Харах баайыыта

– Баһан ылбытыҥ бараныан иннинэ баран хаал!

– Аа? Туох диигин? – Куоста атаһыгар балыйар.

– Суох, мин саҥарбакка олорорго дылыбын, – киһим бырахтараары гынна диэн дьиксиннэ быһыылаах.

Куостата оонньууттан ордубат. Үлүбүөй оонньуу олорон дьиҥнээхтик киирсэн барда. Түһээтэхтээҕигэ эрэ төлөрүйэр түгэх санаата кытары үлэлэһэр. Киһибит сүүй да сүүй. Аптамаакка абылаттаҕа ити. Бииртэн бииргэ ойон тиийэн оҕо бөҕөтө. Өйүн сүүйээри массыына оонньоторо дуу, бортууна хотун санаатын таптаҕа дуу – киһи итэҕэйиэ суоҕун курдук. Албын дьол хаарыан уолбутун харааччы иирдииһи.

– Атахха биллэр, ап-паала!

– Босуол!

– Аа? Миигин этэҕин дуо? Эн да үүрүүтэ суох бараары олоробун. Бардым, – Үстүүнэ куттуур.

Биирэ онно эрэ кыһаллыбат. Биирдэ өйдөөбүтэ аптаах аптамаатын кытары суос-соҕотоҕун хаалбыт.

– Бүт диибин дии! Дур-раак! – ким үөҕэрий ити, ээ?

Суос-соҕотох. Үөхтэ ээ ким эрэ. Оруобуна бэйэтин куолаһынан. Бэйэтин бэйэтэ буойа сатыыра буолуо дуо?

– Эрдэ-сылла элэс гыныахха! Бал-даа!

Һуой! Үкчү бэйэтин куолаһа! Иһигэр иҥнэ сылдьар иккис Куоста кокуоскалыан иһин көстүбэт. Оонньоору гыннаҕын аайы киһитин ноҕоруускалыыр, иһиттэн аалан мэһэйдиир. Бэйэтин кытта охсуһа сатаан баран, киһибит син дьиэлээтэ. Буортуйа илик бортууна өһүргэннэ быһыылаах – аны өҥөйдөр эрэ өстүйүүһү. Биһиги киһибит дьарыгын уларытан иһэринэн маладьыас. Бортууна тиэрэ эргийэ илигинэ элэс гынан хаалар. Туһугар үчүгэй таактыка.

Оттон кинилэри иилиир хартыыҥка өҥө-дьүһүнэ уларыйар. Күһүҥҥү биллибэтинэн сымнаҕас кыһыҥҥа көһөр. Барытын кылбаччы мэлдьэһэн кэбиһэр. Саҥа хаары сүгүн сытыарар аат диэн суох – олохпут суола-ииһэ онно хаалан иһэр. Кыһын ыбылы ылан иһиэ. Милииссийэлэр мэнээктииллэрэ уурайыа. Эҥин бэдиктэргэ бэрт кэмнэр кэлиэхтэрэ. Бэргэһэ сөсүөнэ саҕаланыа. Ол иннинэ бу арыый да чуумпу кэм. Бытаан быыһык кэм. Хайаан баччаларга өрөбөлүүссүйэлээбиттэрэ буолла?

Эмискэччитэ бэрт ээ. Быыһык кэмиҥ манна кэлэн быыһын аһан кэбистэҕэ үһү. Куһаҕан хайаан да кутуруктаах. Таалалар сүгүн олороллорун аастылар. Сатамматах уон бииристэр буоллулар.

Аҕата Хатыҥнаахтаабыт үһү. Үлэтинэн хас да хонукка барбыт. Ол хас да хонук ааһар. Уолу сүтүктээбэтэхтэрэ да сүрүкэтэ бэрт. Аллар атастарыттан ким эмит охсуллан ааһыа эбит. Анна Дмитриевнаттан оннугу эрэйэн да диэн. Оскуола оҕону аны ииппэт диэн бириинсиптэнэн ол дьахтар уруогун биэрдэҕинэ баһыыба. Тылынан оонньуурун улахан сах гынар. Буолуох буолбутун кэннэ дьон саҥата дьикти. Эрдэ бэйэлэрин эрэ айдааннарыгар сылдьыбыттара. Онтулара аахсыллыбат үһү.

– Оскуолалар туохха эрэ дылы психологтаахтар ээ. Тугу гынан килиэптэнэрэ буолла? – Аанча айдаарыахха эрэ диэн айдаарар.

– Ии, ким билэр. Иитэр-үөрэтэр үлэ дии-дии ону-маны тэрийдэҕэ буолаллар да, оҕолорбут бэрээдэгэ тупсубута көстүбэт, – кэм да ыала дьахтар ыаһахтаһа киирбит.

