ПЎЛАТИ ВА ПЎЛАТИЛИКЛАР

Суқрот қадимги юнон файласуфларининг Табиат тўғрисидаги барча назарияларини бефойда деб билган, унинг фикрича, Табиатни ўрганиш инсон учун ёт, Табиатни фақат Худо билиши мумкин деган қарашни илгари сурган.

Инсон фақат ўзига тегишли нарсаларни билади, яъни ўз-ўзини билиши зарурдир деб ҳисоблайди Сократнинг шогирдларидан бири Платон ва бир қанча асарларида айнан ўз устозининг фикрларини баён қилган.

Сократ – Суқрот ўзидан кейин бирон-бир ёзма манба қолдирмаган.

Диоген Лаэртский эсдаликларидан, Платоннинг Суқрот ҳақидаги диалогларидан Сократ тўғрисида биламиз, холос.

«Ғоя» деган тушунча юнон фалсафасига биринчи бўлиб Платон эмас, балки замондоши Демокрит томонидан киритилган, у моддий заррачаларни, яъни атомларни «идея» деб атаган.

Аслида «идея» юнон тилида «шакл» ёки «фигура» деган маънони англатган.

Шундай экан, Демокрит кўзга кўринмас майда заррачаларни «тур» ёки «ғоя» деб атаган, атомлар бир-биридан шакл жиҳатидан фарқ қилади, бу шакллар – атомларни оддий кўз билан кўриш ва билиш мумкин эмас, фақат ақл орқали биламиз.

Ғоя – шакл орқали билинадиган жисмларнинг асосини майда заррачалар ташкил этади, деб қайд қилган Демокрит.

Бундай эътирофни Платон маъқулламайди, «Ғоя – бу қонун» дейди.

Дарҳақиқат, ҳар бир нарсанинг ғояси нарсаларнинг маъносини англатади.

Платоннинг фикрича, «Ғоялар дунёсида энг олий яхшилик, бахт ғояси Худодир».

Оллоҳ яратган барча жонзотлар, мевалар, гуллар, табиат, мавжудотлар бўй-басти, шакли, туси, ранги ва ҳиди бўлади, жумладан, бир-биримизга қилаётган мурувват ва инсофнинг ҳам чегараси бор, лекин мурувват ва инсоф олам ва одам қалбидан йўқотилганига анча бўлган экан.

Илм-фан ривожланишига ўзининг бебаҳо ҳиссасини қўшган юнон фалсафасида янги даврни бошлаб берган буюк мутафаккирлардан бири Аристотел (милоддан аввалги 384–322 йиллар) Эгей денгизи бўйидаги Фракиянинг Сташра шаҳрида туғилган. Унинг отаси Македония подшоси Аминта II нинг сарой табиби эди. 15 ёшда етим қолган Аристотел ҳар томонлама ўқимишли ҳомий қўл остида таълим-тарбия кўради, ўн етти ёшида устози ва дўсти Платон ташкил этган Академияга ўқишга кириб, йигирма йил давомида, яъни Платон вафотигача шу даргоҳда таълим олади.

Манбаларда келтиришича, Аристотел Платоннинг дўстлари ва шогирдлари орасида ақл-заковати, илмга бўлган қизиқиши билан ажралиб турар экан. Ҳатто устози Платон билан турли масалаларда баҳслашиб қолар, айрим ҳолларда унга эътироз ҳам билдирар экан. Аристотел Македония подшоси Филиппнинг илтимосига биноан ўғли Александрга 3 йил давомида таълим-тарбия беради. Ҳокимиятни бошқариш 16 яшар Александрга қолгач, давлат ишлари унинг таълим олишига имкон бермайди.

Александр отасидан қолган улкан давлатни кенгайтириш ва мустаҳкамлаш мақсадида кўп мамлакатларга, Шарқ ва Ғарбга юришлар уюштиради, дунёнинг кўп қисмини забт этишга муяссар бўлади, ана шундай зафарли юришларида ўзининг энг яқин маслаҳатчиси сифатида Аристотелни ҳам бирга олиб юради, ўн икки йил сафардан кейин Аристотел 334 йилда – эллик ёшида Афинага қайтиб келади.

Аристотел Александр Македонский билан юришлар чоғида жуда катта илмий ишлар учун маълумотлар тўплаш билан шуғулланган, унинг ҳурмат-иззати баланд бўлган.

