Си Цзиньпин: классикалык цитаталар жана сюжеттер. Экинчи китеп

ОРИГИНАЛ

Ошондуктан Лао-цзы: «Канчалык ары барсаң, ошончолук аз билесиң» дейт. Бул аң-сезим алыска бурулган мезгилде, жакын жердеги нерсе көрүнбөй калат дегенди билдирет. Ыйык даанышман тынымсыз иш-аракеттерди жасабайт, бирок ошол эле учурда билимге ээ болот. Ошондуктан, Лао-цзы: «билимге умтулбайт, бирок баарын билет» дейт. Ушуну менен ар тараптуу көрүүгө ээ болот, ошондуктан Лао Цзы мындай дейт: «Бир нерселерди көрбөй туруп, алардын маңызын көрө билет. Андан тышкары, жагымдуу учурда иш-аракет кылуу, натыйжага жетүү үчүн жагдайларды колдонуу жана нерселердин табиятын билүү аркылуу пайда алуу жетиштүү, ошондуктан Лао-цзы мындай дейт: «аракет кылбайт, бирок ийгиликке жетишет».

Хань Фэйцзы, «Хань Фейцзы» трактаты, «Юй лао» бөлүмү («Лаоцзи окууларын түшүнүү»), «Чжанго» мезгили («Согушчу падышалыктар»)

КОММЕНТАРИЙ

Хань Фэй-цзы «Лао-цзынын окууларын түшүнүү» деген бөлүмүндө Лао-цзынын идеяларын тарыхый окуялар жана элдик уламыштар түрүндө баяндайт. XVII бөлүмдө мындай деп айтылат: «Короодон чыкпай эле, Асман асты империясы менен таанышууга болот; терезеден карап туруп, табигый Даону көрө аласыз. Канчалык алыс кетсең, ошончолук аз билесиң. Демек, олуя билимге барбайт, баарын үйрөнөт. Ал нерселерди көрбөй туруп, алардын маңызын көрөт. Аракет кылбайт, бирок ийгиликке жетет». Башкача айтканда, үйдүн дарбазасынан чыкпастан, ыйык акылман Асман асты империясында болуп жаткан окуялардын мүнөзү менен таанышат. Терезеден карап туруп, табияттын мыйзамдарын түшүнөт. Үйдөн канчалык алыс болсо, чындык ошончолук азыраак ачылат. Ошондуктан ыйык даанышманга билүү үчүн аракет кылуунун кереги жок. Түшүнүү үчүн көрүүнүн кереги жок. Ийгиликке жетүү үчүн эч кандай аракет талап кылынбайт.

Бул абал нерселердин жана кубулуштардын өнүгүүсүнүн объективдүү мыйзамдарын аңдап билүү аркылуу ишке ашат. Хань Фэй-цзы Лао-цзынын «аракет кылбоо аркылуу бүтүрүү» принцибин чечмелөөдө мындай деп жазат: «Ыңгайлуу убакта аракет кыл, натыйжага жетүү үчүн шарттарды колдон, нерселердин табиятын билүүдөн пайда көр, ошондуктан Лао-цзы мындай дейт: «аракет кылбайт», бирок ийгиликке жетет». Билдирүүнүн цитатасында «жакшы убакта» деген сөз айкашы «заманга ылайык» деген сөздөр менен, ал эми «жагдайдан пайдаланып» деген сөз «шартка жараша» деген сөздөр менен берилген. Бул колдонуу убакыт, жагдайлар жана жасалган иш-аракеттердин ортосундагы себептик байланышты көрсөтөт. Билдирүүнүн мааниси төмөнкүдөй: эгерде сиз нерселерди өз убагында жана объективдүү шарттарды эске алуу менен ишке ашырсаңыз, ошондой эле нерселердин мүнөздүү сапаттарын колдонсоңуз, анда сиз каалаган натыйжага жетише аласыз, ал жалпысынан аракетсиздик аркылуу «жетишүү» деп аталат.

Ааламдык сүйүүнүн аркасында гана Асман асты империясында тартип башталат, өз ара жек көрүүнүн натыйжасында тартипсиздик пайда болот.

