ԿՈՐՍՎԱԾ ԲԱՐԴԻՆԵՐ

–Չէ, երևի չեն փոխել,– պատասխանեց Մարիամը, պահարանից հանելով թեյի բաժակը։– Առհասարակ նորոգում չի եղել։ Որ եղած լիներ, Եվան կասեր։

–Հա, կասեր… Ուրեմն չեն փոխել։

Մարիամը կասկածամտությամբ նայեց ծերունուն։

–Դու էդ ինչի՞ շարունակ նայում ես չորս կողմդ ու հարցուփորձ ես անում՝ էս մի բանը փոխել են, էն մի բանը չեն փոխել։ Հարցնելու ուրիշ բան չունե՞ս, ինչ է։

–Տան նորոգումը սկսել էի , որ տարան,– դժկամ պարզաբանեց ծերունին՝ հայացքը հատակին։– Ասում եմ, տեսնես ոնց թողել եմ՝ նո՞ւյնն է, թե որևէ բան փոխել են… Հըմ, ուրեմն մեռել է մարդը։

–Ո՞ւմ մարդը։ Ի՞մ.. Մնացել է կռվում։

–Քոնը չեմ ասում,– ձեռքը թափ տվեց ծերունին։– Եվայինը։

–Դե, էդպես էլ ասա, էլի։ Հա, մեռել է, թող հողը թեթև լինի վրան, լավ մարդ էր, չէր խմում, չէր ծխում։ Մի խոսքով, կուլտուրական մարդ էր։– Մարիամը բաժակը դրեց սեղանին, ծերունու առջև, շաքար ու մուրաբա հանեց։– Մենակ վատն էն էր, որ տղան չէր խոսում հոր հետը, խռով էր, իսկ նա թոռանը կարոտում էր։

–Իսկ շա՞տ էր ստանում,– հարցրեց ծերունին։

–Ի՞նչն էր շատ ստանում։

Ծերունին կնճռոտեց դեմքը, ասաց.

–Փող շա՞տ էր ստանում։ Աշխատավարձն ինչքա՞ն էր։

–Ոնց որ վատ չէր, ապահով ապրում էին, հատուկ խանութից ինչ ասես բերում-թափում էին… Մենակ մի բան էր վատ՝ փողի արժողությունը չէր իմանում, ինչ-որ պատահում, առնում, տուն էր բերում։ Մի դրանց նայիր,– Մարիամը խոհանոցի բաց դռնից ցույց տվեց գրադարակների վրա դրված արձանիկները։– Հրեն, ամբողջ փողը էդ բաներին էր տալիս։ Թուհ, մի դրանց մռութներին նայիր։

–Դրանք, ինչ է, թա՞նկ արժեն,– հետաքրքրվեց ծերունին՝ աղմուկով խմելով թեյը։

–Էն էլ ինչքան,– Մարիամն օրորեց գլուխը։– Ձեռքից էր առնում։ Խանութներում չկան։

–Դու մի նայիր է,– զարմանք հայտնեց ծերունին։– Ինչ կա որ, էդ էլ է փող, ուզած ժամանակ կարող ես ծախել։ Եվային ասա, թող հավաքի, մի տեղ դնի։ Դրանից բացի տանն էլի՞ կա։

–Ի՞նչ,– հարցրեց Մարիամը։

–Էդ արձաններից եմ ասում։

–Ես ինչ գիտեմ՝ կա, թե չէ։ Հո ինձ չեն ասել։

–Էդ էլ է ճիշտ,– գլխով համաձայնություն տվեց ծերունին։– Ոչինչ, հետո կիմանանք։ Իսկ խոհանոցում ոչ մի բանի չե՞ն դիպել։

–Ի՞նչ խոհանոց։ Ինչի՞ պիտի դիպչեն։

Ծերունին հուսահատ տարուբերեց գլուխը՝ իբր սրան բան հասկացնել չի լինում։

–Մեր խոհանոցում կամ վաննայում, ասում եմ, նորոգում բան չի՞ եղել,– սկսեց ջղայնանալ ծերունին։– Կաֆելը տեղակա՞նն է, թե՞ փոխել են տվել։

''Հիմի էլ խոհանոցից ու վաննայից է կպել'',– սրտնեղեց Մարիամը։

–Այ մարդ, դու ոնց որ տուն առնելիս լինես։ Ախր , քո տունն է…

–Քու գործը չի,– սաստեց ծերունին, դատարկ բաժակը հրելով սեղանի մեջտեղը։ -Մի հատ էլ լցրու։ Հարց են տալիս՝ պատասխանիր։ Ուրեմս, պետք է, որ հարցնում են։

–Էն նույնն է՝ ոնց որ եղել է։ Ո՞վ պիտի փոխեր։ Էլի՞ բան ունես հարցնելու։

Ծերունին լուռ խմեց թեյը, հետո ծնկներին հենվելով ծանր ելավ տեղից։

–Ավելի լավ է՝ գնամ իմ աչքով տեսնեմ,– ասաց նա։– Եվան եկավ թե չէ՝ ասա թող շուտ գա ինձ մոտ։

''Բանտում խելքը թռցրել է,– ինքն իրեն ասաց Մարիամը, սպասելով՝ մինչև ծերունու ոտնաձայները մարեն ներքևի սանդուղքներին։– Մի գլուխ պատերից ու պարկետից է հարցնում։ Իսկ հարազատ աղջկա մասին ականջի մի ծերով էր լսում։ Կնկա մասին չհարցրեց էլ… Պարզ է, խելքը թռցրել է էնտեղ… Զուր տեղը չեն ասել, որ փողը մարդուն կարող է երկինք տանել ու երկքից գցել ցած''։

Տաք խոհանոցում, սեղանի մոտ նստած, Մարիամն ինքն էլ չիմացավ, թե ինչպես ննջեց։ Նրան արթնացրեց դռան զանգի ձայնը։ ''Եվան է'',– մտածեց նա և քունը գլխին վազեց դուռը բացելու։ Եվան՝ սև գլխաշորով, հոգնած ու անտրամադիր, մտավ տուն։

–Ես էլ էստեղ քնով եմ անցել, -ասես արդարանում էր՝ մեղավոր տեսքով ժպտաց Մարիամը, թեյնիկը կրկին դնելով գազօջախին։

–Հոգնել եմ,– ասաց Եվան, մտնելով խոհանոց ու նստելով այն աթոռին, ուր քիչ առաջ հայրն էր նստած։– Հարմար ոչ մի բան չգտա։ Ամեն տեղ նույնն են հարցնում՝ ի՞նչ մասնագիտություն ունեք, որտե՞ղ եք ավարտել…Իսկ հենց որ իմանում են իմ թերի բարձրագույնի մասին, տարածում են ձեռքները։

–Դու էլ գնա էդ Ռաֆայելի մոտ,– ասաց Մարիամը մորմոքուն հառաչանքով,– ախր, միասին սովորել եք, չի կարող պատահի, որ չօգնի։ Բա ոնց, գործը հո փողոցում թափած չի։

–Մարիամ, ուշ է այդ մասին արդեն։ Եվ Ստեփանին նույնպես չեմ խնդրի։ Ամեն ինչ անցած է… Հնար լիներ՝ քնով անցնեի հիմա… ու երբեք չարթնանայի։ Ի՜նչ երանություն կլիներ։

–Դե սուս արա, հիմար աղջիկ,– բարկացավ Մարիամը։ -Էլ խոսելու բան չունե՞ս, ինչ է։

–Մեզ դիմավորեց ջահել տանտիրուհին…,– մրմնջաց Եվան դառը քմծիծաղով, և ձեռքը տարավ դեմքի վրայով՝ ասես ձգտելով հեռու վանել անախորժ մտքերը։– Ոչ ոք չի՞ զանգել։

–Ոչ,– պատասխանեց Մարիամը և, ասես նոր միայն հեշելով, ավելացրեց,– հայրդ էր եկել։

–Ինչպե՞ս,– հոգնած ետ ընկնելով աթոռին, հարցրեց Եվան։– Արդեն վերադարձե՞լ է։ Իսկ ո՞ւր է հիմա։

–Տուն գնաց։ Ասաց, որ դու էլ գնաս…Քեզ ի՞նչ է պատահել, Եվա, վա՞տ ես զգում։

–Ոչ, պարզապես քունս տանում է։ Ինչպե՞ս էր։

–Հե՞րդ։ Լավ է։ Տան վերանորոգումով էր հետաքրքրվում։

–Ի՞նչ վերանորոգում,– անտարբեր հարցրեց Եվան։

–Պարկետն, ասում է, նո՞ր է, պատերի մասին էր հարցնում։ Հետո կաֆելի մասին հարցրեց. էպես էլ բան չհասկացա։

Եվան տարակուս հայացքով նայեց Մարիամին և հոգնած ասաց.

–Կգա՞ս միասին գնանք։

–Ինչի՞ չեմ գա,– զարմացավ Մարիամը։– Թեյդ խմիր, գնանք։

*******

Ամեն անգամ, ճանապարհվելով հոր տուն, ուր ինքը ծնվել, մեծացել էր, ուր անցել էին իր կյանքի ամենալավ օրերը՝ Եվան տարօրինակ զգացում էր ունենում։ Դա մի տեսակ ասես ճանապարհորդություն էր դեպի մանկության արևալից ու անվերադարձ աշխարհը։ Այս վերջին ժամանակները Եվան, ինքը ևս , չգիտես թե ինչու, հաճախակի էր ուզում լինել այնտեղ։ Ի՞նչն էր այդպես ձգում նրան այդպես՝ հասկանալ չէր կարողանում։ Նա մտնում էր տուն, իջեցնում էր վարագույրները և լռին, միայնակ ետ ու առաջ էր քայլում կիսախավար սենյակներում և խառնիխուռն, իրարամերժ մտքերը պաշարում էին նրան, ստիպելով մեկ առ մեկ մտաբերել ոչ այնքան վաղուց անցած օրերը, որ հիմա նրան թվում էին անիրական ու շատ հեռու։ Դառն ու միաժամանակ հաճելի էր մտովի զրուցել մոր հետ, նրա խոսքերը տարիների հեռվից նոր իմաստ էին ստանում։ Առհասարակ կենսախինդ կնոջ տպավորություն էր թողնում մայրը, շատերը նույնիսկ նախանձում էին նրան։ Բայց ինքը՝ Եվան, հո գիտեր, որ խաբուսիկ տպավորություն էր դա, որովհետև մոր իրական տառապանքը շատ էր մեծ՝ կարծեցյալ երջանկության համեմատ։ Հայրը շվայտ կյանք էր վարում, պատահում էր՝ երեկոները ուշանում էր, և մայրը, ձեռքը սրտին սեղմած, շարունակ մոտենում էր լուսամուտին, նայում դեպի փողոց՝ սպասելով ամուսնու վերադարձին։ Երբեմն էլ՝ իբր գործուղման է մեկնել՝ հայրը օրերով բացակայում էր տնից, իսկ հետո սկսում էին պտտվել լուրերը, որ նա սիրուհիներ է պահում տարբեր քաղաքներում։ '' Փողն ու ընկերները դրան կործանեցին,– ասաց մայրը մի անգամ։– Աղքատը հացի կարոտ է, հարուստը՝ ամեն բանի… Իր փողերի պես նա իմ կյաննքն էլ քամուն տվեց… Աղջիկս, գոնե դու բախտավոր լինեիր…''։ Հիմա, տարիներ հետո, Եվան դառնակսկիծ ժպտաց այդ խոսքի վրա։ Նա սարսափով մտածեց այն մասին, որ ինքը շարունակում է մոր ընդհատված կենսագրությունը։

*******

Իջնելով տրամվայից, նրանք քիչ կանգ առան՝ մինչև դիմացից եկող ավտոբուսն անցներ։ Ահա այստեղ էր, դպրոցից էր գալիս, ձյունառատ օր էր, ձյունն արևի տակ պսպղում էր, տրամվայից իջել, ուզում էր անցնել փողոցը, մի խումբ տղաներ գոռում- գոչյուննեով սկսեցին ձնագնդով խփել։ Եվ հանկարծ տղաներից մեկը սաստող ձայնով հրամայեց. ''Տղերք, չխբեք''։ Մազերին, դեմքին ու երկարուկ թարթիչներին ձյան փաթիլներ՝ Եվան, շլացուցիչ ձյունից կկոցված աչքերով, նայեց տղաների կողմը և տեսավ Ստեփանին։ Նա կանգնած էր տղաների խմբում՝ շփոթված ու ցրտից կաս-կարմիր, և սևեռուն նայում էր իրեն։ Եվան ակամաբար երախտապարտ ժպտաց նրան և գլխահակ քայլեց դեպի տուն։ Քանի տարի է անցել , բայց մինչև հիմա էլ աչքի առաջ է այդ տեսարանը։

Անցնելով տրամվայի գծերն ու կտրելով փողոցը, Մարիամն ու Եվան մտան հաստաբուն վիթխարի բարդիներով երիզված ընդարձակ բակը։ Մի քանի կանայք իրենց շքամուտքի առջև նստած զրուցում էին՝ մեկ-մեկ ընդհատելով զրույցն ու ուշադիր նայելով անցուդարձողներին։ Եվան բարևեց նրանց ու արագ մտավ շքամուտք։

–Երեկոները մայրս միշտ նստած էր լինում նրանց հետ,– հառաչանքով հիշեց Եվան։– Սիրտս ամեն անգամ կսկծում է՝ նրանց մեջ չտեսնելով մորս։ Ախր, նա բոլորից ջահել էր։

–Մորը պառավ ու ջահել չկա, մատաղ,– ցածր արձագանքեց Մարիամը։– Մեծ կնիկ եմ, բայց ես էլ եմ ուզում տեսնեմ մորս։ Քանի անգամ քնած տեղս տեսել եմ նրան, վեր կացել, տեղաշորում նստած լաց եմ եղել։ Աշխարհում ամեն բան կճարվի՝ մորից՝ չէ, մերը մի հատ է… Դու էլ ես սրտից խեղճ,– ասաց նա Եվային։– Էդպիսի սրտով դժվար է ապրելը։

Այդ խոսքը մայրն էլ մի անգամ ասաց։ Դա վաղուց, շատ վաղուց էր, չի հիշում նույնիսկ՝ չորրորդ, թե հինգերորդ դասարանում էր։ Ելենայի մայրը նոր էր մահացել, և Եվան չէր ուզում ընկերուհուն մենակ թողնել, հետը բերեց տուն։ Ինչպես ամեն օր՝ դասերից հետո, Եվայի մայրը ցանկացավ գրկել, համբուրել իրեն, բայց Եվան անսպասելի խույս տվեց, մեջքով սեղմվելով պատին, և ներկայացրեց ընկերուհուն։ Ելենային պատահած դժբախտությանը մայրը տեղյակ էր, անհարմար դրության մեջ ընկավ։ Աղջկա արարքը, ըստ երևույթին, հուզել էր մորը։ Ելենայի գնալուց հետո նա գլուխն օրորելով ասաց. ''Էդպիսի սրտով էս աշխարհում ոնց ես ապրելու''։ Եվ հանկարծ Եվան զարմացավ այն դաժան մտքից, որ չի ուզում բարձրանալ տուն, տեսնել հորը։ Ասես նա ինքնակամ կերպով եկել, մտել էր Եվայի հեռավոր պատրանքներով ստեղծված արևալից աշխարհը, և Եվան այլևս մուտք չպիտի ունենա այնտեղ։

–Գնա, գնա, բարձրացիր,– ասես կռահելով նրա մտքերը, ետևից ասաց Մարիամը։

Դանդաղ բարձրացան երրորդ հարկ։ Եվան սեղմեց դռան զանգի կոճակը։

Սպասման րոպեները անցան շատ դանդաղ։ Վերջապես բանալիները պտտվեցին, երկաթե զանգվածային դուռը ետ գնաց և հայրը՝ անթրաշ, միանգամայն պառաված, սակայն նախկին վազվզուն աչքերով, դռան մոտ թատերական ժեստով մի քայլ ետ գնալով, ձեռքերը տարածած առաջ եկավ աղջկան առնելու գիրկը։

–Ախ , դու իմ սիրունիկս,– արմունկով ետ հրելով դուռն ու գիրկն առնելով աղջկան, շշնջաց հայրը։– Տեսնում եմ, աղջիկս, ծանր վիշտ ես ապրում, դե, պարզ բան է, մեծ դժբախտություն է պատահել։

–Ի՞նչ դժբախտություն, հայրիկ,– հարցրեց Եվան և նստելով բազմոցին, հայացքով հրավիրեց, որ Մարիամը նույնպես նստի։

–Ինչպե՞ս թե՝ ինչ դժբախտություն,– շփոթվեց հայրը։– Բա քո տարիքում մարդ կորցնելը հեշտ բա՞ն ես կարծում։

–Իսկ ի՞նչ է տարիքս,– ուսերը թոթվեց Եվան։– Ամենածաղկուն տարիքն է։ Մեկը մեռել է՝ մի ուրիշին կգտնեմ։ Իսկ ինչո՞ւ չէ։ Թղթակիցներ ընդունել կարո՞ղ եմ։ Կարող եմ։ Բարեհամբույր ժպտալ կարո՞ղ եմ։ Նույնպես կարող եմ։ Հարմա՞ր եմ որպես ջահել տանտիրուհի։ Հարմար եմ։ Ի՞սկ էլ ինչ է պետք ինձ։ Հրես, հայրիկս էլ վերադարձել է, կկարգավորի կյանքս ինչպես պետք է, առաջին անգամ չի։ Ճի՞շտ չի, հայրիկ։

Հայը նստեց հեռու սեղանի ծայրին, կասկածանքով նայեց աղջկան, ասաց.

–Աղջիկս, դու ոնց որ էնքան էլ ուրախ չես, որ եկել եմ։

–Այդ ի՞նչ ես ասում, հայրիկ,– ափերն իրար միացնելով՝ իբր շատ զարմացած ու դեռ մի տեսակ էլ վիրավորված, ասաց Եվան։– Ես առանց քեզ չգիտեի, թե ինչ անեմ։

–Էդ արդեն ուրիշ բան է,– ուրախացավ հայրը։– Ախր, ես հենց էնպես չեմ եկել… Գիտե՞ս ինչ կա…– Նա խեթ նայեց Մարիամի կողմը։

Սա մեղավոր ելավ տեղից, կամացուկ ասաց.

–Խանգարում եմ, հա՞…

–Հա,– արագ վրա բերեց հայրը։– Մտի երկու րոպեով էն մի սենյակում սպասիր, մենք էստեղ Եվայի հետ խոսելու բան ունենք։

Մարիամը անցավ մյուս սենյակ, ետևից անաղմուկ ծածկելով դուռը։

–Գիտե՞ս ինչ կա, աղջիկս,– ասաց հայրը՝ ավելի մոտենալով Եվային։– Մարդ լավ է մեռնի, քան աղքատանա… Որովհետև առանց փող որ թագավոր էլ լինես, մեկ է, երեսիդ նայող չի լինի… Բա ոնց, ով որ փող ունի, խոսքը նրանն է, փող ունեցար, տղա ես, չունեցար՝ ծառա ես։ Փողից սարերն էլ են վախենում…

–Խոսքն ինչի՞ մասին է, հայրիկ։

–Ախր, ես հենց էնպես չեմ եկել,– ծիծաղելով ասաց հայրը, զգուշությամբ նայելով դռան կողմը։– Սրանից հետո գիտե՞ս ինչպես ենք ապրելու… Մատով են ցույց տալու… կտեսնես… Ստիպված չես լինելու աշխատանք որոնել։ Պետք չի։ Ամեն ինչ կունենաս՝ ինչ-որ սիրտդ ուզում է։

Եվան, հետզհետե ավելացող զարմանքով, նայում էր հորը՝ առանց նրա ասածներից որևէ բան հասկանալու։ Նույնիսկ եղավ մի պահ, որ նրան թվաց, թե հայրը ցնորվել է։

–Խոսքն ինչի՞ մասին է, հայրիկ,– կրկին հարցրեց Եվան։

Հայրը թեքվեց աղջկա կողմը։

–Խոհանոցի կաֆելը հո չե՞ք փոխել,– հարցրեց հայրը, թեպետ արդեն հասցրել էր տնտղել, և գիտեր, որ իրենից հետո նորոգում չի եղել տանը։

–Ի՞նչ,– չհասկացավ Եվան։– Ի՞նչ կաֆել։ Իսկ ինչո՞ւ պիտի փոխեինք։

–Չեք փոխել, ուրեմս,– ձեռքերն ուրախ շփեց հայրը։

–Իհարկե, ոչ։ Իսկ ի՞նչ է։-Եվան վախեցած նայեց նրան։

–Փառքդ շատ լինի , աստված,– հայրն աչքերը գցեց առաստաղին։– Դու կարո՞ղ ես էդ Մարիամին ուղարկել տուն… Չեմ կարողանում կենտրոնանալ։ Թող գնա։

–Ինչո՞ւ։

–Պետք է։ Որ ասում են, ուրեմս, պետք է։ Ասա թող գնա, ես քեզ կտանեմ տուն։

Եվան չուզենալով ելավ տեղից, անցավ մյուս սենյակը։

Ծերունին անհամբեր ետ ու առաջ էր քայլում՝ մերթընդմերթ հայացք ձգելով դռան կողմը։

Եվան ետ վերադարձավ և ասաց, որ Մարիամին ուղարկեց տուն։

–Բա ի՞նչ ասացիր,– հետաքրքրվեց հայրը։

–Ասացի՝ ինքս կգամ։

–Ապրես, լավ ես արել,– գովեց ծերունին,– էստեղ նստիր, հիմի գալիս եմ։– Նա առույգաբար դնդնալով գնաց դեպի խոհանոց։ Քիչ անց լոգասենյակից եկավ նրա ձայնը։– Էստեղից՝ շարք երկրորդ, ներքևից՝ շարք երրորդ… Ըհը, ապրես, կեցցես, հիշողությունդ տեղն է դեռ…

–Ինձ հե՞տ ես, հայրիկ,– հյուրասենյակից հարցրեց Եվան, չկարողանալով ըմբռնել հոր խոսքերի իմաստը։

–Չէ, ինքս ինձ հետ եմ խոսում,– արձագանքեց հայրը զվարթ ձայնով,– նստիր, նստիր, հիմա գալիս եմ…

Լոգասենյակից թխթխկոց լսվեց, հետո ինչ-որ բան ասես փուլ եկավ։ Եվան վախեցած բարձրացավ տեղից, մի պահ սպասեց՝ գնա, թե ոչ, և գնաց ձայնի վրա։ Սակայն դեռ միջանցք չհասած, կանգ առավ՝ դեմուդիմաց հանդիպելով հորը։ Նրա ձեռքին կաշվե փոքրիկ տոպրակ կար, իսկ դեմքը ողողված էր երջանկության լույսով։ Տոպրակը խնամքով սեղմած կրծքին, հայրը գոհ, ուրախ քմծիծաղով ասաց.

–Ապրեցինք։

–Դու ի՞նչ էիր անում այնտեղ։

–Ահա, ահա քո հայրը,– նա անցավ սենյակ, տոպրակը դրեց սեղանին։– Կարծում ես ինձ նստացնելով ամեն ինչ վերջացա՞վ… Չէ-է-է-է… Ես դիմացկուն եմ։ Ինձ այնքան էլ հեշտ չի մեջքին գցելը։ Ամենագլխավորն՝ ահա։

–Դա ի՞նչ է, հայրիկ,– ցածր, սոսկումով հարցրեց Եվան։

–Սպասիր,– հայրը զգուշությամբ նայեց չորս կողմը, ոտքերի ծայրերին մոտեցավ, բանալիով փակեց դուռը, հետո իջեցրեց թանձր վարագույրները և, մոտենալով տոպրակին, աճապարելով քանդեց կապն ու տոպրակի պարունակությունը միանգամից շուռ տվեց սեղանին։ Եվան միացրեց լույսը և էլեկտրական ջահի տակ վայրկյանապես շողշողացին ձուլակտոր ոսկիները, շողակնով մատանիները, անթիվ, անհամար ականջօղերն ու ապարանջաները։

–Հանգցրու լույսը,– վախեցած հրամայեց հայրը։ Եվան ակամա ենթարկվեց հրամանին, լույսն անջատեց։

–Ահա սա է մեր հարստությունը,– ասաց հայրը բարձրաքրքիջ ծիծաղով։-Սա քեզ համար և ամուսին է, և տուն, և մեքենա, և երջանկություն՝ ինչ-որ սիրտդ ուզի։ Սև օրվա համար եմ հետ գցել… Հիմի էնպես ապրենք, որ չուզողի աչքը դուրս գա։ Մարդ պիտի կուլտուրական կյանքով ապրի,– հայրը կրկին ծիծաղեց։– Նրանք կարծում էին ինձ բանտ են գցել, հա՞, չեք տեսնի, ահա ես, կանգնած եմ ձեր առջևը…

Եվան դանդաղ , ոնց լուսնոտ, ելավ տեղից, մոտեցավ սեղանին։ Նա մի առ ժամանակ, ասես ինքն էլ չհավատալով իր աչքերին, դիտում էր սեղանին թափված իրերը՝ առանց ձեռք տալու դրանց, հետո դարձավ հոր կողմը և կամաց ասաց.

–Սա՞ է ամբողջը։

–Չէ, ուրիշ տեղեր էլ կան,– բազմանշանակորեն աչքով արեց հայրը։

–Եվ վե՞րջ։ Դա՞ է ամբողջը։

Հայրը զարմացած նայեց աղջկան։

–Դու գժվե՞լ ես, ինչ է… էդքանն ուրեմս քի՞չ է… Սա մի ամբողջ հարստություն է,– ասաց նա։ -Հասկանո՞ւմ ես՝ հարստություն։ Դրանով տասը հարկանի շենք կարելի է առնել՝ իր բնակիչներով։ Դու հասկանո՞ւմ ես, թե ինչ ես ասում։

Եվ այստեղ Եվան անսպասելիորեն հիշեց. մայրն էր պատմում. այս տունը, ուր իրենք ապրում էին, շատ առաջ, դեռևս մինչև հեղափոխություն, պատկանում էր մի հարուստ նավթատիրոջ։ Սա ներքնահարկում ոսկու պարկեր ուներ։ ամեն օր, տնեցիներից թաքուն, գնում էր ներքնահարկ, հաշվում ոսկիները։ Օրերից մի օր, հերթական այցի ժամանակ, դուռը, որ անկիզելի, ներսից չբացվող ծանր մի դուռ էր՝ ձեռափի հաստությամբ, հանկարծակի փակվում է։ Տերը սարսափահար այս ու այն կողմ է ցատկում, աղաղակում է, բայց անօգուտ։ Եվ այդպես քաղցից մեռնում է նա իր ոսկիների մեջ։ Այդ պատմությունից հետո Եվան մի առժամանակ վախով էր նայում ներքնահարկի երկաթապատ դռանը։ Հիշեց Եվան, և նրան այնպես թվաց, թե ճակատագրով դատապարտված այդ մարդն իր հայրն է…

–Սա՞ է ամբողջը։

–Լսիր, ի՞նչ է եղել քեզ,– անակնկալ բղավեց ծերունին։ Նրա դեմքը ծամածռվեց, ռունգերը պրկվեցին, շուրթերը սկսեցին դողալ։– Դու ցնդե՞լ ես, ինչ է։

–Ես հարցնում եմ՝ սա՞ է այն ամենը, ինչի հասել ես դու քո կյանքի յոթանասուն տարիների ընթացքում,– արտաքուստ հանգիստ՝ Եվայի շուրթերը ևս դողացին…– Յոթանասուն տարի… Յուրաքանչյուր տարվա մեջ՝ երեք հայուր վաթսունհինգ օր… Եթե այդ բոլոր օրերն ու տարիները գումարվեն իրար… Եվ դու այդ ամենը վատնել ես այս կույտի վրա՞։ Դրա համա՞ր ես ապրել յոթանասուն տարի, դրա համա՞ր ես բանտ ընկել, դրա համա՞ր մահվան դուռը հասցրիր խեղճ մորս, որի մասին գոնե մի անգամ չես հարցնում, ասա, դրա համա՞ր խորտակեցիր կյանքս։ Հայրիկ…

–Ի՞նչ պատահեց քեզ,– ալեհեր գլուխը ցնցեց ծերունին։– Հո չես գժվել, ուշքի եկ… Ախր, քեզ համար է բոլորը… Իմ ինչի՞ն է պետք՝ ինքդ մտածիր, էսօր կամ վաղը չեմ լինելու, իսկ դու ջահել ես դեռ, քեզ ապրել է պետք։ Քեզ համար է…

–Այո, այո, ինձ համար է,– անկարող զսպելու այտերն ի վար հոսող արցունքները, ասաց Եվան։– Ամեն ինչ ինձ համար է։ Այո, այո, իհարկե։ Ստեփանը քո սրտովը չէր, բաժանել տվեցիր մեզ՝ և դա նույնպես ինձ համար էր, հանուն իմ երջանկության։ Ես թողեցի ինստիտուտը, կորցրի բոլոր ընկերներիս, և դա ևս ինձ համար էր։ Ես դեռ վսահ չեմ՝ արդյոք ինքս չկործանեցի՞ Անտոնյանին… Եվ դա նորից ինձ համար էր, դարձյալ հանուն իմ երջանկության։ Աստված իմ, ի՞նչ է կատարվում։ Չէ՞ որ ճիշտ չես դու, սուտ է, սուտ է այդ բոլորը… Ահա, ահա թե ինչի համար ես ապրել այս աշխարհում, հանուն դրա գողացել ես, ապականել մարդկանց, խաբել, խորամանկություն բանեցնելով դուրս պրծել ամեն տեղից, նորից գողացել, նորից խաբել, և այդ ամենը նրա համար, որպեսզի դուրս գաս բանտից և պատի ճեղքից հանելով այդ տոպրակը, թափահարես օդում,– շնչահեղձվելով շարունակեց եվան։-Չեմ ուզում, չեմ ուզում տեսնել այդ ամենը,– արագ հասնելով սեղանին, Եվան ուժգին ձգեց սփռոցի ծայրից և ոսկիներն ու ադամանդները սորուն թափվեցին հատակին։

Հայրը սոսկումահար չոքեց գետնին՝ պատրաստ ուշաթափվելու այդ ոսկիների, մատանիների , ականջօղերի ու ապարանջանների վրա։

–Դու հաստատ խելագարվել ես,– գոռաց հայրը ներքևից վերև արյունած աչքերով նայելով աղջկան։– Ձեզպեսների համար սրբություն չկա… Դու մի աշխարհի բանին նայիր. իսկ ես ամբողջ ճանապարհին երազել եմ, ուրախությունից լաց եմ եղել, որ ահա կտեսնեմ իմ սիրասուն աղջկան։

–Աղջիկ չունես դու,– դանակի պես կտրեց Եվան։– Եվ դու հայր չես ինձ համար, այլ թշնամի։ Դու թշնամուց էլ վատ ես… Թշնամին մի հարվածով սպանում է մարմինը, իսկ դու հոգիս ես սպանել՝ դանդաղ, տարիներով… Չեմ ուզում տեսնել քեզ, չեմ ուզում…

Եվան, ձեռքերով այտերը սեղմած, միջանցքով վազեց դեպի դուռը և դողացող մատներով պտտելով բանալիները, դուրս եկավ։ Երկաթե ծանր դուռը շրխկոցով փակվեց։

Եվային մի պահ թվաց, թե հայրն այնտեղ, կիսախավարի մեջ, ներսից չբացվող երկաթե ծանր դռան ետևում սարսափահար այս ու այն կողմ է ցատկում, աղաղակում է, սակայն անօգուտ, նրան լսող չկա։

*******

''Եվ ահա ամեն ինչ վերջացավ,– փողոցում կանգնած մտամոլոր մտածում էր Եվան,– և գնալու տեղ անգամ չունեմ… Ոչինչ, Մարիայի մոտ կգնամ, իսկ հետո կտեսնենք''։ Նա ոտքով քայլեց մինչև տուն, որ այնքան էլ հեռու չէր հորական տնից, դանդաղ բարձրացավ երրորդ հարկ։ Հիշեց, որ այսօր Ամալյայի դիպլոմը պետք է նշեն։ Ո՞վ ասաց՝ մտաբերել չկարողացավ։ Նա Նեֆերտիտիի փղոսկրե արձանիկը տեղավորեց պայուսակում և դռան մոտ կանգնած նայելով բնակարանին՝ ասես հրաժեշտ տալով իր կյաքի այդ թեթևամիտ կտորին ևս, դուս եկավ։

Այո, թեթևակի կերպով վերաբեվեց կյանքին, և կյանքը արժանին է վերադարձնում իրեն։ Իսկակա՞ն սեր էր, արդյոք, իր սերը Ստեփանի հանդեպ։ Դարձյալ այդ հարևանին հիշեց, որի պատճառով Ստեփանն այն ժամանակ սաստիկ խանդեց իրեն։ Վերելակով բարձրանալիս մի անգամ այդ հարևանը շողոմքոր ժպիտով ասաց. ''Աստված իմ, թե իմանայիք ինչպես եմ նախանձում ձեր ամուսնուն''։ Ամուսնուն իսկականից սիրող կինը կնարմատ ամուրի այդ կնամոլին կշշպռեր ինչպես հարկն է, կամ այնպիսի նսեմացնող, սառցային հայացքով կնայեր, որ նա այլևս չհամարձակվեր անգամ նայել իր կողմը։ Իսկ ինքը՝ հիմար, բթամիտ, ապուշ, ասես հալվեց այդ խոսքից, մի քանի օր շարունակ չէր կարողանում մոռանալ։ Ամուսնուն իսկապես սիրող կինն, այո, այլ կերպ կվարվեր, իսկ ինքը, հիշում է, զգեստալանջի բացվածքով՝ անչափ գեղեցիկ էր այդ օրը, նայելով նրան, թեթևակի ժպտաց և դուրս եկավ վերելակից, հնարավորություն տալով խրախճասեր, ցինիկ ու կանանց ետևից քարշ եկող այդ լովելասին մյուս անգամ հրավիրելու իր մոտ, վեցերորդ հարկ՝ իբր չտեսնված ձայնապնակ լսելու, որտեղ նա, մի երկու ումպ կոնյակից հետո ազատություն տվեց ձեռքերին, և մարող շշուկով ասված իր բառերը՝ ոչ, ոչ, չհամարձակվեք, միայն իրեն՝ Եվային էին լսելի ''Բոլերոյի'' ահագնացող երաժշտության տակ, և դա նույնիսկ դիմադրության փորձ չէր, այլ ինքնապաշտպանության բնազդային ճիչ, որ թրթռացին ու հանգան նրա բոսորակարմիր շուրթերին։ Եվ այդ հարևանը տենդային հևքով, հուժկու, տաք կրակ, ինչպես կատաղի հովատակ, այնպիսի մի անսանձ մոլեգնությամբ մխրճվեց նրա մեջ, որ Եվայի շունչը հառաչանքի հետ կանգ առավ, և նա՝ ակամա- զիջողական, նվաճված, չհասցրեց անգամ մտածել դիմադրության մասին։

Կյանքը օրերի հաջորդական շղթա է, մտածում էր Եվան, և ամեն օր մի սխալ գործելով՝ ստացվում է, որ մեր կյանքը դա սխալների շղթա է՝ օղակ-օղակ իրար միացված անուղղելի սխալների շղթա։ Մտքերով տարված, նա չէր նկատել, որ մի կանգառ անցել է արդեն։ Նա իջավ տրոլեյբուսից և ստիպված մի կանգառ ետ գնաց։

*******

Սեղանն արդեն պատրաստ էր։ Ամալյան մի անգամ ևս աչքի անցկացրեց այն՝ արդյոք որևէ բան չի՞ պակասում, գոհ ժպտալով գնաց դեպի խոհանոց և, նկատելով ամուսնուն, որը միջանցքում դրված զգեստապահարանի դիմաց կանգնած ինչ-որ բան էր մտորում, ասաց.

–Դու ի՞նչ ես այդպես կանգնել։ Արի օգնիր։

–Ասում եմ այս պահարանը դուրս նետենք,– արձագանքեց Ռաֆայելը՝ առանց կնոջը նայելու։

–Ժամանակ ես գտել, հիմա հյուրերը կգան,– մոտենալով ասաց Ամալյան։-Հարկավոր է նորն առնել՝ հինը դուրս նետելու համար… Իրոք որ բանի պետք չէ, բժիշկ մարդու տանը սազո՞ւմ է այդպիսի պահարանը,– ավելացրեց նա, հանկարծակի ըմբռնելով իր ասածի իմաստը, և ասես փորձեց պաշտպանել ինչ-որ մեկից։-Իսկ ի՞նչ է։

–Ոչինչ, ոչինչ,– թաքցնելով հեգնական ժպիտը հուսադրեց Ռաֆայելը։

–Չէ, ասա, ի՞նչ մտածեցիր հիմա,– կամակոր կերպով պնդեց Ամալյան։– Մինչև չխոստովանես, ձեռք չեմ քաշելու։

–Դատարկ բան է,– անփութորեն ասաց Ռաֆայելը ժպտալով։– Ես մտածեցի այն մասին, որ ինձ համար երանելի օրեր են սկսվում՝ բժիշկ այսինչի տունը, բժիշկ այսինչի ամուսինը… Սիրուն դնչիկդ, իմիջիայլոց, շատ է թեթևամիտ՝ բժշկի համար։ Վախենում եմ փախչեն քո բոլոր հիվանդները։

–Իրոք որ այդպես էլ կա,– հայելու մեջ իրեն դիտելով ասաց Ամալյան։– Շատ հիմար տեսք ունեմ։ Շարունակ ձգտում եմ լուրջ կեցվածք ընդունել, բայց դեռայժմ չի հաջողվում։

