Tom dayının daxması

скачать книгу бесплатно


– Hə yeri gəlmişkən, Artur, bu gün nahara gətirdiyiniz o mədəniyyətsiz tip kim idi elə?

– Onun adı Heylidir, – məktublardan başını qaldırmayan Şelbi cavab verdi və narahatlıqla kresloda qurcalandı.

– Heyli? Kimdir o, nə istəyirdi?

– Axırıncı dəfə mən Natçezdə olanda bəzi işləri onunla görmüşdüm.

– Buna görə də o, indi özünü bizim evin adamı hesab edir və naharda da ortaya soxulur, eləmi?

– Xeyr, mən özüm onu dəvət eləmişdim. Haqq-hesaba qol çəkmək lazım idi.

– O, qul alverçisidir? – Missis Şelbi ərinin səsindəki pərtliyi sezərək soruşdu.

– Bu hardan ağlınıza gəldi, əzizim? – Şelbi ona nəzər saldı.

– Hə, əslində heç yerdən. Sadəcə yadıma düşdü ki, nahardan sonra Eliza necə həyəcanla, göz yaşları içində qaçıb üstümə gəldi və məni inandırmağa çalışdı ki, guya qul alverçisinin onun oğlunu almaq istədiyini eşidib. Elə qəribə qadındır ki!

“Onsuz da bu məlum olacaq, geci-tezi var, – o fikirləşdi, – yaxşısı budur elə indidən boynuma alım”.

– Mən Elizanı məzəmmət elədim, – missis Şelbi saçlarını daraya-daraya sözünə davam elədi, – və dedim ki, siz heç vaxt bu cür adamlarla iş görmürsünüz. Axı, öz zəncilərimizi satmaq heç sizin ağlınıza da gəlməz, illah da ki, bu cür əllərə.

– Bəli, Emili, – əri dilləndi, – indiyəcən ağlıma gəlmirdi. İndi isə işlərim elə gətirib ki, başqa çarəm yoxdur. Kimisə satmalı olacağıq.

– Bu adama? Ağlasığmazdır! Mister Şelbi, siz zarafat edirsiniz!

– Təəssüf ki, yox, – Şelbi dedi, – mən Tomu satmağı qərara aldım.

– Necə?! Bizim Tomu? Xeyirxah, sədaqətli, uşaq yaşlarından sizə xidmət eləyən zəncini?! Mister Şelbi! Siz ki, ona azadlıq verəcəyinizi vəd etmişdiniz, biz sizinlə bu barədə neçə dəfə onun özünə demişik! Daha məni heç nə təəccübləndirmir, hətta bədbəxt Elizanın gözünün ağı-qarası yeganə oğlu Harrini belə satmaq istəməniz məni təəccübləndirmir! – Missis Şelbinin sözlərində böyük narazılıq və acı kədər hiss olunurdu.

– Yaxşı, Emili, bir axıracan qulaq asın. Mən Tomu və Harrini satmağı qərara almışam. Və başa düşmürəm, məni niyə belə zalım hesab edirsiniz! Başqaları az qala hər gün belə eləyirlər.

– Axı, niyə ancaq onları satmaq istəyirsiniz? Əgər kimisə satmaq elə vacibdirsə, məgər sizin başqa zənciləriniz yoxdur? Ona görə ki, ən yüksək qiyməti onlara verirlər: bax, buna görə. Düz deyirsiniz, başqasını da seçmək olardı. Bu adam Elizaya görə mənə böyük məbləğdə pul təklif elədi. Bu sizə əl verir?

– Əclaf! – Missis Şelbi qışqırdı.

– Mən ona heç qulaq da asmadım, sizin hisslərinizə hörmət elədim. Heç olmasa, bu işdə mənə haqq qazandırın.

– Bağışlayın məni, – missis Şelbi özünü ələ alıb dilləndi, – mən nahaq yerə qızışıb özümdən çıxdım. Ancaq bu nə qədər gözlənilməzdir! İcazə verin, bu bədbəxtlərçün heç olmasa xahiş eləyim. Tom zəncidir, ancaq nə qədər alicənab, nə qədər namusludur! Mən inanıram ki, mister Şelbi əgər lazım gəlsə, o öz həyatını sizə qurban verərdi.