Александр Македонский Аристотелни табиий-илмий тадқиқот ишларини кенг олиб боришида катта иқтисодий кўмак бериб турган. Аристотел Афинада ўзининг хусусий мактаби – Лицейни очишга эришган. Мактаб Апполон Лицей ибодатхонаси яқинида очилгани учун шундай номланган ва катта кутубхонага ҳам эга бўлган. Шогирди Теофастга қолдирган, аммо Теофаст вафотидан кейин бу илмий хазина унинг қариндошлар қўлида 200 йил давомида ертўлада чанг ва мағор босиб ётади.

Милодий биринчи асрга келиб Афина забт этилгач, бу китоблар Римга келтирилиб қайта кўчирилиб чоп этилади.

Ана шу асарларнинг кўпгина қисми Юлий Цезар ҳукмронлиги даврида ёқиб ташланган.

Александр Македонский ҳаётининг сўнгги йилларида Аристотелнинг Афина зодагонлари билан муносабати анча ёмонлашади, Александрнинг ўлимидан кейин Аристотелнинг Афинада қолиши анча хавфли эди, шунинг учун Аристотел милоддан аввалги 323 йил таъқибларидан қочиб Афинани тарк этади ва Эвбей оролидаги Халкидага кўчиб келиб, орадан бир йил ўтгач, 322 йили вафот этади.

Аристотел улкан файласуфгина эмас, балки кўпгина фан соҳаларида қалам тебратган забардаст мутафаккир, у мантиқ, психология, фалсафа, этика, риторика, табиий фанлар бўйича ўлмас асарлар ёзиб қолдирган.

XIII асрда Ғарбий Европада Аристотел таълимотининг ижобий томонларини улоқтириб, диний жиҳатларини кўкларга кўтариб, тарғиб қила бошладилар. Аристотел ва унинг таълимотини ҳаққоний равишда талқин қилмоқчи бўлган кишиларни ўлим кутар эди, хусусан, 1029 йилда, Людовик XIII ҳукмронлик қилган кезларда Аристотел таълимотини ҳаққоний равишда баён қилишга киришган Рамус деган олим қатл этилган.

Схоластик таълимотларга қарши курашган Френсис Бэкон «Аристотелни ёқиш керак» деган. Кейинчалик кўпгина гениал кишилар ҳақиқий Аристотелни билмай, унинг номини лаънатладилар, уларга ҳақиқатни гапириш ман этилган эди.

Ўша давр дорилфунунларида Аристотел фалсафасини ўқитиш католик руҳонийларининг талаби билан киритилган, лекин ҳақиқий Аристотел ва унинг илғор фалсафий таълимоти мактаблардан ва дорилфунунлардан сиқиб чиқарилган эди.

Немис файласуфи Лейбниц Аристотелга бўлган бундай адолатсиз муносабатдан ҳайратланган ва унга нисбатан ҳурмат билан қарашга даъват этган. Кейинчалик Конт Германияда ва Кузен Францияда Аристотелга бўлган ноҳақликни, хатоликни тўғрилашга, унинг номи ва меросига ҳаққоният билан қараш йўлида курашадилар.

Янги даврда Буюк Альберт унинг асарларига юқори баҳо берган, илмнинг барча соҳаларидаги мутахассислар Аристотелни ўз оталари деб билганлар. Дарҳақиқат, Аристотел қадимги даврнинг «тирик қомуси» бўлган. XVIII аср француз файласуфлари Гольбах, Дидро, Гельвиций Аристотелдан Табиат ҳақидаги таълимотни қабул қилиб, табиатнинг абадий ва объектив эканлигини тан олганлар.

Гегель ўзининг диалектика ҳақидаги таълимотини яратишда Аристотелнинг диалектик таълимотидан фойдаланган ва уни ривожлантирган. 2,5 минг йил муқаддам яшаб ижод этган аллома Аристотелнинг бебаҳо, ўлмас меросига бўлган қизиқиш ҳозирги кунда ҳам ошиб бормоқда.

Айниқса, унинг ахлоқ-одоб тўғрисидаги таълимоти бугунги куннинг муаммоларини ечишда катта роль ўйнайди.

Биз қисқа бўлса-да, ўтган олимлар тўғрисида, уларнинг илмни тарқатиш ва ўқитиш борасида фикрларини ўртага ташладик.

