Нигина ва Мирмалик

Ҳанӯз даҳ ҳоҷӣ ба шаҳр надаромада, боз чор сарбози таҳамтан дар назди дарвоза намудор гардид. Айнан дар ҳамин лаҳза яке аз ҳоҷиёни миёнасол, ки аз ҳама ақиб меистод, ноором шуду «Роҳ диҳед!» гӯён саросема ба пеш ҳаракат кард ва лаҷоми шутурашро сахт кашид. Лекин ҳайвони якрав аз ҷой наҷунбид ва гӯшхарош ҳурунгид. Андарзамон аз дохили аморӣ – тахти равони соябондоре, ки дар пушти уштур баста буданд, нолаи зане баланд гашту диққати ҳамаро ба худ ҷалб кард. Яке аз сипоҳиёни турксимо чанд қадам пештар омада, бо лафзи дурушт пурсид:

– Ин занак ким?

– Хоҳарам! – ҷавоб гардонд ҳоҷӣ. – Вай бемор. Роҳ кушоед, тезтар гузарем.

– Йуқ, тухтанг! – амр дод сипоҳӣ ва ба сорбон нидо кард. – Эй бошлиқ! Уштур хобон!

– Чаро?

– Ман бинам, вай занак ким?!

– Хоҳарам вай. Касал! – бетоқат шуд ҳоҷии миёнасол ва бо китф сипоҳиро саҳл ба қафо тела дод. – Роҳа кушо! Аҳволаш вазнин…

– Йӯқ! – баланд дод зад сипоҳӣ ва ҳамроҳонашро ба кӯмак хонд. –Мо бинем, вай ким?

– Номаҳрам шумоҳо! Набинед! Роҳ диҳед!

Ба сари моҷаро баробари сипоҳиёни турк он чор сарбози таҳамтан ва марду занҳои хушлибоси истиқболгиранда низ ҳозир шуданд. Сорбон ва дарвозабон ҳам ҳоҷиёни сафбастаро ба ҳоли худ гузошта, барои хомӯш кардани ғалмағал шитофтанд. Яке аз таҳамтанҳои ҷомасиёҳ камарбанди худро нишон дода, сарвари язакҳои58 шоҳзода Ҷалолиддини Манкбурнӣ будани худро маълум карду киву чикора будани сипоҳиёнро пурсид.

– Мо ятоқҳои59 шоҳзодаи валиаҳд Узлоғшоҳ! – гуфт боифтихор сипоҳии назди амора. – Бо дастури Худованди ҷаҳон Турконхотун омадаем. Ина хати маншур…

Язак аз дасти ятоқ коғазро гирифта, бо овози баланд қироат намуд. Ҳама фаҳмиданд, ки ин сипоҳиён бо амри Турконхотун муаззаф шудаанд, раққосаи дарбори шоҳаншоҳӣ Нигина бинти Абдулсайид ва ҳамроҳи ӯро дар назди дарвозаи Самарқанд нигоҳ дошта, билфавр бозпас ба Ғӯрганҷ баргардонанд.

– Худоё, ин чӣ гап?! – дасти ҳайрат ба гиребон бурд яке аз мардҳои хушлибос. – Мо вазифадор шудаем, ки Нигина бинти Абдулсайидро бо иззату икроми зиёд пешвоз гирем. Ана амри подшоҳи олам…

Язак ин дастурро низ бо овози баланд хонд. Султон Муҳаммади Хоразмшоҳ ҳокими Самарқандро фармуда буд, ки мақдами Нигинаро гиромӣ доранд ва дар таъзими иҷлоли вай кӯшида, ба кушки ҳар чӣ некӯтар фуруд оранд…

– Гапи фарзанд дар пеши амри модар ягон зарра қадру қимат надорад! – ба мубоҳиса ҳамроҳ шуд сарвари ятоқҳо. – Аз қадим ҳамин хел буду то абад чунин мемонад. Яъне агар дар ин амора Нигина пинҳон хобида бошад, мо вайро ҳамроҳи соҳиби шутур аз шамол тезтар ба Ғӯрганҷ мерасонем.

– Нигина чӣ гуноҳ дорад?

– Инашро Худованди олам медонад. Вазифаи мо…

– Ҳамааш фаҳмо! – сухани ятоқро қайчӣ зад язак. – Агар Нигинаро ёфтанӣ бошед, ин ҷо беҳуда истодаед. Мегӯянд, ки вай ба Нишопур равона аст.

– Чаро?

– Мегӯянд, ки дар ин диёр лолазоре бисёр хуш шукуфтаасту шоҳаншоҳи олам маҳфили шодӣ ороста, нишот дорад ва аҳли ҳараму ҳашам пеши худ хондааст, то ҳамроҳ биёроманд.

