скачать книгу бесплатно
Hekayələr
Rey Bredberi
Hekayə ustaları
Rey Duqlas Bredberinin bu kitabdakı hekayələrinin əsas mövzusunu bəşər övladının dərkolunmaz sirli qüvvələr qarşısında acizliyi, insan zəkasının qavraya bilmədiyi mistika və Yer kürəsindən kənar sivilizasiyadakı həyat təşkil edir
Rey Bredberi
Hekayələr
ƏBƏDİ YAZ GÜNLƏRİNDƏ
Uzun illər öncə, həmin həftə sanki atamla anamın mənə zəhər verdiyini düşündüm. Hətta iyirmi il sonra belə onun mənə verilib-verilməməsinə hələ də şübhəylə yanaşıram.
O illərə baş vurmağımın səbəbkarı çardaqdakı köhnə çamadan idi. Bu səhər bürünc bəndləri dartıb açdım, qapağı qaldırdım və o uzaq dönəmlərin naftalin iyini ciyərlərimə çəkdim; bu qoxu torsuz tennis raketkasını və nimdaş çəkmələrini, sınıq-salxaq oyuncaqları, pas atmış konkiləri çənginə almışdı. Gözlər artıq qocalsa da, indinin özündə belə bu oyun silahlarını görəndə sənə elə gəlir ki, sanki bir saat əvvəl qan-tər içində kölgəli küçədən içəri girmisən və “Olli, Olli, üç öküz” saymacası hələ də dodaqlarında oynaşır.
O zaman qəribə və məzəli oğlan idim, beynimdə də əcaib fikirlər dolaşırdı; onları yaradan yalnız zəhərlənmək qorxum deyildi. Parlaq nikel qapaqlı, xətli qeyd dəftərində nələrsə yazmağa başlayanda on ikicə yaşım vardı. O əbədi yaz günlərində işlətdiyim karandaş qırığı sanki indi də barmaqlarımın arasındadır.
Budur, yazmağa ara vermişəm və dalğın-dalğın karandaşı yalayıram. Sonu görünməyən aydın günün sübh çağında, yuxarıda, öz otağımda ayaqyalın, qısa kəsilmiş cod saçlarımla oturmuşam, baxışlarımı güllü divar kağızına zilləmişəm və düşünürəm.
“Xəstə olduğumu yalnız bu həftə anladım, – qeyd elədim. – Artıq çoxdan xəstəyəm. On yaşından. İndi on iki yaşım var”.
Üz-gözümü əydim, dodaqlarımı dişlədim, dumanlı baxışlarla qarşımdakı qeyd dəftərimə nəzər atdım.
“Məni valideynlərim xəstə ediblər və, – bir anlıq duruxsam da, sonra yazmağa davam elədim, – məktəb müəllimlərim. Bircə uşaqlardan qorxmuram. Nə İzabeldən, nə Skeltondan, nə Villard Bouersdən, nə də Klarissa Mellindən çəkinirəm – onlar elə həmişəki kimidirlər. Mənimsə işlərim lap fırıqdı”.
Karandaşı masanın üzərinə qoydum. Vanna otağına gedib güzgüdə özümə baxdım. Anam aşağıdan səhər yeməyinə hayladı. Üzümü güzgüyə dayayıb tez-tez nəfəs almağa başladım və onun üzərində iri, nəm ləkə əmələ gəldi, elə bil güzgüyə duman çökdü. Sonra mən üzümün dəyişdiyini gördüm.
Sümüklərim dəyişirdi. Gözlərim. Burnumun üzərindəki məsamələr. Qulaqlarım. Alnım. Saçlarım… Onlar həmişə mənimkiydi, indi isə başqa cür görünürdü.
– Duqlas, səhər yeməyinə düş, məktəbə gecikirsən!
Tələm-tələsik üzümü yuya-yuya aşağıda, suda bədənimin necə üzdüyünü gördüm. Sanki onun əsarətinə düşmüşdüm. Qaçmaq qeyri-mümkün idi. Sümüklərim orda hərəkət edir, yerdəyişməyə məruz qalırdı!
Atam qapını döyüb məni sakitləşməyə və aşağı yemək yeməyə çağıranadək bu fikirləri başımdan atmaq ümidiylə oxumağa və ucadan fit çalmağa başladım.
Masa arxasına keçdim. Sıyıqlı sarı kasa, içində ağ və soyuq süd olan südqabı, hisəverilmiş donuz ətiylə qayğanaq artıq süfrədəydi; atam qəzet oxuyurdu, anam mətbəxdə vurnuxurdu.