Илм барча даврларда ҳам инсоният гултожи бўлган, гоҳ ҳақ, гоҳ ноҳақ бўлса-да, инсониятни ғафлатдан уйғотиб келган.

Тағин Пўлати ва пўлатилик элга қайтамиз.

Туни билан осмондан тушаётган ёмғир томчилари қанчалик оғриқли бўлса-да, шунчалик қувончлидир, чунки деҳқон бу ёмғирга интиқ, ёмғир экинларга ҳаёт бағишлайди.

Кетмонини қўмсаган деҳқон туну кун ўз экинзорларини ўйлайди, дашту далаларини соғиниб яшайди, меҳнати нечоғли заҳматли, оғир бўлса-да, буюк Ватанимизнинг тандирдек қайноқ бағрига талпинади.

Чопонидаги тупроқ чанглари билан, минг хил ташвиши билан яшайди, ортиқча ғалва билан иши йўқ, у фақат ўз даласини ўйлайди.

Инсон турмуш ва ҳаёт қийинчиликлари қаршисида мағлуб бўлиш учунгина ёруғ дунёга келмайди. У эгилади, синмайди, енгилса-да, мағлуб бўлмаслик учун дунёга келади.

Ўзбекистон деган меҳрли юртини жондан ортиқ севади. Осмондаги қуёш нурида тобланади, кўк чойи ва бир бурда буғдой нонини эсдан чиқармайди, ўз тулпорларию қўй-қўзиларини боқиш билан банд, уларнинг муҳаббати – маҳбубаси тупроқдир, у билан дардлашади, тупроқ кўчмас, улар ҳам кўчмайди.

Бу улар учун катта шараф, ҳамқишлоқларим хасдек беозор, дўстлар қувончига шерик, Абдураҳмон халфадан қолган пуфласа ўчмайдиган шамдек беозор қалдирғочларга ўхшаб яшаб келмоқда.

Пўлатиликлар мана шундай яшайди, умргузаронлик қилади.

Қишлоғимнинг ҳар бир қадамида учрайдиган дов-дарахтларга қараганимда гўёки отам чопон кийиб тургандай кўринади, отам эккан дарахтлар, «одам» қилган кўчатлари ҳаммаси менга меҳнаткаш халқимиз бўлиб кўринади. Отамнинг сафдошларидан Нормат Саноев, Анор Жумаев, Шукур Авазов, Сувон Жумаев, Турсун Чўлиев, Қутфиддин Сувонқулов, Шомурод Мирзаев, Нормамат Рустамов, Қўзибой Раҳимов, Равшан Отамуродов, Мамат Холлиев, Усмон Зоиров, Қўзибой Хўжаев, Холмамат Авазов, Оқназар Кунназаров, Жўра Толиповлар бу дунёдан ўтиб кетди.

Оллоҳим уларни раҳматига олсин.

Кўпчилиги соғ-саломат эл-халқни хизматида юришибди: булар Суяр Чўлиев, Зикир ва Рустам ҳожи Саидаҳмадовлар, Шермурод Абдиев, Холмўмин Авазов, Абил бобо Авазов. Уларнинг умрлари узун бўлсин.

Мен кўпгина шаҳарларни пиёда кезганман. Бу менга ёшлигимда отам берган тарбия.

Пиёда юришни Отам ҳам яхши кўрар эди.

Пўлати қишлоғимда пиёда юриш мен учун қанча қувонч, буни сўз билан ифодалаш қийин.

Уйимиздаги бешик аждод-авлодларимиздан бизга қолган мерос. Унда отам ҳам, мен ҳамда укаларим ва фарзандларим вояга етишган. Қанчалик қадрли бойлик, қишлоқдагилар хонадонидаги бешиклар доим тебрансин, бу бешиклар бизнинг авлодларимизга буюрсин, улар бу бешикларда тинч ухласин, улар эрка бўлиб, она Ватан деб ўсиб улғайсин.

Инсон умри овчидан қочиб кетаётган оҳунинг шарпасидек тез ўтади, шунинг учун ҳам яшаётган ҳаётимизни беш кунлик дунё дейдилар-да.

Инсон умри ботиб бораётган ҳаёт қуёшига ўхшайди, ҳар ким бу дунёда қилганларига яраша Оллоҳдан мукофот олгай, ажр топгай. Бу дунёдан кетганлар ҳақида яхши фазилатларни гапирайлик, улар қилмишларига яраша мукофот ёки жазо оладиган жойга кетганлар, уёғи Оллоҳимнинг измида.