Дар ҳамин асно зани маҳмилсавор «Об!» гӯён сар баланд карду садри ятоқҳо сӯйи кампир бо кароҳат нигариста, ҳамроҳонашро фармуд, ки зуд ба аспҳо савор шаванд.

– Зиндагонии шоҳаншоҳи олам дароз бод! – гуфт вақти ба зин нишастан. – Гӯши ман ҳам аз бод хабар ёфта буд, ки ҳолат ҳамчунон аст тавре ту гуфтӣ, эй язак. Хайр, мо сӯйи Нишопур мепарем…

Фиристодаҳои Турконхотун рафтанду намояндаҳои Хоразмшоҳ бо нигоҳи пурсиш ба сарвари язакҳои шоҳзода Ҷалолиддин нигаристанд.

– Мо чӣ кор кунем?

– Ҳамроҳи мо аз дарвоза дарун дароед. Он ҷо маслиҳат мекунем.

Дар шафати ҳоҷибхона сорбони ҳоҷиён ва ду ҳоҷибону, ки айни талотӯб ба шаҳр даромада буданд, болои палоспорае нишаста, обу нон мехӯрданд. Сарязак бо ишораи ангушт яке аз занҳои хушлибоси ба пешвозгирӣ омадаро пештар хонд ва пурсид:

– Нигинаро мешиносӣ?

– Албатта! Ду бор дар базми подшоҳӣ рақсашро дидаам. Байни абрувонаш холи базеб дорад!

– Дуруст мегӯйӣ, эй некӯкор! – лаб ба табассум кушод сарязак ва ҳоҷибонуҳоро нишон доду гуфт: – Пеши он хотунҳо бирав, эй некӯкор ва аз ҳоли Нигина шав хабардор!

Хонуми хушлибос китф дарҳам кашида, ҳайрон-ҳайрон он сӯ шитофт ва бо як дидан Нигинаро шинохту аз ҳаяҷон баланд нидо кард:

– Шукри Яздон, Нигинаро сиҳату саломат мебинам!

Шакархонуми оҳистагуфтор низ бо тамоми ҳастӣ изҳори шукру шодӣ кард:

– Расида буд балое ба домони мо, интухин, шукри Худо, ки ба хайр гузашт! Зинда бошед, эй ҷавонмардҳо!

Бо шунидани ин суханҳо дар рухсораи сап-сафеди Нигина андаке сурхӣ пайдо шуд ва беҷуръатона пурсид:

– Ҳангомаи Ғӯрганҷ тамом шуд? Мавҷи ҳодисахез беосеб гузашт?!

– Осуда шав, духтарам, дасти бало кӯтоҳ шуд, – гуфт саробони ҳоҷиёни Самарқандӣ. –Ба шаҳри мо дасти дарози Турконхотун намерасад. Самарқанд аст ин ҷо! Хоразму Хуросону Мозандарон, ки мулки Хотуни ҷаҳон аст, он тарафи Ҷайҳун монд…

– Хайрият! – ин калимаи осонро Нигина бо душворӣ талаффуз карду ба хаёл рафт. Хотироти ошуфтааш худ аз худ варақгардон шуд. Ёдаш омад лофу газоф, хушомадгӯйиву тӯҳфаҳо, ишқҷӯйӣ ва кӯшишу таҳдидҳои Узлоғ… Ёдаш омад он лаҳзаи тақдирсоз, ки ишқи поки Мирмаликро аз ишқи хоми шоҳзодаи валиаҳд бартар дониста, дар талоши некномӣ ба ҳуҷуми қатъӣ гузаштанаш… Ёдаш омад лаҳзаҳои охирини дар Ғӯрганҷ буданаш, шоҳзодаи нокомро бо таҳқири зиёд аз хонаи худ берун афкандану ҳамроҳи язакҳои шоҳзода Ҷалолиддин ба Шамохақалъа фирор карданаш…

Рӯзи дигари он шаби пурмоҷаро қалъадор, ки аз зумраи дӯстони ҷонии Ҷалолиддини Манкбурнӣ буд, давоми қиссаро ҳикоят кард:

– Як сарбози мо бо чашми худ дидааст, ки Узлоғи нимҳушёрро муханнасҳои60 шаҳр ба миён гирифта, бо расвоии том аз хонаи кампираки гӯлахӣ бароварда, бо дафу сурнай кӯчагардон кардаанду занҳо дук ба дасташ дода, забон ба алфози қабеҳ ва ҳаҷву масхара кушодаанд. Дар назди арки подшоҳӣ Узлоғро кадом як миршаб шинохта, зуд ба Турконхотун хабар расондааст. Онакалон ҳоли зори набераро дида, девонаавзоъ шудаасту дар ҷустуҷӯи Нигина ҳамаро ба по хезондааст…