Ռաֆայելը նայեց կնոջը, ծիծաղեց։

Առաջինը եկավ Ելենան։ Չանցած տաս-տասնհինգ րոպե՝ Լեոնիդը։

–Ախ, դու մեր սիրելի նորելուկ բժշկուհի,– սկսեց Լեոնիդը հենց դռան մոտից։– Սա ծաղիկներ են, սա՝ կոնֆետ, այս մեկն էլ կատարելագործված լսափող է՝ լեհական, ընդ որում տակից տվեցին, ամենավերջին տեսակի է՝ խանութում ասացին։ Իսկ ընդարձակ կենաց՝ սեղանի շուրջ կասեմ։ Սպասիր, մի խելքս հավաքեմ գլուխս։ Խորհրդակցությունից ուղիղ ձեզ մոտ եմ եկել։ Կարո՞ղ եք հավատալ, երեք ժամվա ընթացքում լավատեսական այնքան ճառեր արտասանեցին, որ խորհրդակցության վերջում ուզում էի անուշադրի սպիրտ տալ որոշ մարդկանց՝ քնից արթնացնելու համար։

–Իսկ ո՞ւր է Ստեփանը,– առաջ գալով հարցրեց Ռաֆայելը։

–Հիմա կասեմ,– գլխով արեց Լեոնիդը։– Բայց նախ ես պետք է իմանամ, թե Ամալյան ինչո՞վ է մտադիր հյուրասիրել մեզ։

–Սալաթ՝ ծովախեցգետինով, վինեգրետ,– սկսեց թվել Ամալյան,– տոլմա շագանակով ու խնձորով։

–Ապրես,– ասաց Լեոնիդը հանվելով,– նա ասաց, որ ուշքը գնում է քո պատրաստած տոլմայի համար։

–Ո՞վ,– հարցրեց Ամալյան։

–Ինչպե՞ս թե՝ ով։ Ստեփանը։

–Իսկ որտե՞ղ է նա,– խնդումնասիրտ հարցրեց Ելենան, հյուրասենյակից դուրս գալով միջանցք։

–Չէ՞ որ ասացի՝ դրսում կանգնած է։

–Ե՞րբ ասացիր,– ծիծաղեց Ամալյան։– Դու ոչինչ էլ չես ասել։ Լավ, իսկ ինչո՞ւ չի բարձրանում։

–Հասկանալի է թե ինչու- եզրակացրեց Ելենան գոհ ժպտալով։– Նա սրամիտ վճիռ է կայացրել, որպեսզի և չզրկվի այդ համեղ բաներից և, դրա հետ միասին, պահպանի սեփական արժանապատվության զգացումը, եկել, հասել է մինչև շքամուտք, իսկ այնտեղից մինչև տուն բարձրանալու համար անհրաժեշտ է, որ Ռաֆայելը իջնի բակ և, ինչպես հարկն է, խնդրի նրան տուն բարձրանալ։

–Իսկ եթե չգնա՞մ խնդրելու, – ծիծաղեց Ռաֆայելը,– այդպես էլ պիտի մնա կանգնա՞ծ շքամուտքի առաջ։

–Անկասկած, – հաստատորեն պատասխանեց Լեոնիդը և ավելացրեց, – իմիջիայլոց, ոհիանալի նվեր է գնել և այն էլ, կարծեմ, արծաթյա։

–Նվե՞ր, – նրա տոնով ասաց Ամալյան։-Ռաֆայել, շուտ գնա կանչիր։

Ծիծաղեցին, իսկ հետո Լեոնիդը, նայելով միջանցքի մի ծայրում ցցված հին պահարանին, հարցրեց.

–Սա՞ է այն հայտնի պահարանը։

–Ինչո՞ւ հայտնի,– զարմացավ Ամալյան։

–Որովհետև այդ պահարանի մասին հիմա ամբողջ նավթաքիմիական պրոցեսների ինստիտուտն է խոսում,– ծիծաղեց Ելենա ն։– Եվ, իմիջի այլոց, մեխերի մասին նույնպես խոսում են։

–Դեն գցեք,– դեմքը թթվեցնելով խորհուրդ տվեց Լեոնիդը,– չի սազում ձեզ։

–Ես էլ եմ ասում, բայց Ամալյան չի ուզում,– ասաց Ռաֆայելը։

–Ինչո՞ւ,– հարցրեց Լեոնիդը։

–Ինչպե՞ս թե ՝ ինչու,– երեխայի պես խռովկան՝ ասաց Ամալյան։– Ախր, դա իմ օժիտն է։

–Խեղճ Ռաֆայել, – կարեկցանքով գլուխն օրորեց Լեոնիդը։– Իր կնոջ օժիտի պատճառով տանջվում է… Բոլոր դեպքերում պահարանը հարկավոր է դեն գցել։ Եվ ոչ թե գաղափարական բովանդակության տեակետից, այլ որ մոդայից դուրս է եկել արդեն։

–Ամալյա, դու նրա հետ մի վիճիր, – գլխով Լեոնիդին ցույց տալով ասաց Ելենան։– Նա բացեիբաց զուրկ է գերզգայնությունից և չգիտի, թե ինչ ասել է կապվածություն սեփական իրերին։ Նա, երևի, քսաներորդ դարի վերջի ճգնավորներից է։

Ի պատասխան, Լեոնիդը ծիծաղեց, սակայն ոչինչ չհասցրեց ասել, որովհետև այդ պահին հնչեց դռան զանգի ձայնը։

–Ստեփանն է, – բավականությամբ ասաց Ռաֆայելը և գնաց դուռը բացելու։ Երկու րոպե անց նա վերադարձավ Ստեփանի հետ։

–Ահա և Ստեփանը, – ասաց նա հանդիսավոր կերպով, ասես անծանոթ մարդկանց ներկայացնում էր իր նոր հյուրերին։