Пўлатиликларнинг қабристони мен учун ҳамма эҳромлардан баланд, унда эскирган ва янги қабрлар ҳам бор, бу жой қанчалик муқаддас ва улуғ, менинг қишлоқдошларим, ота-онам, аждод-авлодларимнинг табаррук хоки ётибди, уларнинг ётган жойлари жаннатдан бўлсин.

Қабристонда ота-онам руҳига Қуръони каримдан тиловат қилаяпман. Бу маконда элимизнинг тожлари ва сардорлари бир умрга абадий ором топган.

Дарҳақиқат, ҳаётда инсон умри дарахтга ўхшаб кетади, баъзилари узоқ умр кўради, баъзилари шафқатсиз кесилади, айримлари эса бевақт қурийди, қолганлари уларни эслаб афсусланади.

Бундан тахминан уч аср аввал яшаб ўтган Абдураҳмон халфа қабристонида қўним топган пўлатиликларнинг авлод-аждодларининг жойи жаннат бўлсин.

Бу дунё қанча азизларни ўзидан ўтказган работ, ҳеч инсонга вафо қилмаган.

Фақат қилинган яхшилик эскирмайди, йўл қўйилган гуноҳлар унутилмайди.

Диёнат қандоқ бўлса, жазо ҳам шундоқ бўлади.

Фақат Парвардигорнинг ўзи мангудир.

Карвон бехатар, одамзод қазою қадрсиз бўлмайди: бу қонуният тақдир қонуниятидир.

Абдураҳмон халфа ўз даврида улуғ фазилатлари билан Пўлати қишлоғимизнинг тарихини безаб кетган. Бизгача етиб келган маълумотларга кўра, Абдураҳмон халфа Пўлати қишлоғидаги Масжид домлаларидан диний билим олади. Кейинчалик Бухорода, сўнгра Саудия Арабистонида ўқиб таҳсил кўради. Бу сиймо ўта зукко, қувваи ҳофизаси беназир, ноёб қобилият эгаси, устозлар дуосини олган инсон бўлган экан.

Тўғри хулоса қилсак, ҳар бир одамнинг дунёга келиши ноёб ҳодисадир.

Шундай улуғ зот пўлатиликларни кўп йиллардан бери унута олмаган пири ҳисобланиб келмоқда.

Пўлати қишлоғидаги Абдураҳмон халфа масжиди учун ўзи айлана чизиб масжид барпо қилади, бу ибодатхона ҳозиргача фаолият кўрсатиб келмоқда. Ўз даврида ўзбошимчалик билан масжид қурилиши дараги Бухоро амирига етказилади, лекин Амир, Абдураҳмон халфа қурдираётган масжидга монелик қилмайди.

Амир, Абдураҳмон халфани ҳурмат қилган, масжид ва мадрасалар қуришга катта эътибор берган экан.

Миноралар, масжидлар, мақбаралар – улар муқаддас хилқатларки, бу ҳақиқат Абдураҳмон халфа қурдирган масжидга ҳам тегишли: қанча-қанча савобли ишлар қилиниб, бўзбола маънавий мерос қолди, ота-боболар яратган бирор нарса изсиз – самарасиз йўқолмаслиги керак.

Инсон иморатлар, қанча улуғ қасрлар қурди, қанча инсонларга яхшиликлар қилди, савобли иш ҳеч қачон унутилмаслиги лозим.

Ҳар бир қилинган савобли иш кўп эсланади, улуғлар эса ардоқланади.

Бухоро амири Шаҳрисабзни бўйсундириш учун катта қўшин билан ҳаракатланиб Пўлати қишлоғида Абдураҳмон халфа хонадонида жойлашади, ўз мавридини топиб Амирга Абдураҳмон халфа:

– Шу кеча-кундузда Шаҳрисабзга қўшин тортишнинг ҳожати йўқ кўриняпти, бу жуда хатарли юриш бўлади, – деб тушунтиради. Амир ўз қароридан қайтмай, юришни давом эттиради ва муваффақиятсизликка учрайди, қайтишда эса халфага:

– Сиз ҳақ экансиз, – деб ўтиб кетади.