Нигина, ки аввали қиссаро бо шавқ мешунид, аз ҷумлаи охирин сахт тарсид. Зеро дӯстон ба вай гаштаю баргашта таъкид карда буданд, то аз Турконхотуни золиму маккора ва ситамгару ҷобира ҳамеша барҳазар бошад, ки агар вай хашмгину ғазаболуда шавад, дунёро чаппагардон мекунад. Сайфуддин ҳам пайваста насиҳат менамуд, ки «агар дил ба даст овардан хоҳӣ, дили Турконхотун дар ҳама гапу кор нигоҳ дошта, баъзан аз ҳад гузашта, тавозӯъ бояд кард, вагарна оқибати кор сӯрохии нол мешавад!». Нигинаи пандпазир ҳамеша аз рӯи ин гуфтаҳо амал мекард, вале он шаб… он нашуд, ки Турконхотун мехост. Он шуд, ки Худо хост!

Қалъадор тарсу ларзи Нигинаро мушоҳида карда, аз гуфтаи худ пушаймон гашту ба дилбардорӣ гузашт:

– Зиқи бад нашав, духтар! Худованд раҳмону раҳим аст, қодиру меҳрубон аст, бандаҳои оҷизро худаш аз банди мусибат мераҳонад. То ман ҳастам, дар ин қалъа ҳатто пашша ба ту озоре намерасонад!

– Ҳар касе ба Нигина зулм кунад, зулм бар худ мекунад! – гуфт бо қатъият яке аз язакҳо. – Моро мебояд ҳар чӣ зудтар Нигинаро ба Самарқанд расонем, то дар паноҳи подшоҳ аз ғазабу ниқори Турконхотун наҷот ёбад.

Хирадманд кӯшад, к-аз оташ раҳад,

На худро ба сӯзанда оташ диҳад!

– То Самарқанд роҳ дарозу хатарнок аст, – лаб ба эътироз кушод қалъадор. – Турконхотун, ки душмани маккор ва ғаддори хонагист, дар ҳама шаҳру корвонсаройҳо ва бурҷу гузаргоҳҳо қарақчӣ61 мегузорад, то Нигинаро аз роҳ занад.

– Ин хел бошад, чапғалат меравем, аз бероҳа истифода мебарем…

– Шумо ҷавон ва камтаҷрибаед, тарсам, ки роҳ гум кунеду шиддати бисёр бинед…

– Пас чӣ бояд кард? Истиқомат дар Ғӯрганҷ ба Нигина номумкин асту дар қалъаи Шамоха ногувор…

– Оре, ба вай хеле душвор – не роҳи сафар дораду не ройи иқомат, – қалъадор беист пушти сар хорида, тадбир меҷуст. – Ҳис карда истодаам, ки вақти ҳилаю макр аст ва дар ин амал мо бояд аз Турконхотун як сару гардан боло бошем. Рафтем аз Пири муаммари Хоразм маслиҳат мепурсем.

– Ҳоҷат ба рафтан нест, ман худ омадам, -Шайх Куброи сабзҷома ва қоматбаланди фарохпешонӣ бомаром асо ба замин кӯфта, пеши ҷамоати саргарангон омад. – Ассалому алайкум ва раҳматуллоҳу ва баракотуҳу! Дар хилватгоҳ ором нишаста натавонистам, чун қиссаи ногувори кабутари ҳарам шунидам, ки бародари гиромиям Шайх Маслаҳатдинро ба ҳукми набера аст. Эй насими сабо ва нишоти дилҳо, марҳабо! Чолок бош, ки ал фирору фи вақтиҳи зафарун! – гурези сари вақт зафар аст! Аммо ба нодонӣ раҳсипарӣ накунед, то гавҳари ноёб аз даст надиҳед. Қолаллоҳу таъоло: «Ва ло тулқу биайдикум ило-т-таҳлукати». Яъне Худои таъоло мегӯяд, ки хештанро бо дасти хештан дар таҳлука маяндозед. Аммо ту зиқ нашав, эй навадаи бародарам. Ман барои раҳнамоӣ омадам ва чун медонам, ки дуъои Пирон дар ҳар лаҳзаи рӯз мустаҷоб бувад, аз даргоҳи он Ягона барои туву ҳамсафаронат роҳи бегазанд металабам. Ҳоло ки фурсати ҳаҷ анҷом ёфтаасту зойирон аз Маккаю Мадина баргашта истодаанд ба туву нигаҳбонат сатр мепӯшонему ба гурӯҳи ҳоҷиён ҳамроҳ мекунем…