– Хайа уонна социальнай педагогтара? Итинник оҕолору кини иилэ хабан ылан дьаһайыахтаах этэ буоллаҕа.

Бэйэтин оҕотун кыайан ииппэт аата, атыттары сиилиэ суохха баара. Этэр баҕас дөбөҥ. Хас баппат, эҥин кыһалҕалаах оҕону сырса сылдьан маныа дуу, ол социальнай. Аанча айдаарарга аллаах, атыттары холуннарарга хотуулаах.

Туолук итини барытын истэргэ дылы да, хайдах эрэ өйүгэр баппат. Јйө бытааран, бэйэтэ дөйүөрэн хаалбыт курдук. Бииртэн биир ынырык. Ол улам чугаһаан, чуо кинини төгүрүйэн иһэр.

– Аҕата кэлэн булбут үһү дии. Айыбын ньии, эрэйдээҕи даа.

– Сүрдээх дии – уола дьыалаҕа эриллэр да, кэргэнэ эмискэ өлөр да, аны уола…

– Быаламмыт үһү. Хочуоҥкаҕа.

– Бу сордооҕу.

– Буолумуна, охсуу бөҕөнү ыллаҕа.

– Дьиҥэр, хаайыыга, баҕар, барыа суох этэ. Алҕаска ыппыт диэн биэрсийэлииллэр этэ дии.

– Оннугун оннук да, оҕо өйүгэр тугу буһара сылдьыбытын туох билиэ баарай.

Барыттан бүтэйэн хаалбыт киһи ньии! Түүлгэ балыйан, уһуктан баран дьиҥнээхтик олорбут киһи ньии! Үчүгэйи эрэ үрүмэлээ уонна. Ол үчүгэйи хантан булабын? Суоҕун кэннэ. Һылааба Өлүөчүгү илдьэ бардаҕа ити. Һылааба өйүттэн арахпат. Аны Өлүөчүктүүн иккиэн анараа олоххо кучуйуохтара. Быаламмыт. Бараары барбыт. Бэйэтин баҕатынан. Көстүбэт кэлгиэни биирдэ быһа сотон кэбистэҕэ. Бу кэбэҕэһин, судургутун. Баарга дылыгын. Эмискэ барыта ньим гынар.

– Бэҕэһээ киэһэ буллахтара. Хаһан… хайаахтаабыта буолла?

– Сарсыардааҥҥы дьыала курдук үһү.

Саҥа саҕаланан эрэри саба тутан кэбистэҕэ. Салгыытын атын кэриҥҥэ көрөөрү, атын кээмэйгэ бас бэринээри. Субу сайын Өлүөчүктүүн бэркэ тапсан сылдьыбыттара. Соторунан ол суох буолан хаалыа диэн ким сэрэйиэ баарай. Өлүөчүк саамай холкулара, дьоһуннаахтара этэ. Биир тыллаах, эппиэт киһи диэн чуо кинини ааттыахха сөбө. Үөрэҕэр ортоһуор да буоллар, чопчу ханнык үөрэххэ барыаҕын кимнээҕэр эрдэ былааннаммыта. Бэйэтигэр эрэнэрэ оччото. Түөрэҥэлээн хаамара, иҥнэх гынаат илии тутуһара, улахан-улаханнык көрө-көрө тугу эрэ омуннура кэпсиирэ бу баар. Баар буолумуна – күн бэҕэһээ олох оҥочотугар олорсон испит баар-суох атаһыҥ. Кини мөлтүүр түгэнигэр Өлүөчүк эрэ өйдүө, туох кыалларынан көмөлөһүө, өйүө-убуо этэ. Бэйэтэ мөлтөөн биэрбитигэр абырыах атас көстүбэтэх. Бэйэлэрин айдааннарыгар аралдьыйан тимирэн эрэргэ тирэх буолбатахтар. Кими да чугаһаппат, куота көтө сылдьар диэн матыыптаан. Оннук гынара сокуоннай. Охсууну ылбыт бэйэтигэр бүгэр. Улахан эбит – таптал, эгиэ. Барыта син ааһыа, орун-оннугар түһүө этэ. Оттон өлбүтү тилиннэрбэккин.

Бүттэ. Туолук букатын бүтэйдэ, бэйэтинэр аны кини бүктэ. Аанча айдаарар, төлөпүөн тырылыыр, ким эрэ кэлэр-барар. Бытаардыллыбыт киинэҕэ курдук.

– Нокоо! Биэрэҥ эрийэр дии, – Аанча онон манчыыктаан уолун бэттэх аҕала сатыыр.

Харда суох. Харан хаалбыт курдук. Саҥарыан санаата кэлбэт. Таптал да курдарбат буолбут.

– Биэрэ-Биэрэ диэн бэһирэн баран, эмиэ тоҕо тиэрэ эргийдэҕэй? Дьэ, муода оҕо дии. Умайаллара улгума, уосталлара түргэнэ. Үөрэнэ баҕас барар инигин?

