Թ Ու Խ Ճ Ա Յ Ը

–Իսկ ի՞նչ է պատահել,– հարցրեց Ամալյան տարակուսանքով։

–Լսիր, ինչպե՞ս թե՝ ինչ է պատահել,– ասաց Ռաֆայելը հեռախոսագծի մյուս կողմում։– Ես իրավունք չունե՞մ իմ սիրած կնոջ հետ ռեստորան գնալու։ Դու ինչ է, դե՞մ ես։

–Իհարկե, ոչ,– արձագանքեց Ամալյան ծիծաղելով։-Ես համաձայն եմ։

–Քեզ կես ժամը բավակա՞ն է, որպեսզի դա լինի այն ժամանակը, որ ես եմ ուզում։

–Եթե կես ժամ էլ ավելացնես, դա կլինի այն ժամանակը, որ դու ես ուզում։

–Շատ լավ, մի ժամից հետո տանն եմ։

Ռաֆայելը եկավ ուղիղ մի ժամից հետո, սակայն Ամալյան դեռևս պատրաստ չէր։

–Ախր, չէ՞ որ պայմանավորվեցի քեզ հետ,– ասաց Ռաֆայելը կեղծ հանդիմանանքով։

–Չեմ հասկանում՝ ո՞ւր ենք շտապում։

–Քաղցած եմ։

–Իրոք, այդ հանգամանքը մոռացել էի,– ժպտաց Ամալյան,– հիմա: Մինչև մի քանի րոպեն պատրաստ եմ։– Նա լուսամուտի առջև սկսեց արագ հարդարել մազերը և այդ պահին նկատեց Ստեփանին, որը պայուսակը ձեռքին մտնում էր դիմացի մուտք։ Ամալյան ակամաբար բարձրացրեց ձեռքը՝ նրան ողջունելու, սակայն Ստեփանը, առանց բարձրացնելու հայացքը, մի պահ կանգ առավ, ծխեց-վերջացրեց գլանակը և, կոթուկը նետելով մի կողմ, մտավ շքամուտք։

–Ստեփանը ոնց որ խռովել է մեզանից,– ասաց Ամալյան, գլխին գցելով բրդե սպիտակ գլխաշորը։

–Ինչո՞ւ։

Չգիտեմ։ Նույնիսկ մի անգամ չնայեց դեպի այստեղ։

–Երևի չի նկատել քեզ։

–Ոչ, նկատել է։ Դա անհնարին է, որ չնկատեր, լուսամուտի առջև կանգնած էի։

–Ամալյա, շուտ արա, մի րոպե էլ անցնի՝ շունչս կփչեմ։

–Վերջ, դուրս եմ գալիս… Ռաֆայել, ի՞նչ կլինի, Ստեփանին էլ կանչենք։ Նրա համար երևի շատ է ծանր։

–Նա չի գա։

–Ինչո՞ւ։ Հազար անգամ միասին նստել-վեր ենք կացել, ինչո՞ւ չպիտի գա։

–Ասացի, որ չի գա։ Դու Ստեփան Դուրյանին լավ չգիտես։ Չի գա հենց նույն բանի համար, ինչի համար որ չպատասխանեց քո ողջույնին։

Ամալյան արագ շրջվեց ամուսնու կողմը և, զարմանքով նայելով նրան, ասաց.

–Բայց դու ասացիր, որ չի նկատել ինձ։

–Այո,– գլխով արեց Ռաֆայելը։-Ասացի, բայց դու չհավատացիր ինձ։ Ճի՞շտ է։

–Ճիշտ է,– հնազանդ ասաց Ամալյան։

–Լավ, գնանք,– ասաց Ռաֆայելը, բաց անելով դուռը։– Վաղը ինքս կմտնեմ նրա մոտ՝ լաբորատորիա։ Լսիր, գիտե՞ս ինչ եմ նկատել,– անսպասելի ասաց Ռաֆայելը։

Ամալյան հարցական նայեց նրան։

–Ի՞նչ։

–Այն, որ վերջերս լռակյաց ես դառել։

–Մի՞թե,– փորձեց ժպտալ Ամալյան։-Շատ եմ պարապում, Ռաֆայել, երևի դրանից է։ Նույնիսկ երեխաների մասին եմ մոռացել։ Դու հո գիտես, թե ինչքան բութն եմ ես, անգիր եմ անում, անգիր, իսկ գլխիս մեջ ոչ մի բան չի մնում։ Հավանորեն կկտրվեմ, սիրտս վկայում է։

–Միշտ այդպես ես ասում, իսկ հետո գնում բարձր գնահատականներ ես ստանում։

–Ես ինքս եմ զարմանում, թե ոնց է այդպես ստացվում։

Նրանք դուրս եկան տնից, Ռաֆայելը բանալիով կողպեց դուռը, և նրանք քարե սանդուղքներով իջան բակ։

–Դու երևի այնտեղ, ինստիտուտում , բոլոր պրոֆեսորներին սիրահարեցրել ես քեզ,– ասաց Ռաֆայելը ծիծաղելով։-Նրանք լավ գիտեն հմայքը գեղեցիկ կանանց։

–Պուշկինը կասեր՝ դեռափթիթ կանանց,– թևանցուկ անելով ամուսնուն, լրացրեց Ամալյան։

–Այո, դեռափթիթ ու հրաշագեղ կանանց։ Դու էլ, ինչ խոսք, կոկետություն անելում մի հատ ես։ Եվ պարզ է, աչք ու ունք ես խաղացնում այդ մեկուսակյաց ծերուկների հետ։ Խոստովանիր։

