Таайбараҥ

Анна санааттан ордубат, бу баар дьолун амтаһыйымаары да гынна. Инньэ диэт, киһитигэр чугаһаата, умна быһыытыйбыт хатан минньигэс сыты ылан мэйиитэ эргийдэ. Ити сыты суохтуура даҕаны. Биир ырбаахыта хаалбытын өргө диэри ууруна сыппыта. Сыттыгын анныгар. Онто суох утуйбата. Үөҕэр сэгэрин сытын ыллаҕына, атын аҕайдык өрүтэ тыынан барара. Иһин түгэҕэ нүөлүйэн, саҥа билэн иһэн маппыт атын дьолун ахтан кэлэрэ. Кини, дьэ, тыллан испитэ ээ. Маҥнай уолугар көннөрү сөп түбэһэ сатаан, тугу көрдөһөрүн толороро. Онтуҥ эмиэ үөрүйэхтээх. Ол саҕана «түөрүйэ» кэлииһи дуо, киһиттэн, бэйэҥ боруобалаан эрэ билэр-көрөр кыахтааҕыҥ. Онно да талаан наада, оттон талааны арыйыахха, сайыннарыахха наада.

Талааннаах тарбах айанын саҕалаата. Урут да оннук гынара эрээри, тиһэҕэр тиэрдибэт, атыныгар ыксыыр этэ. Билигин атына аччаабытын суотугар итинтэ уһаан уһуутатар, аһара баран айакалатар. Урут айака дииртэн ордубата, билигин ол эрэ наада курдук. Ити баар – эмиэ урут-хойут диэҥҥэ тиийдэ. Санаа араарылыннаҕына эрэ бу өттүгэр сатанаҕын. Мэйииҥ эргийиэр диэри, минньигэстэн минньигэскэ тиийэр туһугар тугу да санаама, аан дойдуну биирдэ баҕас умун. Бэйэҕин эмиэ. Минньигэс түгэн уһаатар ханнык…

Уураан иһэн уурайар, таарыйан иһэн талбаарар – киириитэ-кимиитэ атын. Урут эбитэ буоллар, умса баттыа, улгумҥун ирдиэ этэ. Сол эрээри кини биир тэҥ диэни билиммэтэ. Арыт айааһыы сатыырдыы албаһырара, сороҕор эйиэхэ эрэ үчүгэй буоллун диирдии сэрэммиттии, аа-дьуо таптыыра. Киниэнэ сырыы аайы атын этэ. Ол да иһин кыыс-кыыһы аймаатаҕа, былдьаһыктаах аатырдаҕа.

Баҕар, кини орон остуоруйатын тапталга балыйбыта буолаарай? Сыһыан сыыйа-баайа сайдыахтаах дииллэрэ. Тоҥуй кыыс иннин ылаары өр эрэйдэммит эр бэрдэ ордук ыанньыйар үһү. Кинилэр киэннэрэ оһуобайын оһуобайа, омуна да бэрдэ. Эмискэ саҕаламмыта уонна оннук эмискэ бүппүтэ. Хал буолан баран, быраҕыа буолуо бырахпакка сылдьыбыта буоллар дуу? Эс, ол ордук ыарыылаах ини.

– У-о-һо-уой…

Тохтуу түс даа…

– Уой, өссө… ынырыктык баҕардым.

Урукку-хойукку сити түгэҥҥэ силбэһэн биир минньигэс буолла. Аанчыкка суох Анна Афанасьевнаҕа баара, эмиэ да урукку Аанчык эр киһи элээмэтин мин аҕай дэттэ. Тыын быһаҕаһынан тыына-тыына: «Өссө!» – дии-дии өрө татакалаан бара сыһартан нэһиилэ туттунара хайдахтаах да хайҕалтан, аатталтан ордук күүстээх. Киһитэ син саныыр санаалааҕа буолуо да, эр киһи диэн киниэхэ иһэ-таһа таабырын, букатын туһунан элэмиэн. Бэйэтин ис өттүгэр араас өҥүнэн арылыйа оонньуур аан дойдутун эрэ өрө тутар. Оттон эр киһи? Саныыр санаалааҕа буолуо дуо?

Кини санаатын сах сиэтин. Атына наада билигин…

Иһэ-таһа таабырыны, оттон, хаһан таайа оонньуубут? Тук-тук, ээй, эр киһиэ, бааргын дуо?

Күн аайы арааһа атынынан солбуллубут. Киһитэ аны дуоспуруннаах. Уонна? Эркин курдук эрэниэ этэ дуо, бу билиҥҥитин?

Эркин курдук эрэнэр туох үчүгэйдээх үһү. Дьахтара бүк эрэнэр киһититтэн хал буолан халбарыйдаҕа ол. Ытыс үөһэ сырытыннарбыта да быыһаабатах, тарбахтарынан да таарыйыстахтарына уокка оҕустарбыкка дылы буолар «уостубат тапталлара» да аахсыллыбатах. Сыһыан диэн оонньуу эбит буоллаҕына, сайдан иһиэхтээх. Тохтоло суох сайдан ханна тиийэҕин? Сайдыбыт таҥнары сурулуо турдаҕа. Оонньуу саҥардыллан иһиэхтээх. Киһи диэн кыылтан уратыта диэн сонумсах.

