?рiс-т?рысы туралы жадымда еште?е са?талмапты. Жо?, т?ра т?ры?ыз, ауылда болу керек, ?кем менi к?терiп ап, ат?а мiнгiзiп жат?ан едi. Эверестке шы??ан альпинистей ал?ымыма т?сiнiксiз бiр шатты? сезiмi кептелгенi есiмде. Тек менi к?терген ?уатты ?ол иесiнi? i?iрде к?шкен к?ле?кедей ба?и?а сi?iп, т?р-т?сiнi? к?зiмнен б?л-б?л ?ш?аны жаныма ?атты батады ?азiр. Болды, осы естелiктен ?зге санамда дым жо?. Ба?ытты балалы? ша?ты? барлы? ?мiрдерегi осылай с?ртiлiп ?ал?ан. Бал?ын жанарымыз бен ??ла?ымыз естiп-к?рген ?зге жа?дайлар да ?штi-к?йлi буланып кеткен. Жадымды ?анша ж?лмалап, ?алтарыс-б?лтарыстарын сiлкiлеп к?ргенмен, тас та табылмады. ?кiнiштiсi – осы.
***
Сонымен бiз ?ржар?а к?штiк. Айтпа?шы, Алматыдан ?уелi Ш?бартау?а барып, бауырларын жо?тап, ?ай?ы ж?т?ан к?ллi туыс-ту?андармен ?кемiздi а?ты? сапар?а шы?арып салыппыз. Сол к?ннi? бiрде-бiр мезетi де есте жо? ?ой!
Кейiн Ас?ар (жаны ж?ннатта шал?ы?ыр!) а?ам айтатын: «Данышпан екеуi?дi бейiт басына мен апар?ам. Сен тыныш т?рмай, басы?ды м?шиненi? есiгiне о?дырмай со?ып алды? да, ба?ырып жылады?. Ж?батсам, к?нбейсi? ?ой, к?нбейсi?! Бiр уа?ытта есi?дi жинады? да, к?кемнi? бейiтiне тесiле ?арап т?рып: «Ей, а?алар, неге менi? ?кемдi к?мiп тастады?дар?!» – деп ай?айлап жiбердi?! Ж?ртты? б?рi са?ан ?арай ошарыла ?арап, ж?зiн тайдырып ?кеткен едi. ?лгi с?зден кейiн жасы?ды бiрден тыйды?, бет-ауызы? ендi еште?еге мыз?ымастай сазарды да, ?зi? с?п-суы? боп ?атып ?алды?…» – деп едi. Соны Ас?ар а?ам кейiн мен ержеткенде басын шай?ап отырып бiр-екi рет айт?ан-ды. Бозарып кеттi? ?ой, бiрде?е бiлетiндей деген едi, жары?ты?.
Кiм бiледi, сол кезде менi? бай??с бала ж?регiм бiрде?енi сезген де шы?ар…
?кемiздi? жетiсiнен кейiн шешемнi? т?ркiнiне к?штiк.
Б?рын?ы Семей облысына ?арасты ?ржар – ?зiне аттас ауданны? орталы?ы. ?ысы ?а?а?ан аязды, к?ктемi с?лу, жазы к?ннi? мейiрiмдi н?рына малын?ан, к?зi жемiс-жидекке бай, таби?аты тамаша жер. Бiр барып ?айты?ыздар, ?кiнбейсiздер.
?ржар – ?алы? найман мен керейдi? байыр?ы ??тты мекенi. Шы?ысында Тарба?атайды? т?каппар шы?дары осы бiр с?лу ?лкеге ерекше бiр ас?а?ты? берiп т?ратын. ?ржарда адам баласыны? к??iлдi ?мiр с?руiне Т??iрiм барлы? жа?дайды жасап ?ой?ан.
Бiз осында т?ратын болды?.