Цитата «Глобалдык интернеттин көйгөйлөрү боюнча II эл аралык конференциянын ачылыш аземинде сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Си Цзиньпин глобалдык интернет башкаруу системасынын контекстинде Мо-цзынин атактуу сөзүн келтирип, «Жалпы кайыкта жана жалпы экономиканы башкарууда өз ара ишеним көрсөтүп, эки тарапка пайда алып келүү керек» деген концепцияны алдыга койду. Интернеттин тез өнүгүшү «жеңүүчү бардыгын ала турган нөл суммадагы оюндардын» актуалдуулугунун андан ары төмөндөшүнө алып келди. Интернет мейкиндиги мамлекеттер ортосундагы согуштун аренасына айланбашы керек, башка мамлекеттерди «демонтаждоонун» куралы болуп калбашы керек, өзгөчө укук бузуулардын жана кылмыштуулуктун очогуна айланбашы керек. «Өз ара жек көрүү менен баш аламандык келет», демек, кеңири диалог жана кызматташуу үчүн аянтча куруу, көбүрөөк байланыш жана өз ара аракеттенүү пункттарын, кызматташтыктын өсүү чекиттерин, өз ара пайдалуу жаңы сигналдык пункттарды түзүү зарыл. Ушундай саясат гана «универсалдуу өз ара сүйүү» менен айкалышып, глобалдык интернетти башкаруунун акылга сыярлык системасына негиз түзө алат.

Заманбап доордо, атүгүл жердин эң алыскы булуң-бурчтарында да, дүйнөнүн башка өлкөлөрү менен ыңгайлуу жана ыкчам байланышуу үчүн сизге интернетке кирүү гана керек. Интернет Aлибабанын казынасы болобу же Пандора кутучасы болобу бүткүл дүйнөлүк тармакты биргелешип башкаруу механизмин иштеп чыгуу маселесинде адамзаттын жалпы тагдыры жакшы эркти алдын ала аныктайбы, ошого жараша болот. Мына ушул ойлордун негизинде Си Цзиньпин Глобалдык Интернет боюнча II Эл аралык конференциянын ачылыш аземинде «Төрт принципти» – Интернеттеги негизги укуктарды сыйлоо, тынчтыкты жана коопсуздукту коргоо, ачыктыкты жана кызматташтыкты өнүктүрүү, баарына жагымдуу тартипти орнотууну сунуштады. Бул принциптер толугу менен Интернетти башкаруунун глобалдык системасында реформаларды алга жылдырууга багытталган.

ОРИГИНАЛ

Эгерде Асман асты империясында баары бири-бирин сүйсө, мамлекеттер бири-бирине кол салбаса, үй-бүлөлөр бири-бирине кысым көрсөтпөсө, анда уурулук, талап-тоноочулук токтойт, ал эми падыша менен вазирлердин, ата-баланын мамилесинде, берилгендик жана моюн сунуу мамилеси, кайрымдуулук жана сүйүү орноп, Асман асты империясында тынчтык өкүм сүрөт. Мамлекетти толук акылман башкаруучу башкарып турган болсо, эмне үчүн элди касташуудан тыйып, элди жалпы сүйүү жолуна багыттабайт? Ошентип, ааламдык сүйүүнүн аркасында гана Асман асты империясында тартип келип, өз ара жек көрүүнүн натыйжасында тартипсиздик пайда болот. Ошондуктан Мо-цзы мындай дейт: «Бул адамдарды ааламдык сүйүүнүн жолуна үйрөтпөй коюу мүмкүн эместигин түшүндүрөт».

Мо-цзы, «Мо-цзы» трактаты, «Цзянь ай» («Универсалдуу сүйүү») бөлүмү, 1-бөлүк», «Чуньцю» («Жаздар жана күздөр») мезгили – «Чжанго» («Согушуп жаткан падышалыктар») мезгили

КОММЕНТАРИЙ

«Универсалдуу сүйүү» философ Мо-цзынын окууларынын фундаменталдык концепциясын түзөт. Мо-цзы «Жаздар менен Күздөр» мезгили менен «Согушуп жаткан падышалыктар» доорунун түйүнүндө жашаган, ал мезгилде «тополоң өкүм сүрүп, каракчылар башкарып, болуп жаткан окуяларды токтотууга эч кандай жол жок» эле. Трактаттын автору баш аламандыктын келип чыгышы «жалпыга бирдей сүйүүнүн жоктугунда» деп эсептеген жана ошондуктан «жалпыга бирдей сүйүү жана өз ара пайда» идеясын Асман асты имперясында улуу тынчтыкты калыбына келтирүүнүн кепилдиги катары койгон. Асман асты империясын башкаруунун негизи – бул «жалпы сүйүү».