Бас иһинээҕи балыыҥка бэрт баҕайыны бүөлүү түстэҕэ үһү. Уоту умулларан баран утуйардыы, санааны кыйдаан баран таптаһыллыахтаах быһыылаах.

Анна Афанасьевна бэлиэр утуйбут иһэ-таһа таабырын киһитин, дьэ, имэрийэрэ киирдэҕэ үһү. Кыахтааҕа буоллар, утуйа сытар уолаҥҥа анаан ода суруйуо эбит. Дьэ, субу түгэҥҥэ кинини баҕаҥ хоту таптыаххын сөп. Оҕо оннугар оҕо, оонньуур оннугар оонньуур киһигин. Санааҕынан былыр үйэҕэ айбыт минньигэстэй тылларыҥ, дьэ, сааһыланан салгыҥҥа суруллуохтара. Эйиэнэ эрэ буолан ылбыт эр киһигин хоһуйаллар эрээри, эн фантазияҕынан тупсарыллыбыт уобараһын өссө киэргэтэн биэриэхтэрэ. Утуйа сытааччыга илэ хаһан да хатылыаҥ суоҕа ити кистэлэҥ тыллары.

Ол уобарас баҕаҥ хоту эйиэнэ эрэ. Эн ити баар эрээри – суох, суох эрээри – чап-чараас баарамайы таптыырыҥ буолаарай? Эр киһи алыс тупсарыллыбыт куоппуйатын?

Аанчык улахан эрэйинэн уолун син умна быһыытыйбыт да буоллаҕына, ити уобараһыттан кыайан босхоломмотох эбит. Ол иккис күлүк курдук батыһа сылдьыбыта. Кыыс иккис илэтигэр – түүл-бит саарыстыбатыгар – кини эрэ баарга дылыта. Сороҕор дьүһүн кубулуйан ылара, атын ааттанара, хайа эрэ киһи сэбэрэтин уларсара. Илэ эмиэ оннуга. Атын эр киһи иһигэр кытта киирэн, Аанчык хараҕын баайара. «Барытыгар, барытыгар эн эрэ…». Эбэтэр суос-соҕотоҕун сыттаҕына, субу аттыгар баар буолан хаалара. Ол – арыый да кэлин этэ. Эт бэйэтэ суох эрээри, эйигин дьоллуур. Сытыы минньигэһи кини эрэ бэлэхтиир. Көстүбэт дьол… Эн бүппэт дьолуҥ. Эйиэхэ бэйэҕэр баар, эргийэн кэлэ турар. Санаанан айыллыбыкка дылы да, били кыайан кыйдаабат, мэһэй-таһай эрэ буолар санааҕын биирдэ сотон таһаарар.

– Оо…

Хайдах кыалларынан чуумпутук буола сатаата да, төлө биэрдэҕэ үһү. Минньигэс чугас да этэ. Илэ дьон онно чуо тиийэр суолу таба тайамматтара кыһыылаах. Иккис кыл мүччү дьоллоот, иччитин иһигэр киирэн хаалла дуу, өссө да манньыта түһэр бэйэтэ бүгүн суох.

– Оҕом сыыһа.

Оччотугар илэ эр киһилээх этэ дии. Кинини өр сылларга дьоллообут уобарас бу утуйа сытааччыттан уһуллубута эбээт. Дьэ эбитэ ээ – иккиэннэрин биир оҥорон толору дьол диэн тугун билиэн сөбө. Аны кинилэр үһүөлэр: киһитин уруккута, бу баара уонна Аанчык өйүнэн-сүрэҕинэн тупсарыллыбыт уобараһа. Тупсарыллан да диэн, онто эмиэ уларыйа сылдьар ээ. Бүгүн киниэхэ биир наада, сарсын атын. Сэрэнэ таптаатын, онтон сэриилээн ыллын. Баҕатын хоту баламаттык быһыыланнын, бас бэриннэрдин, онтон бэйэтин үрдүгэр үҥкүүлээн эрэйинэн чугаһатыа. Киниэхэ үһүөн наадалар эбит! Сүүрбэччэ сыллааҕы баҕарбаты да баҕардыах быһа чиччигинээбитэ, өйдөөх кинигэ быыһыттан түспүт курдук сөрү-сөпкө барытын гынар билиҥҥитэ уонна иккиэннэрин үчүгэйин уоран ылбыт уобарас уол. Санааттан саллар да, бу өттүгэр дьахтар кыырай фантазията холбонноҕуна эрэ сатаныыһы. Дьылҕа хаан суруйан кэбиспит суолун батыһабыт, сулус сардаҥатыгар алҕаска табыллан хайдах эрэ буолабыт. Урут да баар барыта атын хос суолталанан, уларыйан хаалар. Тугу эрэ бүтэйдии күүтүү, кими эрэ кэлтэйдии кэтэһии, таптал сибикитин курдаттыы таайыы. Онтон Ким Эрэ, эмиэ эйиэнин курдук турукка киирэн хаалбыт, эн суолгун таба тайанар. Саҕаланнаҕа ол. Салгыытын сайдар оҥкула эн фантазияҕыттан тутулуктаах быһыылаах.

