скачать книгу бесплатно
Ити курдук Чурапчы холкуостара Нуотара, Куолума т?рд?гэр Тойон арыыга, Хомустаах, Н?д??тт?нэ, Му?ур ?рэхтэргэ сыл тахсар оттоноллоруттан санаалара б???хс?йэн, сылайары аахсыбакка, ууларыгар-хаардарыгар киирэн, к??рээннээх ?лэ ????гэр т?б?г?рэ сылдыбыттара.
Уода?ыннаах 213 №-дээх уураах
Атырдьах ыйа ??мм?тэ. Сайы??ы к?н уотун кутааланар сырал?ана арыый с???р?йэн, куорат лааппыларыгар, ларектарыгар бастакы о?урсу, помидор атыыта са?аламмыта. Быыллаах уулуссаларынан байыаннай та?астаах дьон т?тт?р?-таары аалы?на?аллара, хам-хаадьаа массыыналар бирилэ?эн аа?аллара. Куорат к?ндэлэс киэ? т?нн?ктэрдээх таас дьиэлэрин ?рд?нэн сабардаан, сиэрэй к?ннэр устан испиттэрэ. Биир оннук к?н Тулагы-Киллэм?э бурдук баа?ынатын кытыытыгар буору бур?атан кэлэн массыына хорус гыммыта. Массыынаттан хас да ки?и т??эн, бурдуктаах баа?ына диэки хаамсыбыттара. Инники испит ки?и т??к?с гынан курааннаабыт бурдук куола?ын ыты?ыгар сыыйа тардан ылан, онтун одуула?а турбута. Кэннинээ?и дьоно эмиэ, кинини ?т?ктэрдии бурдугу тоноон, т??к??н?сп?ттэрэ. Онтон кэннигэр турааччылартан биирдэстэрэ инники турар ки?иэхэ чуга?аан кэлбитэ уонна: «Иван Иванович, арай биир эмит улаханнык курааннаабыт оройуон холкуостарыттан ?лэни кыайар дьону хомуйан, балыктыыр артыаллары тэрийэн, хоту ыыттахха хайдах буолуой?» – диэбитэ. Онуоха ки?итэ хардарбакка, атыны тугу эрэ толкуйдаабыт сирэйдээх, ыты?ыгар ылбыт ситэн эрэр бурдугун туораа?ын ??рэтэрдии бэрийэ турбута.
Н???? к?н сарсыардата ??нэн, куорат дьоно ?лэлэригэр тиэтэйэн, сиэрэй уулуссаларынан аалы?наспыттара. Куорат киинигэр турар багдаллыбыт Обком дьиэтин ?лэ?иттэрэ эмиэ кэлитэлээн барбыттара. Килэрийбит муосталаах, холлороон курдук к?р?д??рдэр устун кумаа?ы тутуурдаах дьон, кабинеттан кабинекка сыбыытаан, ааннарын тыа?а лабыр?аан олорбута.
Муннун анныгар тор курдук хара бытыктаах Совнарком биир тутаах ?лэ?итэ Егор Дмитриевич Бур?аа?айап, ки?инэйэн ыллыы-ыллыы, Сталин мэтириэтэ кичэллээхтик ыйаммыт кабинетыгар туох эрэ суолталаа?ы, ыраа?ы толкуйдуурдуу боччумура туттан олорбута. Ити кэм?э хос аанын то?суйаат, кыырыктыйбыт баттахтаах а?амсыйа барбыт Бастаахап киирэн кэлбитэ. Илии туту?ан дорооболо?оот, олорунан кэбиспитэ. Бур?аа?айап, бэрийэ олорор докумуоннарын туора ууран баран, киирбит ки?иэхэ ту?аайан:
– Бэ?э?ээ Остапенконы кытары Киллэм?э тахса сырыттыбыт. Били Сибиир уонна Дальнай Восток ?р?стэригэр балык артыалларын тэрийиэххэ диэн ???эттэн кэлбит уураа?ы олоххо киллэриэххэ баара диэбиппэр Остапенко утарбата, – диэн эттэ.