Шаҳрисабзга Амир кейинги юриш қилганда:

– Буёғи қандай бўлади? – деганда:

– Зафарли бўлади, – деб жавоб беради, амир зафар қучиб қайтади.

Халфага инъомлар ҳадя этади.

Ўзини ҳурмат қилган ҳар бир пўлатилик Абдураҳмон халфа қабристонидан ўтганда ётганлар руҳи покларига дуолар қилиб ўтади.

Бу ерда боболар ва момолар, уларнинг нидолари, кўксининг битмаган яраси, ҳеч кимдан ёмонлиқ кутмаган дуолари, бир калима Қуръони карим оятларига зору муштоқлар ётибди.

Пўлатида Абдураҳмон халфа сингари улуғликни ўзида мужассам этган кўп инсонлар ўтган бўлса керак.

Қизил империя бундай муқаддас ва мўътабар жойларнинг кўпини динпарастлар маскани сифатида қийратди, яксон қилди.

Дунё азалдан ҳисоб-китоблидир, унинг мушкули ва тугунлари кўп, инсон тўқ юрган дамларида Оллоҳга шукрлар қилиб яшаши керак.

Қоҳирада, Дамашқда, Марокашда, Қозонда ва Бухорода таҳсил олиб, Қуръони каримни ёддан биладиган муллаларимиз исломий ва дунёвий илмларни мукаммал билган, лекин улар илмсиз деб ерга урилган, араб имлосида улар берган савод натижасида ўқувчилар Шарқ ва Ғарб илмини сувдай билганлар. Фақат русча таълим олган ўқувчиларгина саводли ҳисобланган, араб имлосида ёзишни, ўқишни биладиган кишилар умуман эътиборга олинмаган, имкон топилса-топилмаса турли йўллар билан улар қатағон қилинган.

Озод яшаш ҳуқуқидан маҳрум эди.

1960 йили миллий республикаларда, айниқса, ислом дини кенг тарқалган Ўрта Осиёда мачитлар ишлаши қаттиқ назоратга олинган, кўпчилиги ёпилган, ҳатто эскириб кетган деган баҳона билан бузиб ташланган.

Дин қўмитаси кексалар билан мажлис ўтказиб, эскирган деган баҳона билан бузиб ташлансин деган қарор ёзилиб, амалга оширилган.

Худди шундай қарор мачит эскирган, зудлик билан бузиш керак деб Пўлатидаги Абдураҳмон халфа мачити тўғрисида ҳам қабул қилинган, отам хабарни аниқ билгандан сўнг, зудлик билан қарияларни ва мачит имомини Абдураҳмон халфанинг чевараси Махсум бобоникига тўплаб:

– Ота-боболаримиздан бизга ёдгорлик бўлиб қолган ягона мачит бузилиши керакми? Ёки вақтинча колхозга омборхона қилиб қўйишимиз маъқулми? – деб мурожаат қилади.

– Раис, оғалар кейин сизни ўз ҳолингизга қўймайди. Сўқир ҳам ёрқин туш кўра олади, қафасдаги қуш билан учиб юрган қушни бир тасаввур қилинг, эркинлик хумори кимни соғинтирмайди. Халқимизни бахтига сиз кераксиз, масжидни бузаверсин, бизлар розимиз, – деб Махсум бобо йиғлаб юборади.

– Йўқ, мен масжидни буздиролмайман, қабрғистонда ётганларнинг арвоҳи қўймайди, эрталабгача колхоз мол-мулкини ташиб омборхона қиламиз, унга учта қоровул тайинлаймиз. Бу ёғини менга қўйиб беринглар, – деб отам мачитни колхоз кийим-кечак омборхонасига айлантиради.

Эрталаб вилоятдан келган Махсус маҳкама вакиллари қишлоқ шўроси раиси билан колхоз идорасига чақириб, раиснинг олдига боради ва мақсадга кўчиб, бугун тунда мачит яксон қилинишини ва бу ишни амалга ошириш учун механизмлар ва ишчилар билан таъминлаши зарурлигини талаб қилади.

Раис қишлоқдаги Абдураҳмон халфа мачити ишламаётганлиги, у жой колхоз омборхонаси эканлигини уларга чиройли қилиб тушунтиради ва ҳақиқий аҳволни кўрсатади.