– Bəli, bilirəm. Bu barədə danışmaq artıqdır. Mən başqa cür hərəkət eləyə bilmərəm.

– Gəlin bu işə öz varımızdan qurban verək. Qoy qurbanın bir hissəsi də mənim payıma düşsün. Ah, mister Şelbi! Mən həmişə çalışmışam bütün qəlbimlə, bir xaçpərəst ləyaqətiylə çalışmışam ki, tamamilə bizdən asılı olan bu sadədil bədbəxt varlıqlara münasibətdə öz borcumu yerinə yetirəm. Mən onlardan qayğımı əsirgəməmişəm, onları xeyirxahlığa çağırmışam və qeydlərinə qalmışam. Gör neçə illərdir sevinclərini, qəmlərini də mənimlə bölüşürlər. Özünüz fikirləşin, əgər hər hansı cüzi bir qazanc naminə bizə hədsiz inanan gözəl bir insanı – Tomu satıb, onu sevimli və qiymətli olan hər şeydən məhrum etsək, mən bizim zəncilərin gözünə baxa bilərəmmi?! Mən onların hər birinə yaxşı ər, ata, ailəcanlı olmağı öyrətmişəm, uşaqlara, valideynlərə hörmət eləməyi öyrətmişəm. İndi isə doğrudanmı açıq-açığına boynumuza alırıq ki, pul bizdən ötrü hər cür müqəddəs, doğma, səmimi əlaqələrdən daha qiymətlidir! Hələ Eliza! Yaxşı ana olmaq barədə ona nə qədər öyüd vermişəm, nəsihət vermişəm! Əgər siz Harrini ondan ayırıb, hər cür tərbiyədən uzaq, prinsipsiz bir adama satsanız, mən nə deyə bilərəm ona! Məgər bundan sonra o mənə inanarmı?

– Sizi kədərləndirmək mənim üçün çox ağırdır, Emili, çox ağırdır, – mister Şelbi dedi, – mən sizin hisslərinizə hörmət edirəm, ancaq gizləmirəm, sizin bu hisslərinizə tam şərik ola bilmirəm. Lakin inanın sözlərimə, bütün bunlar faydasızdır. Mən başqa cür eləyə bilmərəm. Mən bunu sizə deməyəcəkdim, Emili, qısası, məsələ belədir: ya bunların ikisini də satmalıyam, ya da biryolluq hər şeydən əl çəkməliyik. Ayrı çıxış yolu yoxdur. Mənim veksellərim Heylinin əlinə düşüb, əgər onunla haqq-hesabı üzməsəm, o bizi səfalətə düçar edəcək. Mən bacardığım qədər hiylə işlətdim, olan bütün pulları topladım, borc götürdüm – bircə o qalmışdı ki, sədəqə yığım, lakin haqq-hesabı tamam çürütmək üçün Tomu və Harrini satmaq lazımdır. Heyli oğlanı bəyəndi, tələb etdi ki, onu satım və yalnız bu şərtlə işimizi yoluna qoymağa razılaşdı. Burda mən tamamilə gücsüzem. Siz bu iki zəncinin satılmasını ürəyinizə salıb dərd edirsiniz, bəs olan-qalan hər şeyimizdən əl çəkməli olsaq, necə olar?

Bu sözlər missis Şelbini sarsıtdı. O, tualet stoluna tərəf gedib əlləri ilə üzünü örtdü və sinəsindən inilti qopdu.

Köləliyi Allah qarğıyıb və o, qulları da, biz ağaları da məhv edir. Mən ağılsız da fikirləşirdim ki, bu dəhşətli müsibəti yoluna qoya biləcəyəm! Bizim qanunlarla qul sahibi olmaq nə qədər günahdır! Mən bunu həmişə hiss eləyirdim, həmişə, lap uşaq yaşlarından. Lakin mənə elə gəlirdi ki, köləliyi xeyirxahlıqla, mülayimliklə, zəncilərə diqqətli münasibətlə elə ört-basdır etmək olar ki, köləlik bizim qullara azadlıqdan da yaxşı görünə bilər! Elə bunun özü ağılsızlıq deyilmi?

– Emili! Görürəm, siz əsl abolisionist

olmusunuz!