«?лкен ?й» деп аталатын ?й – на?ашы ?жем, анамны? ?ш iнiсi, бiр сi?лiсi т?ратын ?араша?ыра?. ?ш на?ашы а?амны? да ендi-ендi ша?ыра? к?терiп жат?ан кезi екен, ?жем зейнет жасына шы??ан кiсi, анамны? сi?лiсi бойжеткен ?ыз едi. Ортасынан кiретiн есiгi, бiрiнен бiрiне кедергiсiз ?те беретiн ?ш б?лмесi бар, ескi, ?зынша ?й. Алдында ?лкен ауласы бар, картоп, с?бiз та?ы бас?а к?к?нiс егiлген ба?шасыны? сыртында жылтылдап ?зен а?ып жатыр. ?зеннi? жа?асы кiшiгiрiм то?ай. Осындай ?о?ыр тiршiлiк кешiп жат?ан а?айынны? ?стiне т?рт кiсi боп бiз кiрдiк.
Б?л ?йдегi ал?аш?ы кезе? т?рт жаста?ы менi? есiмде ?алма?ан екен. Тек кiшкене ес кiре баста?ан ша?та бiлетiнiм: к?ршi-?ола?, туыс-жекжат менi «?ияли бала» деп атайтын. Оны? ?зiндiк себебi де бар едi. ?лкендердi? айтуына ?ара?анда, мен ма?айда?ы т?мам ж?ртты жинап алып, «?зiм бастан кешкен» та??ажайып о?и?аларды баяндайды екем.
Мысалы былай. Бiздей па?ыр?а бас?а планеталар?а шеккен сапарлар жайлы та?ды та??а ?рып, елдi еш шаршатпай ??гiмелеп беру аса ?иын?а со?пайтын. Немесе, сол кездегi КСРО-ны? та?бама?дай басшысы Михаил Горбачевпен ?ткен неше д?ркiн кездесулерiмнi? н?тижелерiнен хабардар ?ылып ж?ру ма?ан б?йым емес едi. Ол ол ма, менi? ??гiмемдi ?ызы?та?ан ?ауым?а ?йдi? ?асында?ы то?айдан кинодан атын жиi еститiн Гитлермен кездесiп, ??гiме со??анымды паш етемiн!
Ж?рт ду к?лiсiп, «айт, айта т?с, айт!» дегендей, менi? «естелiктерiмдi» ты?дау ?шiн ?йiнен арнайы ала шы??ан к?мпит пен пiр?ндiктi жейдемнi? етегiне уыстап т?гедi. ?лгiлердi ауызымды б?лты?датып жеп ал?ан со? (мен де адаммын ?ой!), ш?лдей бастаймын. «??гiмемдi ерте? жал?аймын» деп мiндетсiне тама?ымды кенеп ишара бiлдiруiм м??, жа?ын ма?айда?ы д?кендерден лимонад ?келiнедi. Б?л кезде па?ыры?ызды? ?иялына жары?ты? ?зi жете алмай шексiз ке?iстiкте жыландай иреле?деп алас?ратын ?ой! «Тархун» ?келiнсе (сол кезде ол лимонадтан ?ымбатыра? т?ратын), мен, с?зсiз, жа?а, ты? «естелiктерiме» к?шем.
«Тархунны?» т?ттi д?мiнен хабар берген жасыл шиша ма?ан к?дiмгiдей шабыт сыйлайтын. К?к шишаны? «пышшш!» етiп ашыл?ан дыбысы бiздi? сана?а «анабiр ??гiменi баста» деп белгi беретiндей.
«Та?ы не айтар екен?» деп ауызы а??иып ?арап т?р?ан а? ж?рек а?айын?а сол с?тте к?зiммен к?рiп, ?з тiлiнде тiлдескен ?ар адамы туралы ?ызы?ты ертегiмдi бастап кеп жiберем! Мен сонда, б?лкiм, ?ар адамыны? Тарба?атайда, адам ая?ы жетпеген шы?ырау, шат?алдарда, т?мса таби?атты? ??ша?ында с?рiп жат?ан ?ажайып ?мiрi туралы, оны к?рген адамдарды? айт?ан ??гiмелерiн там-т?мдап естiген болуым керек. Ары ?арай ?иялды? шаруасы едi…
О?о, ?ар адамы туралы «естелiктерiм» бастал?анда ауылда?ы е? ??гiмешiл деген ?арияны? ?зiн дуылда?ан ж?ртты? ма?айына ерiксiз келтiрiп, ке?кiлдете к?лдiрушi едiм! Тау-тасты кезiп ж?рген жыл?ышысы бар, а?шысы бар, менi арнайы ша?ырып ап, «?лгi албасты туралы айтып бершi», – деп жалынатын. Тiптi дерсiз, менi? ?ияли ??гiмелерiме ?здерi к?дiмгiдей сенетiн де едi! ?й, баладан бетер а??ылда?ан, б?лдiршiннi? с?зiне сенген, ?аза?ым-ай!