Оттон киниэнэ? Ама, аҥаардастыы санаа оонньуута, омун эрэ буолуо дуо? Харданы ааспыттан эрэ булуохха сөп. Оттон ааспыттан үчүгэйэ эрэ үрүмэлэнэн хаалар, уоннааҕыта умнуллар.

Ол аата барыта үчүгэй – тугун эмиэ өйү сынньан, уруккуну-хойуккуну түөрэ сатаан? Үс киһини биир гына көр да бүтүүкэтэ.

Дьахтар санаатын саарыстыбатыттан, дьэ, төлө көппүт, үс уобарас уоҕун уларсыбыт киһитэ уһуктаары уһуутаата, бэттэх кэлээри ыксатта.

Анна Афанасьевна Аанчыктыын биир буолуон баҕарда. Киһитин хараҕын баайан, өйүн ытыйан, кини фантазиятыттан таҥыллыбыт таптал аан дойдутугар киллэрбит киһи баар ини. Ол аан дойдуга Кэм атыннык ааҕыллар, Дьиҥ атыннык сааһыланар. Уонна? Эр киһи ураты фантазиятын иһигэр киирэ сылдьыбыт киһи…

Көтөн хаалбыт күнү хат уруһуйдуо дуо, кэлэ охсубут үлэ күнүгэр сөп түбэстэҕинэ сатанар. Тэрилтэтигэр лаппа хойутаан кэлбитигэр, хата, ким да кыһаллыбата. Сирэй-харах дьаабы, баттаҕа тааҕытыйан хаалбыт курдук. Оонньоон, кини тумуулаабыт үһү. Баҕалаах «Доширага» баара буоллар. Ону да тахсан ылар кыаҕа суох. Өйүүн Саҥа дьыл! Онуоха диэри тиллиэххэ наада дии. Үлүгэр түбүк үтүрүйүллэн баран күүтэн турар, оттон кини нэһиилэ аппаҥалыы олорор. Баар суох табаарыһыгар бэлэх да ыла илик эбит. Онтун өссө өлө өһүргэппит буолуохтаах. Уонна саҥа дьыллаан абыран. Таах олоруохтааҕар көтөн хаалбыт күн үлтүркэйдэрин онтон-мантан хомуһан, сыбаан биир эмит көстүү омоонун өйүгэр оҥоро сатаата. Барыта түҥ-таҥ, иэмэ-дьаама биллибэт үлүгэрэ. Кэһэй, тоҕо испиккиний. Бэйэ кириитикэтигэр тута сүрэҕэ хардардаҕа үһү, тэһитэ кэйбэхтээтэ. Оо, барыта түүл да буолан хаалбат ээ. Саат-суут, ороскуот. Ону өтүүктүүргэ үлүгэр үп, күн-дьыл наада. Олох сэниэтэ суох. Хаҕа эрэ олорор үлэһит да диэн. Сааһырбыт, хайыы үйэ сааһыламмыт бу дьахтар түүҥҥүтүн ааһан, күнүстэри мүччүргэннээх сырыылардааҕа буолуо диэн ким сэрэйиэй. Ол иһин эрэ иҥнэн сылдьар ини.

Антах утуйбута ахан да, хараҕа аһыйара дьикти. Нуктуу түһүө эбит, сатана төлөпүөнэ сүгүннүүрүн ааста. Дьүөгэтэ Айыыда чуо бүгүн киниэхэ кэлэр үһү. Кэлимэ диэ дуо, баар эрэ бастыҥ дьүөгэтин? «Доширакта» илдьэ кэл диэххэ баара. Бу үйэҕэ кининэн сүрэхтэппэтэх дьон киксибиттии бүгүн эрийэллэр, кэм да тугу эрэ эрэйэллэр. Арай, били атаһа алҕаска да тыаһаппат. Ол аата дьыала мөлтөх буоллаҕа. Көппүт күн кэм да содуллаах аастаҕа. Бу Саҥа дьыл ыган кэлбитигэр хантан саҥа доҕор булунар? Онто суох бырааһынньык да бырааһынньык буолбатах ини.

– Дьэ кышалҕа-а…

Хата, сыыйа-баайа бэттэх кэлээри гынна дии. Олох барахсан эҥининэн аралдьытар. Бэйэни кэрбии, буруйдана олоруохтааҕар, кыһалҕаламмыт ордук. Киһитигэр эрийдэ – ытырыа буоллаҕай.

– Эн тускуттан барыта!

Оннук буолумуна. Барытын эр киһиэхэ түһэриллиэхтээх. Бэйэҥ буруйдаах, син сыыһалаах да эбит буоллаххына, хасыһан ис-иһигэр киирэн истэххэ, эр дьонтон сылтаан эрэйгэ тиксибиккин чуо булан ылаҕын.