Келган вакиллар бу ўйинни яхши англаб, изига қайтиб кетиб, раисни Термизга, вилоят марказига чақиртириб, Махсус маҳкама бошлиғи дағдаға қилиб:

– Мен сени ишдан олиш ва партиядан ўчириш ҳақида Обком бюросига тақдимнома киритдим, – дейди.

Раис Обком секретари Шамсиддиновга аҳволни тушунтириб:

– Мачитни буз десангиз ҳозироқ бузиб ташлайман. Лекин аҳоли ўртасидаги вазият бу ишни тақозо қилмайди. Мачит ишламайди, колхоз омборхонасига айлантирилган. Энг хунуги, масжидга тегилса, 30 минг одам кўчага чиқиб намойиш қилади, керак бўлса, Обком, ҳатто КПСС Марказий Комитетигача боради. Нима қиласизлар арининг уясини бузиб, мен сизларга бор гапни айтдим, – деганда Фахриддин Шамсиддинов:

– Одамлар сенинг айтганингдан чиқмайди, сен бу топшириққа жавобгарсан ва бажара- сан, – деб гап бошлаганда:

– Мен бу жавобгарликни бўйнимга ололмайман, халқ мени болаларим билан у жойдан кўчиради. Яхшиси, мен ариза ёзиб бераман, ишдан олинглар. КГБ бошлиғи ўзи бориб мачитни буздираверсин, мен бўладиган бор гапни айтдим, яна сиз бюро аъзолари билан бир ўйлаб кўриб қарор қабул қиларсизлар, менга рухсат беринглар, – деб чиқиб кетади.

Ҳаётнинг оддий бир қонуни бор: ниманидир бой бериш ҳисобидан нимадир сақлаб қолинади.

Отам ҳаётида тўсиқ ва қаршиликларга дучор бўлган бўлса-да, уларни писанд этмай мардона кун кечирди. Шу боис ҳам элдошлари орасида кўп нарсаларда намуна бўла олди, ўша даврнинг исканжасида ўзидаги бор имкониятларнинг ҳаммасини элдошларига бағишлай олмаган бўлса-да, ҳеч кимдан тили қисиқлик жойи ҳам йўқ эди.

Отам ўзига ишонган кишига хос ирода соҳиби эди.

Шу билан табаррук мачит бузилмасдан, ҳозиргача Оллоҳнинг уйи сифатида ишлаб келмоқда.

Мени улғайтган Пўлати қишлоғим, сендан кўп яхшиликлар кўрдим, қарзим кўп, ота-онамдан олган қарзларимни тўлдиролмадим, ҳатто улар босган изларини тополмайман.

Абдураҳмон халфа қабристони ёнидан кимлардир чўчиб ўтади.

Қишлоғимиздаги кўп инсонлар бу ерга абадий кўчиб ўтганлар.

Абдураҳмон халфа қабристонида қанча оқил ва заковат соҳиблари ётибди, афсус, бу қисмати азал.

Бу дунёдан ҳаммамиз шундай ўтамиз.

Пўлатида яна битта қадимги, бундан IV–V аср муқаддам бунёд бўлган «Ғойибота» қабристони ҳозирги кунгача мавжуд, бу қабристонда пўлатиликларнинг бобокалонлари, улуғ момолари қўйилган, қабристондаги ҳар бир мозор устида ўз даврида Нуротадан туя билан олиб келинган кулранг мармар қабртошларида араб имлосида, қабрида ётган инсон исми, отаси ва катта боболари номлари, туғилган вақти ва бир калом Қуръони карим оятлари ёзилган бўлиб, марҳумнинг авлодлари томонидан ўрнатилган.

КПССнинг динга қарши 73 йиллик сиёсатидан «Ғойибота» қабристони ҳам қурбон бўлди, бу қабристонни обод қилишга ҳам, қабртошларни қўриқлашга ҳам имкон берилмади.

Қабртошлар ўша Қизил империя давридаги «Оллоҳнинг қаҳрига учраган» арман, рус, ўзимизнинг маҳаллий қурувчилар томонидан ўғирлаб кетилди, мутасадди раҳбарлар «ғинг» демай, кўрмасликка олди.

Қабртошлар қайси бир партия ва совет идораларининг биносига зинапоя қилиб ишлатиб юборилди, пўлатиликларнинг тарихи бир зумда осмонга учиб кетгандай йўқотилди.