–Թողություն տուր մեղքերիս, ինչ անեմ՝ մի կերպ պետք է ապրել, թե ոչ ։

–Իսկ այ, ինձ հետ դադարել ես կոկետություն անել,– թևի տակ սեղմելով կնոջ ձեռքը, նկատեց Ռաֆայելը։– Ծիծաղել նույնպես մոռացել ես… Երբեմն տուն եմ գալիս՝ կանխապես տրամադրված փակելու ականջներս քո աղմուկից, ախր, դու կամաց ոչինչ չես անում, լռած ժամանակ անգամ աղմկում ես… Հիմա գալիս եմ և տան այդ անսովոր լռությունն ասես մի տեսակ խլացնում է ինձ…

–Ոչինչ, Ռաֆայել, ես դեռ կաղմկեմ, դու ինձ համար մի անհանգստացիր,– ժպտաց Ամալյան, կողքանց նայելով ամուսնուն։

–Դու գիտես, թվում է, ես պատրաստ եմ ոտքով քայլելու մինչև աշխարհի ծայրը, միայն թե միշտ ժպտաս… Ես ուզում եմ, որ դու միշտ ծիծաղես, որ միշտ ուրախ լինես… Հասկանո՞ւմ ես…

–Ռաֆայել, ի՞նչ է պատահել քեզ։ Ասա ինձ վերջապես,– արագ-արագ վրա բերեց Ամալյան։– Ես հո կույր չեմ, տեսնում եմ, ախր, թե ինչքան է ծանր քեզ համար և թե ինչպես ես լուռ տանջվում… Այս ռեստորանն, ըստ երևույթին, մեջ գցեցիր հենց դրա համար։

Ռաֆայելը շնորհակալական հայացքով չափեց կնոջը, ժպտաց։

–Ոչինչ, կանցնի։ Ինչպե՞ս է ընդունված արտասահմանյան ֆիլմերում՝ ամեն ինչ կարգին է, շեֆ։

Նրանք անցան երկու շենքերն իրար միացնող կամարի տակով, ուր բավականին մութ էր, և դուրս եկան լայն պողոտա՝ լուսավորված էլեկտրական լապտերներով։

–Գիտե՞ս, Ռաֆայել,– սկսեց Ամալյան կամացուկ ու նայելով շուրջը՝ ասես պատրաստվելով նվիրական ինչ-որ գաղտնիք հաղորդել նրան։– Ես միշտ էլ հպարտացել եմ քո և Ստեփանի ընկերությամբ, ուրախացել եմ այդ ընկերությամբ ու մի քիչ էլ ճիշտն ասած, նախանձել. կանայք այդպես բարեկամություն անել չգիտեն։ Ձերը մի տեսակ շատ էր մեծ, պայծառ ու ջինջ, և ինձ այնպես էր թվում, թե այդ մտերմությունը կշարունակվի ձեր ամբողջ կյանքում։ Դա պարզապես սքանչելի է, որովհետև իսկական բարեկամությունը միշտ էլ վեհացնում է մարդկանց, անգամ կողմնակի մարդկանց, նրանց դարձնելով ավելի մաքուր ու հոգով ավելի պայծառ…

–Այդ ամենը ճիշտ է,– նրա խոսքը կտրեց Ռաֆայելը, բայց դու ինչո՞ւ ես անցյալ ժամանակով խոսում։ Ես ու Ստեփանը հիմա էլ ընկերներ ենք։

–Եթե այդպես է… Ուրեմն, ասա, ի՞նչ է պատահել,– հարցրեց Ամալյան, անթարթափ նայելով ամուսնուն։

–Հասկանո՞ւմ ես…– Ռաֆայելը մի պահ մտածեց՝ ասես ծանրութեթև անելով ասելիքը և վճռական շարունակեց։– Ամալյա, ես ուզում եմ, որ դու ինձ ճիշտ հասկանաս։ Ես առանց խնայելու, թեպետ և ափսոսանքով, բայց անմիջապես խզում եմ ամենամեծ ու ամենաամուր բարեկամությունը, եթե այդ բարեկամության մեջ որևէ շինծու երանգ եմ սկսում նկատել, եթե այդ բարեկամությունն արդեն սկսել է կարիք զգալ այնպիսի մի խախուտ հենարանի, ինչպիսին խղճի հետ գործարքի մեջ մտնելն է։

–Ռաֆայել, ես, միևնույն է, քեզ հասկանալ չեմ կարողանում,– գլուխն օրորեց Ամալյան։-Որովհետև այն, ինչ դու ասում ես, սարսափելի է։

–Գիտեմ, բայց ես ասում եմ այն, ինչ մտածում եմ։

–Միթե՞ պարտադիր է ասել այն, ինչ մտածում ես։ Չէ՞ որ կարող է պատահել և այնպես, որ քո մտածածը ճիշտ չլինի… Ես ինչ-որ տեղ լսել եմ այն մասին, որ ընկերոջ նետած քարն ավելի ցավեցնող է։ Մի՞թե սա գեղեցիկ ու դատարկ խոսք է միայն։

–Ոչ, իհարկե։

–Ուրեմն ինչո՞ւմն է բանը։-Ամալյան մի կարճ պահ մտածեց, ավելացրեց։-Վերջ ի վերջո, դու կարո՞ղ ես անաչառորեն վերաբերվել այն բանին, ինչ տեղի է ունեցել։