Ин пешниҳод бо таъзими ҳамагон пазируфта шуду қалъадор дарҳол бо сорбони ҳоҷиёни самарқандӣ гапро пазонд. Вай Нигинаро духтар хонду Шакархонумро хоҳар ва ба ҳар ду сатру ҳиҷоби муқаддас пӯшонд ва бо ному насаби дигар ба рӯихат дохил кард. Чор язаки вафодори Ҷалолиддин, ки аз ибтидо нигаҳбони махуф ва амини кабутари ҳарам таъйин шуда буданд, бору бухчаи заруриро ба хурҷини асп андохта, ҳамсафари ҳоҷиён шуданд. Онҳо гоҳ аз пешу гоҳ аз қафо ноаён ҳаракат карда, нигини қиматбаҳои подшоҳро аз чанги қарақчиҳои Турконхотун ҳифз намуда, бегазанд то Самарқанд расониданд…

Сукути ҳузновари Нигина ба Шакархонум нафорид. Аз оринҷаш кашида, мулоим силтав доду насиҳатомез гуфт:

– Маъюсӣ бас! Мардуми Бухоро мегӯянд, ки дар ноумедӣ басо умед асту, интухин, поёни шаби сиёҳ сапед бошад!

– Хоҳари ман дуруст мегӯяд, – марди қаднавчаи самарқандӣ бо чашми навозиш Нигинаро нигарист. – Қабл аз сафари ҳаҷ шоире меҳмони мо буд. Ба ҳамин мазмун байти зӯре гуфт, ки дарҳол дар лавҳи хотирам ширеш баст:

Ба ҳангоми сахтӣ машав ноумед,

Ки абри сияҳ зояд оби сафед!

Ба тани абгори Нигина мадори тоза дамид ва марди ношиносро ба истинтоқ гирифт:

– Он шоир куҷост?

– Гуфт ки азми Бухоро дорад.

– Танҳо буд ё ҳамроҳ дошт?

– Онҳо ду кас буданд.

– Пойи дуюмӣ андаке мелангид?

– Ҳа. Шоири дуюм Сайфуддин Аъраҷи Исфарангӣ буд. Аз таҳпурсият донистам, ки муаллифи шеър будани Саъдии Шерозиро донистӣ. Шояд кӣ будани маро ҳам медонӣ?

Нигина бодиққат ба чеҳраи марди ношинос синча карду бо аломати инкор сар ҷунбонд.

– Ман Шамсуддини Ҳола. Дӯсти…

– Шуд. Шуморо ғойибона медонистам, акнун шинохтам. Аҳмад-ако дар сифати шумо як шеър гуфтааст:

Камоли дувал, мафхари Шарқхона,

Зиҳӣ дар маонӣ чу Ҳола ягона!

Ниҳонхонаи заҳри афъӣ зи лутфат

Пур аз нӯшдору чу занбӯрхона.

Ба осори туст иқтидои кавокиб,

Ба айёми туст ифтихори замона…

Нигина аз шеърхонӣ дар кӯча ва ҳузури бегонагон шарм дошту сухан кӯтоҳ кард:

– Ин шеъри дароз. Лекин байти охираш аҷоиб:

Ту чун номи худ ҷовидона бимонӣ,

Ки маънии Ҳола бувад ҷовидона!

– Шеъри зӯр будаасту лекин ман як чизро сарфаҳм нарафтам, – бетакаллуф ба сӯҳбат ҳамроҳ шуд сарязак. – Шумо, эй шоири некназар, Шамсуддин Хола ё Ҳола? Кӣ будани холаро ҳама медонем, аммо «ҳола» чист?

– Доираи равшан дар гирди моҳ ҳола аст. Онро хирмони моҳ ҳам мегӯянд. Ҳола тахаллуси шоирии ман, ному насабам Шамсуддини Ҳомид…

– Чӣ хел нағз, ки шуморо дидам. Ман акнун дар Самарқанд танҳо нестам! Дӯсти бародарам дӯсти ман аст!

Шакархонум дарҳол Нигинаро шодишарик шуд:

– Ҳалқаи дилатро кушо, эй Нигина, ки ба ҳалқаи дӯстони мӯътабар расидем. Интухин, дигар асло натарс!

– Ман қавитар аз тарс ҳастам, ойтиҷон! – Нигина зайли аввала ҳозирҷавоб гардид. – Агар метарсидам, он шаб Узлоғшоҳро масхара намекардам. Ҳоло он қадар тавоноӣ дорам, ки ҳар шароите болои сарам ояд, метавонам аз худ дифоъ кунам. Зеро ҳис кардам, ки дӯстони асил дорам. Раҳмат ба ҳамаи шумо, ки дар мавҷхези ҳодиса рахти бахти маро ба об тар накарда, хушк берун овардед!

Аз суханҳои самимӣ сарязак ба ваҷд омад:

– Ин хел ки бошад, эй моҳи дар зулмот нуҳуфта, нурафшон шав!