Köks ötürüb narazı baxışlarımı süfrəyə zillədim.
– Nə olub, oğlum? – atam mənə baxdı. – Heç yemək istəmirsən?
– Elədir.
– Oğlanlar səhər yemək istəməlidirlər, – atam söylədi.
– Tez ol, ye, – anam çımxırdı. – Elə bu dəqiqə. Özün də tələs.
Yumurtalara baxdım – zəhər. Yağa baxdım – zəhər. Elə üzündə qaymaq olan ağappaq süd də, yaşıl rəngli, güllü boşqabdakı qəhvəyi, dadlı sıyıq da mənə zəhərli görünürdü.
Hamısı zəhərdir, hamısı! Bu fikir beynimdə bir sürü qarışqa təki qaynaşırdı. Dodaqlarımı dişlədim.
– Nə? – atam gözlərini döyə-döyə soruşdu. – Sən nəsə dedin?
– Heç nə, – cavab verdim. – Sadəcə, yemək istəmirəm.
Axı xəstələndiyimi və bunun günahkarı yemək olduğunu deyə bilməzdim. Deyə bilməzdim ki, günahkar peçenye, tortlar, sıyıqlar, şorbalar və tərəvəzlərdir. Beləcə, ağzı qıfıllı süfrə arxasında oturmuşdum, ürəyimin döyüntüləri isə durmadan artırdı.
– Yaxşı, heç olmasa, süd iç, sonra get, – anam söylədi. – Atası, məktəbdə yaxşıca nahar eləməsi üçün ona pul ver. Portağal şirəsi, ət və süd üçün. Konfeti ağlının ucundan belə keçirmə.
Anamın konfetlərə qadağa qoymasına lüzum yox idi. Axı o, ən dəhşətli zəhər idi. Həyatım boyu bir də onları dilimə vuran deyiləm!
Kitabları kəmərlə bağlayıb qapıya yaxınlaşdım.
– Duqlas, məni öpmədin, – anam səslədi.
– Oy, – səs verdim və ayaqlarımı sürüyə-sürüyə ona yaxınlaşıb öpdüm.
– Sənə nə olub? – anam soruşdu.
– Heç, – cavab verdim. – Sağ ol. Ata, görüşənədək.
Atam da, anam da cavab verdi. Məktəbə doğru addımladım, beynimdəki hər fikir dərin və soyuq quyuya ünvanlanmış qışqırıq idi.
Yarğana tərəf qaçıb ağacdan sallanan qalın, yabanı üzüm gövdəsindən yapışdım və ayaqlarımı yerdən qopararaq yellənməyə başladım. Torpaq ayaqlarımın altından qaçdı, səhərin sərin, şirin və başgicəlləndirən havasını ciyərlərimə çəkərək sevincək çığırdım, külək fikirlərimi ağuşuna alıb apardı. Yamaca yıxıldım, tarazlığımı saxlaya bilməyib çaya, yarğanın dibinə yuvarlandım. Quşlar cəh-cəh vururdu, qonşu ağacın budaqlarındasa dələ hoppanırdı – sanki yel qəhvəyi pərqu yumağını fırladırdı. Aşağıdakı cığırda qaçışan oğlan uşaqları bağırışırdılar: “U-uu, e-ee!” Onlar sinələrini yumruqlayır, daşları çaya elə tolazlayırdılar ki, onlar suyun üzü ilə hoppanaraq uçsun. Bununla da sakitləşməyib xərçənglərə əl atırdılar. Əllərindən sivişib çıxan xərçənglər arxalarında bulanıq iz qoyurdular. Mən də, başqa oğlanlar da zarafat edir, qəhqəhə çəkirdik.
Yaşıl rəngə boyanmış taxta körpüylə bir qız gedirdi. Onun adı Klarissa Mellin idi. Biz daha bərk qəhqəhə çəkdik; qışqırdıq: “Get, cəhənnəm ol burdan!” Amma qəfildən sanki boğazımda nəsə ilişib qaldı, səsim batdı və mən qızın tələsmədən uzaqlaşdığını izlədim. Qız yoxa çıxanacan nəzərlərimi ondan çəkmədim.