Тото үөҕүлүннэ, онтуттан астынна. Оонньуу-сыһыан саҥа түһүмэҕэ саҕаланна.

Дьэ утуйуох курдук буолан эрдэҕинэ, били сэбэ эмиэ төлө биэрдэ. Билбэт нүөмэрэ. Сонно тута иэһин-күүһүн, кими албыннаабытын, отуойкаҕа олордубутун ааҕа сатаата. Ылбыт киһи дуу, суох дуу? Төлөпүөн буоллаҕына – тохтуур аат диэн суох. Баҕар, туох эрэ улахан наадаҕа эрийэллэрэ буолуо. Кэлин кэмсинэ сылдьыа дии.

– Өлүө?..

– Привет!

Хайалара бэһирдэҕэй? Таах да киһи кычыгыланан барыах бэрт минньигэс куоластаах эр киһи эбиккин.

– Кто это?

– Уже забыла? Я – Дед Мороз.

– Что за шутки?

Бэйи, ити кимий, ээ? Көстүбэт эр дьон этэрээтэ өйүгэр кэчигирээтэ.

– Ты-то как?

– Да никак. Кто вы?

– Я же говорю – Дед Мороз.

– В таком случае, я – Снегурочка, правда, слегка помятая.

– Ну, это поправимо.

– Да уж.

– Ты что делаешь сегодня?

– А мы уже на ты?

– Да вроде уже.

Кимий ити? Наака, бу интэриэһинэй буолаарай.

– Ну, так как?

Бүгүн кини утуйар эрэ былааннаах этэ. Бу сирэйинэн Моруостааҕар буолуох, кими да утары көрөр кыаҕа суох. Бэйи… Моруос! Түүл гына сатаабыта түүҥҥүтэ күнүскүгэ көһө оҕустаҕа. Остуоруйа, толук дьон, оптуобус…

– Это вы? Красный…

– «Доширак». Я вам… тебе целый ящик принесу.

– Спасибо, не надо.

– Вы где?

– На работе.

– Ах, да. Доскольки вы?

Эс, ити милииссийэ иирбит дуу, хайдах дуу? Төлөпүөнүн нүөмэрин хантан билбитэй? Арба, суруйдулар этэ дуу. Ыстараабын ыксатаары үөннүрэллэр дуу? Күн бүгүн ууран биэрэр харчыта суох ээ. Төлүүр да санаата суох. Өссө квитанцияҕын илдьэн биэриэхтээххин. Ол дойдуну итиэннэ өҥөйбөтөх өҥөйдүн.

– А что вы хотели?

Эчикийэ, нууччалаан да тыла тостууһу. Бу да буоллар, соччо нууччамсаҕа суох этэ.

– Ну, просто посидеть где-нибудь.

Арахпат абааһыгын ээ, быһыыта. Кини эрэ туһунан санаабакка олорбута ээ. Остуоруйа эрэйгэ тэбээрэй. Оттон били аатырбыт айдааннаах атаһа? Хас киһилэнэр, ханна-ханна тиийэр?

– Ну, ты сам понимаешь, у меня не то состояние.

Быһаччы аккаастанар диэни сатаабат ээ.

– Новый год же на носу. Чэйиий, – анарааҥҥыта ааттаһан бараары гынна.

Наака, саха эрээри нууччатымсыйар быһыылаах. Чэйиийдээх ээ, өссө. Күлүү гынар диэҕи эмиэ да дьоһуннаах дьээдьискэ курдук. Ыксала бэрт дии. Таах да, кини туһуттан Саҥа дьылы кэлиҥҥигэ үтэйиэхтэрэ дуо, ол иннинэ бүтэриэҕи бүтэрэн кэбиһэллэр буо.

– А если я к тебе на работу приду?

Милииссийэ диэх курдук, сымалаҕа дылы буолан. Арба, ханна үлэлиирин бутуйбута этэ дии. Ону бэрэбиэркэлээри кэмиэдьирэллэр ини. Таах да, бу дьуһуурустубатын кэнниттэн ойоҕос сорудаҕы толоро сүүрбэт тойооску буолуо. Хайыах баҕайыный?

– Хотите, чтоб я сегодня же штраф оплатила?

– Какой, блин, штраф? Ты мне не веришь?

– Есть немножко.

– Ночью ты была другая…

– А была ли ночь?

– Извините. Значит, мне показалось.

Оо, дьэ! Аччыга да бэрт.

– Слушай, а ты мне «Доширак», наконец, принесешь?

– Да хоть сейчас!

– Нет, не сейчас. Допустим, через час.

Биир чаас иһигэр кыраһаабысса буолуо дуо? Таах да, түүҥҥүтүнээҕэр билигин арыый даҕаны. Баҕалаах да «Доширак» эбит.

– Ну, ладно.

– Куда приехать-то?