–Հավատա, Ամալյա, եթե գործը ընկներ դատարան, և ես դատավոր լինեի…

–Եվ հետաքրքիր է, ի՞նչ կանեիր,– անհամբերությամբ ընդհատեց նրան Ամալյան։

–Անաչառ դատավճիռ կհանեի։ Առավելին. ես կելնեի այն բանից, որ Ստեփանը ոչ մի բանում մեղավոր չէ։ Սակայն ոչ ես եմ դատավոր, և ոչ էլ նա է մեղադրյալ։ Ես նրան վերաբերվում եմ կողմնապահորեն, ինչպես ինքս ինձ, երբեմն նույնիսկ դաժան խստապահանջությամբ։ Գուցե դա է պատճառը, որ իսկական ընկերներ քիչ ունեմ։

–Իսկական ընկերները շատ չեն լինում, Ռաֆայել։ Եվ ամեն մի ընկերություն ավարտվում է այնտեղ, որտեղ սկիզբ է առնում անվստահությունը… Այս ինչի մասին եմ խոսում։ Ախր, դու այդ բոլորն ինձնից լավ գիտես։

–Այո, գիտեմ, բայց, ասա, ի՞նչ անեմ, երբ անկարող եմ աչք փակել միայն այն բանի համար, որ նա իմ մտերիմ ընկերն է…

–Այդ բոլորն ինձ չեն հասնում։ Եվ… ես ինքս էլ չգիտեմ, թե ինչ եմ ասում,– ասաց Ամալյան՝ կարծես վերահաս ինչ-որ վտանգից ավելի ու ավելի սեղմվելով ամուսնուն։– Հասկանո՞ւմ ես, երևակայելու իմ ընդունակությամբ հանդերձ, ես չեմ կարողանում պատկերացնել, որ Ստեփանը մեղավոր լինի ինչ-որ բանում։ Հնարավոր բա՞ն է արդյոք, որ մարդ կանխապես նյութի փորձարկման հետ կապված այդ ամբողջ պատմությունը։ Ինքդ մտածիր. հարկավոր է ապարատը միտումնաբար հասցնել վթարային դրության, ընդորում այնպիսի հաշվարկով, որպեսզի պայթի հատկապես այն պահին, երբ Անտոնյանը գլուխը մոտեցնի այնտեղին, որտեղից սպասվում է վտանգը։ Դա, ախր, ցնորական բան է։

–Իհարկե, ցնորական բան է,– համաձայնեց Ռաֆայելը։– Եվ մաքուր ապուշ պիտի լինել՝ նման բան երևակայելու համար։

–Աստված վկա, ես ոչինչ չեմ հասկանում,– արտաբերեց Ամալյան շփոթված տեսքով։– Բայց ինքդ հո հավատո՞ւմ ես, որ հանցագործություն է կատարվել։– Ամալյան անօգնական նայեց շուրջը և դիմացի շենքի անկյունադարձում տեսնելով Ելենային, ակամա ուրախացավ՝ ինչպես ծովում խորտակվողը կուրախանար՝ ստանալով մոգական փրկագոտին։

-Ողջույն:      – Ելենան մոտենում էր թեթև քայլվածքով։– Այս ո՞ւր եք գնում այսպես։ Չլինի՞ թատրոն։

–Ոչ, ռեստորան ենք գնում,– ասաց Ռաֆայելը և ասես Ելենայի խուզարկու հայացքից խուսափելու համար ասաց.– Մենք քեզ նույնպես հրավիրում ենք։ Մանավանդ, որ աշխատանքից նոր ես գալիս և, անշուշտ, քաղցած ես։

–Ճիշտ է, Լենա, դու էլ արի,– իր հերթին հրավիրեց Ամալյան։– Մեզ համար շատ հաճելի կլինի։

–Այստեղ կանգնած սպասում էիք, որ ինձ հրավիրե՞ք,– ծիծաղեց Ելենան։– Չէ, շնորհակալ եմ։ Ավելի լավ է Ստեփանի մոտ գնամ։

–Դու այսօր տեսե՞լ ես նրան,– հարցրեց Ռաֆայելը, նայելով փողոցի ծայրին։ Այնտեղից, կանաչ լույսը վառած, մի տաքսի էր գալիս։

–Ոչ,– պատասխանեց Ելենան։– Լաբորատորիայից դուրս չի գալիս։ Իսկ տուն չեմ ուզում գնալ, սպասում եմ միչև հրավիրի։

–Իսկ եթե չհրավիրի՞,– հարցրեց Ռաֆայելը։

–Ստիպված կլինեմ առանց կանչի գնալ։

–Լենա, գիտե՞ս, նա քիչ առաջ չպատասխանեց իմ ողջույնին։ – Ամալյան բարձրացրեց ձեռքը՝ կանգնեցնելու մոտեցող տաքսին, իսկ Ելենան ասաց.