«Универсалдуу сүйүү» – бул ар бир адам бири-бирине жакын жана «универсалдуу сүйүүнү» башынан өткөрөт деп болжолдонгондуктан, айырмачылыктары жок бирдей сүйүү, аны белгилүү бир адамга, ошондой эле өз ара жакындыгына жана алыстыгына жараша ажыратууга болбойт. Мо-цзынын айтымында, «универсалдуу сүйүү» сезими адамдарды өзүңдөй сүйүүнү, адамдарга өзүңдөй мамиле кылууну талап кылат. «Ал берген сүйүү мээримдүү адамга кайтып келет. Ал келтирген пайда, пайда келтирген адамга кайтып келет». Баардык нерсе жана ар бир адам универсалдуу өз ара сүйүүсүн көрсөтүп, өз ара пайда алып келгендиктен, «жалпыга бирдей сүйүү – бул тартипти орнотуу» демектир. Тескерисинче, «Жамандык кылганга жамандыгы кайтып келет. Зыян келтирген адамга зыяны кайтат». Ар бир адам бири-бирине жамандык алып келгенде, мамлекетте баш аламандык пайда болот».

Абдан акылдуу башкаруучу шаарды түптөө үчүн түзөңдүү, түшүмдүү жана бай топурактуу жерлерди тандашы керек. Калктуу конуш тоого жанаша, оң жана сол тарабында аккан же токтоп турган суу болушу керек.

Цитата «ККП Борбордук Комитетинин шаардык курулуш боюнча жумушчу заседаниесинде сүйлөгөн сөзүндө» жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Си Цзиньпиндин айтымында, шаарларды өнүктүрүү экономикалык максаттарды гана көздөбөстөн, айлана-чөйрөнү жакшыртууга жана маданиятты өнүктүрүүгө багытталышы керек. Бирок, кээ бир жерлерде шаарды өнүктүрүү көп кабаттуу үйлөрдү жана темир-бетон конструкцияларын куруу, коомдук жайларды жашылдандыруу жана жайылып жаткан бак-дарактарды массалык түрдө алмаштыруу боюнча иштерди «четке түртүү» менен гана аныкталат. Анын үстүнө, кымындай да өкүнбөстөн, көлдөр имараттарды куруу үчүн кургатылат, натыйжада күн нурунда жылтылдаган көлдөрдүн суу беттери жана туманга капталган тоо силуэттери түрүндөгү шаардык кооздуктар экскаваторлор менен казылып, олуттуу шаарлардын экологиялык абалына зыян келтирет. Мына ушундай кайра жаралуулардын жүрүшүндө шаарлар таанылгыс болуп өзгөрөт, «чексиз деңиз айыл талаасына айланат», адырлар түздүккө, арыктар жолго айланат. Ошол эле учурда тоолор жана токойлор, көлдөр жана көлмөлөр жашоо чөйрөсүнүн ажырагыс органикалык бөлүгүн түзөт, бул дароо экономикалык пайда үчүн шаардын ден соолугуна зыян келтирүүгө жол берилгис.

Си Цзиньпин мисал катары Ханчжоу шаарындагы Сиху көлүнүн окуясын көп келтирет. Бардык тарыхый оош-кыйыштарды башынан өткөргөн Байди жана Суди дамбалары адамдарды шыктандырган маданий эстеликтер гана эмес, андан да көбүрөөк деңгээлде – шаарды өнүктүрүү концепциясын элестетет. Эгерде илгеркилер бул жерлерди кылдаттык менен кайтарышпаса, «Асманда жанат бар, жерде Сучжоу, Ханчжоу бар» деген сөз кылымдар бою кантип өтүп кетмек? Азыркы муун бул жөнүндө терең ойлонушу керек.

ОРИГИНАЛ

Байыркы убакта башкаруучу Хуань-гун Гуань Чжунга: «Биз башкаруучу борборду куруу үчүн жерди кантип эң жакшы тандай аларын билгибиз келет?» – деп сураган. Буга Гуань Чжун мындай деп жооп берген: «Мага, татыксызга, канчалык деңгээлде билүү берилгендигин билбейм, бирок басып алган жерлерге падышалык кыла алгандардын акылмандыгы бар. Абдан акылдуу башкаруучу шаарды түптөө үчүн түзөңдүү, түшүмдүү жана бай топурактуу жерлерди тандашы керек. Калктуу конуш тоого жанаша, оң жана сол тарабында аккан же токтоп турган суу болушу керек. Шаардын чегинде чоң дарыялардан суу алып келүү үчүн каналдар курулат……»

«Гуан-цзы» трактаты, «Ду ди» бөлүмү («Жерден пайдалануу»)