Хайыай, конспирацията хаахтыйдаҕа, аадырыһын ууран биэрдэ. Уонна, дьэ, ууга-уокка түстэ. Бириэмэ барда-а! Өл да төрөө, кини дьүһүн кубулуйа охсуохтаах. Дьахтар-дьахтартан кырааска, кириэм эҥин уларыста. Суунна-тараанна. Баттаҕа дьаабы. Сиэркилэ кини диэки буолбатах эбит – хараҕа нэһиилэ кылайар, сирэйэ эрэ сиэрэ суох туртайбыт. Эҥин араастык туттан-хаптан репетициялыы сатаата. Суох, тупсуо суох. Өрүү да манныга буолуо. Онтун бүгүн эрэ өйдөөн көрбүттүү айманнаҕа. Кырдьар кырыыс, хара накаас. Ону билинниҥ да, бүттэҕиҥ ол. Бэйэҕин албыннаннаххына эрэ атыттары албынныаҥ. Оттон бүгүн кини ити өттүгэр талаанын толору арыйыахтаах. Моруос хараҕын баайыахтаах. Тоҕо? «Доширак» онно буруйдаах ини.

Ама да кинилэр эрэ аан дойдуга баалларын иһин, күнү быһа «сыта мээрик» буолар сүрэ бэрт. Дьиэни-уоту өрө тардыахха эмиэ наада. Дьиэҕэ таах сытар киһи баар даҕаны, кини санаатын хоту гыммат. Өр сыллаах үөрүйэх атыны билиммэт, бэйэтэ тутан-хабан гыннаҕына эрэ астынар. Киһитэ киниэхэ кэлээт, сүрэҕэ суох буолар ини. Түүннэри үлэлээбитэ, үргүлдьү иккис күнүн толору олорууһу. Уонна киһини кытары сытан хараҕын симпэт, соҕотоҕун утуйарга, олорорго үөрэнэн хаалбыт быһыылаах. Ойоҕо баран, эчикийэ, стресстээбит аатыран үлэтиттэн кытары уурайбыт. Киниэхэ дьиэ үлэһитинэн үйэтин тухары олоруох муҥа дуу. Милииссийэ хамнаһа да биллэр. Өссө ити үп-харчы кризиһэ саҕаланна. Айах адаҕата, хаама сылдьар кыһалҕа. Анна Афанасьевна киһитин иһигэр үөҕэн барда.

– Уоптабайга барыахха баара.

Киһитэ мичээрдиир эрэ.

– Массыыналаах эрдээхтэр абыранан эрдэхтэрэ.

Сокуоннай эрин курдук сулуйан бараары гынна.

– Мин да массыыналааҕым.

– Көмүс бэйэлээххэр туран биэрдэҕиҥ.

– Массыына баҕас миэнэ этэ.

– Онтуҥ?

– Манна ханна туруоруохпунуй? Арай сылыйдаҕына…

Ити аата? Син иҥнэн олоруом диэн суоттанар эбит дии. Сулуйума, тулуйа түс даа. Кэмэ кэллэҕинэ, чахчы эйиэнэ буоллаҕына, хайдах баҕарар дьаабылаар. Анна Афанасьевна биир бэйэтэ иккиэ буолан хаалбыт курдук. Ороҥҥо эрэ сымнаан хаалар. Онтон ачыкытын кэттэ да, атын аҕайдык туттар.

– Ачыкы эйиэхэ аһара барсар эбит.

Ону кытта хайҕаары гынна дуу.

– Урут… оттон миигин кытта сылдьарыҥ саҕана ачыкы кэтиэххин.

– Оччоҕо?

– Суох, бэйэм этэбин.

Арба, ачыкылаах кыргыттары сөбүлүүбүн диэбиттээҕэ. Дьикти дии – хас сыл ааста, кини хас тылын өйдүү сылдьар эбит. Ачыкылаах, тоҥуй, кими да чугаһатыа суох айылаах кыргыттары көрөр үһү. Аанчык киниэхэ абылатан эҥин-дьүһүн буолбатаҕа буруй үһү. Баҕатын хоту билигин тоҥ, туох да бэйэлээх утары көрбөт дьахтара дии. «Дьэ, хайдах иннибин ылар эбиккин», – диирдии үөһэттэн аллара көрөн баран турда. Аанчык уола маннык тук хоту сылдьар буолуон ыралыыра, уола кини бу билиҥҥитин ордоруо эбитэ буолуо. Ыра санаа, хойутаан да буоллар, туолар эбит. Сүүрбэ сылы быһа кырыыланан баран хаттаан көрүстэхтэрэ үһү. Ити мээнэҕэ буолбатах курдук дии. Аналлааҕым диэн истибэтигэр ааттыыра, көмүһүм диэн көрбөтүгэр манньыйара. Онто да суох бэйэтин билинэн кэбиспит уолга ордук хос төрүөт биэримээри. Анала, чахчы, бу кини буоллун?