–Ռաֆայել, ի՞նչ կլինի, եթե քեզ մի փոքրիկ հարց տամ։

–Ինչի՞ մասին։

–Քեզ համար մե՞կ չէ։ Թե՞ վախեցար։– Ելենան հետ նետեց մազերը, մտախոհ ասաց.– Ռաֆայել, հասկանո՞ւմ ես, այն օրը… այն օրը, երբ…– Նա սևեռուն նայեց Ռաֆայելին և, չգիտես ինչու, հանկարծ փոխեց միտքը։-Լավ, չեմ ասի… Աստված իմ, ինչ խաղաղ երեկո է… իսկ աստղերը, մի դու էլ նայիր, Ամալյա, տես ինչ խոշոր են աստղերը թավշամանուշակագույն երկնքում… Որտե՞ղ եմ կարդացել… Չեմ հիշում, կարծեմ՝ ''Փոքրիկ արքայազնում''։ Իսկ ինչո՞ւ են փայլում աստղերը… Երևի նրա համար, որպեսզի յուրաքանչյուր մարդ արարած կարողանա գտնել իր աստղը… Աստղերի մասին անհրաժեշտ է հաճախակի հիշել…Ճի՞շտ չեմ ասում, Ռաֆայել։ Նրանց լույսը կապույտ է ու ջինջ՝ ինչպես աղբյուրի ջուրը։ Ձեզ չի՞ թվում, որ մարդիկ վերջին ժամանակներս մի տեսակ տարավարժվել են աստղերին նայելուց։ Շատ են խելամտացել թե ինչ… Աստղերը նրանց համար դարձել են սոսկ գիտական պահանջների օբյեկտ։ Նողկալի է նույնիսկ… Իսկ Ստեփանից մի նեղացիր, Ռաֆայել,– հանկարծակի շուռ տալով խոսակցությունը, ասաց Ելենան,– աշխատիր հասկանալ նրան, նա դրա կարիքը շատ է զգում։

–Ռաֆայել, տաքսին սպասում է,– կամացուկ հիշեցրեց Ամալյան։– Լենա, կիրակի երեկոյան արի մեզ մոտ, պետք է դիպլոմս նշենք։

–Շատ լավ, Ամալյա, կգամ, եթե դու և Ռաֆայելը, ինչպես հարկն է, խնդրեք ինձ։

–Մենք պաղատագին խնդրում ենք,– ասաց Ռաֆայելը ժպտալով,– իսկ ահա և լուսինը։

–Ո՞ւր է,– հարցրեց Ելենան և շենքերի վրայով նայեց վար, ծովի կողմը։

Ծովի կողմից, քսվելով զբոսանավերի բարձր առագաստներին, իրոք, դանդաղ ելնում էր լուսնյակը՝ ծովափնյա վիթխարի քաղաքը արծաթազօծելով իր նորելուկ շողերով։

–Ասես պլաֆոն լինի երկնքից կախված, որի պատկերը գլխիվայր ընկել, սուզվել է ջրերի մեջ,– ասաց Ռաֆայելը, մոտենալով մեքենային։

–Դա՞ էլ է ''Փոքրիկ արքայազնից'',– հարցրեց Ամալյան։

–Ոչ, դա արդեն ես եմ ասում,– ծիծաղեց Ռաֆայելը և, շրջվելով դեպի Ելենան, ավելացրեց.– այնուամենայնիվ, ինչ լավ է, որ համարյա ամբողջ կուրսով նույն շենքում ենք ապրում, չէ՞, Ելենա։

–Իհարկե,– պատասխանեց Ելենան, նույնպես ծիծաղելով։– Ուրիշ տեղեր լինենք ապրելիս, հազիվ թե այսպես հանկարծակի հանդիպեինք փողոցում և դուք հրավիրեիք ինձ կիրակնօրյա ձեր ուրախությանը։

–Աստված իմ, ինչ հումորով կուրս եք եղել,– իր հերթին ծիծաղեց Ամալյան և նստեց մեքենա։ Ռաֆայելը հետևեց նրան, և տաքսին, լապտերիկները թարթելով, պոկվեց տեղից։

Ելենան կանգնեց մի պահ, մտածելով Ամալյայի ասածի մասին, հետո քմծիծաղեց և, թեթևաքայլ վազելով կամարի տակով, մտավ բակ։

*******

Պատշգամբից երևում էին Ստեփանի լուսամուտները։ Լույսը վառվում էր։ ''Երևի աշխատում է'',– մտածեց Ելենան՝ հաստատ վճռականությամբ որոշելով անցնել նրա մոտ, հարցնել տրամադրությունը։ Մի երկու անգամ մոտեցավ լուսամուտին, երկար նայեց։ ''Ավելի լավ է, գնամ'',– ի վերջո որոշեց նա և, արագ դուրս գնալով տնից, իջավ բակ ու մտնելով դիմացի շքամուտքով, բարձրացավ չորրորդ հարկ։ Սիրտը արագ խփում էր կրծքի տակ՝ նա դա զգում էր, զգում էր նաև այն, որ, եթե մի քիչ էլ հապաղի, ապա ետ կդառնա նրա սանդղահարթակից և, որպեսզի ետ չդառնար, շտապ սեղմեց զանգի կոճակը։

Դուռը բաց արեց Ստեփանը։ Տեսնելով Ելենային, նա սկզբում զարմացավ, հետո ժպտաց գոհունակությամբ։

–Բարի երեկո, Ստեփան,– ժպտաց Ելենան։

–Ելենա՞… Սա անձնազոհություն է քո կողմից։

–Հեգնանքը քո տարերքը չէ, Ստեփան։ Դա թող վճռական խառնվածքի տղամարդկանց։

–Իսկ ես, ինչ է, վճռակա՞ն տղամարդ չեմ։

–Դո՞ւ,– ներս մտնելով ասաց Նարինեն։– Գոնե մի ծիծաղեցրու։

–Սխալվում ես, ես վճռական տղամարդ եմ, և, իմիջիայլոց, չափազանց վճռական։ Մի րոպե մտածիր ու տես, թե ինչ ասել է օրը ցերեկով մարդ սպանել, և այն էլ գերժամանակակից սարքերի օգնությամբ։ Կատա՞կ ես կարծում։ Այդպիսի բան այնքան էլ հաճախակի չի պատահում։ Բոլորը փախչելու են ինձնից… Այսուհետև յուրաքանչյուր ոք հավանորեն պիտի վախենա, որ հեղինակակից կվերցնեմ իրեն՝ հերթական գյուտի համար, իսկ հետո կսպանեմ փորձարկման ժամանակ։ Զարմանում եմ, թե դու ինչպես ես համարձակվել գալ ինձ մոտ։