Менi? нем кеттi, ?ойын-?онышымды т?ттi мен д?мдiге толтырып ап, ?з есебiм ?зiмде, м?з боп ?йге келе жататынмын.
Балм?зда? деген бiр си?ырлы д?м келгенде ше?! Ой, п?лi, десе?шi! Онда кез келген фантаст жазушы ?ыз?анатындай а?ыз-?фсаналарды дереу ойдан шы?арып жiберiп, елдi бiр риза ?ылатын едiм-ау, шiркiн. Балм?зда? ол кезде ?ат. ?ат бол?ан со?, б?л ?ат д?ниенi? ?теуiн бiздi? бал?ын миымыз аса ыжда?аттылы?пен, аса бiр е?бек?орлы?пен орындайтын. Балм?зда? жер бетiне, ?ржарды? шетiндегi ?уежай?а б?где?аламшарлы?тар таба?шасыны? ?он?аны, бiзбен м?слихат ??р?аны туралы ?иялымызды ?штайтын. Олар б?рын осы жа?тан ?шып кеткен ?аза?тар екенiн мен «?п, б?рекелдеее!» – деп т?р?ан тындармандарымды сендiре баяндайтынмын.
– ?й, ол таба?ша?а тарбиып мiнгендердi? руы кiм екен-ей? – деп с?ра? ?ояды бiр кезде тая?ына с?йенiп т?р?ан ?лгi ке?кiлдек, ?уа?ы шал.
– Найман екен!
– ?ой-ей!
– Рас, ?здерi айтты ?ой, ата!
– ?й, олары? ?зiнi? атамекенiнде ??мыр кешпей, не?ып ?а??ып ж?рген наймандар, ?? – деп кейiгендей басын шай?айтын ?ария.
– Ата, сiз ?зi?iз найман емессiз бе?
– Найманмын, балам!
– Онда сiз де бас?а планетадан келген екенсiз!
– Не дейдi, ??дайым-ау?!
– Сiздi олар с?ра?ан ?ткенде. ?лгi бiздi? Ш??iрей шал ?айда ж?р деп.
– Ех-ех-ехе! ?й, иттi? ?ана к?шiгi! ?й, иттi? ?ана к?шiгi! ?й, иттi? ?ана баласы! М?, апа?ны? жай?ан ??ртын ала ?ой. Хе-хе-хе-хе, иттi? ?ана баласы, айтып т?р?анын ?арашы-ей! «Ш??iрей шал» дедi ме-ей?!
– И?, ата!
– Хе-хе хе, олар найман дейсi? ?ой?!.
– На?ыз найман екен! Т?рлерi сiзден айнымайды!
– ?й, бар бол, иттi? баласы, таппайтыны? жо?…
Мiне, к?рдi?iз бе?! Мен жеген к?мпит я пiр?ндiк, iшкен лимонад пен балм?зда? ма?ан ?здiгiнен ?зенмен а?ып, жа?быр боп аспаннан ??ламайтын, тегiн келмейтiн.