– Abolisionist? Ah, əgər abolisionistlər köləlikdən mən qədər bilsəydilər, onda onlar bu barədə daha böyük əsasla danışa bilərdilər! Xeyr, bizim onlardan öyrənməyimizə ehtiyac yoxdur. Həmişə əzab çəkirdim ki, bizim qullarımız var. Mən hesab edirəm ki, bu belə olmamalıdır!

– Nəticə etibarilə, siz öz fikirlərinizlə bir çox mömin və ağıllı adamlarla həmfikirsiniz, – Mister Şelbi dedi, – axır bazar günü moizəsini xatırlayın.

– Mən o cür moizələrə qulaq asmaq istəmirəm və belə vaizlərin yeri bizim küçələr deyil. Ruhanilər də bizim kimi şərlə, yamanlıqla mübarizə aparmaq iqtidarında deyillər, bəs onda niyə onlar buna haqq qazandırırlar! Həmişə mənə elə gəlib ki, bu sağlam fikrin ziddinədir və təxminən əminəm ki, axır bazar günü moizəsi sizin də xoşunuza gəlməyib.

– Bəli, – Şelbi dedi, – açığını desək, Allahın qulluqçuları hərdənbir bizdən – yazıq günahkarlardan həddən artıq uzaqlaşırlar. Biz çox şeylə razılaşmağa məcburuq, çox şeyə barmaqarası baxmağa məcburuq, lakin qadınlar və ya ruhanilər əxlaq və ləyaqət qaydalarıyla hesablaşmayanda, bunu artıq heç yerə yazmaq olmaz. Mən ümidvaram ki, mənim əzizim, indi siz bu addımın nə qədər vacib olduğuna inandınız, inandınız ki, vəziyyətdən bundan yaxşı çıxış yolu tapmaq olmaz.

– Bəli, bəli, – missis Şelbi dalğın-dalğın qızıl saatını qurdalayaraq səsləndi, – mənim qiymətli daş-qaşım yoxdur, fikirli-fikirli davam etdi, – bəlkə, siz bu saatı götürəsiniz? Vaxtında o baha idi. Mən nəyim var, hamısını qurban verərdim, bircə Elizanın uşağını qurtarsaydım… Heç olmasa bircə onu…

– Mənimçün ağırdır, Emili, sizin bu qədər dilxor olmağınız… – Şelbi dedi, – artıq heç nəylə kömək edə bilməzsən. İş görülüb qurtarıb, kupça kağızı imzalanıb və Heyli onları özüylə aparıb. Allaha şükür edin ki, hər şey müəyyən mənada hələ yaxşı qurtardı. Bu adam bizi var-yoxdan çıxara bilərdi. Əgər Heylini mənim qədər tanımış olsaydınız, taleyinizin tükdən asılı olduğunu başa düşərdiniz.

– Doğrudanmı, o bu qədər qəddardır?

– Heyliyə qəddar demək olmaz, lakin o, soyuqqanlı adamdır, gönü qalındır, yalnız öz xeyrini güdür, bu yolda heç kəs onu saxlaya bilməz, lap əcəl kimi amansızdır. Ona yaxşı pul vəd eləsən, doğma anasını da satar, bu heç də o demək deyil ki, oğlunun qarıdan acığı gəlir və onun pisliyini istəyir.

– Və bu alçaq bizim xeyirxah Torna və Elizanın uşağına sahib oldu!

– Bəli, mənim əzizim, bununla barışmaq mənim özümə də çətindir. Üstəlik, Heyli tələsir və onları sabah aparmaq istəyir. Mən tapşıracağam atı yəhərləsinlər və səhər tezdən gedəcəm. Tomla rastlaşmamaq üçün. Siz də bir yerə çıxıb gedin, Elizanı da özünüzlə götürün. Qoy gözü görməsin.

– Xeyr, xeyr! – Missis Şelbi qışqırdı. – Mən bu amansız işdə köməkçi ola bilmərəm! Mən bədbəxt Tomun yanına gedəcəm, onun bu dərdinə qoy Tanrı özü kömək olsun! Lap dar ayaqda da qoy hiss etsinlər ki, mən onların tərəfindəyəm. Eliza haqda isə düşünmək belə dəhşətlidir. Qoy Allah bizi bağışlasın! Bu nə fəlakət idi, biz düşdük!

Mister və missis Şelbilər güman etmirdilər ki, onların söhbətini eşidə bilərlər.