–Որովհետև ես չեմ վախենում, թե դու ինձ հեղինակակից կվերցնես,– նստելով պատահած աթոռին ու ուշադիր նայելով շուրջը ծիծաղելով ասաց Ելենան։ Ամենուր՝ դարակներին, աթոռներին, լուսամուտագոգերին, նույնիսկ հատակին՝ այս ու այնտեղ, անփութորեն թափված տեղեկագրքեր էին, տեխնիկական զանազան ամսագրեր ու խողովակաձև ոլորած գծագրեր։-Իսկ բնակարանդ ոնց որ խոզանոց լինի,– ի վերջո ասաց նա։

–Ի՞նչ…– զարմացավ Ստեփանը,– ինչո՞ւ խոզանոց, սովորական բնակարան է,-նա ևս նայեց շուրջը։– Գուցե որոշել ես կա՞րգի բերել այն։

–Այո,– պատասխանեց Ելենան ելնելով տեղից։– Ստիպված եմ։

–Լսիր, վերջ տուր։ Մի տես ժամը քանիսն է։

–Մարդ պետք է սովորի ենթարկվել իրեն և հնազանդվել իր վճիռներին։ Ավելի լավ է հավաքեմ սենյակդ, քան սրամտության մեջ սկսեմ մրցել քեզ հետ։

–Լենա, դու, իհարկե, նրա համար չես եկել, որպեսզի կարգի բերես սենյակս, ճի՞շտ է։

–Իսկ ինչի՞ համար եմ եկել,– շինծու տարակուսանքով հարցրեց Ելենան ՝ թոթվելով ուսերը։

–Դե, երևի, ինձ ինչ-որ եռանդ ու թափ հաղորդելու, նմանապես և՝ սիրտ տալու նպատակով։ Դու ավելի լավ է դրանից սկսիր։

–Ստեփան։

–Ի՞նչ է։

–Վերջ տուր ծեքծեքվելուդ։

–Ի-ի՞նչ։

–Ախ, դու նույնիսկ չես նկատում դա։ Ոնց էլ մտել է դերի մեջ։ Այ քեզ արտիստ։

–Չգիտեմ, Լենա, չգիտեմ,– հանկարծակի լրջանալով ասաց Ստեփանը։-Ես հասկանում եմ, որ կողմնակի հանցանշաններն իմ դեմ են, և ես, ըստ էության, այդ հանցանշաններին հակառակադրելու ոչինչ չունեմ։ Երբեմն ինձ թվում է նույնիսկ, որ ես կարող էի փրկել Անտոնյանին, սակայն, ենթարկվելով ինչ-որ ներքին մղումի, գիտակցաբար չհրեցի նրան մի կողմ… Իսկ գուցե դա այդպես էլ եղել է, հը՞… Բայց ինչի՞ մասին էի ես խոսում… Չէ, բանը բոլորովին այն չէ… Ես ասում եմ, որ շատ բան կա իմ դեմ, և ես չեմ զարմանում, երբ իմ ամեն մի խոսքը երկար կշռադատում են՝ նախքան կընդունեն կամ կմերժեն այն։ Բայց երբ դա անում է մի մարդ, որը դպրոցական նստարանից է ճանաչում ինձ…

–Ռաֆայելը հավատում է քեզ,– հանգիստ ասաց Ելենան։

–Հավատում է… Իսկ հանուն ինչի՞ էր սարքել այդ հարցաքննությունը։ Դա հո քեզ մոտ էր։

–Նա ուզում էր գործի հետ կապված որոշ հանգամանքներ ճշգրտել։

–Ճշգրտել կարող էին և ուրիշները, իսկ ես այս երեկո նրանից, այո, հատկապես նրանից, ուսանողական ու դպրոցական իմ ընկերոջից միանգամայն այլ բան էի ուզում լսել։

–Նա քո պետն է, և պարտավոր էր անել դա։ Բացի այդ, ավելի վատ կլիներ, եթե ուրիշները սկսեին ճշտել. նրանք, ովքեր այնքան էլ բարեհաճ չեն քո նկատմամբ…

–Այո. գիտեմ,-գլխով արեց Ստեփանը, – նրանցից մեկն այն օրը եռանդագին պահանջում էր դատի տալ ինձ։

–Այ, տեսնո՞ւմ ես…

–Ոչ, չեմ տեսնում։ Եվ չեմ էլ ուզում տեսնել։ Ես թքած ունեմ այդ մեկի վրա։ Բայց հասկացիր, վերջապես, ես կարող եմ արհամարհել այդ մեկին բայց ոչ Ռաֆայելին։ Թե չէ կարող է ստացվել այնպես, որ արհամարանքով ենք վերաբերվում շատ բաների՝ հավատարմությանը, բարեկամությանը, վստահությանը, ընկերական կապերին, մի խոսքով, այն ամեն լավին, որ գոյություն ունի մարդկային փոխհարաբերություններում։ Դու տեսնո՞ւմ ես, ես վախենում եմ ոչ թե տեղի ունեցածի պատասխանատվությունից. վերջ ի վերջո այդ գործը կպարզաբանեն նրանք, ովքեր պարտավոր են պարզաբանել ըստ հաստիքի։ Սատանան նրանց հետ, թող ինձ իդեալիստ կոչեն, պլատոնական, երազող, թող ասեն այս աշխարհից չէ, բայց ես հավատում եմ մարդկային բարի հարաբերությունների սրբությանը և պատրաստ եմ այս ձեռքերով խեղդելու նրան, ով կհամարձակվի ոտնաձգություն անել այդ սրբության դեմ։

