скачать книгу бесплатно
Yaşıl gözlü qız
Reyhan Yusifqızı
Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı
On iki yaşlı yadplanetli qız – Lemi kosmik qəza nəticəsində Yer planetinə düşür. Bəs sonra nələr baş verir? Kitabı oxusan, bu sualın cavabını özün tapacaqsan.
Reyhan Yusifqızı
YAŞIL GÖZLÜ QIZ
1. Qəza
Ucsuz-bucaqsız Kainatın ənginliklərində ulduzların, planetlərin, asteroidlərin və başqa göy cisimlərinin arası ilə kiçicik bir kosmik gəmi səssizcə uçurdu. O, digər fəza cisimləri ilə toqquşmasın deyə xüsusi proqramla idarə olunurdu. Yaşıl gözlü sarışın qız əlini çənəsinə dayayaraq maraqla kosmik gəminin dairəvi şüşəsindən – illüminatordan ətrafı seyr edirdi.
– Ulduzları yaxından görmək necə də maraqlıdır! Kaan, bu səyahətimizə görə sənə çox minnətdaram! – deyə o, cihazların göstəricilərinə nəzarət eləyən qardaşına müraciət etdi.
Saçları səliqə ilə arxaya daranmış ağbəniz oğlan gülümsədi:
– Sən Kainat haqqında çox az şey bilirsən, Lemi! Kainat bir möcüzədir. Kainat – mövcud olan hər şey deməkdir: materiya, fəza, enerji, vaxt, ulduzlar, asteroidlər, planetlər… Kainat o qədər nəhəngdir ki, onun ölçülərini təsəvvür etmək hədsiz çətindir, o qədər qədimdir ki, yaranma tarixi 15 milyard il bundan əvvələ gedib çıxır. Burada yüz milyondan çox ulduz var və onlar Kainatda heç də nizamsız şəkildə səpələnməyib, müəyyən formalarda qruplaşaraq qalaktikalar əmələ gətirib. Bax, indi biz başqa bir qalaktikaya – Süd yoluna daxil oluruq. Bir azdan sən Günəş sistemində ən çox maraqlandığın planeti – Yer planetini görəcəksən.
Leminin onsuz da iri olan yaşıl gözləri bir az da böyüdü:
– Yer planeti?! Ah, orada həyat var! Orada bizə oxşayan insanlar yaşayırlar! Onları da görəcəyikmi?!
Kaan yenə güldü:
– Bəlkə də!
Onların Günəş sistemində gördükləri ilk planet Neptun oldu. Lemi parlaq, açıq-mavi rəngli bu planetin gözəlliyinə heyran qaldı. Ona bənzəyən, amma parlaqlığı daha az olan yaşılımtıl-mavi planeti – Uranı onlar öz orbiti üzrə hərəkət edərək uzaqlaşarkən gördülər. Bir qədər sonra Neptun və Urandan xeyli böyük olan, açıq-sarı rəngli zolaqlı planet – Saturn göründü. Lemi teleskopla baxaraq onun üzərində ekvator boyunca şütüyən qasırğaların əmələ gətirdiyi ağ ləkələri müşahidə etdi. Nəhayət, onlar Günəş sisteminin ən böyük planetinə – qırmızı, sarı, ağ zolaqları teleskopda aydın görünən Yupiterə yaxınlaşdılar.
– Yupiterin diametri 150 000 km-ə yaxındır, yəni Yerinkindən 11 dəfə böyükdür, – deyə Kaan izahat verdi, – o, Günəş sistemində nəhəngliyinə görə birinci, parlaqlığına görə Veneradan sonra ikinci yeri tutur. Bizim kosmik gəmi Yupiterin səthinə enə bilməz, çünki bu planet tamamilə qazlardan ibarətdir, onun səthi yoxdur!
Onlar bir neçə dəqiqə bu nəhəng planetin coşqun və təlatümlü atmosferini müşahidə etdilər.
– Bəs Yer planeti hanı? – deyə Lemi səbirsizliklə soruşdu. – Axı kosmik xəritəyə görə, biz artıq Yeri görməliyik.
– Günəş sisteminin bütün planetləri Günəşin ətrafında öz orbiti üzrə hərəkət edir. Yer planeti bu saat o biri tərəfdədir. Biz onu görmək üçün Günəşin ətrafında dolanmalıyıq.
Beləliklə, uşaqlar kosmik gəminin hərəkət istiqamətini dəyişib Yer planetini qarşılamağa çıxdılar.
– Lemi, teleskopun arxasına keç! Sən indi gözəl Venera planetini lap yaxından görəcəksən!