– Туох диэтэ? – Бастаахап токкоолосто.
– Тугу да са?арбата, ол аата с?б?лэстэ?э дии, – диэн, боппуруо?у бы?ааран б?тэрбит са?а сананан, Бур?аа?айап тор курдук хара бытыгын дуоспуруннаахтык имэринэн ылаат, ыарахан сутуругун остуолга лис гына уурда.
– Дьэ, оччо?о, бу уураа?ы ?ч?гэйдик, тэрээ?иннээхтик ылсан ата?ар туруордахпытына, улахан махталлаах дьыала буолара саарбахтаммат, – диэт, Бастаахап Бур?аа?айап саннын таптайда.
Онуоха Бур?аа?айап, Сталин мэтириэтин диэки к?р?н ылаат, эттэ:
– Ити боппуруо?у ылсан хайыы-?йэ дьарыктана сылдьабын. Дьэ итинник сатабыллаах, толкуйдаах буолуохха наада.
Онуоха ки?итэ мичик гынан баран:
– Бу дьыала табылынна?ына, Сталинтан на?араада ыларбыт буолла?а дии, – диэн ньылбаарытта.
Санаабыта табыллан эрэриттэн астыммыт сирэйдээх Бур?аа?айап т?л?п??н туруупкатын ылан сорунуулаахтык эрийэн барда.
Ити кэм?э аллараа этээс биир кабинетыгар сир исписэлии?э докумуон бэрийэ олорбута. Кумаа?ы хачыгырас тыа?ын ?рг?тэн, эмискэ т?л?п??н тырылыы т?сп?тэ.
– Алло, – ки?и, Бур?аа?айап куола?ын истээт, ойон турбута. – Истэбин, Егор Дмитриевич.
– Бюро?а к?р?ллэр боппуруос бырайыагын бэлэмнээтигит дуо?! – диэн н??эр куолас и?иллибитэ.
– Ээ, барыта бэлэм, бэлэм, отут холкуоска бэлэмнээтим, – диэн тардыалатта, чиккэччи тэбинэн турар ки?и.
– То?о отутуй эрэ, т??рт уон диэн к?нн?р?н биэр! Онтон тохтуу т??эн баран:
– Суох, т??рт уон биир диэ! – диэн к?б??лээтэ с?? куолас уонна кэпсэтии б?пп?т?н туо?улаан туруупка тыа?а халыр гынаат, биир кэм «туук-туук» тыа?аата. Онно эрэ ?йд?н?н, м?чч? тутуом диэбиттии, ыга тутан турбут туруупкатын ылан т?л?п??н ?рд?гэр талыр гына бырахта. Б?пп?р??скэтин ылан, айа?ар уобаат, испиискэтин к?рд??н сиэптэрин хасы?ан хачыгырайда.
Истиэнэ?э ыйаммыт т?г?р?к хара араадьыйа?а диктор куола?а уоттаах сэрии хаамыытын туhунан сводканы били?иннэрдэ. Маннык и?итиннэриилэр д?р?н-д?р?н о?о?улла турар буоланнар, оччотоо?у кэм ты?аа?ынын ?сс? кытаатыннаран биэрэллэрэ.
– Атырдах ыйын 11 к?нэ ??мм?тэ. Обком мунньахтыыр саалатыгар бюро чилиэннэрэ аа-дьуо мустан барбыттара. Сотору бары оннуларын булан олорбуттара. Мунньа?ы партия Обкомун холкуостары к???р?р хамыы?ыйатын бэрэссэдээтэлэ, Сир наркома Алешин арыйбыта. Кини к?р?лл??хтээх боппуруостар бэбиэскэлэрин били?иннэрбитэ. Мунньах сэкирэтээрин кичэйэн суруйар б?р??т?н тыа?а ыраас кумаа?ыга сурдур?аабытынан барбыта.
«Протокол № 213. Заседание бюро Якутского Обкома ВКП(б).
От 11 августа 1942 года…»
Обком ?рд?к ????лээх саалатын ыарахан аана ли?игир гына сабыллан, киэ? уора?айыгар туох эрэ с?д? содуллаах боппуруо?у кистиирдии ньим барбыта.