Qapısı dəhlizə açılan kiçik qaranlıq otaq ər-arvadın yataq otağına bitişik idi. Missis Şelbi Elizanı bu axşam tez buraxanda, həyəcandan özünü-sözünü bilməyən gənc ana bu otağı xatırladı. Orada gizləndi və qulağını divarın çatlaq yerinə söykəyib, olan söhbəti sözbəsöz eşitdi.

Ev yiyələrinin səsi kəsiləndə Eliza səssiz-səmirsiz dəhlizə çıxdı, rəngi ağappaq ağarmışdı, tir-tir əsirdi, sifəti çəkilmiş, dodaqları kip sıxılmışdı. O, əvvəlki mülayim, utancaq məxluqa qətiyyən oxşamırdı.

Dəhlizdən ehtiyatla keçdi, sahibkarlarının yataq otağı önündə addımlarını bir dəqiqəliyə yavaşıtdı və xəlvətcə öz otağına qayıtdı. Onun sakit, səliqəli otağı ev sahiblərinin mənzilləri ilə bir mərtəbədə idi. Burda, günəş dolu bu pəncərə önündə Eliza tez-tez oturub, tikiş tikər, pəsdən oxuyardı; bu rəfdə onun kitabları və bəzək-düzəyi – missis Şelbinin milad bayramlarında bağışladığı hədiyyələr düzülmüşdü. Şkafda və siyirmədə onun sadə pal-paltarı saxlanırdı. Sözün kəsəsi, bu guşəni, Eliza öz evi hesab edir və içində xoşbəxt ömür sürürdü. Elə buradaca, çarpayıda onun uşağı yatırdı. Uzun qıvrım telləri bir-birinə dolaşaraq yastığa tökülmüşdü, parlaq dodaqları azca aralı idi, balaca, totuq əllərini yorğanın üstünə qoymuşdu, təbəssüm yuxulu uşaq bənizini nura bələmişdi.

– Zavallım mənim, zavallım! – Eliza pıçıldadı. – Satıblar səni! Ancaq sən qorxma, anan öz balasını darda qoymaz!

Yastığa bir dənə də göz yaşı düşmədi. Belə dəqiqələrdə ürək də xəsisləşir. O, ağzınacan qanla silələnir və susur. Eliza kağız parçası və karandaş götürdü, tələsik bu sözləri yazdı:

– “Ah, missis! Hörmətli missis! Məni qınamayın, məni naşükürlükdə günahlandırmayın. Mən sizin mister Şelbi ilə söhbətinizi eşitdim. Uşağımı xilas etməyə cəhd edirəm. Məni buna görə mühakimə eləməyin! Xeyirxahlığınıza görə Allah sizdən razı olsun!”

Kağızı iki qatlayıb üstünü yazdı, siyirməyə yaxınlaşıb uşaq paltarlarından əlinə keçəni yığdı və burun dəsmalı ilə kəmərinə möhkəm bağladı. Ana məhəbbəti elə güclü idi ki, Eliza hətta bu qorxulu dəqiqələrdə də oğlunun sevimli oyuncaqlarından üç-dördünü boxçaya qoymağı unutmadı, alabəzək tutuquşunu isə kənara qoydu ki, oğlu oyananda onu bir az əyləndirib, könlünü açsın. Lakin onu tez oyatmaq mümkün olmadı, ancaq budur, oyandı, çarpayıda dikəlib oturdu və anası kaporunu geyinib şalını örtənəcən, oyuncaqları ilə məşğul oldu.

Eliza onun paltosunu və papağını əlində tutub çarpayıya yanaşanda oğlan soruşdu:

– Ana, hara gedirsən?

Anası onun üzərinə əyildi və gözlərinə elə diqqətlə baxdı ki, uşaq o saat ehtiyatlandı.

– Ts! – Eliza pıçıldadı. – Bərkdən danışmaq olmaz, yoxsa bizi eşidərlər. Xortdan bu qaranlıq gecədə balaca Harrini anasından ayırıb aparmaq istəyir. Ancaq anası öz balasını heç kəsə verməyəcək. İndi balamın paltosunu və papağını geyindirəcəyəm və biz qaçacağıq, onda xortdan bizi tuta bilməyəcək.

Bu sözləri deyib paltonu düymələdi, onu qucağına aldı, yenə susmasını tapşırdı və qapını açaraq səssizcə aynabəndə çıxdı.