ТҮШҮНДҮРМӨ

«Гуань-цзы» трактатынын «Ду ди» («Жерден пайдалануу») бөлүмү суу ресурстарын башкаруу боюнча идеяларды көрсөтүүгө арналган. Ци башкаруучусу Хуань-гун менен болгон маегинде ойчул Гуан-цзы: «Жакшы башкаруучу эң оболу өлкөнү беш кырсыктан арылтышы керек, анын эң чоңу – суу стихиясынан келүүчү кырсыктар» деген насаатын айтып, андан кийин тиешелүү ченемдик укуктук актылардын жана чаралардын бүткүл комплексин сунуш кылат.

Тактап айтканда, Гуан-цзы суу ресурстарын пайдаланууда жеңилдик факторун толук эске алуу менен шаарларды курууну сунуштап, мындай дейт: «Толугу менен акылман башкаруучу түзөңдүү, түшүмдүү топуракта жайгашкан жерлерди тандашы керек. Калктуу конуш тоого жанаша, аккан же токтоп турган суулардын ортосунда болушу керек». Түп нускада сөздөрдүн үстүнөн ойноо колдонулат: «жайлаштыруу» деген сөз «жанаша болуу», «кошуна болуу» деген сөз менен үндөш болуусу абзел. Жалпы түшүнүк акылдуу башкаруучу шаар курууда рельефи тегиз, топурагы берекелүү, жаратылыш тартуулаган жерлерди тандашы керек дегенди билдирет. Калктуу конуш суу менен камсыз кылуу үчүн сол жана оң тарабында дарыялар, көлдөр же башка суу объектилери тургандай кылып тоого жакын жайгашууга тийиш. Гуан-цзи ошондой эле шаарларда дарыяларга туташтырылган суу канал системаларын курууну сунуш кылат.

Мындан тышкары, трактаттын аталган бөлүмүндө төмөндөгүлөр сунушталат: «Жер участогунун ичинде шаардын өзү төшөлгөн, шаар сырткы чек менен курчалган, анын боюнда топурак коргон орнотулган болушу керек. Коргон бийик топурак жээктен түзүлүп, жерге арыктар казылат. Андан ары ойдуң жерлерге суу өткөрбөй турган дамбалар курулат, андан кийин гана шаарды ишенимдүү корголгон деп эсептөөгө болот. Топурак коргондун үстүнө тикенектүү бадалдарды отургузуу керек, алар бири-бирине кошулуп, коргонду бекемдейт». Башкача айтканда, шаардын чегинен тышкары шаарды суу ташкындарынан ишенимдүү коргоону камсыз кылуу үчүн сууну коргоочу дамбаларды куруу, суунун нугун буруучу каналдарды казуу жана башка курулуштарды кароо зарыл.

ИНСАНДЫК ЖАКШЫРУУ ЖӨНҮНДӨГҮ БӨЛҮМ

«Саясат – адамдын инсандыгынын уландысы». Сиз татыктуу адам болуп, мамлекеттик кызматта боло албасаңыз болот, бирок мамлекеттик кызматта туруп, ошол эле учурда моралдык нормалардан четтөө туура эмес. Мамлекеттик кызматта болуу биринчи кезекте татыктуу адам болуу дегендик. Татыктуу адам болуу үчүн жекече өркүндөш керек, бул принцип эзелтен бери өзгөрүүсүз бойдон калууда. «Адегенде жеке сапаттарды өркүндөтүү керек, анан үй-бүлөдө ынтымакты орнотуу; үйдө гармонияга жеткенде, мамлекетте тартипти калыбына келтириңиз; мамлекетте тартип орногондон кийин, Асман асты падышалыкта тынчтык орнойт». Бул принцип жеке жакшыртууга негизги орунду ачык-айкын берет. «Үч катаал, үч намыс» принцибинде жеке сапаттарды өркүндөтүүдөгү катуу талап да негизги орунду ээлейт. Башкы катчы Си Цзиньпин бир нече жолу жетекчи партиялык кизматкерлерден өз ишин катуу талап кылып, «пайдага азгырганда да жүрөк тайбасын, дүнүйө жыргалчылыгынын кымындай азгырыгында да көз тайбасын» деп талап кылган.