Б?л «мiнезiмдi» бiлiп ал?ан а?айын к?н ара менi? ??гiмелерiмдi ты?дау?а ?жепт?уiр дайындалып келетiн. Мен де оларды? к??iлдерiн ?алдырмау?а тырысам. ?й?ы?а кетерде, жа?а хи?аяларды ерте?гi к?нге дайындап жатамын. Ол ?шiн, менi? бала миым ?дайы ж?мыс iстеп т?ратын. Жа?а «?ыры? ?тiрiктi» ойлап табу о?ай деймiсiз?! Ол бiр бес минутта айта салу?а келмейтiн к?рделi ж?не маша?атты ж?мыс. Елдi мезi етпеу ?шiн айтыл?ан ??гiме ?айталанбауы тиiс. Оны? ?стiне, айтылып отыр?ан о?и?аларда ?исын болу керек. Бiр жерден сондай д?ниелердi о?ып алып, со?ан ?з жанынан бiрде?елердi ?осып, ш?быртып айта беретiндей, мен б?л уа?ытта ?лi хат тани ?ой?ам жо?. Естiген-бiлгенiмнен ??растырам да, о?ан ?з ойымнан адамны? а?ылы жетпейтiн «деректердi» ?осып, ?демiлеп т?зды?тап, д?мдеп беремiн. Сонды?тан мен т?ттi-м?ттi мен сусындарды ма?дай тер, адал е?бегiммен алатынмын.
***
?иял-?ажайып ??гiмелер мен ?зiм ойдан ?иыстыр?ан ертегiлерiмдi айтып тап?ан н?па?амны? те? жартысын мiндеттi т?рде нау?ас а?ама ?келiп берем. Ол ?з кезегiнде ма?ан сал?ан суреттерiн сыйлайтын.
А?амны? аты – Данышпан.
Менен екi жас ?лкендiгi бар. На?ашыларым оны «?аршадай боп алып ?лкен кiсiлердi? ??гiмесiн айтатын», – деушi едi. Ту?анынан м?гедек боп ?ал?ан Даныш, к?н?за? отырып сурет салатын. ?немi ?аба?ы т?йiлiп, ?лденелердi ойлап отыратын. Мен оны? сал?ан суреттерiне с?йсiнушi едiм. Бiрде ол ма?ан д?птердi? бетiне салын?ан г?лдi? суретiн сыйлады. Шетiне «Бауырым А?беренге а?асы Даныштан», – деп жазып ?ойыпты. Оны мен хат таны?ан кезде о?ыдым. Мектеп т?гiлi, балаба?шаны? табалдыры?ынан аттама?ан а?ам сол кезде ?здiгiмен ?ара танып, о?уды ?йренiп ал?ан. ?лгi суреттегi г?л тап бiр тiрi г?л сия?ты едi-ау. ?лi есiмде, жататын кереуетiмнi? басына iлiп ?оятынмын. Та?ерте? оян?ан кезде а?ама: «Д?кай, ?арашы, сен сал?ан г?л жел ?тiнде т?р?андай ыр?ала билеп т?р!» – деп та??алатынмын. Ол со?ан м?з болушы едi… Ал, мен болсам, ол суреттi жо?алтып алдым. ?лi к?нге дейiн суреттi са?тай алма?аным есiме т?ссе, ?зiмдi ж?ндей т?темiн.
Данышпанны? дертi – ?ар?ыс ат?ыр КСРО-ны? басшылы?ы жаса?ан Семей полигоныны? зардабынан пайда бол?ан ауру. ?кемiз Ш?бартау ауданыны? тумасы бол?анды?тан, сына? полигонына жа?ын жерде туып-?стi. Тiптi, оны? ?мiрден ерте кетуi де осы ядролы? сына?тарды? салдарынан болды деп ойлаймын. Атам (ол кiсi жайлы алды??ы б?лiмдерде баяндайтын боламыз) айтып отыратын: бала кезiмiзде Шы??ыстау жа?тан алып са?ырау??ла? секiлдi жалын к?терiлгенiн талай к?ргенбiз. Сосын ?ораны? т?бесiне шы?ып алып жарылысты ?ызы?таймыз деп, бiрнеше бала жалбырап к?тiп т?ратынбыз. П?ленбай ша?ырым жерде ?лгi к?л мен оттан жарал?ан ажда?а к?кке к?терiлгенде дем арасында бiз т?р?ан ?ораны? т?бесiне бiр ?уатты тол?ын жетiп келетiн. Жетiп келетiн де, дауыл со??андай екпiнмен бiздi ?ораны? т?бесiнен домалата ??лататын. Бiз со?ан м?з боп к?лiп жатушы едiк. Кейiн зардабын ?бден тартты? ?ой, – дейтiн.