Gecə soyuq və ulduzlu idi, ana uşağını möhkəm–möhkəm bürüdü. Anlaşılmaz qorxudan uşağın elə bil dili tutulmuşdu, o, bərk-bərk anasının boynuna sarıldı.

Aynabəndin uzaq küncündə yatmış böyük qoca Nyufaundlend* Bruno Elizanın ayaq səslərini boğuq mırıltıyla qarşıladı. Eliza sakitcə iti çağırdı, onun çoxdankı dəcəl dostu olan köpək dərhal quyruğunu bulayıb onların arxasınca götürüldü. Ancaq itin heç ağlına da gəlməzdi ki, işdən sonra bu bivaxt gecə gəzintisi nə ola bilər? Görünür, onu Elizanın təhlükəsizliyi barədə anlaşıqsız şübhələr narahat edirdi, ona görə də, o tez-tez dayanır, qəmli gözləriylə gah Elizaya, gah evə nəzər salır və dərin fikir içində yenidən getməyə üz qoyurdu. Bir neçə dəqiqədən sonra onlar Tom dayının daxmasına çatdılar. Eliza sakitcə pəncərəni döydü.

Həmin gecə dua mərasimi gecəyarıyacan uzandı, hamı dağılışandan sonra Tom dayı bir neçə də solo himn ifa elədi. Bu o demək idi ki, bu dəm, yəni gecəyarıdan xeyli keçsə də, nə o, nə də arvadı hələ yatmayıblar, hələ oyaqdılar.

– Allah, özün saxla, kimdir orda? – Xloya xala diksinərək səsləndi və cəld pərdəni araladı. – Hə, bu ki Lizzidir? Geyin, qoca, hətta Bruno da gəlib buralara çıxıb. Gedirəm qapını açım.

Xloya xala qapını taybatay açdı. Tomun tələsik yandırdığı piy şamın işığı qaçqının hədəqədən çıxmış gözlərinə və əzablı sifətinə düşdü.

– Allah, özün kömək ol! Lizzi, adam sənə baxanda qorxur! Nə olub sənə? Xəstələnmisən?

– Tom dayı. Xloya xala, mən qaçıram… Harrini xilas eləmək lazımdır. Sahibkar satıb onu.

– Satıb! – Onlar bir səslə qışqırıb, əllərini dəhşət içində göyə qaldırdılar.

– Hə, satıb, – Eliza qətiyyətlə təkrar etdi, – mən onların yataq otağının qonşuluğundakı balaca, qaranlıq otaqda gizlənib, sahibkarın missis Şelbiyə dediyi sözləri eşitdim. O, mənim Harrimi və Tom dayı, səni satıb. Sabah sübhdən qul alverçisi sizin hər ikinizi aparacaq, sahibkar isə bu ara evdən çıxıb gedəcək.

Elizanı dinləyən Tom sanki daşa dönmüşdü. Onun əlləri elə göydəcə donub qalmış, gözləri hədəqəsindən çıxmışdı. Bu sözleərin mənasını yavaş–yavaş dərk eləyincə stula yıxıldı və başını dizləri arasında gizlədi.

– Mərhəmətli Allah, rəhmin gəlsin bizə! – Xloya xala qışqırdı. – Doğrudanmı, bu həqiqətdir? Günahı nəydi ki, sahibkar onu satdı.

– Onun heç bir günahı yoxdur, məsələ bunda deyil. Mister Şelbi istəmir onları satsın, hələ missis… Özünüz bilirsiz onun necə rəhmli qəlbi var… Mən eşitdim, o necə bizim tərəfimizi saxlayırdı, xahiş edirdi. Ancaq sahibkar dedi ki, artıq heç nə eləmək mümkün deyil. O, bu adama borcludur və onun əlindədir. Əgər borcunu ödəməsə, onda bütün mülkünü, bütün zəncilərini satmalı olacaq və buradan köçəcək. O adamdan yaxa qurtarmaq müşküldür. Mən özüm eşitdim, sahibkar deyirdi ki, onun başqa yolu yoxdur – ya Tomu və Harrini satmalı, ya da qalan hər şeyindən məhrum olmalıdır. Onun sizə yazığı gəlir… Hələ missis! Siz onun sözlərini eşitmiş olsaydınız! Bilirəm ki, yaxşı iş görmürəm, ancaq ayrı cür də edə bilmərəm. Xanımın özü deyirdi ki, insan qəlbi hər cür var-dövlətdən, xəzinədən qiymətlidir, bəs

mənim oğlumu satanda, kim bilir, körpənin qəlbinə nə dağlar çəkiləcək. Belədi axı, belədi! Yox, əgər mən yanılıramsa, qoy Allah özü keçsin günahımdan!