–Ուրեմն սկսիր ինքդ քեզնից։

–Ինչպե՞ս թե,– չհասկացավ Ստեփանը։

–Որքան ինձ հայտնի է, դու դադարել ես պատասխանել նույնիսկ Ամալյայի ողջույնին։ Նա ի՞նչ մեղք ունի։

–Հասկանո՞ւմ ես, ես ինքս էլ չգիտեմ, թե ինչպես պատահեց դա… Հիմարություն էր ուղղակի… Ներողություն խնդրիր նրան իմ անունից։

–Հրաշալի է,– քրթմնջաց Ելենան։-Ինչ-որ մեկը պիտի վիրավորի, իսկ ես պիտի ներողություն խնդրեմ։

– Լենա, ի սեր աստծո…

–Դու հիմա այնպես գեղեցիկ էիր խոսում սրբության մասին, որ քիչ մնաց լաց լինեի։ Հենց ինքդ էլ ներողություն կխնդրես։ – Ելենան ինչ-որ բան հիշելով, ժպտաց և, նայելով Ստեփանին, ասաց– Այսօր հանդիպեցի մեր շրջկոմի քարտուղարին, մենք սովորելու ժամանակ՝ նա ինստիտուտի կոմերիտական կազմակերպության քարտուղարն էր, հիշո՞ւմ ես, նա, հետաքրքրվեց տղաներով, և ես նրան պատմեցի, թե ինպես է Ռաֆայելը վերջերս ցանկացել հատակի մեխերով վերանորոգել զգեստապահարանի դուռը։

–Եվ հետո՞։

–Ոչինչ, ծիծաղեեց ասաց, որ կպատմի ընկերներին։ Ախր, դա այնպես բնորոշում է Ռաֆայելին։

–Այ, հենց դա է զարմանալին։

–Ի՞նչն է զարմանալին։

–Այդ մարդու մեջ արտասավոր կերպով միահյուսված են երկու ասես մեկը մյուսին հակասող բաներ։ Ռաֆայելն, ինչ խոսք, տաղանդավոր ինժեներ է։ Բայց դա նրա համար կարծես ոչ մի նշանակություն չունի։ Նրա համար կարևորն այն է, որպեսզի մարդիկ կարողանան մտածել, իրենց զգան ստեղծագործական պրոցեսում, նա ասես մի տեսակ ձուլվել է մարդկանց կոլեկտիվին։ Եվ այդ ամբողջ անհավատալի անշահախնդրության ու ինքնայրման հետ մեկտեղ՝ նման կասկածամտություն։ Որտեղի՞ց է դա՝ չեմ հասկանում։

–Դու չպետք է չափից դուրս խստապահանջ լինես նրա նկատմամբ,– ասաց Ելենան։-Նրա վրա ահագին պատասխանատվություն է դրված՝ անթիվ-անհամար զանգեր, պլանների ժամանակին կատարում, դեպուտատական պարտականություններ, արտադրական հազար ու մի հոգսեր ու այլ և նման բաներ։ Նա պարտավոր է պահանջկոտ լինել մարդկանց նկատմամբ։

–Արդարացնելու հարկ չկա, Լենա։ Ես Ռաֆայելին քեզնից պակաս չեմ սիրում, դու դա գիտես, բայց այնուամենայնիվ շատ դեպքում մարդկանց վատ հարաբերությունները նրանց լավ հատկությունների շարունակությունն են։ Բայց չէ՞ որ ուրիշները դրանից թեթևություն չեն զգում։ Ոչ, Լենա, այդպիսի բաների հանդեպ աչք փակելը պակաս հանցագործություն չէ, քան անտարբերությունը։

–Այո, թերևս դու ճիշտ ես, – ասաց Ելենան։ – Նա ժպտուն աչքերով նայեց Ստեփանին և անսպասելի ասաց– Գիտե՞ս, դու շատ ես նման Հեմենգուեին։

–Գիտեմ, Ռաֆայելն ասել է։

–Ճի՞շտ։ Եթե Ռաֆայելն էլ է ասում, ուրեմն իրոք նման ես։ Իսկ հիմա վերցրու աղոթագրքերդ և անցիր մյուս սենյակ, ես պետք է կարգի գցեմ այստեղ։

–Ախր, Լենա…

–Եռանդ ու թափ հաղորդելու, ինչպես նաև սիրտ տալու մասին ճառերն այսօր հետաձգվում են։ Եղա՞վ։

–Բայց, լսիր, միայն սատանան գիտի, թե ինչ է սա… Հազարից մի անգամ եկել ես ինձ մոտ…

–Ես հազարից մի անգամ չեմ եկել, Ստեփան, դու սխալվում ես։ Ես մշտապես քեզ մոտ եմ գալիս, միայն թե երբեք տեղ չեմ հասնում։ Շարունակ մնում եմ կես ճանապարհին։ Մի՞թե դու չգիտես որ ամբողջ կյանքում կարելի է անցնել ամենակարճ տարածությունը և, այնուամենայնիվ երբեք չհասնել նպատակին…Ստեփան,– շարունակեց Ելենան հանկարծակի այլայլվելով,– եթե քեզ մի բան պատահի, ապա, իմացիր, որ կգամ քո ետևից, ինչպես դեկաբրիստների կանայք էին գնում տաժանակրության իրենց ամուսինների ետևից։