Есiмде, жаз шы?са, атамны? бет-ауызы ?ып-?ызыл боп б?ртiп, к?зi жабылып, ж?зi к?п боп iсiп, т?рi ??быжы??а ??сап кететiн. Атамны? бiз ?шiн ?йреншiктi б?л бейнесi к?зге дейiн жал?асып, бiртiндеп ?айтатын. Ядролы? сына?тарды? зардабы т??ым ?уалайды деп о?ы?ам. Сол апайым екеумiздi айналып ?тiп, Данышпан?а келгенде аяушылы? танытпапты. Кейiн естiдiк, ?кем к?зi тiрiсiнде Данышпанды М?скеуге апарып емдетем деп бiраз ?рекеттенiптi. ?кiнiшке ?арай, ?лгермедi. Ол ?шiн сал?ар кезекке т?рып, ?ол жетпес квоталар алу керек екен, ?ыс?асы, маша?аты к?п шаруа дейдi. ?лде сол кездi? ?ан??йлы саясатыны? ?станымы бойынша д?рiгерлер полигонны? ?серiнен м?гедек боп ?ал?ан балаларды эксперимент ретiнде зерттеп, ?дейi емдеуге асы?па?ан шы?ар. Ол жа?ы ма?ан бейм?лiм. Бiра? ж?рек ??р?ыр соны сезедi. ?кемiздi де ?кiмет жыл сайын шипажай?а жiберiп, ?немi анализ алып отыратын деп айтатын шешемiз… ?кей кеткен со?, Данышпан кiмге керек?! Шешемнi? т?рi болса – мынау. Мынандай жа?дайда ауру баланы емдетпек т?гiлi, арты? ?имыл жасау?а жа?дайы жо?, туыстарын паналап отыр.
***
А?ам екеумiз дос едiк.
Жазды? бiр ысты? к?нiнде Данышпан екеумiз су?а шомылайы? деп ?йдi? iргесiнде а?ып жат?ан ?зенге барды?. Сол к?н есiмнен еш кетпейдi. Адам боп е? ал?аш?ы рет ?зенге шомылу?а келiп т?рмыз. Суда ж?зудi бiлмесем де, ?зенге ?деттегiдей бiрiншi боп мен ?ойып кеттiм. ?ойып кеттiм… ал ая?ым жерге тимей ?алды. ?зенi бар болсын, м?ндайда малтуды бiлу керек екен ?ой! Оны кiм ойла?ан? Адам тере? су болса батады екен, бат?ан со?, т?ншы?ады екен, оны бiзге кiм айтты дейсiз. Ал т?ншы?! Ал тыпырла! Ал жанталас! Д?ние шырк?белек айналып бара жатты. А?ам менi? батып жат?анымды ??ты ?ой деймiн, «?й, ?й» деуге ?ана шамасы жеттi.
Суды? т?бiне бiр кетiп, бiр шы?ып ?алыт?ыдай ?алтылда?ан мен жа?ада шырылдап ж?рген а?амды к?рем. Бiр кезде Данышпан су?а дiр-дiр етiп, киiмше? т?стi, ?йтеуiр. ?олымды берiп ?лгердiм, ?зiне ?арай тарта бастады… Жаным ?алды. Жа?а?а ?алай шы??анымызды бiлмеймiн, су ??сып жатыр екем.
А?амны? ал?аш?ы ж?не со??ы ?рыс?аны сол болды. Бiрде?енi б?лдiрiп ?ойса?, на?ашы апамны? айтатыны бар: «?азiр iшi?нен iшегi? шы?ады, б?лем!» деген. Данышпанны? да еститiнi сол ?ой, ма?ан ыза боп т?рып, «су?а неге секiресi?? Жа?а?а жа?ын жерге т?спейсi? бе! ?не, т?ншы?ып едi?, iшегi? шы?айын деп т?р, ?ара ?не, iшi?е!» – деп ай?айлады. Ішек туралы ??гiме естiлiсiмен мен ба?ырып ?оя бердiм. А?ам ?зi ?кiнiп ?алды ?ой деймiн, ж?гiрiп келiп, менi ??ша?тай алды. Ж?рек дегендi ?ойсайшы, туыс ??ша?тан ерiп кете жаздады ?ой сол кезде.