Ҳама бо аломати таҳсин сар ҷунбонданду яке аз бонувони хушлибос бо оҳанги пазириш гуфт:

– Эй кабутари ҳарам, изҳори фараҳ ва сурур намо, ки дубора ба ҳарами шоҳаншоҳи олам расидӣ! Марҳабо, фарши ҳарами мо махмалин асту бо тозагулҳо ороста!

Самарқанд сайқали рӯйи замин аст,

Ҳавояш фораму хокаш маҳин аст.

– Нигина ба шумо ва шуморо ба Худо месупорем, – гуфт бо оҳанги хайрбод сарязак. – Аммо фаромӯш накунед, ки агар кабутари ҳарамро ранҷе расад, шоҳзода Ҷалолиддин ба мо некӯӣ накунаду мо ба шумо…

* * *

– Аз кӯҳсор насим ба нармӣ вазиду айёми баҳор расид ва дар атрофи бораи Самарқанд низ лола шукуфт. Нигина ҳам тадриҷан гарду ғубор аз дилу рухсор шуста, ғунчасон майли хандидан дошт. Чун пештара ҳамроҳи Шакархонум дар ҳавлии алоҳида, берун аз ҳарам иқомат мекарду рӯз то рӯз ҳавлу ҳаросаш камтар мешуд. Ба вай Самарқанди бузург ва ободон, ки нозу неъмати фаровон дошту сокинонаш ҳалиму мехрубон ва ширинзабон буданд, дар қиёс бо Ғӯрганҷ бештар писанд омад. Кадбонуи ҳарами подшоҳӣ Саодатбегим, ки назди ҳоҷибхона истиқболаш гирифта буд, худро самарқандии асил муаррифӣ карда, ба гуфтору рафтори меҳрбор кабутари ҳарамро мафтуни хеш гардонд.

– Хоразмшоҳ шаҳри моро забт накардааст, балки Самарқанд дили шоҳро тасхир кардааст! – гуфт бо ифтихор кадбонуи соҳибҷамол ва рӯйдодҳои ҳафт-ҳашт сол муқаддамро бо обуранги зиёд тасвир кард. Ба Нигина аён гардид, ки он вақт ҳокими Самарқанд сарсулолаи қарохониён Усмон ибни Иброҳим будаасту «Султони бузурги султонҳо» лақаб доштааст. Вай духтари гӯрхони қарахитоиро ба занӣ хостааст. Лекин ҷавоби рад гирифта, бо аломати эътироз аз онҳо рӯ тофта, ба номи Султон Муҳаммади Хоразмшоҳ хутба хондаву сикка зада, ӯро ҳамчун меҳмони ифтихорӣ пешвоз гирифтааст. Яъне шоҳаншоҳи олам аз камон як тир наандохта, соҳиби Самарқанд шуда, дар иваз духтари нозанинаш Нозпариро ба ҳокими занталаб Усмон бахшидааст.

– Тӯйи арӯсӣ дар Ғӯрганҷ гузашту вақте Усмон барои ба никоҳи худ даровардани духтари подшоҳ овора буд, қарахитоиҳо бесоҳиб мондани шаҳрамонро фурсати муносиб шумурда, мисли мӯру малах ҳуҷум оварданд, – бо оҳи пурдард гапашро давом дод Саодатбегим. – Мо аз Хоразмшоҳ мадад хостем. Вале он замон дар Ҷанд исён буду вай омада натавонист. Самарқандиҳо ноилоҷ худ ба мудофиа хестанд ва як соли расо муқовимат нишон доданд. Дар ин муддат расо ҳафтод бор ҷанги тан ба тан шуд. Шасту нӯҳ маротиба самарқандӣ ғолиб баромаду фақат як бор қарахитоӣ дастболо шуд, вале базудӣ шармандавор қафо гурехт. Вақте Хоразмшоҳ ин ҷо расид, дар гирду атрофи Самарқанд ягон қарахитоӣ набуд, лекин шаҳри ҷангзада ҳоли табоҳ дошт…

Бо чашми худ дидам, ки Хоразмшоҳ ба хоки хунолуд дузону нишасту бо дарду алам

Самарқанди қандманд,

Ба ин ҳолат кӣ афканд?

гӯён чанд қатра ашк рехт. Баъд бо азму нияти қатъӣ аз ҷой хеста, идомаи шеъри қадимаро тарзи дигар хонд:

Аз Ғӯрганҷ ту беҳтарӣ,

Пойтахти Хоразм мешавӣ!

Хоразмшоҳ ба қавлаш истоду Самарқандро ба иқоматгоҳи худ табдил дод, ба сохтани масҷиди ҷомеъ ва қасри подшоҳӣ шурӯъ намуд ва шаҳрамонро ободон карду мехоҳад, ба сайқали рӯйи замин табдил диҳад…

– Кош Хоразмшоҳ як бор ба Хуҷанд ҳам сафар мекард. Аз файзи қадамаш Тирози ҷаҳон даҳчанд обод мешуд…

– Чаро Исфара нею Хуҷанд гуфтӣ?