Көрбүөччүгэ бара сылдьыахха баара. Муммут бэйэтин булларан, көппүт өйүн көннөрөн эбэтэр үс тапталлааҕын биир гынан биэриэ этилэр. Этиллибит бэлэм дьылҕатыгар бас бэриниэ этэ. Букатын булкуллан хаалла. Таптыырын да, таптаабатын да билбэт курдук. Ыалдьарын ыалдьар, ону кини билинэр. Ол эрээри ким эмит туораттан быһаарыан, чопчу диагноз туруоруон баҕарар.

Сэрэх дьол, чугас дьол…

Ким да көрбөтүгэр маккыраччы ытаан, бэйэтин бэйэтэ аһыннар чэпчиэ эбитэ дуу. Күн уһун. Аттыгар өрүү ким эрэ баар. Дьол да буоллун, син биир мэһэйдиир. Дьиэ үлэтин Анна сөбүлээбэт, үөрүйэҕинэн гыныахха эрэ диэн гынааччы. Иккиэн ылыстахтарына өр гыныыһылар дуо. Онтон? Утарыта көрсөн баран олороллор дуо? Туох тахсыан баран. Чэ, аһыахтара, иһиттэрин чөкөтүөхтэрэ, телевизордарын өрө мыҥыахтара. Атын дьарыгы айан аралдьыйыахха баар эбит.

Киһитэ телевизор биири лэбэйдииригэр бигэнэн утуйбута ырааппыт. Хата, оронун булан сыппыт. Сыбдыйан баран, кини эмиэ сытта. Онтон киһитигэр сыһынна. Мунна кычыгыланна, хатан минньигэс сыттан мэйиитэ эргийэ сыста. Хайа дьоллоохтор маннык дьолго түүн аайы тиксэллэрэ эбитэ буолла. Сүүрбэ сыл сүтэрэ сылдьыбыт дьоло төһө уһуой? Сымнаабыт, сылаанньыйбыт дьахтар имэрийэрэ-томоруйара, дьэ, киирдэ. Таарыйар-таарыйбат тарбахтарыттан саҕалаан эт-этэ барыта дьырылаан барда. Сиппит-хоппут эр киһи түөһүн быһыытын батыһа айаннаата, тугу эрэйэрин суруйа-суруйа, улам аллара диэки сыҕарыйан истэ. Хараҥаҕа киһитэ уол уолунан буолан ылла. Быыппастыгас быччыҥнанна, иҥиир-иҥиирэ барыта тилиннэ. Оччотооҕуга уол кэмин иннигэр, ситэ-хото сатаан, быыс булла да, хачайданара. Бэйэтин аһара көрүнэрэ. Этин-хаанын эрчийэн-эрчийэн кэлин төһө баараҕадыйа сылдьыбытын көрөр дьолго Аанчык тиксибэтэҕэ. Кини билэр доҕоро саҥа эт тутан эрэрэ, билигин онто бэлиэр кэхтэн эрэрэ хомолтолоох. Номох буолбут ойоҕо киһитин өй-санаа, майгы-сигили өттүнэн сиэрэ суох эллээн, эт бэйэтин самнары баттаан кэбиспит баҕайы дуу? Анна хос эрчийэн киһитин өрө тартаҕына?

Ол ыккардыгар таайыгас тарбахтар тиийиэхтээх сирдэригэр тиийбиттэр. Таҥас курдары бигээн көрөн баран, тула көтөн, эр бэрдин киэнин эргийэн эрэллэр. Ол түөс быһыыта, эҥин иҥиир-быччыҥ диэн, бу кыраттан тутуллан турар аан дойду. Ону бэркэ билэр тарбахтар көҥүл көрүлүүллэр, Анна Афанасьевна уруккуну-хойуккуну дьүөрэлии тутан, ону-маны санаан алдьанарыттан эрэ тутуллубаттар. Таарыйдыҥ да, утуйа да сытан уһулу ойон турар уол аны суох.

Дьахтар тарбахтаах эрэ үһү дуо, бүтүн бэйэтэ иитиллэн, имэҥирэн киирэн барда. Хайдах ууруон-сыллыан билбэт үлүгэрэ. Ханта да минньигэс, киһи имэрийдэр имэрийэ туруон курдук эттээх-сииннээх этэ. Кытаанах эрээри – сымнаҕас, намчы, нарын бэйэлээҕи уһун түүнү быһа да таптааҥҥын уоскуйуоҥ суоҕа.

Кытаанахтык да утуйар эбиккин. Сүгэр-көтөҕөр үлэ кэнниттэн өссө син этэ. Бу кэриэтин салгыҥҥа уруһуйдаммыт улгум уобараһын кытта тутустар, туох эмэ тыас тахсыа эбитэ буолуо.

Үөрүйэх тарбах атын сир диэки айанныыр. Былыр үйэҕэ тэрбэйбити таарыйыахча таарыйбакка ынчыктатар. Сонно тута фантазия иһинээҕи эр бэрдэ бэлэм буолбут дьахтары тыын быһаҕаһынан тыыннарар, өрүтэ мөҕүстэрэр. Онтон кыра бэйэтэ эт курдат бөлтөйөн тахсыбыты тарбах төбөтө таба таайан өй-мэй буолан эрэр дьахтары татакалатар. Бу чугаһаабыт итии долгун төлө биэрэрэ буолла. Өссө кыратык… Туох барыта тохтоон ылар. Онтон эмиэ. Атыннык, аргыыйдык…

– Аа! – өрө көтүөхчэ.