К???р??н? тэрийэр хамыы?ыйа бэрэссэдээтэлэ Алешин, бюро чилиэннэрэ Бур?ааhайап, Бастаахап кэннэ уонча киhи уонна Чурапчы оройуонун салалтатыттан састааптаах делегация мунньахтарын са?алаабыттара.
Бур?аа?айап кы?ыл б?л??с сабыылаах остуолга н??эрдик сабыччы к?р?н олорон, мунньа?ы салгыы ыытан испитэ. Биир а?амсыйбыт ки?и уоттаах сэрии сводкатын били?иннэрбитэ. Кэнники ??мм?т кэккэ кураан сылларга Чурапчы оройуонун холкуостарын туруктарын ту?унан уонна ону туоратарга и?итиннэрии о?о?уллубута.
Бур?аа?айап тор курдук хара бытыгын имэринэн, олоппо?уттан ор?остон туран кэлбитэ, Алешин диэки ньылбаархайдык то?хох гынаат, хоруомабай хаачыгырас саппыкытынан ли?иргэхтээн тиийэн, багдаллыбыт с??нэ бэйэлээх трибунаттан ылыннарыылаах с?? куола?ынан са?аран ли?кинэтэн барбыта:
– Сибиир уонна Дальнай Восток ?р?стэригэр балыгы бултааhыны сайыннарар туhунан Партия Киин Комитетын уонна Советскай Союз Правительствотын уураа?а та?ыста. Партия уобаластаа?ы комитета бу уураа?ы б?г???? бюро?а дь??ллэ?эн, олоххо киллэрэр дьа?аллары ылыныах кэри?нээхпит. Фашистскай Германия халабырдьыттара сэриинэн саба т?сп?ттэрэ иккис сыла. Б?т?н сэбиэскэй норуот ?рд?нэн ыарахан тыын сабардаата. Ар?аа фро??а би?иги биир дойдулаахтарбыт улуу нуучча норуотун кытта Ийэ дойдуларын к?м?скэлигэр олохторун толук ууран туран хорсуннук кыргы?аллар. Сэбиэскэй норуот уонна уобалас ?рд?нэн ??скээбит уустук бала?ыанньаны с?пт??хт?к сыаналыах тустаахпыт, – диэн баран, чочумча тохтоон, Чурапчыттан кэлбит делегация диэки кытаанахтык к?р?н баран, – Чурапчы оройуонун 41 холкуоhун хоту, Кэбээйи, Эдьигээн, Булу? оройуоннарыгар, балык булдугар трудовой фро??а ?лэ к??h?н быhыытынан туhанарга к?h?р?б?т. Онон к???р??н? тэрийэргэ уталытыллыбат маннык соруктары туруорарга:
1. Холкуостар б?тт??н к???лл?р, ким да хаалара к???ллэммэт. Балык бултаа?ыныгар к?сп?ттэргэ судаарыстыбаннай чэпчэтиилэр олохтоноллор. К?сп?ттэр аармыйа?а ы?ырыллыбаттар. Дьиссипилиинэни кэ?ии, буруйу о?оруу байыаннай кэм сокуоннарынан к?р?ллэллэр.
2. К???н тиийбиттэргэ олорор, ?лэлиир усулуобуйа толору тэриллэр. Дьиэ-уот туттарга матырыйаал толору бэриллэр, о?олор интэринээтинэн толору хааччыллаллар, ыйга биир ки?иэхэ 16 киилэ бурдук бэриллэр.
3. К???р ?ст?? ыалга биирдии к?л? булуллуохтаах, ыал 16 киилэттэн ордук та?а?а?ы ылара к???ллэммэт. Холкуостар с????лэрин, сылгыларын заготхонтуора?а туттараллар, к?л?л?р?н барытын, ыанар ынахтарын сор?отун илдьэ бараллара к???ллэнэр.