– Исфара зодгоҳи ман, аммо Хуҷанд парвозгоҳам! Ман аз хуҷандиҳо як умр миннатдор ва… қарздор…

– Исто, Нигина, оҳанги сухани ту бо оҳанги сухани Шоҳаншоҳи олам якхела шуд. Шавҳарам мегӯяд, ки подшоҳи Хоразм дар як маҳфили шодӣ сари мастӣ чунин гуфт: «Ман аз хуҷандиён як умр сипосгузорам, чунки агар сипаҳбуди хуҷандӣ набудӣ, шоҳи Хоразм Шоҳаншоҳи олам нашудӣ!»

– Ин ҷумлаи шоҳона чӣ маънӣ дорад?

– Дар як ҷанги калон қарохитоиҳо ғалаба карда, Султон Хоразмшоҳро асир гирифтаанд. Лекин нашинохтаанд вайро. Чунки тибқи одати деринаи худ либоси сарбози одиро пӯшида, ба муҳориба баромада будааст.

Дар асирхона Хоразмшоҳро ҳамроҳи як сипаҳбуд ҷой додаанд. Вай сирри подшоҳро накушода, баръакс маслиҳат додааст, ки шоҳ худро ғулом вонамуд кунад, то барои аз асорат гурезондани ӯ имконият бештар шавад. Хоразмшоҳ сари таъзим фуруд оварда, дастобрези сипаҳбуд шудаасту ҳар чӣ фармояд, «Лаббай!» гӯён, бо камоли эҳтиром иҷро мекардааст.

Ин ҳолатро борҳо мушоҳида карда, соҳибхона сипаҳбудро ғуломдори сарватманд пиндошта, ба молу мулкаш мароқ зоҳир кардааст. «Ман аспу гӯсфанди беҳисоб, тиллою ҷавоҳироти бисёр дорам, – гуфтааст сипаҳбуди айёр. – Лекин афсӯс, асир афтодаму ҳама боигарӣ бесоҳиб монд».

Сияҳҷурдаи хомтамаъ лаҳзае ба хаёл рафта, бо оҳанги таассуф гуфтааст: «Аз он ки ғуломат туро ин қадар иззату ҳурмат мекунад, ту одами андак-мундак нестӣ. Лекин ман сода не, ба умеди тангаю тилло ҳеҷ вақт туро аз банд озод намекунам – меравию бозгашт намеойӣ!» Сипаҳбуди зирак аз шӯълаи чашмони қарахитоӣ рамуз бардошта, аммо худро бепарво вонамуд кардааст: «Гапат дуруст. Агар ба Хуҷанд равам, ҳаргиз намеоям. Лекин агар наравам, хешу ақрабо маро ба ҳукми мурда бароварда, ҳама боигарӣ ва тангаҳои тиллоро тақсим карда мегиранд. На ба ман мерасаду на ба ту!» Сипоҳӣ боз ба фикри чуқур фурӯ рафта, оҳиста пурсидааст: «Агар ба давлату сарватат даст ёбӣ, чӣ қадараш азони ман мешавад?» Сипаҳбуди ҳуҷандӣ аввал савдоро пазонда, баъд пешниҳод кардааст: «Маслиҳат ин аст, ки ягон одами дилпури ту ҳамроҳи ғуломи ман ба Хуҷанд равад. Хешовандонам, ки вайро мешиносанд, ҳар чӣ гӯяд, бовар мекунанду мактуби маро хонда, ҳар қадре хоҳӣ, динори тилло медиҳанд…»

Сарбози содалавҳ ғофил аз он, ки зари нақд аз даст медиҳад, ба умеди тиллои насия як чокари танумандашро ҳамроҳи «ғулом» ба Хуҷанд фиристодааст.

Хоразмшоҳ аз асорат халос ёфтан ҳамон аввал «хоҷаи хуҷандияш»-ро наҷот доду сипас ба тухми қарахитоӣ қирон овард…

– Ғулом шудани подшоҳро бори аввал мешунавам, – гуфт Шакархонум. – Ин ба шаъни подшоҳони олам, интухин, намезебад.

– Аммо шоир Сайфуддин гуфта буд, ки ҷадди аълои шоҳаншоҳи олам мавло буду бобояш мавлозода…

– Ишораи Нигина саҳеҳ асту мавлозода будани Хоразмшоҳро хурду бузурги Самарқанд медонад, – якбора ба ҷӯш омад кадбонуи ҳарам. –Аслан гирем, аксар шоҳони олам аз ғуломию бардагӣ рустаанд. Яъне бо амри тақдир як муддат ғулом шудани подшоҳ айбу гуноҳ ё кори хато нест! Хатои Хоразмшоҳ дар ҷойи дигар аст.