Үөрэнэ. Һы, туох туһугар? Арай, Аанча хараҕын аалымаары, тахсан барыахха эрэ диэн. Барбатаҕына батарбат. Өлө да сыттаҕына өрө тардар ини. Өлө. Өлүө дуо кини эмиэ? Өлөр диэн ыраах, киниэхэ эрэ сыһыана суох өйдөбүл этэ. Ону санаан алдьаныаҥ дуо – олустаахай олохтон ордон. Өлүөчүк даҕаны олох олоруон баҕарбатах үһү дуо. Һылааба даҕаны. Онтубут итинник эргийэн таҕыстаҕа. Тото-тото ол-бу буолаллар диэн үрдүттэн үөҕэллэр. Туох туһугар олорорбутун быһааран, олохпутун бэрт дьон хайысхалаан биэриҥ ээ. Хантан, бэйэлэрэ да билбэт инилэр. Мээнэ олоруу мээрэйинэн барыта сөп курдук. Олор да олор. Аптамаатынан.

Акаары курдук үөрэн да үөрэн. Бантааһыйалыыр да бокуой суох. Сиэссийэ саҕана букатын буорайыыһылар. Атыттар син холку баҕайытык сылдьаллар ээ. Онтон-мантан устан син барсымалаһаллар. Ол дьонуҥ ааҕар саала, билибитиэкэ диэн ханна баарын да билбэт инилэр. Ааҕар туох куһаҕаннаах үһү. Туһалаах диэн ыйан биэрбиттэрин эрэ ыйысталлар. Ол-бу «буортулаах» кинигэлэргэ бириэмэлэрэ ордубат. Үстүүннээх усталларын улахан сах гыналлар. Онтулара өйдөрүгэр хаалар эрэ суох. Куоста аны үөрэҕинэн үлүһүйүөхчэ. Учуонай буолаары умсугуйара дуу, босхо үөрэххэ көһөрүөхтэрэ диэн кыһаллара дуу – киһибит кэлиҥҥинэн сүрдэннэ. Өссө ким эрэ үөрэҕин таһынан атыҥҥа кэтэхтэн үөрэнэр үһү диэн тыллаһар. Киһиргээн кини үс үөрэххэ киирэн иэдэйэрэ дуу? Үөрэх иннин хаһан ылаары.

Харчылара бакаа тэллэх анныгар бириэстэнэн сытар. Хамнаабат хапытаал сыттын ээ, сытыйыа буоллаҕай. Куоста кэччэгэйэ бэргээн аанньа да аһаабат. Кини мэлдьи аҕыйах солкуобайдаах аатырар. Дьон көрөрүгэр онтун аахтар, бүтэһик харчым диэн күн ахсын муҥун ытыыр. Бииргэ үөрэнэр оҕолоро ыксаан куруусчуттуу бараллар. Киһи кыһыйыах, онно барсар ээ. Өссө бикиэттээри тииһигирэр. Биир мөһөөгү биэрэллэр үһү диэн. Биир мөһөөк сиргэ сыппат. Киһибит аптаах аптамааттар баар сирдэрин ырааҕынан тумнар. Иһигэр баар иккис Куостатын кытары иирсиэн аны баҕарбат. Ол иккис Куостата үчүгэйэ дуу, бэйэлээх бэйэтэ бэрдэ дуу? Хайалара бантааһыйалаан балыыҥкалыыра буолуой, иккиэн тиһэллэрэ дуу?

Үөрэх үөрэҕинэн. Киһибит үөҥҥэ тиллэрин ханна гыныай. Таһырдьа туох эмэ тыас таҕыста да, болкуоҥҥа ойор. Били устар сэбин умнубат. Онтун, бэл, утуйарыгар аттыгар ууруна сытар. «Папарацци» буолуох оҕо муна-тэнэ сылдьаахтыыр быһыылаах. Араҕас Агыраада лоскуйугар мэлдьи хамсааһын баар. Хата, охсуһууну уһулла. Ол баҕас буолунай. Үөрэҕиттэн быыс булан түүннэри мэнээктиирэ буоллар, атынын да түһэрэн ылыа этэ.

– «Якутск бандитский» диэн киинэни таҥыахха баара, – киһиҥ баҕата бардама.

