скачать книгу бесплатно
31. Dildə, təfəkkürdə min-min möcüzə,
Gəlib bu kitabda çıxmışdır üzə.
32. Zor imiş kitaba ad verən ustad,
Tanrısı yar olsun, açsın qol-qanad.
33. Türkcənin qüdrəti, cürəti, əzmi,
Bu gözəl kitabın bayramı, bəzmi.
34. Bu kitab hər kəsin dərdinə qara,
Dayaqdı illah ki, hökmdarlara.
35. Mülk alan sultanlar daim qayğılı,
Nə cür oturmalı, nə cür durmalı?
36. Dövləti qurmağı öyrənməlidir,
Ona nələr məchul, nələr bəllidir.
37. Qalxır, abad olur, sökür də dövlət,
Tərəqqi, tənəzzül ən böyük heyrət!
38. Nə cür qanad tapır qəhrəman ordu
Nə cür xilas edir əzilən yurdu?
39. Açıb bu kitabda yerin dibini,
Vermişəm hər şeyin öz tərtibini.
40. Dövləti ucaltmaq istəyən kişi,
Yalnız müdriklərə tapşırar işi.
41. Gərəkli, ürəkli, səxavətli ər,
Min-min şüa saçan qəmərə bənzər.
42. Qüdrətli şahlarda xalqın haqqı var,
Xalqı ucaldanlar daim ucalar.
43. Şaha qüdrət versin rəiyyət gərək,
Şah xəlqi qorusun göz bəbəyitək.
44. Döyüşə mərdanə qılınc tutmağı,
Ordunu qaldırıb cəngə atmağı
45. Nə cür darmadağın edib atmağı,
Əzməyi öyrətdim, başa düş məni.
46. Göstərdim kitabda hər bir tədbiri,
Xalqı xilas edən hərbi tədbiri.
47. Qüdrətli sultanı çox sevər ellər,
Üzünü görməyi təbərrik bilər.
48. Şah gərək ucaltsın xidmət əhlini,
Dərgahdan qovlasın illət əhlini.
49. Tanısın dürüstü, nadürüstü də,
Alov boğulmasın küldə, tüstüdə.
50. Burda yırtıcı da, baş kəsən də var.
Canını verməyə tələsən də var.
51. Cəsur, vəkalətli, qəhrəman ürək,
Nə umar: dağ boyda xəzinə gərək.
52. Şahın rəiyyətə varsa rəğbəti,
Gedər əziyyəti, olmaz möhnəti.
53. Sultan, ucuz tutma nəsihətimi,
Dua qıl, alqışla bu adətimi.
54. Nəzər sal, anla ki, kitab yazan ər,
Ən böyük sərvərdi, ən böyük hünər.
55. Şah bəxtiyar olar, gedər irəli,
Dərk etsə öydüyüm fəzilətləri.
56. Anlayar cahanda nədir kişilik,
Mərdlik, pakizəlik, əndişə, bilik.
57. Əslimdən, nəslimdən söz açır dilim,
Nə cür çiçəkləndi vətənim, elim.
58. Öz doğma elimdən çıxandan bəri,
Yazdım, tamamladım bu şah əsəri.
59. Yetirdim kəmala Kaşğar elində,
Verdim hər vəsfini ana dilində.
60. Xanlar xanı Tavğac Qara Buğranın,
Önündə səsləndi şerim, dastanım.
61. Verdi qələm haqqı, ənam mükafat,
Məni əzizlədi o qüdrətli zat.
62. Mənə xas haciblik ünvanı verdi,
Yaxınlıq, doğmalıq imkanı verdi.
63. Yusif xas hacibi əzizlədilər,
Sayıldı hünərvər, müdrik, mötəbər.
64. Bu kitab – şairin müqəddəs yükü,
Xəlqə nişan verir dörd təbərrükü.
65. Birinci ədalət – haqqın əsası,
İkinci dövlətdir – iqbal arxası.
66. Üçüncü – idrakdır insana şöhrət,
Dördüncü – qənaət, məğzində səhhət.
67. Mənəm nişan verən nədir səadət -
Ədalət, qənaət, təfəkkür, dövlət.
68. Verdim ədalətə Gündoğdu adı,
Şahlıq, sultanlıqdır onun muradı.
69. Vəzirlik mövqeyi tutan Aydoldu,
Doğrudan dövlətin dayağı oldu.
70. İdraka vermişəm Ögdülmüş adı
Vəzirin oğludur, əqlin ustadı.
71. Ozğurmuş adını aldı qənaət,
Yaxındır vəzirə bu ülvi xilqət.
72. Kitabın məğzidir bu dörd fəzilət,
Yazıb bitirmişəm, qanımda qeyrət.
73. Ərəbcə, tacikcə bu cür kitab çox,
Bizim dilimizdə heyhat misli yox.
74. Bunun qiymətini bilənlər bilir,
Bu cür zəkalara arif deyilir.
75. Türkcə təranələr qoşmuşam sənə,
Oxu da, unutma, dua qıl mənə.
76. Mən ötdüm aləmdən, sən eşit özün,
İbrət al, qüdrət ol, açılsın gözün.
77. İlahi, aləmdə hər kəsə yar ol,
Möminə ruzu ver, ilk pərəstar ol.
FƏSİLLƏR SADALIĞI:
1. Kitabın başlanğıcı, yeddi planet, on iki bürc.
2. İnsanın qədri, qiyməti.
3. Dilin xislətləri, faydası, zərərləri.
4. Kitab yazarı öz üzrünü bildirir.
5. Öyüdünü, nəsihətini söyləyir.