4. Холкуостар с????лэрин сор?отун, с?р?н сириэстибэлэрин, инбэнтээрдэрин хаалар холкуостарга туттараллар. Бары хардарыта ылсыыга-бэрсиигэ ахсааны о?орор, холкуостары э?эр хамыы?ыйалар тэриллэллэр.
5. Бала?ан ыйын 5 к?н?гэр оройуон ?рд?нэн к???? са?аланар, ый ма?найгы декадатыгар бары холкуостар Аллараа Бэстээххэ баар буолуохтаахтар. Онон к?h?? буолар оройуоннарын экономическай туруктарын туhунан ыспыраапкалары бэлэмнээн ?с хонугунан туттарарга сорудахтыыбын, – диэн Бур?аа?айап бэйэтин этиитин т?м?ктээбитэ.
Онуоха Бастаахап:
– С?п, бэлэмниэхпит, – диэт, харандаа?ынан болокунуотугар ааттаммыт оройуоннары бэлиэтэнэн сурунан сырдыр?аппыта.
Чурапчыттан кэлбит делегация диэки суугуна?ыы буолан ылбыта. Итинник сура?ы сир-буор аннынан истэн билэ да сырытталлар, этиллибит тыллар ыар с?лл?гэстии, эти? тыа?ыныы сааллан, дьон чочумча чуумпуран ыллылар.
Онтон ?й ылбыттыы:
– К?h?н кэллэ, онон быйыл ?лэни кыайар эр дьону, онтон эhиил о?ону, кырдьа?аhы к?h?р??ххэ, – диэн биир киhи этии киллэрдэ.
Бур?ааhайап, ону эрэ к??тэн олорбут курдук, ?р? хабылла т?стэ:
– Суох! Барыларын! 41 холкуоhу! Бука барыларын! Бала?ан ыйын 10 к?н?гэр холкуостар бары анаммыт пууннарыгар тиийиэхтээхтэр. Байыаннай бала?ыанньа ирдэбилигэр с?п т?бэ?иннэрэн, биир да киhини энчирэппэккэ! Улуу Сталин уураа?ын утары бараары гына?ыт дуо?! Ол аата, сэбиэскэй былаа?ы утары сабатаас бы?ыытынан к?р?ллэн, байыаннай бала?ыанньанан трибунал иннигэр туруоххут! – диэн к?рг?йдээн кэбиспитэ.
?рд?к ????лээх обком сабыылаах аанын н???? туох-туох кэпсэтии буолбутун, испиэскэнэн кичэллик сотуллубут истиэнэ эрэ истэн тураахтаата?а…
К?н Сталин
Атырдьах ыйын ортотунаа?ы т????? с?р??ннэр т??эннэр, сайы??ы уот-сада?а ба?аардар а?ыйаан, кураан тыына Хайахсыт ?рд?нэн арыый намыраабыта. Быыстала суох турбут уот буруотун быы?ынан, кытара кыы?ара уурайан, к?н, дьэ, бэйэ бодотун ылынан, чугастаа?ы куру? ?рд?нэн тэмтэйэ ойбута. Кураан сайы??а торолуйбут а?ы?алар алаастар барахсаттар к??х ньаассын ньуурдарын кубарыччы салаабыттара к?р??хтэн т?ктэри, ки?и кута-с?рэ тохтуо суох айылаах буолбута.
К?н ар?аалаан санньыйыыта, холкуос бурдугун а?ы?аттан ?р???й?? к??р??лээх т?б?г?н кэнниттэн, ?лэ дьоно дьиэлэригэр кэлитэлээбиттэрэ. К??рэгэй кэлэн, кыратык тыын ылан, сытан ылла. Онтон туран, киэ?ээ??и кэмчи чэй кэннэ, Туллукка буукуба ??рэтэн барда. Туллук оскуола?а киирэр саа?а буолан эрэр, онон са?а?ыттан К??рэгэйтэн к?рд?сп?т?н бы?а гыммакка, киэ?этин дьарыктарын са?алаабыттара син балайда буолла. Туллук С??дэртэн кэлбит эрилиннэри буукубалардаах суруктары аа?ар ба?ата ба?аам, ?сс? хардары сурук суруйар ба?ата олус к??стээх буолан, кы?аллара диэн с?рдээх. Хата, ону убайын буочара араастаан эриллибит буолан, ардыгар эдьиийиниин Аанчыктыын аа?аллара.