Жашоо – бул моралдык жактан өзүн-өзү өркүндөтүү жолу дешет. Кадрдык партиялык кызматкерлер үчүн жеке сапаттарды жогорулатуу – бул дагы турмуштук милдет. Си Цзиньпин белгилегендей, партиялык билимди, идеологиялык аң-сезимди жана жетекчи партиялык кызматкерлердин адеп-ахлактык деңгээлин партиялык тажрыйбанын топтолушу жана кызматтык абалынын өсүшүнөн улам көтөрүлүү үмүтү менен кокустан калтырбоо керек. Адеп-ахлактык сапаттарды тарбиялоо жана өнүктүрүү өмүр бою тынымсыз аракетти талап кылат. Баштапкы этапта бул «ишенимге берилгендик, элге кызмат кылуу, мамлекеттик милдетти аркалоо, чоң жоопкерчиликти мойнуна алган эрдик, кристаллдык чынчылдык».

Андан ары «Төрттө «бар» деген талаптарды аткаруу керек: «Жүрөктө партия бар, жүрөктө эл бар, жүрөктө жоопкерчилик бар, жүрөктө тыюу бар» деген талаптарга жооп беришиң керек. Жана акырында «берилгендик, моралдык тазалык, жоопкерчилик» сапаттарын калыптандыруу керек, анткени партиялык мыкты кызматкер болуу үчүн адамдын ички дүйнөсүн талыкпастан өзгөртүү, партиялык ан-сезимди чыңдоо, моралдык сапаттарды чыңдоо, адамдан дайыма партиянын Уставын жана партиялык нормаларды сактоону талап кылуу керек. Ар бир ирмемде өзүндүн жүрүш-турушуңа контролдук кылып, өзүн-өзү түшүнүп, өзүнө сергек мамиле жасап, жетишүүгө шыктандыруу керек. «Түз жана ак ниет адам, жоопкерчиликтүү кызматкер, чынчыл жана бузулбас мамлекеттик кызматкер болуу» зарыл.

2013-жылы Си Цзиньпин өзүнүн студенттик дооруна токтолуп, мындай деген: «Мен айылдагы жумушчу күчкө кошулуп, өзүмө: «Жеке сапаттарды жакшыртуудан башта» деген ураан тандадым.

2014-жылы Пекин университетинин окутуучулары жана студенттери менен болгон биргелешкен жолугушуусунда Си Цзиньпин дагы бир жолу мындай деп баса белгиледи: «Адамда адеп-ахлак болот, коомдо болот жана бардык учурда жеке сапаттарда жана эмгекте принципиалдуу мааниге ээ адеп-ахлак мыйзамдарын урматтоо жана өзүн адептүүлүккө тарбиялоо зарыл» Башында «элге кайрымдуулук көрсөтүш керек, ошондо эл сага кайрымдуулук көрсөтөт, элге айкөлдүк көрсөтсөң, ошондо эл сага айкөлдүк көрсөтөт». Андан кийин, сен «эл мени тааныбайт деп кабатыр болбошуң керек, бирок мен адамдарды тааныбайм деп тынчсыздануум керек» деп түшүнүшүң керек. Акыр-аягы, «асыл сапаттуу эркек киши дайыма милдет жана адилеттүүлүк сезиминен чыгып келет»… Си Цзиньпин инсандык өсүү жана калыптануу жолунун этаптарын – «Жеке сапаттарды өркүндөтүү, үйдөгү гармония, мамлекетте тартип, Асман асты империясында тынчтык» деген байыркы адамдардын классикалык накыл сөздөрүн келтирет жана мамлекеттик башкарууну баяндоо үчүн «Ийгилик мамлекеттин таянычы катары кызмат кылат» деп айтат.

Элге кайрымдуулук көрсөтүш керек, эл сага кайрымдуулук көрсөтүүсү үчүн, элге айкөлдүк көрсөтүү керек, эл сага кең пейилдүүлүк көрсөтүүсү үчүн.

Цитата «Кытайдын кыялын ишке ашыруу үчүн биргелешип аракеттенүү жөнүндөгү» Индиянын тышкы иштер боюнча советинин заседаниесинде сүйлөгөн сөзүндө жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

«Элге кайрымдуулук көрсөтүш керек, эл сага кайрымдуулук көрсөтүүсү үчүн, элге айкөлдүк көрсөтүү керек, эл сага кең пейилдүүлүк көрсөтүүсү үчүн» деген сөз конфуцийчиликтин жолдоочулары үчүн маанилүү турмуштук принципти билдирет. Бул принцип адамдарга болгон кең пейилдүүлүктү камтыйт, адам өзүн өзү ойлогон сыяктуу башка адамдарга камкордук кылуу жана эл менен ынтымакта жашай турган абалга жетишүүсүн көздөйт. Си Цзиньпин бул байыркы конфуцийдик накыл аркылуу Кытайдын башка өлкөлөр менен бир жакадан баш, бир жеңден кол чыгарып, прогресс жолу менен алга жылууга умтулуусун билдирген жана кытай элинин өз ара пайдалуу кызматташууга жалындуу умтулуусун ачыктаган.