– Qoca, – Xloya xala dilləndi, – bəs sən niyə durmusan? Gözləyirsən ki, nə vaxt səni gəlib çayaşağı, zəncilərin dözülməz zəhmətdən və acından qırıldıqları yerə aparsınlar? Bundansa, mən ölərdim! Vaxt var ikən Lizzi ilə birlikdə qaç. İcazə kağızın var, heç kəs səni saxlamaz. Qalx, mən indicə sənin şey-şüyünü yığışdıraram.

Tom ağır-ağır başını qaldırdı, kədərli, lakin arxayın baxışlarla komanı süzüb dilləndi.

– Yox, mən heç yana getmirəm. Qoy Eliza getsin, buna onun haqqı var. Kim ananı mühakimə edəcək? Bəs sən eşitmədinmi o nə dedi? Əgər məni satmasalar, onda hər şey məhv olacaq… Neyləmək olar, qoy satsınlar, birtəhər dözərəm buna. –Onun geniş sinəsindən həyəcanlı, titrək bir ah qopdu. – Sahibkar həmişə mənə etibar edib. Mən onu aldatmamışam, icazə vərəqəsindən heç vaxt lüzumsuz yerə istifadə etməmişəm və heç vaxt da etməyəcəyəm. Bütün malikanəni xaraba qoymaqdansa qoy təkcə məni satsınlar. Sahibkarı qınama, Xloya. O səni pis gündə qoymaz…

Tom çarpayıya tərəf döndü, uşaqlarına baxdı və birdən heysizləşdi. Başını stulun söykənəcəyinə əyib, əllərdə üzünü örtdü. Köksündən ağır, xırıltılı hıçqırıqlar qopdu, iri göz yaşları barmaqlarının arasından süzülərək döşəməyə damcılamağa başladı. – Ser, sizin də göz yaşlarınız bax beləcə sellənərək ilk övladınızın uyuduğu tabuta tökülmüşdü. Ölüm ayağında olan körpənizin ağlar səsini eşidəndə siz də, xanım, bax beləcə göz yaşları içində boğulurdunuz, Tom da axı, sizin kimi insandır, ser. İpəyə bürünmüş, daş-qaşa qərq olmuş ana da həyatın zərbələrinə məruz qalanda ürəyi ağrılardan bax beləcə paralanan adicə bir qadın deyilmi?

– İkicə kəlmə də deyim, – Eliza astanadan dilləndi. – Mən bu gün ərimlə görüşmüşdüm, onda hələ heç kim heç nə bilmirdi. Mənim Corcumu o dərəcəyə çatdırıblar ki, o daha dözə bilmir və qaçmağı qərara alıb. Çalışın görün onu və mənim getməyimin səbəbini deyin. Deyin ki, Kanadaya gedən yolu tapmağa çalışacam və əgər bir də heç zaman görüşə bilməsək…

O üzünü gizlədərək yana çevirdi və bir dəqiqə sonra üzgün səslə davam elədi: – …Ona deyərsiniz ki, qoy necə vardı əvvəlki kimi, eləcə də yaxşı adam olaraq qalsın… Onda biz o dünyada bəlkə görüşə bildik. Brunonu zəncirləyin, – sözünün sonunda əlavə etdi, – yoxsa, zavallı arxamca gələcək.

Qısa, hay–küysüz vidalaşma, bir neçə damla göz yaşı, son xeyir-dua… və özünü itirmiş Eliza qorxmuş uşağını sinəsinə sıxaraq səssizcə qapının arxasında gözdən itdi.

VI FƏSİL

QAÇMAĞIN ÜSTÜ AÇILDI

Axşamkı uzun mübahisədən sonra mister və missis Şel-bilər çox gec yuxuya getdilər və səhər həmişəkindən gec oyandılar.

– Başa düşmürəm. Eliza nə üçün belə ləngidi? – missis Şelbi artıq neçənci dəfəydi ki, zəngi çəkirdi.

Mister Şelbi güzgünün qabağında dayanıb ülgücü itiləyirdi. Bu dəm qapı açıldı və yataq otağına zənci oğlan daxil olub üz qırxmaq üçün su gətirdi.

– Endi, – missis Şelbi ona müraciət elədi. – Elizanın qapısını döy və de ki, artıq üçüncü dəfədir zəngi çalıram. – Köks ötürüb yavaşcadan əlavə etdi. – Zavallı.

Bir neçə dəqiqədən sonra Endi təəccübdən gözləri bərəlmiş halda qayıtdı.

– Missis! Lizzinin otağında bütün siyirmələr açıqdır, şeylər hara gəldi atılıb. Deyəsən, qaçıb.

Mister və missis Şelbilər bir anda baş vərmiş hadisəni anladılar. Mister Şelbi qışqırdı:

– Deməli, Eliza nədənsə şübhələnib və qaçmağı qərara alıb?

– Allah eləsin, elə belə də olsun, – missis dedi.

– Siz cəfəngiyat danışırsınız, missis! Nə vəziyyətdə qalacağam mən? Heyli görürdü ki, uşağı satmaq istəmirəm və bu işdə mənim əlim olduğundan şübhələnəcək. Bu mənim şərəfimə toxunur. – Və o, surətlə otaqdan çıxdı.

Sonrakı on beş dəqiqə ərzində evdə vurnuxma kəsilmədi: qapılar çırpılır, qapıların dalından həyəcanlı sifətlər boylanırdı.

Təkcə bir nəfər baş vermiş hadisə barədə nəsə danışa bilərdi, lakin təmkinlə susurdu. O, baş aşpaz Xloya xala idi. Onun güləş üzünü ağır düşüncə kölgələmişdi. Sükutla səhər yeməyi üçün qoğal bişirməyində idi, elə bil ətrafındakı qaçaqaçı, vurnuxmanı nə görür, nə də eşidirdi.

Eyvanın bəzəkli sürahisində şüvülə düzülmüş qarğalar kimi on nəfərə yaxın qara əcinnə oturmuşdu, onlar yad sahibkarın düşdüyü müsibəti necə qarşılayacağını birinci görməyə çalışırdılar.

– Ay qəzəblənəcək ha! – Endi dedi.

– Sən qulaq as, gör bir necə söyüşlər söyəcək, – balaca Ceyk ona səs verdi.

–U–ux, yaman söyüşcüldü! – Qıvrımsaç Mendi dilləndi. – Mən dünən onlar nahar edəndə eşitmişəm. Missisin böyük bardaqları saxladığı anbara girmişdim. Sözbəsöz eşitmişəm.

Başqalarının söhbətinə pişik balasından çox diqqət yetirməyən Mendi qeyri-adi, çoxbilmiş görkəmlə, şəstlə eyvanda gəzişirdi. Həmin vaxt o anbarda olsa da, yumaq kimi yumurlanıb bardaqların arasında şirin yuxuya getdiyini tamamilə unutmuşdu.

Çəkməli və mahmızlı Heyli nəhayət ki, gəlib çıxdı və hər tərəfdən onun üstünə bəd xəbərlər yağış kimi yağmağa başladı. Eyvanda vurnuxan balaca əcinnələr yanılmamışdılar. Onlar hirslənmiş yad sahibkarın bir-birinin ardınca yağdırdığı söyüşlərə diqqət kəsildilər. Sahibkarın qamçısından qəhqəhəylə yayınaraq axırda aşıb eyvanın qabağındakı solub-saralmış çəmənliyə yıxıldılar, var səsləri ilə bağıra-bağıra ayaqlarını havada oynatmağa başladılar.

– Əlimə düşərsiz, şeytanlar! – Heyli dişlərini qıcayıb mırıldandı.

– Hələ ki, düşməmişik! – Endi təntənəylə əlini yelləyib qışqırdı, uğursuz qul alverçisi bir qədər aralandıqda isə, üz-gözünü turşutdu, sifətini eybəcər şəklə salaraq onu yamsıladı.

– Bu nə işdir, başıma gətirirsiz, Şelbi! – Heyli icazəsiz qonaq otağına girdi. – O məlun uşağı da götürüb aradan çıxıb?