– К?н Ста-лин, С??-дэр, – диэни с?h??хтээн аа?арга син ??рэнэн эрэр.
У?а т?нн?к ?рд?нэн ха?ыаттан кырыллыбыт дьо?ус араамалаах Сталин хойуу хаа?ын аннынан кытаанахтык супту к?р?н олорор мэтириэтэ ыйанан турар. Мэтириэт аттынаа?ы долбуурга С??дэр сэриигэ барыан иннинэ кы?ан Туллукка бэлэхтээбит мас ат оонньуура ууруллан турар. Туллук атын балтыгар тыыттарбакка бэйэтэ эрэ оонньуур. К?ннэй саа?а кыра буолан, ?лэтэ диэн ?кс?н оонньуу, билигин да к?н кы?ал?ата суох аан аттынаа?ы ыскамыайка?а туос ынахтарынан оонньуу олорор.
?р??нэ хатарыллыбыт от силиhин кырбыы туран, кийиитин а?ыммыт хара?ынан к?р?н ылла. Оо дьэ, туох-туох буолар? С??дэртэн сурук кэлбэтэ?э быданнаата. О?ом хайдах эрэ сырытта буолла. Хара дьайдаах сэрии ыар тыына, хор, онноо?ор бу ыраах Хайахсыт нэ?илиэгин тумнубата. Умайар уот кураан сатыылаан, дьонноро ыраах, Нам сиригэр Арбы??а Нуотара ?рэ?эр оттуу барбыттара ый кэри?э буолла. К??рэгэйи хат буолан, хата, хаалларбыттара. Манна да к?н? бы?а бурдук т??тэхтииргэ си?э ыалдьаахтыыра буолуо. К??рэгэй, хотунун санаатын таайбыттыы, иhин туттан к?рд?. Онтон оронугар сытынан кэбистэ. ?р??нэ ?лэтин ?м?р?тэн баран, кийиитигэр тиийэн, аттыгар олорунан кэбистэ.
– Хайа хайдаххыный, тукаам?
– Ээ, бэ?эhээ, т??тэх баайа сырыттахпына, дьиктитик м?хс?н ылбыта.
– К??рэгэй, аhара хамсаныа? суох этэ, – диэн, а?а ки?и бы?ыытынан, ?р??нэ кийиитин а?ыннар да, с?бэлии олорбута.
Халлаан киэ?эрэн, борук-сорук буолан, утуйууга бэлэмнэнэн, кыра дьон ороннорун булбуттара. Туллук ат оонньуурун илдьэ сытаары сал?анан долбууртан ылбыта. Онтон Сталин мэтириэтин анныгар кэлэн хантайан туран, ?р одуула?ан баран:
– К??рэгэй, ити Сталины то?о «К?н» дииллэрэ буолуой, мин к?рд?хп?нэ к???э отой да маарыннаабат дии, – диэн Туллук са?а?ын эриирдээх боппуруо?унан ??йэ-хаайа туппута.
К??рэгэй тугу булан хоруйдуон билбэккэ сытта?ына, ийэтэ ?р??нэ:
– Тукаам, Туллуок, са?аскын араабылаама, бэйэтэ да сылайан с?п буолан сытар, – диэн уолун буойбута.
Туллук ити дьиктиргиир боппуруо?ун иннин-кэннин билэн тэйэр санаалаах:
– Оччо?о эн эт, – диэн аны ийэтин эрийэн турбута.
Онуоха К??рэгэй оргууй Туллукка ту?аайан:
– Сталин диэн сэбиэскэй норуот, бу би?иги бары а?а ба?ылыкпыт буолар, кини би?иэхэ барыбытыгар ?ч?гэйи ба?арар уонна куруук к?м?л???р, – диэн тиийимтиэтик бы?ааран биэрбитэ.