Баҕарабын диэн хаһан эрэ баһа барар ини. Көтө сылдьыбыт көмпүүтэрэ иһэ уларыйан иккис олохтонон туһалыыр ахан. Онтугар киинэ да көрөр, муусука да истэр, оонньуур даҕаны. Ол быыкаа аан дойду иһигэр киириэхтии дьаабыланар. Туох буолуой – уолбутун аны уулусса угуйбат, таһырдьа тардыбат. Уулуссатааҕыны уоран эрэ көрөр, таһырдьатааҥҥыны туораттан кэтиир эрэ. Ол сылдьан устуута мунньулунна ахан. Устуохха эрэ диэн устар, аптамаатынан. Ис дьиҥин билэ сатаабат, киниэхэ ол сыһыана суох. Устунан олоҕу киинэ курдук көрөр буолла. Эбэтэр киинэҕэ киириэх лоскуйдары эрэ эккирэтэр. Киниэнэ мэлдьи аһара түһүүлээх. Үлүһүйдэ да бүтүүкэтэ – түһүнэн кэбиһэр. Оттон хал буолла атыҥҥа көһөр, ол иннинээҕитигэр иккистээн эргиллэн бэрт.

Устарыҥ диэн, таҥыыта баар саамай уустуга, үлэлээҕэ. Устубутун наардаталыыр. Онто «Мэнээк», «Ол-бу», «Син мээнэ», «Жестскай» эҥин диэн тус-туһунан бөлөхтөргө араарылынна. Баҕар, мэнээгэ иһэ-истээх буолуо, «жестскайа» кыра ыстыычыка буолуо – киһибит ону анаалыстаабат. Кини олоҕу устар эрэ. Хайдах баарынан. Көрөөччүлэр бэйэлэрэ хайдах баҕарар анаардыннар.

Олоҕу киинэ курдук көрөр да, онтуҥ киинэ үһү дуо, ордук «жестскай» ини. Олох ол өттүн кытары охсуһа сатаан баран, бэл, милииссийэлэр «куораппыт буруйу оҥорууга маҥнайгы миэстэҕэ таҕыста» диэн муҥатыйаллар. Эҥинин ылҕыы сатаан баран, ыытынан кэбиһиэх курдуктар. Оннугу эрэ көрө үөрэнэн, үрдүттэн барыны үөҕэллэр. Үчүгэй да баарын өйдөөн көрбөттөр. Эҥин саҥа сахалар, атын да омуктар «продвинутайдара» сатаан олороллоро, күннэтэ сайдаллара, ортоһуор олохтон инникилээн иһэллэрэ ахсааҥҥа ылыллыбат. Куостабыт да куһаҕантан ас таһаарар. Били үөҕэр милииссийэлэринээн куомуннаспыттыы. Итинник иирээки курдук үлэлиир оҕону кириминээлинэй хуруоньукаҕа эпэрээтэринэн баҕас үөрэ-көтө ылыахтарын сөбө. ППС-тары кытары уулуссаны дэлэ тараахтыа этэ дуо. Сырса сылдьан сырдырҕаччы устуо этэ. Кэннэ кэтинчэ ду буоллун.

Түүннэри таҥар. Аатын толкуйдууругар тардылынна. «Ночной Якутск» диэххэ дуу – күнүскү эмиэ баар ээ. «Жизнь без прикрас» – таах да син барсымалаһар. Киинэтэ дьиҥнээх курдук, тиитирэ эҥин буолунай. Хас лоскуйа өссө кэмэнтээрийдээх. «Жестскай» муусукалаах. Эҥин маат иһиллибэтин диэн буолуо, бука. Оҥорон бүтүөр диэри уоскуйар аат диэн суох. Онто бүтэн абыраата. Дьол диэн бу буолаарай – айбытыҥ туһунан олохтонуута, биир дьыаланы тиһэҕэр диэри тиэрдибиккиттэн астыныы. Уолаттар маҥнайгы көрөөччү буолар чиэскэ тигистилэр. Биирдэ эрэ көрбөтүлэр – хат-хат эргитэ сылдьан көрдүлэр. Бэркэ диэн биһирээтилэр. Ол тухары устуу иһигэр буомба тэҥэ туох эрэ баарын өйдөөбөтүлэр.

Хайатын көрүөхтэрэй – хайдахтаах да айымньы хал гынар. Итиччэ айбыта, үлэлээбитэ таах хаалар дуо? Киһиргэһэ дэлэ дуо – ким эмэ туораттан көрүөн, биллэн турар биһириэн аһара баҕарар. Шииттэр өс хоһоонноро айааччыга барсыбат. Айымньы бүттэ да эйиэнэ буолбатах, дьон-сэргэ дьүүлүгэр туруохтаах.

– DVD RW-га устан баран атыылаатахха?

– Эбэтэр быракааттаатахха?

Айбыккынан биисинэстии аньыыта бэрт ини. Өрөбөлүүссүйэттэн биисинэскэ ойон тиийбит Куоста аны атыны айааччылар аармыйаларагыр талаһар. Харчы туһунан бакаа умна сылдьар.

– Арай, интэриниэккэ саайдахха? – аатырар суолун дьэ тобулан Куоста өрө көтө түһэр.