Uzaqdan məktəb zənginin səsi eşidildi. Ot əməlli-başlı tapdanmışdı; biz hər ilan yuvasını və hər təpəni, hər ağacı və hər yabanı üzüm tənəyini – az qala hər alaq otunu tanıyırdıq! Məktəbdən sonra çayın yuxarısında bitən ağacların başında küləşdən çadır qurur, lümlüt suya hoppanır, yarğanın dibiylə uzun yolçuluğa çıxırdıq. Bu yolçuluq ta ki tənhalığına və qəmginliyinə qapılan çayın Miçiqan gölünün nəhəng dərinliyinə axıb tökülənədək, dabbaqxana, zavod və gəmi təmir olunan yerədək gedib çatırdı.
Nəfəsimiz kəsilə-kəsilə məktəbə gəlib çıxdıq və birdən dəhşət məni yenidən öz çənginə aldı, dayandım.
– Siz gedin, mən arxanızca gələrəm, – uşaqlara söylədim.
İkinci zəng vuruldu. Uşaqlar sinfə qaçdılar. Sarmaşıqdan don geyinmiş məktəbimizə tamaşa elədim. Səslərə qulaq kəsildim: bu, adi uğultuydu. Müəllimlərin əlində cingildəyən, sakitliyə çağıran zınqırovları dinlədim; sonra pəncərələrdən müəllimlərin sərt səsi eşidildi, elə bil bu səs indicə məni qamarlayıb sinfə atacaqdı.
Zəhər, yenidən fikirləşdim. Özü də bu zəhəri uşaqlara təkcə valideynlər deyil, müəllimlər də verirlər! Onlar da mənim naxoş olmağımı istəyirlər! Xəstə olmağın yollarını öyrədirlər! Və… və… buna sevinməliyəm?!
– Duqlas, sabahın xeyir!
Asfalt yolda hündür dabanların taqqıltısını eşitdim, arxamda enlisifət və bənizi ağarmış, gözlərində eynək, saçları qısa kəsilmiş məktəb direktoru, miss Adams dayanmışdı.
– Gedək, – qətiyyətlə çiynimdən tutub söylədi. – Onsuz da gecikmisən. Gedək.
O məni apardı, bir-iki, bir-iki, pilləkənlər boyu, taleyimə doğru…
Mister Cordan seyrək saçlı, kök bir kişi idi, yaşıl gözlərindən həmişə ciddiyyət yağardı, onun öz cədvəlləri və diaqramları qarşısında dayanarkən pəncələri üzərində ləngər vurmaq kimi bir vərdişi vardı. Bu gün o özüylə köndələn kəsilmiş insan bədəninin təsvirini gətirmişdi. Yaşıl, göy, çəhrayı, sarı venaları, kapillyarları, əzələləri, vətərləri, daxili orqanları, ağciyərləri, sümükləri və piy toxumalarını görmək olardı.
Mister Cordan başının hərəkətiylə şəkli göstərdi.
– Bədxassəli şişlə sağlam hüceyrələrin bölünməsi arasında böyük oxşarlıqlar var. Xərçəng sanki qudurmuş normal funksiyadır. Hüceyrələrin təkrar istehsalı ona gətirir ki…
Əlimi qaldırdım.
– Qida kimi… yəni… nəticədə bədən böyüyür?
– Yaxşı sualdır, Duqlas, – və o, şəkli taqqıldatdı. – Qida orqanizmə düşəndən sonra parçalanır, həzm olunur və…
Qulaq asır və mister Cordanın mənə neyləmək istədiyini anlayırdım. Qısa həyatımın illəri sanki yumşaq süxurlarda iz buraxan qədim bitkilər və heyvanlar idi. Mister Cordansa bu izi pozmağa, hamarlamağa çalışırdı. Onsuz da sonda hər şey silinməlidir, inandığım, düşündüyüm hər şey… Anam bədənimi qidayla dəyişir, mister Cordan da eyni şeyi sözlərlə edir.
Mən qulaq asmamaq üçün kağızın üzərində çəkməyə başladım. Burnumun altında mızıldandım, yeni, öz dilimi uydurmağa çalışdım. Günün sonunacan daha başqa bir söz eşitmədim. Hücuma qarşı dura bildim, zəhərin qarşısını almağı bacardım.
Yalnız məktəbdən sonra missis Singerin dükanının önündən keçərkən özümə iri bir konfet aldım. Nəfsimi saxlaya bilmədim. Onu yeyib qurtarandan sonra isə kağızında yazdım: “Bu, həyatımda yediyim sonuncu konfetdir. Hətta şənbə seansında ekranda Tom Miks və Tonini görəndə də daha konfet yeyən deyiləm”.