Онсыз да ?кемiз ?айт?алы iштей ?амы?ып ж?рген екеумiздi б?л о?и?а ерекше тол?ытты ж?не ?атты жа?ындастырып жiбердi. Бiрге жылады?. Данышпан менi ерекше мейiрiммен ??ша?тап алып, а?а болып ж?батты. Жа?ада ??ша?тасып, ?за? отыр?анымыз есiмде. Ой, Алла-ай, десе?шi, сол кезде Данышпан бар-жо?ы жетi жаста?ы бала екен ?ой…
***
Данышпан к?бiнесе ?йде отырады. Сурет салады, ежiктеп кiтап о?иды. Одан ?алса, теледидарды? алдында шо?иып, ?лкен адамдар к?ретiн фильмдердi тамашалайды. Мультфильм дегендi к?рiп отыр?анын бай?амаппын. Данышпанды ту?ан-туыс жа?сы к?ретiн. ?лкен кiсiлермен шай iшiп отырып, ойлы жанарын арлы-берлi аударып, ?лкендердi? ??гiмесiн м??ият ты?дап отыратыны ?лi к?з алдымда. Бiздiкi не? Бiздiкi сол нан?а майды жа?ып жiберiп, ?стiне ?антты сеуiп жiберiп, о?ыра тиген б?заудай дала?а атып шы?ып, жын со??андай шап?ылай беру, шап?ылай беру.
Денсаулы?ы жа?сы, зырылдап т?р?ан бала?а даладан бас?а не керек?! Ал а?амны? дертi о?ан ондай м?мкiндiк бермейтiн. Соны т?сiнетiн мен бе, ойын баласымыз, к?н?за? айдалада ?а??ып, кешке к?шенi? ша?ын к?терiп кеп, сiлейiп жатамыз. Ой?а еште?е кiрiп-шы?пайды. Ма?айда?ы сары домала?, ?ара домала?тармен алысу, доп тебу, ?йдi? ма?ында?ы то?айдан Робин Гудты iздеу, к?шiктi? т?мсы?ын жалау, ??мырс?а т?белестiру – бар ж?мысым осы. Сол кезде деймiн ?ой, а?амны? ?асында болып, ??гiмелесiп, сырласу керек-ау дегендi мен ?айдан бiлейiн? Жан а?амны? да ?кемнi? артынан к?п ?замай м??гiлiкке сапар шегетiнiн мен а?ыма? бiлгем жо? ?ой…
***
Сол с?р?айы к?здi есiме алсам, денемдi ?лi к?нге дейiн бiр отты шер ?ариды. ?азанны? с?рекей с?йкiмсiз к?ндерiнi? бiрi едi. Семей жа??а к?з ерте келiп, артынан к?п ?замай аспаннан салбырап ?ыс т?се ?алатын. Сондай бiр жауынды-шашынды, ыз?арлы к?ндердi? бiрiнде мен аяулы а?амнан айырылып ?алдым.
Данышпан екеумiз ?уы?тай б?лмедегi жиналмалы тар т?секте ?атар жататынбыз. Бiр к?нi кешке ?арай мазасы болмай т?р?ан а?ам менен су с?рады. Ойын баласымын, шаршап, сiлiкпем шы?ып келiп ??ла?ан мен оны? к??iлiн ?имай ожаумен су ?кеп бердiм. Ол оны iшпей, «мынауы? жылы екен, суы?ын ?кел», – деп ?айта ж?мсайды. Та?ы ?келем. Ол «??ды?тан тартып ?кел», – деп та?ы жiбередi. Мен бару?а ерiнiп, «?зi? т?р да ал», – деп жатып кеп ?ырсы?танам. С?йтiп, сал?ыласып жатып ?йы?тап ?аппын. Кейiн ойлап отырсам, Данышпан а?ам б? ф?ни жал?аннан кететiнiн бiлiп, ?лгенiмдi к?рмесiн деп дала?а шы?ара берген екен ?ой…
Т?н iшiнде бiреу менi к?терiп ап, бас?а б?лмеге ауыстырып жат?ызып жат?аны есiмде. Та?ерте? оянсам, сыртта ж?рт жиналып ?ал?ан, у да шу, бiреулер е?iреп жылап, бiреулер басу айтып ж?р. Т?сiнбеймiн. Бас?а б?лмеде жат?аным да т?сiнiксiз.