Ыгыллан иһэн, дьэ, биэрээри гыммыта атын күүскэ баһыйтарда. Өйдүөн-дьүүллүөн ыккардыгар, ыпсан эрэр суолу күүһүнэн киэптээн көстүбэт ким эрэ киирэ-тахса айбардаата, алыстаахтык аймаата. Ону күүппэтэх эрээри, түллэрэ бу кэлбит ханна барыай – хардарда, хаста эмэтэ хатыланна, хатаннык хаһыытатта. Ис-иһинээҕитэ барыта биирдик ибирдээн иһэн, хам ылыахтыы хатанна, оборон ылыахтыы обуйуктанна. Төлө биэрэн иһэн төнүннэ. Онтон эмиэ, эмиэ – бүттээ-бүттэ…

Уһуутатар уһук түгэн дьиҥ бэйэҕин уһугуннарар. Кыл мүччү түгэҥҥэ олох улуу суолтатын арыйыахча арыйбаккын. «Бу кэннэ өлүөххэ да син», – санаата саҥа таһаарар быһыылаах.

– Аанчык, мин эйигин…

Арба, киһилээх этэ дуу.

– Тугу да саҥарыма, сөп?

Маннык үчүгэйгэ тыл наадата суох.

– Эн наһаа…

Истиэ баара дуо, тылгын эбит ээ. Бэлэмҥэ мэҥэстэн баран…

– Үчүгэйгин диэри гынаҕын дуо?

Киһитэ хат иитиллэн барыахча.

– Оттон урут?

– Эмиэ…

– Холоон ини.

– Чэ, буруйум элбэх. Акаары этим, ону билигин кэлэн хайыамый.

Кэлин да аахсыа эбиттэр, хаарыан үчүгэйи үргүтээри гыннылар дии. Бэйи, ити утуйбута буолан кубулуна сыппыта буолуо дуо? Хайыырын кэтэһэн. Бу сааты-сууту көр. Таах да, анаан-минээн, киһи көрөн турдаҕына холоон собуоттаныа этэ. Итинник минньигэс хатыланыа дуо, аны?

Киһитэ итиччэни амтаһыйан баран тохтоон бэрт, туох баар дьоҕурун биир түүн иһигэр көрдөрөөрү хаһаанан сылдьыбыт баҕайы дуу? Үс аҥыы үрэллибит Үрүҥ Уолана биир халыыпка кутуллан, оннук дьол диэн тугун умна быһыытыйбыт дьахтары букатыннаахтык абылаата.

Дьэ, умуллан иһэн, Аанчыктыҥы Аана биири санаан аһарда.

– Тарбах төбөтүнэн таарыйсаат уокка оҕустарбыкка дылы буоларга тиэрдэр, хараҕы баайар, өйү өһүлэр номох тапталлааҕар бу өлөргүн да кэрэйбэт туругуҥ ордук сытыы, ордук күүстээх курдук дии. Кылаан түгэн түбүс-түргэн. Бу кэннэ, баҕар, сарсын үүммэтин…

– Оттон ити дьыбаан тоҕо «Болуодьа дьыбаана» буолан хаалла?

Маайка обургу наскыччы ностальжи буолан эрэр дьахталлары соһуттаҕа үһү.

– Чахчы даҕаны, кини дьыбаана тоҕо манна кэллэ?

Ааспыттан бу түгэҥҥэ биирдэ баар буолан хаалбыт Айыыда, быһа бөскөйбүт суумкатын хасыһан, хаһан эрэ пудра хаата буола сылдьыбыт сиэркилэтин ороон таһаарда. Ытаабыт сибиэнин кини киһи түргэнник суох оҥордо. Чэмэличчи көрөн, сэгэччи үөрэн, кыыс оҕото диэххэ айылаах. Таптал эрэйэ суолу-ииһи хаалларбатынан уратылаах.

– Кини дьыбаана үһү дуо, бэйэлээх бэйэм быраҕыллара бу кэлбит дьыбааным.

– ?

– Болуодьа көмүс ойоҕор дьиэтин-уотун туран биэрбитэ. Дьиэтэ да диэн, «чы-быга» кыбыллан олорбуттара дии.

– Барахсан харчылаах киһиэхэ иирэн бардаҕа. Ойоҕо! – Айыыда туох айылаах чаҥкынаатаҕай.

– Эчи суох, турар бэйэтэ киһиэхэ барбыт сурахтааҕа. Ханна эрэ квартира уларсан олороллор үһү, дьиэлэрин куортамныыллар быһыылаах, – Мира, хата, барытын билэр.

– Туохтаах эр бэрдэ түбэһэн ол дьахтары харааччы иирдибитэ буолла.

– Дьэ, туохтаах эрэ буолуо.