Taxçalardakı şirniyyat yığınına tamaşa elədim – üst-üstə qalaqlanmış ot tayasına bənzəyirdi. Üzərində mavi rəngdə “ŞOKOLAD” sözü yazılmış narıncı rəngli, sarı və bənövşəyi kağızlar tığ vururdu. Konfeti öz içimdə duyurdum, hüceyrələrimin necə böyüdüyünü hiss edirdim. Missis Singer hər gün yüzlərcə konfet satır. Deməli, o da başqalarıyla əlbirdir. Olmaya, o bu konfetlərin uşaqlara necə təsir elədiyini bilmir? Niyə belə edir? Bəlkə, onların cavanlıqlarına paxıllıq edir? Onların tezliklə qocalmasını istəyir? Onu öldürməyə hazır idim!
– Neyləyirsən? – mən kağızın üzərində yazarkən arxadan yaxınlaşan Bill Arno soruşdu.
Klarissa Mellin də onun yanındaydı. O öz mavi gözlərini mənə zilləmiş və elə bil ağzına su almışdı. Tez kağızı gizlətdim.
– Heç nə, – dedim.
Üçlükdə yolumuza davam elədik. Ətrafda uşaqlar qaçdı-tutdu, gizlənpaç oynayır, top əvəzinə konserv bankası çiləyirdilər. Mən Billə tərəf çevrilib dedim.
– Bir, bəlkə, iki ildən sonra artıq bu oyunlardan məhrum olacağıq.
Bill qəhqəhə çəkib söylədi:
– Yox bir! Görəsən, bizə kim qadağa qoyacaq ki?!
– Onlar, – cavab verdim.
– “Onlar” deyəndə kim? – Bill soruşdu.
– Fərq eləməz, – cavab verdim. – Bax görərsən.
– O-o-o, – Bill uzatdı. – Deyəsən, başın xarab olub!
– Heç nə anlamırsan! – çığırdım. – Biz oynayır, atılıb-düşürük, onlarsa heç sezmədiyimiz halda elə edirlər ki, sonda başqa cür düşünək, başqa cür hərəkət edək. Nəhayət, budur, gözəl günlərin birində oynamağın daşını atır və özün də bütün vaxtını müxtəlif şeylər üzərində baş sındırmağa və təlaşlanmağa sərf edirsən!
Üzüm alışıb-yanırdı, yumruqlarımı sıxmışdım. Hirs təpəmə vurmuşdu. Bill geri çevrilib qəhqəhə içində uzaqlaşdı. Kimsə “Anni, hər şey bitib, hər şey bitib” oxuya-oxuya əlindəki topu qonşu evin damından o tərəfə atdı.
Bütün günü səhər yeməyi yemədən və nahar etmədən veyillənmək olar; bəs şam yeməyi? Kirimişcə masa arxasına keçəndə qarnım quruldayırdı. Aşağı, dizlərimə baxır və əsməcənin qarşısını almaq üçün onları əllərimlə bir-birinə sıxırdım. Görək kim daha güclüdür!
Atam düşdüyüm vəziyyətə sanki anlayış göstərməyə çalışdı.
– Məcbur eləmə, qoy masa arxasından dursun, – yemədiyimi görüb anama söylədi. Üstəlik, ona göz də vurdu. – Sonra yeyər.
Bütün axşamı başqa uşaqlarla birgə şəhərimizin isti küçələrində, birmərtəbəli kərpic evlərin həyətində keçirdim; artıq hava qaralırdı, bizsə gurultu salan konserv bankalarını çiləyir və ağaclara dırmaşırdıq.
Axşam saat onda mətbəxə keçəndə inad etməyin mənasız olduğunu anladım. Soyuducunun qapısına aşağıdakı qeyd yapışdırılmışdı: “Ürəyin istədiyi qədər ye. Atan”.
Soyuducunu açan kimi içəridəki buzlu hava və qırov basmış yeməyin qoxusu məni vurdu. Qızardılmış toyuq əti “gəl-gəl” deyirdi. Bir tərəfdə kərəviz, digər tərəfdə cəfərinin arasından boylanan çiyələk.
İndi neçə əlimin olduğuna belə vara bilmirdim. Deyəsən, onlar lap çox idi. Lap elə məbədlərdə sitayiş olunan hind allahları sayağı. Birində pomidor var, o biri bananı qamarlayıb. Üçüncüsü – çiyələyi! Dördüncü, beşinci, altıncıda – zeytun, turp, pendir tikəsi!..