6. Bilik, oxu fəzilətlərini, faydasını anladır.
7. Kitabın düzülüşünü, yazarın yaşını aytır.
8. Qılıq, əhval pozuqluğunun zərərlərini aytır.
9. Kitabın başı, Gündoğdu, ədalət üstünə söz.
10. Aydoldu Gündoğdu hüzuruna gəlmiş.
11. Aydoldunun Gündoğdu xaqanla görüşü.
12. Aydoldu dövlət xadimi olduğunu bildirir.
13. Yenə dövlətin sifətlərini, fəzilətlərini aytır.
14. Dövlətin vəfasızlıqı, gəldi-gedər olması.
15. Gündoğdu Aydolduya özünü tanıtdırır.
16. Gündoğdu ədl sifətini biliyilə nişan verir.
17. Aydoldunun Əlik bəyə sualı.
18. Əlik bəyin Aydolduya cavabı.
19. Danışmaq yaxşımı, yoxsa susmaq?
20. Qutun ağmalığını, dövlətin vəfasızlığını aytır.
21. Aydoldunun oğluna nəsihəti.
22. Aydoldunun Əlik xaqana öyüd kitabı.
23. Əlik xaqanın Ögdülmüşü öz hüzuruna çağırması.
24. Əlik xaqanın ögdülmüşə sualı,
25. Ögdülmüşün Əlik xaqana cavabı.
26. Oxunun (mütaliənin) yeri.
27. Bəylər necə olmalıdır.
28. Vəzirlər necə olmalıdır.
29. Qoşun başçıları necə olmalıdır.
30. Haciblər necə olmalıdır.
31. Pərdədərlər necə olmalıdır.
32. Elçilər nccə olmalıdır.
33. Baş katib – yazıçı necə olmalıdır.
34. Xəzinədar necə olmalıdır.
35. Dəstirxançılar necə olmalıdır.
36. Şərabçılar necə olmalıdır.
37. Bəylərin xidmətkarlara borcu.
38. Əlik bəyin Ögdülmüşə sualı.
39. Gündoğdunun Ozğurmuşa məktub göndərməsi,
40. Ögdülmüşün Ozğurmuş ilə konuşması.
41. Dünyanın fəzilətləri, faydası, zərərləri.
42. Dünyanın qüsurları, eyibləri.
43. Fani dünyada baqiliyi qazanmaq yolları.
44. Əlik məktubunun cavabını göndərir.
45. Əlikin Ögdülmüşü Ozğurmuşun yanına ikinci
gəz göndərməsi.
46. İkinci konuşmanın bəyanı.
47. Bəylər xidmətinin qanun-qaydaları.
48. Saraydakı qapıçılar ilə rəftar.
49. Evlənmə, oğul-qız tərbiyəsi necə olmalıdır.
50. Rəiyyətlər ilə rəftar.
51. Qonaqlığa getmək, getməmək haqqında.
52. Süfrə başında ədəb qaydaları.
53. Yığıncağa dəvət qaydaları.
54. Fani aləmdən üz döndərib baqiliyə can atma.
55. Qafillikdən oyanmağın boyanı.
56. Əlik Ögdülmüşü ziyarət üçün adam göndərir.
57. Ozğurmuşun Əlik hüzuruna gəlişi.
58. Ozğurmuşun Əlik bəyə öyüdü.
59. El abadanlığının mənfəətləri.
60. Ögdülmüşün vaysınıb tövbəyə dayanışı.
61. Yaxşılığa yaxşılıq.
62. Ozğurmuş xəstələnir. Ögdülmüşü çağırtdırır.
63. Ozğurmuşun yuxu görməsi,
64. Ögdülmüşün qardaşına sarı getməsi.
65. Fani dünyaya vurulub yaşayışı zay etmək haqqında.
66. Dövranın gəldi-gedərliyi, dostların cəfası.
MƏRHƏMƏTLİ, MEHRİBAN TANRININ ADI İLƏ
1. Yüz min alqış sənə, ey pərvərdigar,
Vahid, ulu Tanrı, fənadan kənar.
2. Sehrinlə yaratdın ənginlikləri
Ərzi, al günəşi, ayı, ülkəri.
3. Qadirsən, "Ol" dedin, oldu bu dünya,
Yer-göy, varlıq, hər şey hökmünlə əhya.
4. Bütün varlıqların dərdi var ikən,
Dərdsiz və şəriksiz yalnız özünsən.
5. Ey qadir, ey azad, əbədi ustad,
Səndən özgəsinə yaraşmır bu ad.
6. Böyüklük, qadirlik yalnız sənə xas,
Vahidsən, ölməzsən, mislin tapılmaz.
7. Varmı tayın, mislin? Yox… yeganəsən,
Əzəllər əzəli, sonsuzsan, əhsən.
8. Sıqmır təsəvvürə yeganəliyin,
Hər kəsə pay verir azadəliyin.
9. Şəksiz yeganəsən, ey ölməz ata
Nə təftişə sığdın, nə kainata.
10. İç sirri, dış sirri göstərən mayak,
Könlümə yaxınsan, gözümdən uzaq.
11. Ay və Günəş gibi işıq saçırsan,
Varmı varlığını dərk edən insan?
12. Şeyxlər yığını yox, vahidsən ey pir,
Özün yaratmısan, hər şey sənindir.
13. Hər şey gəldi-gedər… sənsə daim sağ,
Yaradan, yaşadan özünsən ancaq.
14. Hər bir yaranmışın yanında şahid,
Özün şahidsizsən, ey ulu vahid.
15. Tanrının oxşarı, tayı, misli yox,
Hansı idrak onu qavramış az-çox?
16. Nə gəzər, nə yatar… daim oyaqdır,
Misli, bənzəri yox… olmayacaqdır.
17. Nə sağda, nə solda, nə əvvəldədir,