Şiş qayalarla örtülmüş narıncı-qırmızı səhra, hündür vulkanlar Lemini valeh etdi. Lava püskürməsi güclü elektrik boşalması ilə müşayiət olunurdu. Sanki əsl tufan idi. Səthin böyük hissəsində dağlar yüksəlirdi. Aşağıdan püskürən lava planetin qabığını yararaq ətrafa axır, bəzən isə qabıq yarılmır, günbəz şəklində qabarırdı.
Veneradan azca uzaqlaşınca onu bürüyən sıx buludlu atmosfer planetin səthini görünməz etdi. Bir azdan qarşıda nisbətən kiçik qırmızı planet göründü. Bu, Mars idi.
– İki il əvvəl atamla qalaktikaların səyahətinə çıxanda biz gəmimizi Marsın səthinə endirmişdik, – deyə Kaan yadına saldı, – Marsın səthi tozlu və soyuqdur. Addımbaşı vulkanlar, kraterlər, kanyonlardır. Atmosferdə karbon qazının sıxlığı çoxdur. Daşlı düzənliklərdə qurumuş çayların və boğazların təbii izləri görünür. Torpağı qırmızı dəmir-oksidlə zəngindir. Güclü küləklər qırmızı tozu göyə sovurur.
Onlar qırmızı planeti arxada qoyub yollarına davam etdilər. Yumru pəncərələrdən düşən parlaq şüalar gəminin içini işıqlandırırdı. Pəncərədən baxmaq istəyən Lemi onun qara örtüklə avtomatik bağlandığını görüb təəccübləndi.
– Bizdən sağda nəhəng qaynar ulduz – Günəş hərəkət edir, – deyə Kaan izah etdi, – Günəş sisteminin bütün planetləri onun ətrafında fırlanaraq ondan işıq və enerji alır. Günəş atmosferində temperatur həddən artıq yüksəkdir. Əslində, Günəş sıx qaz kürəsidir, onun səthi 300 km qalınlığında işıqlı qatdan ibarətdir. Bu ulduza adi gözlə baxmaq olmaz. Teleskopun arxasına keçib qara plyonkadan bax.
Lemi diqqətlə baxdı:
– Onun səthi gözəl qırmızı-bənövşəyi rəngdədir. Özü də hamar deyil, girintili-çıxıntılıdır və hey hərəkət edir, qalxır-enir, sanki nəfəs alır.
– Günəşin nüvəsi əsl atom reaktorudur. Burada istilik-nüvə reaksiyaları bir an belə dayanmır. Səthdə görünən tünd ləkələr güclü maqnit sahələrinin çıxış yerləridir. Dərinliklərdəki daha qızğın maddə yuxarı qalxır, nisbətən soyuq maddə isə aşağı enir. Səth sanki nəfəs alır, «nəfəs aldıqca» isə ətrafa səs yayılır. Diqqətlə qulaq assan, eşidərsən.
Hər ikisi nəfəsini dərib qulaq asdı. Lemi sevincək əllərini bir-birinə vurdu:
– Eşitdim! Günəş oxuyur!
Qara plyonka arxasından növbə ilə Günəşə tamaşa etməyə başları qarışmasaydı, onlar Yer planetini daha tez görərdilər.
– Lemi, qarşıya bax! Bu, Yerdir!
Lemi sarımtıl-mavi rəngli planetdən gözünü çəkə bilmirdi.
– Yer planetinin 70 faizi sudur: göllər, dənizlər, okeanlar və s. Onlar mavi rəngdə görünür. Bu planetdə həyat üçün lazım olan hər şey var: hava, su, torpaq. Planet zəngin flora və faunaya malikdir, amma burada əsas yeri insanlar tutur. Onlar zahirən bizə oxşasalar da, fərqlidirlər. Onlar bütün planetə təsir edib onu dəyişirlər.
– Biz onları görüb danışa bilərik?
– Yox, bacım, buna icazəmiz yoxdur.
Lemi qüssələndi:
– Heyif! Mən onlarla tanış olmaq istəyərdim…
Onlar müəyyən məsafəyədək Yer planetinə yaxınlaşıb onun ətrafına dolanmağa başladılar.
– Kaan, bir az da yaxınlaşaq. Mən bu planeti daha yaxından görmək istəyirəm.
– Olmaz, Lemi! Cihazlar xəbərdarlıq siqnalları verir.
Lemi teleskopun arxasına keçdi.
– O tərəfdə vulkanlara bax!
– Bunlar Havay adalarıdır. Bu adalardakı vulkanların hündürlüyü 4000 metrə çatır.
– Aşağıdan duman qalxır. Bu nə işıqlardır? Yoxsa məskunlaşmış sahələr, şəhərlər başlayır?