Бiз Данышпан екеуiмiз ?йдi? ?асында?ы ?зен арнасында на?ашы апамызды? ?азын ба?атынбыз. К?нделiктi ?дет бойынша, атып т?рып, Данышпан жат?ан орта? б?лмемiзге беттедiм. Бiздi? т?сек жиналып, б?лмеге бас?а к?рпеше т?селiптi. Соны? ?стiнде бетiне а? мата жабыл?ан бiреу жатыр. Ашып ?алсам, а?ам! Оятам деп ж?л?ылайын кеп. «Т?р, т?р, Д?кай! ?азды шы?ару керек, апам ?рсады ?ой!» – деп ?оям. А?ам ?оз?алмайды. К?здерiн тарс ж?мып ал?ан. Бала санам оны? ойлы жанары жары? д?ниенi ендi еш?ашан к?ре алмайтынын т?сiнбеген едi. Дала?а атып шы?ып, жылап отыр?ан шешеме келiп: «Д?кай т?рмайды, мен ?аз?а жал?ыз бармаймын!» – деп ?и?ылы? сала бастадым. Бiр жа?ынан жинал?ан ж?ртты? жылауы ма?ан бiр с?мды?ты сездiргендей шошытып, дауысым б?се? шы?ып, ая?тарым дiрiлдей баста?анын да сезiп т?рмын.
Шешем:
– Д?кай ?атты ?йы?тап ?алды. Ол ендi оянбайды… – дедi. Мен ?лi де еле?-ала? ?алпымдамын. Бiр кезде санамны? т?кпiрiне «а?ам ?айтыс болды» деген суы? хабар жеттi. Осылайша мен ал?аш рет ажал деген с?мны? бар екендiгiн бiлдiм. ?азалы ж?ртты? бiр шетiнде, «ендi ма?ан кiм сурет салып бередi, кiм менi ?ор?айды ендi?» – деп е?iреп жылап т?р?аным к?з алдымда. Сол кездегi ащы ?кiнiш сезiмi ?лi к?нге дейiн кеудемдi тоза? отындай к?йдiрiп, ?мытылмай жа??ырып т?р.
Ержеткен со?, а?амны? рухына ба?ыштап, ?ле? жаздым.
ЕЛЕС
А?ам Данышпанны? рухына
Бiр к?рiнiс келгенде к?з алдыма кештетiп,
Опынумен отырам, к??iл ?шiп, ес кетiп.
??тыла алман одан мен…
Дым?ылданса жанарым,
?ле? жазу тек ?ана – ??тылатын амалым.
К??iлiме к?п сурет жабыс?анда баттасып,
Мен к?ремiн к?нде осы к?рiнiстi, ?ыс?асы:
Са?алынан i?iрдi? шашыраса ?ызыл н?р,
Аппа? ?йдi к?ремiн,
Ш?лмектерiн тiзiлтiп,
Т?р?ындары той жасап жатады ыл?и м?з болып,
Жымиысып алады, м??дану?а аз ?алып.
Шатырына сол ?йдi? жетiм ??стар ?она?тап,
?нсiз ?ана отырар, жан-жа?ына ала?тап.
?ткеншектi? зарлы ?нi ж?батады тек менi,
К?лкiсiндей с?бидi? н?р кернейдi ?кпенi…
Сол бiр елес, бiлемiн – ?? мен т?стi? арасы,
Аула iшiнде бiр с?би былдырлайды, адасып.
Былдыр-былдыр с?йлеуi ж?регiме тым жа?ын,
Жаз?ым келер сонда?ы ?ызылсары ??м?а атын.