Ստեփանը վճռական քայլերով մոտեցավ Ելենային ու կանգնեց երկու քայլի վրա։

– Լենա, – շշնջաց նա։– Այն, որ դու հատկապես այսօր ես եկել ինձ մոտ… Ինձ համար այսպիսի մի պահի…

–Սպասիր, չհամարձակվես մոտենալ, – մի տեսակ ասես վախեցած արտաբերեց Ելենան, նստելով բազկաթոռում ու ձեռքերով ծածկելով դեմքը։– Չմոտենաս։

–Քեզ ի՞նչ պատահեց, Լեն, – շփոթված հարցրեց Ստեփանը՝ չհամարձակվելով տեղից շարժվել։

–Ես… Ոչինչ չեմ ուզում,-գլուխն օրորելով, արցունքների միջից արձագանքեց Ելենան, – Ինձ պետք չէ, լսո՞ւմ ես, ինձ պետք չէ քո երեխտապարտությունը…

*******

Եղանակը մեղմ էր, տրամադրող։ Դուրս գալով ռեստորանից, Ռաֆայելը թևանցուկ արեց կնոջը, և նրանք, զգուշանալով մեքենաների անվերջանալի հոսքից, անցան պողոտան, որից այն կողմ ընկած էր ծովափնյա երկայն զբոսայգին, և քայլեցին ափամերձ ծառուղիով։ Այս ու այնտեղ զույգ-զույգ, խմբերով կամ պարզապես մենակ, դանդաղ զբոսնում էին մարդիկ, ծառերի տակ, կիսամթան մեջ դրված նստարաններին, ասես արտաքին աշխարհից մեկուսացած, տաքուկ քչփչում էին միայնակության սիրահարները։

–Գեղեցիկ քաղաքներ շատ կան մեր երկրում ու նրա սահմաններից դուրս, – ասաց Ռաֆայելը, մի պահ ականջ դնելով ծովի հեռավոր շնչառությանն ու ալիքների աղմուկին։-Բայց մեր քաղաքի նման սքանչելի քաղաք չկա երևի ոչ մի տեղ…

Ամալյան ժպտաց ամուսնու խոսքերի վրա ասաց.

–Իսկ այդ ո՞վ է, որ չի սիրում իր ծննդավայրը։ Այն բոլորի համար է պաշտելի։

–Չէ, ես որտեղ էլ որ ծնված լինեի, միևնույն է, կսիրեի Բաքուն։ Անհնար է այն չսիրել։ Մեկ-մեկ հավատալս չի գալիս, որ ես ապրում եմ այստեղ, շրջապատված մարդկանցով, որոնք ուզած պահին կարող են օգնության ձեռք մեկնել։ Մի բան պատմեմ, լսիր. դա անցյալ տարի էր, մոռացել եմ քեզ ասել, Մոսկվայից էի գալիս, գնացքը մի քանի ժամ ուշացավ, տեղ հասանք լուսումութին։ Չուզեցի գալ տուն, արթնացնել քեզ ու երեխաներին, եկա ծովափ, նստեցի մի նստարանի՝ սպասելով լուսանալուն։ Ծովը հանդարտ ու խորախորհուրդ ծփում էր։ Հետո մի սառը քամի անցավ։ Զբոսայգու ծառերը քնից արթնացած՝ խշշացին, հատ ու կենտ թռչուններ այս ու այնտեղ իրար ձայն տալով սկսեցին երգել, և նրանց երգը գնալով սաստկանում էր։ Մի տեսակ ընկալելի ու անընկալելի՝ քաղաքի վրա բացվում էր լույսը և հաճելի էր մտածել, որ այդ լույսը ինձ համար, քեզ համար, մեր երեխաների համար է բացվում և որ այդ լույսը երջանկություն կբերի բոլոր մարդկանց՝ մեծ թե փոքր։ Դա ուղղակի հրաշք էր։ Մինչև հիմա մոռանալ չեմ կարողանում։

Ամալյան գորովանքով նայեց ամուսնուն, հետո, կկոցված աչքերով նայելով ծովի հեռուները, հանկարծակի ասաց.

– Ծովից սառը քամի էր փչում, գնանք տուն:      – Թե՞ դու ուզում ես, որ, որ ես ցրտից լրիվ մեռնեմ։

–Իսկ ի՞նչ է նշանակում՝ լրիվ մեռնել– ծիծաղեց Ռաֆայելը։-Մ՞իթե ժամանակավորապես էլ են մեռնում։

– Ես տեսնում եմ՝ դու ինձ բոլորովին չես խղճում։ Ես դա վաղուց եմ նկատել։ Միակ կնոջդ մահվան մասին այնպես հեշտ ես խոսում, ասես դա քո ամենասիրած թեման է։ Թե՞ ուրիշի ես գտել արդեն։

–Ուրիշի եմ գտել։ Եվ այն էլ ոչ մեկին։

–Հըմ, չի երևում, թե նրանք կտոր-կտոր են անում քեզ… Կոստյումդ տեղը, վերնաշապիկդ տեղը, մազերդ նույնպես տեղն են… Մի թեքվիր տեսնեմ՝ շրթներկ չկա՞ վրադ։