Birdən kosmik gəmi möhkəm silkələndi. Hansısa bir qüvvənin təsiri altında istiqamətini dəyişib Yerə doğru yönəldi. Kaan cəld cihazların arxasına keçərək gəmini əvvəlki vəziyyətinə qaytarmağa çalışdı, amma onlar sözə baxmır, bir-bir sıradan çıxırdı. O öz planeti ilə əlaqə saxlamağa çalışaraq həyəcan siqnalı göndərib kömək istədi. Lemi özünü itirmiş halda qardaşını izləyirdi:
– Nə oldu, Kaan? Nə baş verir?
– Biz Yerin radiasiya qurşağına ilişmişik. Buradakı güclü maqnit sahəsi bəzi cihazlarımızı sıradan çıxarıb. Qəza baş verib, Lemi! Biz təhlükədəyik!
Lemi həyəcanla pəncərədən baxdı. Onlar sürətlə Yerə doğru enirdilər. Cihazların birindən qısa siqnallar eşidildi.
– Cavab gəldi, Lemi! Bu Qalaktikada bizim başqa bir gəmimiz də var! O bizə kömək edə bilər!
Leminin gözləri işıqlandı:
– Demək, biz xilas oluruq?
– Bilmirəm… Vaxt çox azdır…
Kaan gəminin arxa tərəfinə cumub xilasedici paraşüt-şarları çıxardı.
– Şarın içinə keç, Lemi! Səhvə yol vermə, hər şeyi təlimata uyğun qaydada elə! Vaxtında kömək gəlməsə, biz paraşüt-şarların içində gəmidən kənara atılmalıyıq.
Onlar şəffaf şarların içinə yerləşib gözləməyə başladılar. Vaxt azalırdı. Kaan Yerə qədər məsafəni göstərən cihazdan gözünü çəkmirdi. Məsafə isə böyük sürətlə azalırdı.
– Lemi, hazır ol! Mən işarə verəndən sonra düyməni bas! Ancaq mən işarə verəndən sonra!
O, əlini yuxarı qaldırıb hazır dayandı. Birdən cihazların bir neçəsində ekran tutulub-açıldı. Digər ellipsşəkilli kosmik gəminin görüntüləri ekrana gəlincə o qışqırıb bacısına tərəf dönəndə səbirsiz Lemi artıq düyməni basmışdı.
– Lemi! Lemi!
Lemi artıq onu eşitmirdi. Xilasedici şar bir göz qırpımında gəmidən kənara atılıb yavaş-yavaş Yerə enməyə başladı. Leminin qolundakı saat yanıb-söndü, Kaanın səsi eşidildi:
– Lemi, sən neylədin?! Sən tələsdin! Bizi xilas etdilər, gəmi geri qayıdır!
Lemi çaşqın halda əllərini şəffaf şarın divarlarına söykəyib altdan-yuxarı işıqları yanıb-sönən gəmiyə baxırdı.
– Lemi, eşidirsən?!
O sanki danışıq qabiliyyətini itirmişdi. Nəhayət, cavab verdi:
– Eşidirəm! Mən nə etməliyəm?
– Ən qısa zamanda sənin dalınca gələcəyəm! Özündən muğayat ol! Saatı qolundan çıxarma! Lemi! Lemi! Hələlik!
Yuxarıdan gur işıq düşdü. Kiçik, yumru kosmik gəmi digər daha böyük ellipsvari gəminin müşayiəti ilə uzaqlaşdı. Bir neçə saniyədən sonra əlaqə kəsildi: Lemini öz dünyası ilə bağlayan yeganə cihaz susdu. O, Yerin səthində yumşalıb yapıxmış paraşüt-şarın üstündə oturaraq iri gözlərini geniş açıb yuxarı – gözdən itmiş kosmik gəmilərin arxasınca göylərə baxırdı…
2. Yerdə ilk tanışlıq
Lemi paraşütü büküb çiyninə ataraq torpaq yolla ağır-ağır gedirdi. Nə qədər vaxt keçdiyini bilmirdi. Hava getdikcə qaralır, hər tərəfə zülmət çökürdü. Sonra yenə işıqlaşdı və Günəş göydə göründü.
Lemi nigarançılıq keçirsə də, qorxmurdu, insanlarla rastlaşacağı anı səbirlə gözləyirdi. Arada yorulduğunu hiss edərək iri bir daşın üstündə oturdu. Yenə göyə baxdı və uçan quşları seyr etdi. Dincini alandan sonra paraşütünü daşın altında gizlədib yenə yoluna davam etdi.