– Куштани Шайхулислом? – луқма партофт Шакархонум.

– Ин як тарафи масъала. Хатои асосӣ ва дағали Хоразмшоҳ он аст, ки чун ба хиттаҳои мулки Аҷам ба осонӣ соҳиб шуд, ғуруру нахват ёфту ба мулки Араб чашм ало кард ва бо амиралмӯъминин, ки ноиби Пайғамбар аст, ошкоро душманӣ зоҳир сохт!

– Пунба аз доғам гирифта, интухин, азобамро тоза кардӣ, хоҳар! – гуфт бо оҳи дилреш Шакархонум. – Баъди ғалаба бар қарахито рӯзе чанд каруфаре карду, интухин, дар охири бадмастӣ худро аз пастӣ ба пастӣ заду, интухин, ҳамаро ҷигархун кард…

– Ва ҷигархун шуд. Агар гапи Турконхотун рост бошад, дар ағбаи Ҳулвон азоби рӯзи маҳшар ба сараш омад.

– Ин овозаи дурӯғин не, Нигина. Ба ин сафари пурхатар шаст ҳазор сарбози самарқандӣ ҳам ҷалб шуданд, ки яке аз онҳо писарам буд. Вай мегӯяд, ки ҳанӯз ба Ҳулвон нарасида, дар Астаробод барфбориш сар шуду се шабу се рӯз беист давом кард ва шамоли сард хунуки қаҳратун овард. Ҳама уштур ях басту мурд, ними аспу хачир талаф ёфт, ҳар чорумин сарбоз нобуд шуд, ки ба шумор аз сад ҳазор зиёд аст. Дасту пои сад ҳазори дигарро хунук заду лашкар корношоям шуд… Дасти рости писарам ҳанӯз карахт аст, пиёларо бардошта наметавонад…

– Ин дарди бахайр аст, иншооллоҳ, ба зудӣ шифо меёбад. Лекин, ҳоли подшоҳ чӣ тур бошад?

– Аз зин фуромадаасту аз узангӣ не! Писарам мегӯяд, ки шоҳи бадхашм, аммо бечораву беобрӯй дар сари ағба аз шармандагӣ чун мори шарза ба худ печид, дилу ҷигараш исфандфор сӯхту аз даҳану димоғаш дуди талху тунд баромад, зор-зор нолиду «бо балои осмонӣ панҷа кардан аблаҳист!» гӯён, он чӣ аз тақсиру хато бар ӯ содир шуда буд, якояк шуморид ва аз пайи озори халифаи ислом шуданро барои бандаи мӯъмину мусулмон гуноҳи азим ҳисобида, тавбаю узру маъзур кард. Аммо ба Нишопур расидан ҳамон шоҳро барфи андӯҳ об гашту узру тавбааш бухор гардид ва ба хатиби шаҳр фармуд, то номи халифаро дар хутба зикр накунад, чунки вай мурдааст…

– Ба лафзи исфарангиҳо, чун аз бало раҳид, зуд ба балоҳат62 печид?

– Аҳсант, Нигина, ки агар саволатро ба хитоб гардонем, ҷавоби хуби шоирона мешавад! Бо омадани баҳор шоҳро бозори ҷунун дубора гарм гашту ҷӯшидаю колида нангу номус ва шарм ба канор гузошта, дар Марву Балх ва Бухорою Сарахс низ номи халифаро аз хутба баровард.

– Лекин дар Ғӯрганҷ, интухин, хутба бо номи Халифа мехонанд.

– Дар Самарқанд ҳам. Хатибони шаҳри мо ба ҷойи «Хок бар даҳанат!» бо ришханд «Барф бар сарат!» гуфтанду номи халифаи исломро гиромӣ медоранд.

Суханҳои пасту баландро шунида, Нигинаро дуди ҳайрат аз мӯрии димоғ баромад:

– Маълум мешавад, ки «Султони сарпастро ақл мағлубу ҷунун ғолиб» гуфтани Турконхотун беасос набудаасту дуои Шайхулислом дар дохили ҷувол мустаҷоб гаштааст…

– Оре, ҳолиё шоҳаншоҳи пастфитрат дар олами ишрат, яъне беномунангӣ умр мегузаронад. Мегӯянд, ки алмудом «рӯзгори барфу сардӣ аз ёд фаромӯш бод!» гуфта, пайваста нишот мекунад. Ту ҳам омода бош, Нигина, бихрому ҷилва деҳ сарви нозро!

– Маро рақсидан айни муддао бошад. Лекин… он рӯзи фирӯз кай бошад?

Кадбонуи ҳарам зуд қофия баст:

– Он рӯзи фирӯз анқариб бошад. Шоҳаншоҳи олам моро башорат додааст, ки дар охири ҳафта ба Самарқанд мерасад!