Адамдарга кайрымдуулук көрсөтүүдө, эң негизгиси, башка адамдарга өзүңдөй мамиле кылуу, адамдарга айкөлдүк кылуу. «Элге көрсөткүңүз келген талаптарды өзүңүзгө көрсөтүшүңүз керек. Өзүңүзгө каалаган жумшактыгыңыз элге көрсөтүлүшү керек». Башкача айтканда, өзүнүзгө көбүрөөк талап коюу жана адамдарга азыраак талап коюу, айланаңызга көбүрөөк адамдарды чогултууга мүмкүндүк берет. Адамдарга айкөлдүк көрсөтүүдө эң башкысы өзүн башка адамдардын ордуна коюу, адамдарга жакшылык тартуулоо. Өзүңүз жылуу болгондо, Асман асты империясында сууктан жапа чеккендер да бар экенин эстен чыгарбоо керек; өзүңүз молчулукта жашап жатканыңызда, Асман асты империясында да ачарчылыктан жапа чеккендер бар экенин эстен чыгарбоо керек. Эл жөнүндө дайыма чын ыкластуу ойлор – карапайым эл ысыкта же суукта жашабайбы, карапайым граждандардын үй-бүлөсү кубанычта же кайгыда жашабайбы – масса үчүн чындап камкордук көрүү, элге кызмат кылуу жөндөмдүүлүгүн ырастайт.

Философ Мэн-цзы мындай деген: «Ошондуктан, мээримдүүлүктүн жайылышы төрт деңиз чегиндеги ар бир адамды сүйүүгө жана коргоого жетиштүү. Мээримдүүлүктү жайылтпай туруп, өз аялын жана балдарын да сүйүп, коргоо мүмкүн эмес». Жетектөөчү партиялык кызматкер үчүн адамдарга өзүнө кылгандай мамиле кылуу, адамдарга айкөлдүк көрсөтүү жөндөмү партиялык кызматкердин коомдогу орду менен анын турмуштук максатынын ортосунда принципиалдуу байланышты түзүп, мамлекетти башкарууда жана өкмөттүк укуктарын колдонууда анын баалуулуктарын жана багыттарын калыптандырат.

ОРИГИНАЛ

Цзы Гун мындай деген: «Эгерде элге марттык менен белек берип, ар бир адамдын жыргалчылыкка жетишине жардам бере турган адам болсо, аны кандай адам деп атоого болот? Аны адамгерчиликтүү деп айтууга болобу? Мугалим: «Эмне үчүн адамгерчиликти сүйгөн деп гана? Сиз аны толугу менен акылман деп атай аласыз! Ал жада калса Яо менен Шундан да ашып түшмөк. Элге кайрымдуулук көрсөтүш керек, эл сага кайрымдуулук көрсөтүүсү үчүн, элге кең пейилдүүлүк көрсөтсөң, ошондо эл сага кең пейилдүүлүк көрсөтөт. Мындай адам үлгү боло алат. Ал тууралуу кайрымдуулук өнөрүн үйрөнгөн деп айтууга болот».

«Лунь юй» («Ой жүгүртүүлөр жана баарлашуулар»), «Юн е» бөлүмү («Юн жөнүндө»)

КОММЕНТАРИЙ

«Лунь юй» («Ой жүгүртүүлөр жана баарлашуулар») трактатынын «Юн е» бөлүмүндө Цзы Гун Конфуцийден мындай деп сурайт: «Эгерде кайсы бир адам карапайым элге толук пайда алып келе алса, ошондой эле элдин жашоосун жакшырта алса, ушундай адамда филантропия бар деп эсептесе болобу? Буга Конфуций мындай деп жооп берген: «Мындай адамда адамгерчилик гана бар эмес, бул адам олуя! Мен улуу Яо менен Шун да муну кыла алган жок деп корком». Конфуций филантропияны аныктоонун төмөнкүдөй критерийин сунуш кылган: «Адамдар силерге кайрымдуулук көрсөтүшү үчүн, элге кең пейилдүүлүк көрсөтүш үчүн элге кайрымдуулук көрсөтүү керек». Бул сөз мааниси боюнча ошол эле трактаттын «Вэй лин гун» («Вэй Лин-гун») бөлүмүндөгү «Өзүңө каалабаган нерсени башкаларга да кылба» деген сөзгө окшош. Жогорудагы эки билдирүү тең бирдей «филантропия» түшүнүгүн түзөт – адамдарга өзүңдөй мамиле кылуу.