Torpaq yolun kənarında, böyük bir sahədə zibillik vardı. Lemi əvvəlcə bunun nə olduğunu başa düşmədi. Yaxınlaşınca üfunət iyindən üz-gözünü turşudub yolunu dəyişmək istəyirdi ki, zibillikdə kiminsə eşələndiyini görüb dayandı və diqqətlə baxdı. Bir neçə saniyədən sonra Lemi özünün böyük arzusunun indicə həyata keçəcəyini başa düşdü: Yer planetində rast gəldiyi ilk insan onun qarşısında, zibilliyin içində dayanmışdı. Bu, yaşlı bir qadın idi.
Lemi qadından gözünü çəkmədən zibilliyin kənarı ilə yavaş-yavaş ona yaxınlaşır, üfunət iyini daha hiss eləmirdi. Qadının əynində köhnə paltar, ayağında uzunboğaz rezin çəkmə vardı. Bir tərəfi aşağı dartılmış yun jaketinin qolları deşik-deşik idi. Başına bağladığı solğun yaylığın altından pırpız saçları görünürdü. O, əlindəki ağacla zibili eşələyib nəsə axtarır, tapanda isə əyilib götürərək çiynindən asdığı iri meşin çantanın içinə qoyurdu. Başı işinə qarışdığından yaxınlaşıb beş-altı addımlığında dayanmış qızcığazı çox gec gördü. Diksinib geri çəkilmək istəyəndə ayağı nəyəsə ilişdi, az qaldı yıxılsın, amma müvazinətini saxladı. Bir neçə dəqiqə bir-birinə baxdılar. Qadın Leminin açıqrəngli qısa saçlarına, ağ bənizinə və yaşıl gözlərinə, əyninə kip oturan boz rəngli şümal şalvarına və köynəyinə təəccüblə baxırdı.
Leminin maraq dolu gözləri geniş açılmışdı, qadını danışdırmaq istəyir, amma nədən və necə başlayacağını bilmirdi. İlk ağlına gələn bu oldu ki, fikrini cəmləyib qadının yaddaşındakı sözlərin hamısını öz beyninə köçürsün.
– Sən kimsən? – deyə qadın sözə birinci başladı, – bura necə gəlib çıxmısan?
– Mən?
Lemi yalan danışmağı bacarmırdı, daha doğrusu, bu heç onun ağlına da gəlmirdi, çünki onların yaşadığı planetdə heç kim heç vaxt yalan danışmırdı. Odur ki sözləri əzə-əzə dedi:
– Biz qalaktikaları səyahət etməyə çıxmışdıq. Qardaşım Kaan məktəbin ən yaxşı şagirdi seçildiyi üçün ona icazə vermişdilər, o da məni özü ilə götürdü. Biz Yer planetinin radiasiya qurşağına ilişib qəzaya düşdük. Əslində, bizim gəmini xilas elədilər, ancaq mən səhvə yol verdiyimdən burada qaldım.
Qadın ağzını ayırıb heyrətlə qulaq asır, bir şey anlamağa çalışırdı. Birdən o, əlini alnına vurub bərkdən güldü:
– Hə, başa düşdüm. Sən, yəqin, xəstəxanadan qaçmısan, eləmi?
Lemi sualı başa düşmədiyindən belə cavab verdi:
– Mən qaçmadım, sadəcə, səbirsizliyimdən düyməni bir az tez basdım, tələsdim.
Qadın təsdiq elədi:
– Əlbəttə, qaçmaq yaxşı deyil, bir az tələsdin. Ay səni! Bilirsən, lap yaxşı eləmisən! O ağxalatlılar, yəqin, səni çox incidiblər. Düzmü deyirəm, incidirdilər?
– Yox, məni heç kim incitməyib. Ancaq dərs keçir və qayda-qanunlara riayət etməyi tələb eləyirdilər.
– Bu qayda-qanunları mən yaxşı bilirəm.
«Yazıq uşaq», – deyə qadın ürəyində fikirləşdi. Sonra hər şeyi belə «gözəl» başa düşdüyü üçün özündən razı halda gülümsəyib əlavə etdi:
– Daha heç nədən qorxma, mən sənə kömək edərəm.
Onlar əl-ələ tutub yola düzəldilər. Qadın hərdən gözucu Lemiyə baxır, pul qazanmaq üçün ondan necə istifadə edəcəyini düşünürdü.
– Sənin atan-anan haradadır?
– Çox uzaqdadırlar.
«Bu lap yaxşı oldu, – deyə o düşündü, – uşağı itirib-axtaran olmaz».
– Adın nədir?
– Lemi.
– Necə?
– Lemi!
– Bu sənin əsl adındır?
Lemi gözlərini döydü. «Nə fərqi var ki», – deyə qadın düşündü.
– Mənim adım Emadır. Ema xala.
– Ema xala! – Lemi təkrar etdi, – Ema xala!