Хушхабар Нигинаро ба по хезонд ва «Ҳуҷаста бод рақс!» гӯён бе чангу тарона ба ҷилва омад. Ҳама кафзанон аз ҷой хестанду Шакархонум ва Саодатбегим низ дар канор наистода, ба кабки хушхиром пайвастанд. Марди нобино ҳам баръало медид, ки ҳама ташнаи шодиву нишотанд…

* * *

Нигинаи шодондил рӯзи дигар андаке мушаввашхотир шуд. Зеро Шакархонум вақти чойнӯшӣ оҳиста пурсид:

– Агар Хоразмшоҳ аз қиссаи Узлоғшоҳ огаҳӣ ёбад, интухин, чӣ мегуфта бошад?

Нигина, ки ин тарафи масъаларо то ҳол андеша накарда буд, бепарвоёна гуфт:

– Маро «Зеҳ!» мегӯяд, Узлоғро танбеҳ медиҳад.

– Лоуболӣ накун, духтар, Узлоғ ҳар кӣ набошад, интухин, писари шоҳаншоҳ аст. Меҳри падарфарзандӣ ҷозибаи бисёр дорад…

– Диламро зиқ накарда, пӯсткандаи гапро гӯед, ойтиҷон! Наход подшоҳ ба ман мукофот нею ҷазо диҳад?

– Рости гап, худам ҳам намедонам, ки чӣ гӯям? Гаштаю баргашта ин рӯйдодро таҳлил карда, интухин, фақат ба як хулоса омадам, ки ҳақ ба ҷониби ту. Лекин феълу атвори подшоҳи моро, интухин, чену баркаш карда намешавад: ними нафасаш об, ними дигараш алов! Хусусан дар ин шабу рӯз, ки дарду аламаш зӯру, интухин, вайро андарун зиндони бод шудааст, агар «Нигина Узлоғро ҷиннӣ кард» гӯянд, аз вай, интухин, ҳар номаъқулиро метавон интизор шуд…

– Ин хел ки бошад, мани мискинтани танҳоғариб чӣ кор кунам? Аз Самарқанд гурехта, ба Хуҷанд равам?

– Намешавад, духтар! Интухин, Хуҷанду Ворух ҳам мулки Хоразмшоҳ. Мардуми Бухоро мегӯянд, ки як бор ҷастӣ – бехатар, ду бор ҷастӣ – бехатар, охир ба дастӣ, малахак!

– Яъне ки аз тақдир ҷойи гурез нест:

Тақдир чу тир дар камон кард,

Афсӯс, дили маро нишон кард!

– Гапат дуруст, Нигина, бандаи хокӣ наметавонад, сарнавишти эзадӣ тағйир диҳад. Лекин барои беҳбуд тадбир ҷуста метавонад!

– Шумо ки аз ғарази эҳтимолӣ маро огоҳ кардед, тадбир дар чӣ мебинед?

– Маслиҳати аввал ин аст, ки «тири тақдир маро нишон гирифт» гӯён, интухин, дилшикаста нашав. Зеро аз дили шикаста тадбири дуруст набарояд. Мардуми Бухоро мегӯянд, ки «чун сабза латифӣ, дуруштӣ макун ва чун гул нозукӣ, хорпуштӣ макун!»

– Шумо чиҳо мегӯед, ойтӣ? Ба Узлоғ дуруштӣ ва хорпуштӣ кардани ман магар хато буд?

– Ман падарашро дар назар дорам. Агар подшоҳ шарҳи ҳол пурсад, чӣ посух медиҳӣ?

– Буду шуди ҳодисаро мӯ ба мӯ мегӯям. Мефаҳмонам, ки кабутари ҳарам барои ҳифзи некномӣ ва қадру эътибори шоҳаншоҳи олам бо уқоббачаи бераҳм часпу талош кард.

– Чӣ ҷавоб медиҳӣ, агар Хоразмшоҳ пурсад, ки чаро валиаҳди ҷавонро рад карда, интухин, шоҳи солхӯрдаро интихоб кардӣ?!

Аз пурсиши гаронбор Нигина мисли кабки ҳаросон рам хӯрд. Тарсид, ки агар ҳақиқатро гӯяд, асрори дилаш фош мегардад ва Мирмалик дар ҳолати ноҳинҷор мемонад. Аммо агар бо лутфи дурӯғин табъи дили Хоразмшоҳ сухан гӯяд, ба бозичаи дасти ӯ табдил меёбад ва ҳама орзую умеду интизорию ҷаҳду талошу дар ишқи Мирмалик тапиданҳояш хокистари бодпар мешавад… Яъне ҳар ду ҷавоб ба манфиати ӯ нест. Аммо посухи миёнҷӣ чист?