Чыгыш Хань филологу Сюй Шэнь өзүнүн «Шовень цзецзы» («Кытай тамгаларынын келип чыгышы») сөздүгүндө «Филантропия» түшүнүгүнүн маанисин мындайча түшүндүрөт: «Адамзаттын маңызы жакындык. «Адам» жана «эки» графемаларынан келип чыккан. Беш династия менен Сун доорунун кесилишинде жашаган Сюй Сюань аттуу дагы бир автор өз кезегинде төмөнкүдөй түшүндүрмө берет: «Адамзат – бул өз ара сүйүү, ошондуктан ал «эки» графемасын камтыган иероглиф менен көрсөтүлгөн. «Филантропия» иероглифинин түпкү мааниси адамдарга болгон руханий жакындыкты жана берешендикти билдирет.

Конфуций «филантропияны» сезим катары чечмелейт, анын негизин «адамдарга болгон сүйүү» сезими, ошондой эле абийирдүүлүк, ишенимдүүлүк, берилгендик, перзенттүүлүк жана башка бир катар түшүнүктөр түзөт. «Филантропияны» ишке ашыруунун критерийлери «Адамдар сага кайрымдуулук көрсөтүшү үчүн адамдарга кайрымдуулук көрсөтүш керек, эл сага айкөлдүк көрсөтүш үчүн элге айкөлдүк көрсөтүү керек» жана «Өзүңө каалабагандарды башкаларга да жасаба» деген принциптер менен белгиленет.

Үч учурда дос болуу пайдалуу – дос түз, чынчыл жана изденүүчү болгондо.

Цитата ККПнын жетекчилигинин чет өлкөлүк саясий партиялардын лидерлери менен жолугушуусунда «Биргелешип мындан да сонун дүйнөнү курабыз» деген тезисте жана башка бир катар эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Маданияттын гүлдөшү жана адамзаттын прогресси ар түрдүүлүктүн биримдигине умтулуудан ажырагыс. Бүткүл тарыхында Кытайдын Коммунисттик партиясы дүйнөлүк маданиятка көңүл буруунун, дүйнөлүк маданий мурастар менен активдүү аралашуунун жана аны кытайлык чындыктын шарттарында ишке ашыруунун маанилүүлүгүн баса белгилеп келет. ККПнын жетекчилигинин жогорку деңгээлдеги чет өлкөлүк саясий партиялардын лидерлери менен жолугушууларында Си Цзиньпин Конфуцийдин достук жөнүндөгү атактуу сөзү аркылуу ойлордун улуулугун, масштабынын, Улуу партиянын масштабынын улуулугун көрсөттү.

Кытайдын Коммунисттик партиясы 160тан ашык өлкөлөрдүн жана территориялардын 400ден ашык саясий партиялары жана уюмдары менен эзелтен берки байланыштарды сактап, ошону менен бирге өзүнүн «досторун» тынымсыз кеңейтип жатат. Келечекте Кытайдын Коммунисттик партиясы бардык өлкөлөрдүн саясий партиялары менен байланыштарды кеңейтүүгө, тажрыйба алмашууга, өз ара ишенимди чыңдоого, ого бетер кооз дүйнөнү биргелешип түзүүгө умтулуп жатат.

Си Цзиньпин өз сөзүндө төрт демилгени алдыга койду: коркунучсуз коопсуз дүйнөнү комплекстүү куруу; жакырчылыктан эркин гүлдөгөн дүйнөнү комплекстүү куруу; обочолонуудан эркин ачыктык жана толеранттуулук дүйнөсүн комплекстүү куруу; таза тоолору жана кооз суулары бар экологиялык жактан таза дүйнөнү комплекстүү куруу. Жаңы типтеги партиялар аралык байланыштар жана өз ара ишенимди терендетүү, өз ара аракеттенүүнү активдештирүү, кызматташтыкты активдештирүү, ар түрдүүлүктүн, бири-бирин урматтоонун, өз ара үйрөнүүнун принцибин сактоонун негизинде партиялар аралык мамилелердин көп тармактуу структурасын түзүү жолу менен гана жана тажрыйба алмашуу жаңы жамааттын тагдырын түзүү үчүн адамзатты бириктирген алп күчтү топтоо мүмкүн болот.