Yarım saatdan sonra dizləri üztə unitazın qarşısında çökmüşdüm. Ağzımı açıb əlimdəki qaşığı müqavimət göstərən dilimə, boğazıma basırdım – dərinə, daha dərinə…
…Yataqda uzananda az əvvəl acgözlüklə yediyim yeməkdən yaxa qurtardığıma sevinirdim və arabir qusuntumun acı dadı ağzıma gələndə diksinirdim. Əsməcə içində, boşalmış, yenidən aclıq keçirən birisi təki uzanmışdım, amma bu dəfə yemək üçün həddən artıq zəif idim…
Ertəsi gün də çox əzginiydim, bənizim solmuşdu; bu halım anamın diqqətindən yayınmadı.
– Əgər bazar ertəsi yaxşı olmasan, – o söylədi, – həkimə gedərsən.
Şənbə günü idi. Bu gün ürəyin istəyən qədər çığıra bilərdin və müəllimlərin gümüşü zınqırovları səni susmağa məcbur eləməyəcəkdi; bu gün “Elita” kinoteatrındakı uzun zalın qaranlığında, işıqlı ekranda ağ-qara nəhəng fiqurlar hərəkət edirdi; bu gün uşaqlar böyüyən varlıqlar deyil, sadəcə, uşaqlardı.
Küçədə ins-cins gözə dəymirdi. Əvvəllər səhərlər başqa uşaqlar kimi dəmir yolu boyunca addımladığım halda, – qızmar günəş uzandıqca uzanan bu paralel metal zolaqları yalın ayağı yandıra biləcək qədər isidirdi, – indi karıxmış halda hara gedəcəyimi belə bilmirdim. Beləcə, günorta saat üçdə yarğana gəlib çatanda orda artıq heç kəs yox idi: bütün oğlanlar və qızlar kinoteatrda oturub limonlu nabat sümürürdülər.
Yarğan mənə hələ heç vaxt bu qədər əzəli, köhnə, yaşıl və yalqız gəlməmişdi – əcaib hislər keçirdim. Axı onu heç vaxt belə sakit görməmişdim. Ağaclardan üzüm gövdələri sallanmışdı, çayın suyu xırda daşların üzərindən axıb gedirdi, lap yuxarıda, ağaclardasa quşlar cəh-cəh vururdular.
Kolların arxasında daldalanaraq, ara-sıra dayanaraq və sonra yenidən yoluma davam edərək yalnız məktəblilərə tanış olan cığırla aşağı düşürdüm. Körpüyə yaxınlaşanda qarşı tərəfdən Klarissa Mellinin mənə tərəf gəldiyini gördüm. O, evə qayıdırdı və qoltuğunda bir neçə balaca bağlama vardı. Utana-utana salamlaşdıq.
– Burda neyləyirsən? – qız soruşdu.
– Elə-belə gəzirəm, – cavab verdim.
– Tək?
– Aha. İndi uşaqların hamısı kinodadır.
Qız addımlarını yavaşıtdı, sonra soruşdu:
– Səninlə gəzmək olar?
– Əlbəttə, – dedim. – Gedək.
Biz yarğan boyu getdik; o, iri maşın kimi uğuldayırdı. Hər şey donub-qalmışdı, heç nə tərpənmirdi. Təkcə çəhrayı cırcıramalar suyun üzərində ora-bura uçuşurdular.
Biz cığırla irəliləyirdik və bəzən Klarissanın əli əlimə toxunurdu. Mən yarğanın nəm, mülayim ətrini və Klarissanın naməlum, xoş qoxusunu hiss edirdim.
Biz cığırların çarpazlaşdığı yerə gəlib çatdıq.
– Bax o ağacda ötən il çadır qurmuşduq, – ona söylədim.
– Hansı? – Klarissa haranı göstərdiyimi görmək üçün lap yaxınıma gəldi. – Görmürəm.
– Bax orda, – titrək səslə dilləndim və yenidən göstərdim.
O isə sakitcə məni qucaqlayıb özünə tərəf çəkdi. O qədər karıxdım ki, az qala qışqıracaqdım. Sonra qızın titrək dodaqları məni öpdü, qollarım bilaixtiyar onun belinə dolandı, mən səssiz qışqırığımda boğuldum.