–Դու ինչ է, բոլորովին չե՞ս խանդում ինձ,– հանկարծակի կանգ առնելով հարցրեց Ռաֆայելը։

–Ով իսկապես սիրում է, նա չի խանդում։

–Բայց չէ՞ որ, ասում են, խանդը սիրուց է ծնվում։

–Ժանգը նույնպես երկաթից է առաջանում, բայց հետզհետե ուտում է նրան, չափի զգացում ամեն բանում՝ կարևորը դա է,– փիլիսոփայեց Ամալյան։

–Իմ կարծիքով, ամենաուժեղ ատելությունը ամենամեծ սիրո ծնուննդն է։

Նրանք խոսում էին անկարևոր բաներից, բայց ինչպես ռեստորանում՝ երաժշտության, ծխի ու ժխորի մեջ, այնպես էլ հիմա, դրսում, նրանք երկուսն էլ երբեմն առ երբեմն բնազդաբար մտովի վերադառնում էին նույն պատմությանը՝ կապված ինստիտուտի լաբորատորիայում տեղի ունեցած անհաջող փորձարկման, Անտոնյանի մահվան ու Ստեփանի անելանելի վիճակի հետ։

–Ռաֆայել, դու ինչքան էլ ցանկանում ես անհոգ երևալ, միևնույն է, զգացվում է, որ ինչ-որ բան խիստ մտահոգում է քեզ,– առանց ամուսնուն նայելու ի վերջո ուղղակի ասաց Ամալյան։– Դա ի՞նչ բան է… Ես, իհարկե, գիտեմ, որ ընկեր կորցնելը ծանր բան է, և դրա համար ես այդպես մռայլ։

Ռաֆայելը մի առ ժամանակ լուռ քայլում էր։

–Գիտե՞ս ինչ, Ամալյա,– ասես ինքն իր հետ էր խոսում, ցածրաձայն ասաց նա,– դպրոցական ու ուսանողական տարիներն անցնելուց հետո ընկերների թիվը չի ավելանում և բոլոր կորուստներն արդեն դառնում են անվերադարձ։

–Իսկ կարո՞ղ է պատահել, որ Ստեփանին դատի տան,– հարցրեց Ամալյան։

–Ամեն բան հնարավոր է,– պատասխանեց Ռաֆայելը, դարձյալ որոշ ժամանակ լռելուց հետո։– Նրա դեմ շատ հանցանշաններ կան։

–Շատ հանցանշաններ կան,– ակամա կրկնեց Ամալյան։– Դու ինչպե՞ս կարող ես նման ձևով խոսել նրա մասին։

–Ես ոչ թե նրա, այլ գործի մասին եմ խոսում։

–Միևնույն է, դու չպետք է այդպես խոսես։

–Լավ, չեմ խոսի, եթե չես ուզում։

–Ստեփանը դատապարտյալի աթոռին՝ երևակայելն անգամ սարսափելի է։

–Երևի նրա մտքով երբեք չի անցել, որ կարող է նստել մեղադրյալի աթոռին։

–Հըմ, բան ասացիր։ Ես դեռ չեմ հանդիպել որև մարդու, որ երազեր նստել մեղադրյալի աթոռին։ Սակայն ինքդ էլ տեսնում ես, որ այնտեղ ամեն օր նոր մարդիկ են նստում։

–Ռաֆայել, ինչպե՞ս կարող ես այդպես խոսել,– բորբոքվեց Ամալյան։– Դա ցինիզմի է նման։

–Իհարկե,– ասաց Ռաֆայելը։– Ես նույնիսկ ընդունում եմ, որ դա հենց ցինիզմ է։ Ես էլ կարող էի նույնը ասել, բայց ավելի մեղմ ձևով, և դու այն կկոչեիր ճշմարտություն և իրավացի կլինեիր։ Ինչպես տեսնում ես, ճշմարտությունը ևս երբեմն ցինիզմ է հիշեցնում։ Մենք այդ կապակցությամբ կարող ենք վրդովվել ինչքան սրտներս ուզենա և նույնպես իրավացի կլինենք, որովհետև դա խաթարում է մեր օրինավորության զգացմունքը։ Բայց և նույն հաջողությամբ մենք կարող ենք վրդովվել ընդդեմ երկրի ձգողականության ուժի, որն, ինչպես հայտնի է, չի թողնում մեզ ճախրել հավքի նման։ Բայց ես, այնուամենայնիվ, մտածում եմ, որ պետք է քաջություն ունենալ ընդունելու այդ ճշմարտությունը, որը մենք կոչում ենք ցինիզմ։ Ընդունել այնպիսին, ինչպիսին որ այն կա։

–Իսկ ինչո՞ւ,-տարակուսած ասաց Ամալյան։– Ինչո՞ւ ընդունել։

–Թեկուզ նրա համար, որ այն իրական հիմք ունի և դրանից ոչ մի տեղ չես թաքնվի։

–Չգիտեմ, Ռաֆայել,– մտազբաղ ասաց Ամալյան։– Քեզ հաղթելն այնքան էլ դյուրին չէ։ Դու վերջում միշտ էլ իրավացի ես դուրս գալիս։ Բայց, այսօր, գիտե՞ս…

–Գիտեմ,– ընդհատեց Ռաֆայելը ,– այսօր իմ իրավացիությունը, չգիտես ինչու, քեզ դուր չի գալիս։ Ճի՞շտ կռահեցի։

–Այո…– ասաց Ամալյան, և գլուխն արագ թեքեց ամուսնու կողմը։-Իսկ դու ի՞նչ իմացար։