ОРИГИНАЛ

Кун-цзы айткан: «Дос болуу үч учурда пайдалуу, үч учурда зыяндуу. Бул дос түз, чынчыл жана изденүүчү болгондо жардам берет. Достун арам ойлуу, уятсыз, алдамчы болгону зыяндуу.

«Лунь юй» («Ой жүгүртүүлөр жана баарлашулар»), «Цзи ши» бөлүмү («Цзи Мырза»)

КОММЕНТАРИЙ

Конфуций достук мамилелерди орнотуу жолуна өзгөчө маани берген. Ал айткан: «Достун үч түрү бар, анын достугу пайдалуу, үч түрдүү дос бар, анын достугу зыян. Ак ниет, чынчыл, илимдүү адамдар менен достук мамиледе болуу албетте пайда алып келет. Кара ниет, ыплас, алдамчы адамдар менен дос болуу албетте зыян алып келет».

Төмөндө Лю Сяндын «Шо юань» («Айтыштар бакчасы») аттуу трактатынан үзүндү келтирилген. Кун-цзы мындай деген: «Адептүү адам менен жашоо орхидеялар жана ирис гүлдөрү бар бөлмөгө киргендей эле, жыпар жыттуу жыттын табигый бөлүгүнө айланышы үчүн көп убакыттын ичинде жыпар жыттуу болосуң. Жаман адам менен жашоо кургатылган балык базарына баруу сыяктуу, көп убакыттын ичинде балыктын жытына каныккандыктан, сасык жыт сиздин табитыңызге айланат. Ошондуктан алар мындай дешет: бир нерседе кызыл боёк болсо, ал кызарат; Эгерде бир нерседе сыя болсо, ал кара түскө айланат, ошондуктан асыл адам айланасын кылдаттык менен тандайт». Күнүмдүк белгилүү «Ким кызыл боёк менен иш кылса, кызылга боёлот, сыя менен алектенген адам карага боёлот» деген сөз айкашы да ушундай мааниге ээ.

Эл мени тааныбайт деп кабатыр болбо, бирок сен элди тааныбайм деп тынчсызданышың керек.

Цитата Сингапур Улуттук университетинде «Кызматташтыкты жана өнөктөштүктү тереңдетүү, биргелешип Улуу Азия-Тынч океаны жалпы үйүн куруу» баяндамасында жана бир катар башка эмгектерде келтирилген.

ТҮШҮНДҮРМӨ

Адамдын табияты ар дайым адамдардан таанылууга умтулат. Бирок Конфуций өзүнүн караңгылыгы үчүн тынчсыздануунун кереги жок, тескерисинче, башка адамдарды өзү билбегендиги үчүн тынчсыздануу керек деген оюн билдирген. Жашоого болгон мындай мамиле инерциянын көрүнүшү катары кызмат кылбайт, тескерисинче, жигердүү турмуштук позицияны билдирет, өзүнөн себептерди издөөгө жана талап кылуучу мамилеге, биринчи кезекте өзүнө карата адамдар өзү сыяктуу мамиле жасоонун классикалык үлгүсү катары кызмат кылат. Маселен, өз ара ишеним мамилелерин өнүктүрүүдө эки тарап тең карама-каршы тараптын «биринчи кадамын» күтүшсө, акыры алар чечкинсиздиктен келип чыккан эс-учун жоготуп, психологиялык тузакка түшүп калышат. Бирок, сиз биринчилерден болуп чынчылдыкты жана адилеттүүлүктү көрсөтүп, өзүңүзгө болгон ишенимди актап алсаңыз, натыйжа сизди күттүрбөйт. Карама-каршы сөз да туура: адамдын башкаларга болгон ашыкча талаптары башкаларды анын жоопкерчиликти өзүнөн башкаларга оодарып жатат деп шектенүүгө мажбурлайт. Бирок, бул адам алгач өзүнө талап коюп, башкаларга берешендик көрсөтсө, мындай мамиле конфликттик кырдаалдардан чыгууга, татаал маселелерди чечүүгө жакшыраак таасир берет. Конфуций «Асыл адам көбүрөөк өзүнө талаптуу болот» деген принципти жарыялаган. Тышкы дүйнө менен гармония өзүн-өзү аңдап билүү жана субъективдүү аракеттер, ички өркүндөтүүнүн толуктугу аркылуу ишке ашат деп болжолдонууда.