– Оттон дьыбаан? – Маайка ыйыппытын ыйыта турар.

– Аа, Болуодьа гаражка эҥин хонуктуу сылдьарын билэн, дьиэбэр ыҥырбытым.

– Оттон эриҥ?

– Кылааһынньыгым диэччибин. Уонна ол киһи ымпыктыы-чымпыктыы сатааччыта суох. Мин тугунан тыынарбын билэ да сатаабат. Киһинэн да аахпат ини.

Устунан эр үөҕүллээри гынна.

– Абытай кыыс эбиккин, – Айыыда дьүөгэтин бүгүн кэлэн саҥа биллэҕэ үһү.

– Ханна да барар сирэ суох киһини уонна хайыамый? Эһиги миигин туохха эрэ уорбалыыгыт дуу, тугуй дуу? Аньыы даҕаны, мин оннук дьахтар буолбатахпын, – Мира өһүргэнээри хаайда.

– Көннөрү көрө сылдьаары киллэрдэҕиҥ дии.

– Киһи биирдэ кими эрэ аһыммыта атыннык эргийэн тахсаары гыннаҕа.

– Болуодьа мунан-тэнэн сылдьар диэн отой өйбөр баппат.

– Кини да сыппаатаҕа дии. Олох обургу кими сынтарыппатаҕа баарай. Ойоҕун да син билэр этим. Хам-түм охсуллан ааһааччы.

– Оччоҕо, бу тухары эһиги билсэр этигит дуо? – Маайка интэриэһиргээбит аҕай.

– Эчикийэ суох! Оттон кэлин… көрсүбүппүт. Мин Болуодьаны нэһиилэ билбитим.

– Онтон ыла тылыҥ баһа барыта Болуодьа буолбута дии.

– Эс, хайаан, – Мира мэлдьэһэ сатаата.

– Оннук-оннук. Миигин манньытаары сэһэргиир диирим, бэйэтэ сэргиир буолан эбит, – Айыыда ааҕыстаҕына табыллар. – Манньытаары эбитэ дуу, соруйан миигин тарбаары эбитэ дуу.

– Чэ, ээх.

– Ол кини ойоҕо үчүгэйин туһунан тиһэргиттэн мин үөрүөх тустаах үһүбүн дуо?

– Киниэхэ эрэ наадыйбат курдук тыллаһарыӨ дии.

– Уонна ууллан барыам дуо, туох тахсыан баран.

Бу да дьахталлар, иккиэн маппыт аата тугу эмиэ аахсан.

– Хаста да ыҥырбытым дии, кинилэр баалларына. Соруйан. Көрөн абыраныа этиҥ буо, киһиҥ билигин хайдаҕын.

– Баҕалаах этэ, уруккутунан да сөп буолбутум.

– Оччоҕо эн ол Болуодьаҕын кэлин көрө иликкин дуо? – Мира сөҕөр уочарата үүннэ.

– Суох.

Кытаанах дьахтар эбиккин.

– Уонна оттон бу дьүөгэм сөбүн сырдаттаҕа. Үчүгэй үспүйүөн, доҕор.

– Уоскуй эрэ эн. Эйиэхэ, дьиҥинэн, үчүгэйин эрэ талан кэпсиирим.

– Ноо! Өссө оннуктаахпыт дуо?

– Эрэйинэн эллэммит, иһэ-таһа ревизияламмыт киһибит биир суолга мөлтөх буолан тахсыбыт.

– Ол иһин даҕаны, үчүгэйи үлүбүөй бырахпаттар, – Маайка билээҕимсийдэ. – Эбэтэр үчүгэйи үчүгэй баһыйар.

Мира истэн эрэ кэбистэ. Бу туох дьахтарын батыһыннаран аҕалбыккыный диирдии Айыыда диэки ыксаабыттыы көрдө.

– Арба даҕаны, ойоҕо атын киһиэхэ иирэн барбыт диэбитиҥ дии.

Айыыда бэйэтэ бэйэтинэн буола охсубут. Иэс-иэскэ, Болуодьаны да быраҕаллар эбит диэн иһигэр үөрэн эрдэҕэ. Маайка киһини барытын онно-манна уорбалыыр идэлээх. Бэйэтинэн охсон эбитэ дуу?

Моруоһун көрүдүөргэ эрэ «приемнууругар» тиийэр. Түннүк аттыгар буола-буола. Сырдыкка сүүйтэриилээх кини тахсар ини. Эр киһи кистиирэ суох. Абыраммыт абааһылар.

– Вот «Доширак» принес.

Хата, киһиҥ илии тутуурдаах эбит дии. Атын бэйэлээхтэр бэлэми мэҥиэстэргэ эрэ бааллар. Кини салҕалас буолуор диэри аччыктаабыт эбит. Хаһан милииссийэтэ баран, астынан олорон аһаан абыранар. Биир лапсаҕа топпото буолуо ээ. Куртаҕа курулуур, сүрэҕэ өлөхсүйэр, хараҕа ирим-дьирим буолар.