Туллук оронугар баран сыппыта. Онтон сотору дьаа?ыйан ылан баран:
– Оттон оччо?о мин икки а?алаахпын дуо? – диэн, мунааран, бэйэтиттэн-бэйэтэ ыйытына сытан, мас атын хам куу?ан, куобах суор?ан сылаа?ыгар сууланан, нухарыйан барбыта.
Кыара?ас т?нн?к н???? тыа?а суох хара?а халыйан Хайахсыт ?рд?нэн сабардаабыта. Туллук т??ээтэ?инэ, Сталин кэлэн, т?б?т?ттэн имэрийэн ылар, к?т???н ылан К?ннэйи уонна кинини т??э?эр олордуталаан баран, сахалыы намыын куола?ынан туох эрэ ту?унан туойар. Туллук к?рд???нэ, остуолларыгар ас-б??? тардыллыбыт. Араа?а убайа С??дэр Сталинынан кэ?иитин ыыппыт бы?ыылаа?а. Онтон Сталин кинилэри т??эрэн баран, дьиэлэрин та?ыгар тахсан, ки?и хара?а саатыах айылаах к?н курдук сырдаатар сырдаан, Туллук мас атын миинэн, ыраах с?тэн хаалбыта. Уолчаан мас атын былдьатан, кэнниттэн ытыы-ытыы, балта К?ннэйдиин с??рэ сатаабыттара. Сэниэлэрэ эстэн, т?гэ?э к?ст?бэт далай хара?а?а, т?б?л?р?н оройунан умса баран эрэллэриттэн со?уйан, ха?ыытаабытынан у?уктан кэлбитэ.
Онтон ата илиитигэр баарыттан уоскуйан, аны ыыппатарбын диэбиттии куу?ан, эмиэ нухарыйан барбыта. Дьиэлэр ?рд?лэринэн т?лэй бараан т??н? и?иллээбиттии, ый былыт быы?ыттан быган, т?нн?г?нэн сэмээр дьиэ и?ин таайтарыылаахтык одууласпыта…
* * *
Арыы ?рд?к хордо?ойугар кэбиhиилээх оттор кэчигирээбиттэр. Ба?ылай биригээдэтэ оту хотуулаахтык оттоон, санаалара к?т???ллэ сылдьар. Л?г?нт?й кырдьа?ас кэмиттэн кэмигэр хотуурдары таптайан, кыраабыллары тииhээн и?эр. Инньэ гынан ?лэ, атахтаммакка, хотуулаахтык барар. Аанчык Даайалыын бугул т?гэ?ин харбыыллар. Ба?ылайдаах хас да буолан от кэби?э сылдьаллар. Ньукуус бугуллары бэрт чэпчэкитик т?ллэх гыннаран таhаара-та?аара, кыдаматын к??рэччи тутан, т?скэ быра?аттыы сырытта. Л?г?нт?й, оллоонун уотун к??дь?тэ сылдьан, к?р, а?атын туйа?ын хатарар киhи тахсыыhы, оннук чинчилээх диэн, сиэнин астыммыттыы одууласпыта. Отуу уота солуурчахтаах собону сотору кэминэн оргутан бидилиппитэ. Л?г?нт?й к?н?ск? омур?а??а дьонун ы?ыртаан далбаатаата. Сиэнигэр чэй сойута кутан бэлэмнээтэ. Л?г?нт?й чугастаа?ы элгээ??э илимнээн, харар?аатахтарына собо сиэн абыраннылар а?ай. Бу ?р?с сир собото б?д?? да буоллар, Дьо?куудай эбэ хотун соботугар амтана ыраа?ынан тиийбэт. Алаас сир к??л?н собото барахсан минньигэ?э сытта?а дии. К??стээх ?лэ?э сылдьар дьон хара?а наадыйан б??? буолла?а дии. К?????? саарбыт кус тиргэ?э и?нэн тилигириирэ, оо, астык суол буолла?а, ити дьарыгы Ньукуус ?ч?гэйдик ба?ылаата. Онон с?п-с?п тотуохтарыгар диэри кус сииллэр.