Бир тасаввур қилинг, бу қабристонда мангу макон топган Пўлатининг гавҳарлари Муҳаммад, Шомурод ва Рустам элбегиларни, Шароф оқсоқолни, Келдиёр бойни, моҳир мерганлар: Холмурод, Рустам, Камолиддин, Шарофиддин, Ғиёсиддин, Сайфуддин, Сайиддин, Асад, Қулмурод, Тошмат, Эшмат мерганларни, Расулберди карвон, бундан ташқари, улуғ Саййидзода пирларнинг қабрини ким топиб беради? Тилимиз куйиб, дардимизни ичимизга ютиб келдик, шонли Пўлатининг тарихи кўз ўнгимизда йўқотилди.

Айтаверсак дардимиз адо бўлмайди, инсонни тириклайин ёндириб юборади, ситамлар халқимизнинг армонлари бўлиб қолди.

Халқимиз тарихининг мунгли саҳифаларини варақлаш бу кўҳна дунёдан қанча одамлар ватан деб ўтиб кетганидан, улар сиртдан бахтлидек кўринган бўлса-да, аслида ватансиз, бахтсиз, эрксиз инсонлар эди.

Отам айтар эди: дунё – ўткинчи, дунё – ёлғончи.

Худо раҳматига олсин, гўри нурга тўлсин, отам ҳақ экан.

Жаннат каттами ё дўзах кенгми, буни фақат Оллоҳим билади.

Дунё яралгандан буён дашт саҳролар, мангулик деб оққан дарёлар, улуғ зот подшоҳларига зор бўлган. Бу мулкларга келиб кетган не-не карвонлар, сарвару сарбонлар номсиз кетди, Оллоҳ уларга бош берди, тож берди, тараф ва шараф бермади.

Ер юзида инсонларнинг бошини силовчи, ўз юрти элини севгувчи саховатпеша одамлар жуда озчиликни ташкил этади.

Кабутарлар уялари бойқушларга ошён бўлса, бу жаҳолат-ку?

Чирқираган оналарнинг оҳу нолаларига буюк Помир ва Олой тоғлари силкинган, бир ниҳол экмасдан бу дунёдан ўтганлар қанча, масжиду мадрасаларни сотганлар қанча, халқимиз бошига мислсиз балоларни олиб келган, ҳаттоки тоғдаги қоримизни сотганлар ҳам анча экан, Оллоҳим уларни иймону инсоф деганидан қисди, ҳозирги кунга келиб қотил қайси, қурбон қайси, шайтон ким бўлган, раҳмон ким бўлганлигини билиш жуда мушкул, кўп давру давронлар ўтди, бойликларимиз ташиб кетилди.

Сайхун ва Жайхун ҳам талаш қилинди, ён қўшнинг сувингни боғласа, бағрингни қон қилмайдими?

Халқимизнинг чин маънодаги халқпарвар, жасур Сарвари бор, мустақил юрт ва халқнинг бундай улуғ Сарбонининг саййиди ва хожаси ҳам Парвардигори оламдир.

Пўлатиликларнинг ота-боболари кўп заҳматлар чеккан, шунинг учун ҳам улар Юрт сарбонини дуо қилиб яшайди.

Кўпгина тажрибали деҳқонлар тўқай, чўл, дашт, адир ва тоғларда истиқомат қилувчи аҳолига ўсимликлар то уруғини тўкиб бўлмагунча, уларни кесмаслик, ўрмаслик, ковлаб олмасликни маслаҳат берганлар, чунки экинларнинг уруғи ерга сочилиши керак, келгуси йилда ҳам кўкариб чиқиши зарур.

Жаҳон қишлоқ хўжалиги бир неча асрлардан бери такомиллаштирилиб келинди. Илгарилари ҳосил ўроқда ўриб олинар, ер ҳўкиз ва отлар билан шудгорланар эди. Бирданига трактор ва ер ағдаргичлар ўйлаб топилди, шудгорлаш эса кенг доирада кўп майдонларда ўтказиладиган бўлди, ҳосилни эса йиғиб олиш учун ўроқ ўрнига «косилка» ва «комбайн» ўйлаб топилди, улар минглаб ўроқчилар ўрнини босиб оладиган бўлди, қишлоқ хўжалигида ҳамма ишлар тез ва сифатли бажариладиган бўлди, битта машина ўриб олса, бошқаси йиғиштирса, учинчиси ташиб қўйса, тўртинчиси янчса, бешинчиси совурса, олтинчиси қуритса, ҳаммасини жамласа, «комплекс механизация» деб юритиладиган бўлди.

Қишлоқ хўжалигида бажариладиган ишлар вақти бутунлай қисқарганлигини кўрасиз.

Қишлоқ хўжалигида, айниқса, қуруқ иқлимли Ўзбекистонда «сув» экинлар суғориладиган деҳқончиликда фақатгина барқарор ҳосил олишни таъминлай олади, холос. ХХ аср охи- ри – XXI аср бошига келиб мамлакатимизда сув манбалари тўлиқ ўзлаштирилди, аҳоли кўпайиш жараёнлари жадал бормоқда, кишиларни озиқ-овқат ва кийим-кечак билан таъминлаш масалаларини чуқур ўйлашга тўғри келади.

Деҳқончилик экинларини суғоришда сувдан тежамкор технологиялар билан фойдаланиш, мавжуд суғориш каналларида сув исроф бўлишига қарши чора-тадбирларни аниқ ва жадал қўллаш муҳим.

Айни пайтда дунёнинг кўпгина мамлакатларида суғориладиган майдонларни кенгайтириш жадал олиб борилмоқда, жумладан, АҚШда сўнгги 10 йил мобайнида суғориладиган ерлар 1,5 баробар, Канадада 1,7 баробар, Бразилияда 2,8 баробар кўпайди.

Нега бизда ҳам суғориладиган ерларни кўпайтириш муҳим муаммо бўлиб турибди?

Ҳозирги даврда суғориш шахобчаларида 35–40 фоиз сув ерга шимилишини, 10–15 фоиз сув эътиборсизлигимиз оқибатида коллектор зовур тармоқларига оқизилишини инобатга олсак, кўп миқдорда сувни тежаш имкониятимиз бор. Фақатгина ирригация тизимини қайта қуриш ҳисобига бундай имкониятга эга бўламиз.

Сибирь дарёлари сувининг бир қисмини Ўрта Осиё ва Қозоғистонга келтириш муаммоси, айниқса, Иртиш ва Обь дарёлари сувлари олиниши Шимол табиатига таъсир қилади деган асоссиз баҳона билан собиқ Иттифоқ ҳукумати бу лойиҳани тўхтатиб қўйди. Баъзи мутахассис экспертлар агарда Сибирь дарёларини Ўрта Осиёга оқизишда юзлаб километр масофадан – шўрхок ерлардан ўтиб, сув шўрланиб, сифатсиз бўлиб кетади деган мутлақо фанга тескари сохта фикр билдирдилар.

Ҳисоб-китобларга қараганда, бир гектар ерни суғоришга тайёрлашнинг қиймати ўша даврдаги рус пулида уч минг сўмга тўғри келар эди. Умуман олганда, Сибирь дарёлари сувларидан бир қисмини Қозоғистон ва Ўрта Осиёга келтириш Иртишда, Тобольск яқинида тўғон қуриш ҳамда катта сув омбор барпо қилиш, агарда Иртиш суви бу ерда етарли бўлмаса, сув омборига Обь дарёсидан сув келтириш кўзда тутилган эди. Бунинг учун Иртишни Тобольскдан Обгача бир неча тўғонлар билан тўсиш, сўргич насослар ўрнатиш ва аста-секин Тобольск сув омборини тўлдириш мўлжаланган эди. Обь сувининг ана шу тўғонлар орқали кўтарилиши назарда тутилганди.

Кейинчалик мислсиз қудратли кучга эга бўлган насослар ёрдамида сувни 110 метрли сув айлантиргичга кўтариш белгиланган эди. У ердан сув ўз оқими билан канал бўйлаб Турғай чўкмалари орқали Сирдарё ва Амударёгача етиб бориши белгиланиб, узунлиги 2300 км, кенглиги 300 метр ва чуқурлиги 15 метр келадиган канал бунёд бўлиши, канал бўйлаб йилига 25 куб км. сув оқизиш мўлжалланган эди.

Мазкур лойиҳада ҳамма жойни сув босиб ётган Сибирдан озгина, янада аниқроқ айтсак, Обь дарёсидан кичик бир қисми – 7% сувни олиш режалаштирилган эди. Бу сув, барибир, Шимолий муз океанига бориб қуйиларди.