Отчуттар оллооннорун аттыгар ??мм?т улахан аар хаты? к?л?гэр мустан, омур?анныырдыы т?б?р??ннээн олорунан а?аан бардылар.
– Быйылгы кыстыгы туоруур оттоннубут быhыылаах, – итии чэйин сыпсырыйа-сыпсырыйа, Баhылай кэпсэтиини са?алаата.
– Син илин-кэлин т?с??эр инибит, до?ор.
– Баччалаах ??н??н? сомсон баран, до?ор, оннук буолбат дуо? – Ба?ылай Ньукулайтан ыйытта.
– Тыый, туох диэн эттэххиний. Ол гынан баран, тиэйиитэ да син мо?уоктаах со?ус буолара буолуо ээ.
– Оннугун оннук да, к?р??лэммит ха?аас ха?ан да хаалбат ха?аас буолла?а дии. Улуу добдур?а т????тэ, хаар чараа?ына биэстии сыар?анан та?ан, син ??тэлиэххэ с?п ини, до?ор, – диэт, Л?г?нт?й астыммыттыы дьонун кэриччи к?рб?тэ.
– Сарсы??ыттан мин Ньукуустуун к?р?? сиэрдийэтин охторо тахсыахпыт, – диэн бас-к?с ки?и бы?ыытынан Ба?ылай дьа?айбыта. Ити курдук отчуттар оллооннорун буруота ыраахтан унаарыйан, к???р?мт?йэ сыыйыллыбыта.
Холоруктаах сурах
Устар к?н? бы?а ?рд?к ?нд?л халлаа??а, сырдык утахтарынан дала?а ?ктээн, биир былыт о?отугар к?л?ктэнэн сынньана т?спэтэх аламай к?н барахсан, киэ?энэн нуктуу бы?ыытыйан, ар?аа бас диэки тэмтэйэ санньыйбыта. Дьиэ и?игэр эмиэ им-дьим, К??рэгэй оронугар сынньана сытара, оттон ?р??нэ о?олор этэрбэстэрин абырахтыы олорбута. Арай эмискэ та?ырдьа эти? этэр тыа?а л???г?рээтин кытары о?олор ха?ыыта?ар са?алара и?иллибитэ. ?р??нэ «тыый, туох буоллахтарай» дии санаат, т?нн?к диэки одуула?ан эрдэ?инэ, ааны тыастаахтык тэлэйэ баттаан, К?ннэй ытыы-ытыы дьиэ?э с??рэн киирбитэ.
К??рэгэйдээх ?р??нэ со?уйан:
– Туох буоллу?, тоойуом, – диэт, ойон турдулар.
К?ннэйдэрэ ытыырын быы?ыгар арбайбыт батта?ын к?нн?р?нэ сатаата.
– Холорук. Эти?нээх холорук! – дии-дии ытыырын туттуна сатаата. Ити бириэмэ?э Туллук с??рэн киирдэ.
– К?ннэй, ытаама, бу холорук к?т?пп?т?н т?тт?р? былдьаатым ээ. Мэ, чэ ытаама, – дии-дии К?ннэй туос ына?ын чочо?нотто. ?р??нэлээх К??рэгэй о?олору, буордарын-сыыстарын тэбэтэлээн, арыычча уоскуттулар.
?р??нэ туох эрэ ку?а?ан бит буолаары гыммытын сэрэйэн:
– Кэбис, арах-арах, – диэн ботугуруу-ботугуруу ???н эрэр о?о?ун чо?ун булкуйбахтаан к??дь?ттэ. Онтон лэппиэскэттэн ойо тутан о?о?ун а?атта. Ол турда?ына, ааннара а?ыллан хаачыгыраата. Бары со?уйбуттуу ол диэки к?р? т?ст?лэр. Дьиэ?э ?р??нэлээх ыаллара эмээхсин киирэн кэлбитэ уонна та?а?ын тэбэнэ-тэбэнэ, аан аттынаа?ы олох маска олорунан кэбиспитэ. Арбы-сарбы буолбут к?р??нээ?э, онтон к?хс?н этитэн баран:
