скачать книгу бесплатно
Күп күрдек без парламентта,
Төштек суга, кердек утка:
Берәүләрнең эше хутта,
Берәүләрнең эше судта.
Күп сөйләдек парламентта,
Узмагандыр биш ел юкка.
Нәрсә бирдек, нәрсә алдык, —
Хисап тотыйк без халыкка!
Күп шауладык парламентта,
Тугыз катлы тыгыз йортта.
Берәр изге гамәл кылып,
Милли уку йортлы булып,
Бишьеллыкка куйыйк нокта!
Татар дөньясы
30 июль, 1999
Бүленгәнне бүре ашар
Алда безне халык язмышын, ил язмышын хәл итә торган гаҗәеп зур вакыйга – сайлаулар көтә. «Безнең сайлауда беренче мәртәбә генә катнашуыбыз түгел. Монысы да узар, бернәрсә дә үзгәрмәс. Тормыш моңа кадәр ничек барган, шулай ук дәвам итәр» дип уйлаучылар да бардыр. Әмма мин мондый фикер белән килешмәс идем.
Беренчедән, без дөньяларның гаҗәеп тиз үзгәргән чорында, милләтләр һәм дәүләтләр язмышы хәл ителгән яңа шартларда яшибез. Икенчедән, Россиядәге романтик революция еллары үтеп, хакимияткә айнык башлы, каты куллы, кырыс күңелле прагматиклар килә башлады. Шуңа күрә безгә дә, кемнәрнеңдер рәхим-шәфкать күрсәткәнен, бәхет өләшкәнен көтеп утырмыйча, үз көнебезне үзебез күрү, үз хакыбызны үзебез яклау вакыты җитте. Ә үз хакыбызны, Татарстаныбыз мәнфәгатьләрен Россия күләмендә яклау өчен, Россия Дәүләт Думасында безнең хакта, сайлаучылары турында чынлап торып кайгыртучы, шул кайгыртуны матур сүзләр белән генә түгел, ә конкрет тәкъдимнәр, яхшы законнар белән дәлилләүче депутатларыбыз булу кирәк.
Моннан дүрт ел элек Дәүләт Думасына депутатлар сайлаганда, без әлеге романтик революция шаукымнарыннан айнып җитә алмаган идек әле. Аннары, Татарстанда туып, Татарстанда үсеп, Татарстаннан сайланып, зур вәкаләтле кешегә әверелгән депутатның үз сайлаучыларын, халкын онытуын, оныту гына түгел, хәтта шул халык мәнфәгатьләренә каршы килгән карарлар һәм законнар кабул итүен без күз алдына да китерә алмаган идек. Мәсәлән, Татарстан Дәүләт Советы халык фикерен җентекләп өйрәнеп, сайлаучылар белән кат-кат фикер алышып, ниһаять, бер фикергә килеп, бик тә кирәкле закон кабул итә. Ә шул ук халык, шул ук сайлаучылар тарафыннан сайланган, зур вәкаләтләр алган Дәүләт Думасы депутаты, әлеге законга куәт бирәсе, аны Россия күләмендә яклыйсы урында, киресенчә, бөтен көчен салып, аңа каршы көрәшә башлый.
Мондый мисалларны без дүрт ел буе күреп, күзәтеп килдек. Татарстаннан сайланган депутатларның берничәсе дүрт ел буена Татарстанның хакын хаклап, хокукын яклап дүрт кәлимә сүз дә әйтә алмадылар, ә кайберләре исә турыдан-туры Татарстанга каршы көрәш юлына бастылар. Бер республикадан, бер халыктан сайланган депутатлар, бертуганнар кебек киңәш-табыш итешеп, уртак мәсьәләләрне бергәләшеп хәл итәсе урынга, бер-берсе белән тарткалаша башладылар, кайберләре хәтта берсе-берсе белән исәнләшмәс, күрешмәс хәлгә җиттеләр. «Гаугалы йортта бәрәкәт булмас» диләр халыкта… Шуңа күрә дә алар ил күзенә күренерлек зур эшләр эшли, игелекле гамәлләр кыла алмадылар. Монысы инде булган хәлләр, бу инде безнең ачы тәҗрибәбез. Ә киләчәктә нишләргә, алдагы сайлаулар вакытында ничек итеп тагын алданмаска икән соң безгә?
Шушы яшькә җитеп, минем әле халыкка бары тик яхшылыклар гына эшләргә вәгъдә итмәгән кандидатны, халык мәнфәгатьләрен якларга җыенмаган партияне күргәнем булмады. Вәгъдә белән ялган һәрвакыт шулай матур була торгандыр инде ул. Менә бүген дә егерме партиянең егермесе дә бары тик яхшылык кына вәгъдә итә, теркәлгән кандидатларның да телләрендә бал да май гына. Әмма безгә инде буш вәгъдәне – изге нияттән, матур сүзләрне матур эшләрдән аера белергә вакыт җиткәндер. 40–50 яшькә җитеп, ил файдасына 50 тиенлек тә эш башкармаган кешенең, депутат булгач кына, кинәт үзгәреп китүенә һич кенә дә ышана алмыйм мин.
Газеталарда басылып чыккан партияләр исемлеген укыгач, егет чакларым искә төшеп китте. Яшь чагында чибәр кызлар бик күп була бит ул, кайсын сайларга белми аптырап бетәсең. Ә тормыш корып яши башлау өчен, аларның барысына да берьюлы өйләнеп булмый, арадан берсен генә сайларга туры килә. Киләчәктә кайсы партия вәкилләренә тавыш бирү мәсьәләсен дә ордым-бәрдем генә хәл итәргә ярамастыр. Ул партиянең «әти-әнисе», димәк ки, лидерлары кемнәр, аларның тоткан кыйблалары кайсы якта, яшәү рәвешләре нинди, ул партия тирәсенә ниндирәк кешеләр тупланган, аларның моңа кадәр халык файдасына эшләгән эшләре бармы, үз язмышыңны алар белән бергә бәйләп буламы?
Соңгы арада мин дә үз-үземә кат-кат шундый сораулар бирдем, үз тирәмдәге фикердәшләрем, тәҗрибәле кешеләр белән киңәштем. Дөресен әйтим, бер партиянең дә «куенына» кермичә, егет кеше булып, бер читтән генә карап торырга ниятләгән чакларым да юк түгел иде. Безнең Президентыбыз, Дәүләт Советы Рәисебез дә, тагын йөзләгән-меңләгән акыллы һәм төпле ил агаларыбыз да соңгы араларда Россиядәге сәяси вазгыять хакында еш уйланганнардыр, четерекле сорауларга җаваплар эзләп, йокысыз төннәр үткәргәннәрдер дип уйлыйм. Чөнки бүген бу хакта уйламаган кеше ул – үз язмышына да, ил язмышына да битараф, ваемсыз кешедер. Әгәр дә бүген шулай бар нәрсәгә битараф булып, горур кыяфәт белән бер читтә басып торсаң, син сәясәт арбасыннан төшеп каласың, димәк, синең язмышыңны башкалар хәл итәчәк. Ә инде ниндидер хәрәкәткә, кайсыдыр партиягә кушылып, нәрсәдер хәл итәргә теләсәң, башта кемнәр янына кушылуыңны һәм алар белән бергә халык һәм милләт файдасына ниләр эшләп булачагын бик ныклап уйларга кирәк.
Партияләр күп, ә безнең язмышыбыз, безнең максатыбыз берәү генә. Шуңа күрә безгә артык бүлгәләнмичә, бөтен көчебезне бер тирәгә туплау кирәк. Бердәм булганда гына без үз хакыбызны хаклый алырбыз, бердәм булганда гына үз максатыбызга ирешә алырбыз. Бу бердәмлек безгә Дәүләт Думасына сайлаулар вакытында гына түгел, һәрдаим кирәк булачак. Чөнки бу сайлаулардан соң дөнья бетми, алда әле Татарстан Дәүләт Советына сайлаулар, президент сайлаулар, җирле үзидарәгә сайлаулар көтә…
«Аерылганны аю ашар, бүленгәнне бүре ашар» диләр безнең халыкта. Шуңа күрә халкыбызны өчкә яисә егерме өчкә бүлгәләү, аның көчләрен таркату киләчәктә һич кенә дә безнең файдага, сайлаучылар файдасына, республика файдасына булмаячак. Чөнки халык бары тик бердәм булганда, бер максат тирәсенә тупланып, үзенең лидерлары, милләт маягы булырдай ил агалары тирәсенә оешып алга атлаганда гына, кыйбласын бутамыйча, киләчәк көннәргә исән-имин барып җитә ала.
2003
Алда безне зур сынаулар көтә
Россия Федерациясендә дәүләт органнарын үзгәртеп кору турындагы Россия Президенты тарафыннан тәкъдим ителгән закон проекты хакында сөйләү җиңел эш түгел. Мин бу урында кемнедер тәнкыйтьләп, үз-үзеңне авыр хәлгә кую яисә, киресенчә, кемнедер мактап һәм яклап, дивидендлар җыю турында икеле-микеле сүзләр алып бармыйм. Монысы мине артык борчымый. Иң авыры, иң кыены монда син сөйләгән сүзнең, син әйткән фикернең барыбер беркемгә дә, бернәрсәгә дә тәэсир итмәвендә. Чөнки мәсьәлә инде күптән кирәкле даирәләрдә хәл ителгән, тиешле кешеләргә күрсәтмә бирелгән, ә син бу микрофоннан гына сөйләү түгел, Айга менеп кычкырсаң да, бернәрсә үзгәрмәячәк. Хәлебезнең бөтен авырлыгы, безнең бүгенге утырышыбызның бөтен мәгънәсе яисә мәгънәсезлеге дә менә шушындадыр. Мин бүген монда үземне алтмыш меңнән артык сайлаучыларымның мәнфәгатен кайгыртырга тиешле депутат итеп түгел, хәтта шушы илнең тулы хокуклы гражданины, гап-гади бер кешесе дип тә хис итә алмыйм. Чөнки бу илдә мине тыңламыйлар, мине ишетмиләр, минем белән исәпләшмиләр, минем фикеремне санга сукмыйлар. Ә инде Кеше кадере булмаган илдә ниндидер абстракт демократия, федерализм, милләтләр, телләр, диннәр тигезлеге турында сүз алып бару – бөтенләй мәгънәсез нәрсә.
Менә шундый халәттә, шундый вазгыятьтә без нишли алабыз соң? Күкрәгебез белән амбразурага ташланып, үз-үзебезне корбан итикме? Өстән төшкән теләсә нинди фәрманны хуплап утырган замандагы кебек дәррәү кул күтәрикме? Әллә, акыллы кыяфәт чыгарып, дәшмичә генә мыек астыннан елмаеп утырыйкмы? Безнең татарда «Усал булсаң – асарлар, юаш булсаң – басарлар, урта гына кеше булсаң – синнән түрә ясарлар» дип юкка гына әйтмәгәннәрдер инде. Бүтәннәр теләсә нәрсә эшләсен, ә мин бүген үз сүземне әйтмичә, дәшмичә кала алмыйм.
Юк, мин бу чыгышымда илдә үзе белгәнчә тәртип урнаштырырга тырышучы Россия Президентын да, аның «ә» дигәненә «мә» дип торучы күндәм Дәүләт Думасын да гаепләргә җыенмыйм. Чөнки аларны гаепләүдән бернинди мәгънә дә юк. Чөнки алар бүтәнчә уйлый, бүтәнчә фикер йөртә, бүтәнчә эшли һәм идарә итә белмиләр. Һәм, ни кызганыч, белергә дә, өйрәнергә дә теләмиләр.
Илгә, кешеләргә терроризм куркынычы янаганын, дәүләттә тәртип урнаштырырга кирәклеген без барыбыз да яхшы аңлыйбыз. Әмма тәртипне ничек урнаштырырга икәнен генә белмибез. Көч белән, күсәк белән, куркыту юлы белән генә бүген илдә тәртип урнаштырып буламы? Әллә аның башка, үтемлерәк юллары бармы? Бәлки, тәртипне күпмедер дәрәҗәдә көч белән дә урнаштырып буладыр. Әмма бу сәясәт перспективалы сәясәт түгел, бу – вакытлы юаныч, үз-үзеңне алдау гына. Илдә тәртип урнаштыру өчен, бөтен хакимиятне бер йодрыкка, бер кулга туплау түгел, ә, киресенчә, өлкәләргә һәм республикаларга күбрәк мөстәкыйльлек биреп, һәр субъектта үз көчләре, үз мөмкинлекләре белән тәртип урнаштыруны законлы юл белән тәэмин итү отышлырак булыр иде. Колхоз рәисе күпме көч кулланып та, авылдагы һәр өйдә, һәр гаиләдә тәртип урнаштыра алмаган кебек, Мәскәүдән торып һәр төбәк белән идарә итү, тәртип урнаштыру – мөмкин булмаган эш. Һәркем иң беренче чиратта үз өендә үзе тәртип урнаштырырга тиеш. Азмы-күпме мөстәкыйльлек алган килеш тә Татарстанның соңгы ун-унбиш елда никадәр алга китүе, милләтләр һәм диннәр арасында ыгы-зыгы тудырмыйча, үз өендә, үз республикасында дус-тату яшәве – моңа бик ачык мисал бит югыйсә.
Президентларны, губернаторларны Мәскәүдән билгеләп куюның киләчәктә нәрсәгә китерәсе барыбызга да билгеле. Россия, гадәттә, упкын читенә барып җитеп, үзенә таркалу куркынычы янаганда гына, милләтләргә бераз ирек биреп ала. Бу хәл 1918 елда да, 90 нчы еллар башында да булып алды. Әмма мондый иркенлек озак дәвам итми. Бу юлы да шулай булды. Гомер-гомергә бер милләтле дәүләт төзергә хыялланган Мәскәү, нефть бәяләре арту аркасында бераз тернәкләнә башлауга, яңадан шул күптәнге хыялын тормышка ашырырга тотынды. Белгәнебезчә, дөнья тәҗрибәсендә бер президентны икенче президентның билгеләп кую мисалы юк. Әгәр безнең президентыбыз киләчәктә кемдер тарафыннан билгеләп куела икән, димәк, Татарстан республика буларак, дәүләт буларак яшәүдән туктый, Россиянең гап-гади бер өлкәсенә әйләнеп кала дигән сүз. Ә моны тормышка ашыру өчен, иң элек Россиянең Конституциясен үзгәртергә, аның 5 нче маддәсендәге «милли республикаларның дәүләт булуы» хакындагы юлларны сызып ташларга кирәк булачак.
Әйе, безгә тәкъдим ителгән закон проектында президентыбызның Россия Президенты тәкъдиме белән Татарстан парламенты тарафыннан сайланып куелачагы әйтелә. Ләкин бу – чираттагы күз буяу гына. Россия Президенты ике мәртәбә рәттән тәкъдим итеп тә, парламент ул кандидатураны расламаса, безнең Дәүләт Советы куып таратылачак. Шулай булгач, монда ничек инде халыкның ирекле сайлау хокукы хакында сүз алып барырга мөмкин? Закон проектында ачыктан-ачык әйтелгән… «Мин сезгә президентлыкка бер кандидат тәкъдим итәм. Сез йә шул бер кеше арасыннан бер кешене сайлап раслап куясыз, йә мин сезне куып таратам. Ә таратканнан соң, барыбер шул ук кешене президент итеп билгелим. Димәк, нишләсәгез дә, барыбер минемчә була». Ничек кенә тырышсам да, мин мондый вертикаль ныгытуның демократик принципларга туры килүен, бу куркытып билгеләп куюның ни өчен «сайлау» дип аталуын аңлый алмадым.
Россиянең иң зур бәласе – үз халкына ышанмауда, үз халкын яратмау, хөрмәт итмәүдәдер. Бүген генә түгел, гасырлар буена дәүләт халыкны юләрсетеп алдап килде. Әле безнең гомердә генә, күзгә туры карап, иң зур трибуналардан: «Сез коммунизмда яшәячәксез», – дип алдадылар. Аннары 2000 елда бөтен кешене дә фатирлы итәбез дип алдадылар. Аннары: «Күпме теләсәгез, шулкадәр ирек алыгыз», – дип вәгъдә иттеләр дә берничә елдан соң барлы-юклы ирегебезне дә тартып алдылар. Менә бүген тагын халыкка, илгә бу үзгәрешләрнең нинди яхшылыклар алып килүен, демократик принципларның, халыкара хокук нормаларының бозылмаячагын вәгъдә итәләр. Мине, хәтта илдәге дәүләт корылышының үзгәрешеннән, республикаларның хокуклары кысылудан да бигрәк, дәүләтнең үз гражданнарына ышанмавы, үз республикаларын, өлкәләрен санга сукмавы, алар белән исәпләшмәве ныграк рәнҗетә.
Күзләрем белән күреп, күңелем белән сизеп торам: бу закон проектын Россиядәге бөтен төбәкләр дә, шул исәптән безнең парламент та яклап тавыш бирәчәк. Берәүләр моны безнең бердәмлегебез билгесе дип аңлатыр. Бәлки, алар үзләренчә хаклы да булыр. Моннан гасыр ярым чамасы элек бөек француз язучысы Виктор Гюго исә: «Бөтен кеше дә бертөрле уйлый торган җирдә, гадәттә, беркем дә уйламый», – дип әйткән булган. Кем белә, бәлки, Виктор Гюго тагын да хаклырактыр… Анысын инде вакыт галиҗәнаплары күрсәтер.
Әгәр дә Россия киләчәктә дә шулай Жириновский, Рогозиннар сызган юлдан баруын дәвам итсә, безне алда әле тагын да зуррак сынаулар көтәчәк. Ләкин без ул сынаулар алдында сыгылып төшәргә, мәшһүр шагыйребез әйтмешли, «вакытында җирне селкеттек, инде беттек, инде беттек» дип, күз яше сыгып, өметсезлеккә бирелеп утырырга тиеш түгелбез. Кемнәр ничектер, ә мин үз халкыма, республикабыз халкына ышанам. Ничәмә-ничә гасырлар дәвамында тарихның иң катлаулы сынауларыннан да исән чыккан халык бүген дә югалып калмас, үзенең туры сүзен әйтер, үзе сайлаган депутатларга һәм дәүләт җитәкчеләренә катгый таләпләрен куяр һәм, иң мөһиме, мәдәниятле, мәгърифәтле, туган телле һәм дәүләтле халык булып яшәү хыялыннан беркайчан да ваз кичмәс дип ышанам.
Россия – бик тә үзенчәлекле ил. Хакимияткә килгән һәр илбашы анда үзенең эшен реформалар ясаудан башлый. Һәр президентның үз «революциясе» була. Шуңа күрә дә безнең яшәү өчен, рәхәт тормыш кичерү өчен бирелгән бердәнбер гомеребез үзебез теләгәнчә яшәп түгел, ә кемнәрдер белән көрәшеп, кемнәрнедер җиңеп, кемнәрдәндер җиңелеп үтә. Узган бер гасыр эчендә генә дә без инде ничәмә-ничә реформа кичердек, ничәмә-ничә революциянең канлы көрәшләрен уздык. Меңнәрчә, миллионнарча корбаннар биреп булса да, шушы көнгә кадәр килеп җиттек.
Алла боерса, монысы да үтәр, һәм без чираттагы бу сынаулардан да исән-имин чыгарбыз дип өметләнәм.
Чыгышымны бөек шагыйребез Габдулла Тукайның 1908 елда язган һәм бүген дә бик актуаль шигъри юллары белән тәмамлыйсым килә:
Ни кыйлырсың, хаҗи абзам, тотса мәскәүләр якаң?
Как ты будешь отвечать там, тотса мәскәүләр якаң?
Сыгъмаз ирдең киң җиһанга, малыңа мәгърур булып;
Даже в тюрьму сыярсың, тотса мәскәүләр якаң!
Бел, хәзер дөнья кяфергә һәм сиңа җәннәт әле;
«Мөэминә зиндан» булыр ул, тотса мәскәүләр якаң!
2004
Рәхмәт ишетүе рәхәт
Бер мандатлы Актүбә сайлау округыннан Татарстан Республикасы Дәүләт Советы депутаты, Татарстан Республикасы Дәүләт Советының Мәдәният, фән, мәгариф һәм милли мәсьәләләр комитеты рәисе, Татарстан Республикасы Дәүләт Советы Президиумы әгъзасы Вәлиев Разил Исмәгыйль улының депутат эше турында
КЫСКАЧА ХИСАБЫ
Татарстан Республикасы Дәүләт Советының киләчәк IV чакырылышына 26 нчы Актүбә сайлау округыннан депутатлыкка кандидат Разил Исмәгыйль улы Вәлиев шушы көннәрдә шәһәрдә һәм авылларда халык белән очрашулар үткәрә. Ул узган чакырылышта да шушы Түбән Кама төбәгеннән депутат булып сайланган иде. Очрашулар вакытында Р. Вәлиев үзенең сайлау алды программасы белән генә таныштырып калмый (программа «Туган як» ның 11.02.09 санында басылды), депутат буларак, моңа кадәр башкарган эшләренә хисап та ясый. Әлеге хисапның кыскача текстын Сезнең игътибарга тәкъдим итәбез.
– 2004 елда депутат һәм Комитет рәисе булып сайланганнан соң, эшне иң беренче булып Татарстан Дәүләт Советындагы ике комитетның Кама Аланында күчмә утырышын оештырудан һәм үткәрүдән башлады (Татарстан Дәүләт Советының Социаль сәясәт комитеты белән бергә). Мәгариф, мәдәният, сәламәтлек саклау һәм спорт учреждениеләренә ярдәм итү турындагы конкрет тәкъдимнәр белән Комитетларның уртак карары Татарстан Республикасы Президентына, Премьер-министрына һәм министрлыкларга җибәрелде. Шуннан соң Кама Аланында хөкүмәтнең күчмә утырышы үткәрелде һәм Президент белән очрашу булды, посёлоктагы мәсьәләләр акрынлап хәл ителә башлады.
– Татарстан Дәүләт Советының Мәдәният, фән, мәгариф һәм милли мәсьәләләр комитетының Президент Аппараты, Министрлар Кабинеты, Мәгариф һәм фән министрлыгы, Бөтендөнья татар конгрессы вәкилләре катнашында «Татарстан Республикасының дәүләт телләре һәм Татарстан Республикасында башка телләр турында» гы Законны гамәлгә ашыру мәсьәләсе буенча Түбән Камада күчмә утырышы үткәрелде. Райондагы тәҗрибә өйрәнелде, гомумиләштерелде һәм республиканың барлык районнарында, шәһәрләрендә файдалану өчен тәкъдим ителде.
– Округ сайлаучылары һәм районда яшәүчеләр үтенече буенча, Татарстан Республикасы Дәүләт Советы сессияләрендә Р. Вәлиев Түбән Кама төбәгендәге катлаулы экологик вазгыять турында, шәһәрдә һәм авылларда яшәүчеләрне чиста су белән тәэмин итү, юллар төзү һәм ремонтлау проблемаларын хәл итүдә республика хакимият органнарының ярдәмен көчәйтү зарурлыгы турындагы мәсьәлә буенча чыгышлар ясады. Бу мәсьәләләрне хәл итүдә район һәм шәһәрдә байтак чаралар күрелде.
– «Татэнерго» аша депутат Түбән Кама районы авылларындагы урамнарга яктырткычлар куюда ярдәм итте.
– Ул җитәкләгән Комитет инициативасы белән республика бюджетына мәктәпләрдә класс җитәкчелеге өчен түләү хакында төзәтмә кертелде, шул максатларда ел саен республика бюджетыннан 120 миллион сумнан артык акча бүлеп бирелә.
– Район җирле үзидарә башлыкларының үтенече буенча, депутат берничә мәртәбә республика хөкүмәтенә Ширәмәт, Каенлы, Ташлык, Афанас, Шәңгәлче авылларында, Түбән Кама шәһәрендә социаль-мәдәни объектлар төзүгә һәм капиталь ремонтлауга ярдәм итүне сорап мөрәҗәгать итте. Бу объектларның кайберләре киләсе ел планына кертелде, кайберләре инде гамәлгә ашырылды.
– Муниципаль район җитәкчелеге тәкъдиме белән депутат республика инвестиция программасына шәһәр электр транспортының электр подстанциясе төзелеше мәсьәләсен (156 миллион сум) кертү инициативасы белән чыкты (бу эшкә Дәүләт Советының дүрт комитеты җәлеп ителде).
– Түбән Кама сайлаучыларыннан килгән мөрәҗәгатьләрне искә алып, Р. Вәлиев җитәкләгән Комитет инициативасы белән 2009 елда «ТНВ» каналында балалар һәм яшьләр өчен яңа телепрограмма оештырыла, моның өчен республика бюджетыннан акча бүлеп бирелде.
– Р. Вәлиев, шагыйрь һәм депутат буларак, шәһәр һәм район укучылары арасында ун елдан артык иҗади конкурс үткәреп, үз исәбеннән җиңүчеләргә исемле премияләр һәм бүләкләр тапшыра, югары уку йортына кергәндә аларга ярдәм күрсәтә.
– Ул китапханәләрне кирәкле әдәбият белән тәэмин итүдә конкрет ярдәм күрсәтә, район һәм республика газета-журналларына язылуны оештыра.
– Казанга дәваланырга килүчеләргә дәваханәләргә һәм башка дәвалау учреждениеләренә урнашырга ярдәм итә, республика министрлыкларында һәм ведомстволарда сайлаучыларның конкрет проблемаларын хәл итә.
– Шәһәрнең һәм районның мәдәният һәм мәгариф учреждениеләрен кайгырта, районның һәм шәһәрнең бюджет өлкәсендәге оптимизация барышын, «Мәктәп автобусы» республика программасының үтәлешен, мәгариф учреждениеләрен җан башына финанслау мәсьәләләрен даими контрольдә тота.
– Шәһәрнең чуваш диаспорасы үтенече буенча, депутат чуваш гимназиясенең мәйданын киңәйтү мәсьәләләре белән шөгыльләнә, украин диаспорасы үтенече буенча, Татарстанда украин халкының күренекле вәкилләре истәлекләрен мәңгеләштерү эшен алып бара.
– Депутат милли мәдәният һәм милли мәгарифне, халыклар арасындагы үзара аңлашуны һәм ихтирамлы мөнәсәбәтне үстерүгә, толерантлык принципларына зур игътибар бирә.
– Аның үтенече һәм муниципаль район җитәкчелегенең актив ярдәме белән Түбән Кама шәһәр татар драма театры Татарстанның дәүләт театры статусына лаек булды.
– Депутатның турыдан-туры катнашы һәм ярдәме белән Казанда Түбән Кама авторларының уннан артык китабы татар, урыс һәм чуваш телләрендә бастырылды, шулай ук Шәңгәлче, Ташлык һәм Каенлы авылларының тарихы буенча китаплар басылып чыкты.
– Казан шәһәрендә Түбән Кама якташлыгы рәисе буларак, шәһәрнең танылган ветераннары – беренче төзүчеләре белән хәзерге хезмәт ияләренең зур очрашу кичәсен оештырды. Түбән Камадан килеп, республика башкаласында укучы иң яхшы биш студентка Р. Вәлиев җитәкчелегендәге якташлык җәмгыяте тәкъдиме белән Казан шәһәре мэрының 10 мең сум күләмендә еллык премияләре тапшырылды.
– Депутат тырышлыгы белән шәһәр футбол кырын ясалма чирәм белән җиһазлау өчен, кирәкле финанс бүлеп бирелде.
– Депутат Татарстан Эчке эшләр министрлыгы аша участок милиционерларын автотранспорт белән тәэмин итүгә иреште.
– Авыл хезмәтчәннәренә торак төзелеше өчен ташламалы шартлар булдыру инициативасы белән республика җитәкчелегенә мөрәҗәгать итте. Шушы мәсьәлә буенча берничә мәртәбә Татарстан Дәүләт Советы сессияләрендә чыгыш ясады, әлеге мәсьәләне хәл итүдәге уңай үзгәрешләрдә, һичшиксез, депутат Р. Вәлиевнең дә өлеше бар.
– Депутат инициативасы белән һәм аның турыдан-туры катнашында Татарстан Республикасының 7 законы һәм 2 Дәүләт программасы әзерләнеп кабул ителде, Россия Дәүләт Думасына 3 Федераль закон проекты җибәрелде.
– Р. Вәлиев Түбән Камада үз округында сайлаучыларны даими кабул итте, һәр очрашуга үзен борчыган мәсьәләләр белән 20–50 сайлаучы килде. Депутат аларга эшкә урнашуда, укырга керүдә, пенсия һәм торак мәсьәләләрен хәл итүдә, ремонт эшләрен башкаруда, читтән кайтучыларга яшәү хокукы яисә гражданлык алуда һ. б. да ярдәм итте.
– 5 елга якын вакыт эчендә, якынча исәпләгәндә генә дә, депутат тарафыннан барлыгы 1500 дән артык сайлаучы кабул ителде.
Шунысы куанычлы: һәр очрашуда сайлаучыларны кабул иткәндә депутат Р. Вәлиевкә ярдәм иткәне һәм миһербанлыгы өчен рәхмәт әйтергә килүчеләр саны да шактый.
– Түбән Кама муниципаль районы һәм шәһәренең социаль, мәдәни үсешенә зур өлеш керткәне, иҗтимагый тормышында актив катнашканы һәм Татарстан Дәүләт Советында сайлаучылар мәнфәгатьләрен яклауда нәтиҗәле хезмәте өчен Түбән Кама шәһәр Советының 2007 елның 6 мартында кабул ителгән 7 нче номерлы карары нигезендә, Вәлиев Разил Исмәгыйль улына «Түбән Кама шәһәренең мактаулы гражданы» дигән исем бирелде.
2009
Халкыма ышану кыюлык бирә
(Разил Вәлиевнең сайлау алды программасы)
Мин – үземнең туган ягым Түбән Камага гашыйк кеше, сезнең якташыгыз һәм татар язучысы буларак, бүгенге үтә катлаулы тормышның үзәгендә кайнауны, мөмкин кадәр халыкның тормышын яхшыртуны, ил-дәүләттә иминлек урнаштыруны төп эшем, намус эшем дип саныйм. Татарстан Дәүләт Советы депутаты булып сайланган очракта, мин үземнең бөтен көчем һәм кодрәтем белән менә шушы мәсьәләләрне хәл итәргә тырышачакмын:
– авылда да, шәһәрдә дә кешеләр тыныч күңел белән яши һәм эшли алсын өчен, иң элек җәмгыятьтә тәртип урнаштыру, җинаятьчелеккә, бозыклыкка, караклыкка, ришвәтчелеккә, кода-кодагыйлыкка каршы аяусыз көрәш ачу, моның өчен кирәкле законнар һәм карарлар кабул итү, аларның үтәлешен һәрчак контрольдә тоту;
– барлык заводларның һәм предприятиеләрнең даими эшләүләрен тәэмин итү, эшсезлеккә һәм тормыш шартлары начараюга юл куймау;
– җирле үзидарә берәмлекләренә үз-үзләрен һәрьяклап тәэмин итәрлек шартлар тудыру өчен кирәкле салым базасы булдыру;
– аз хезмәт хакы алучы мәгариф, мәдәният һәм сәламәтлек саклау хезмәткәрләренең акчаларын республикадагы уртача хезмәт хакы дәрәҗәсенә күтәрү (бүген ул ике мәртәбә кимрәк), республика һәм җирле бюджетлар, предприятиеләр һәм хуҗалыклар хисабына аларга өстәмә түләүне хәл итү;
– көндәлек кулланыштагы товарларның, азык-төлекнең бәясе арткан саен, аз хезмәт хакы алучыларның хезмәт хакларын, пенсияләрне, стипендияләрне күтәрү, караучысыз калган карт-корыга, авырулар һәм инвалидларга, пенсионерларга социаль ярдәм фондын арттыру;
– газга, электрга һәм торак-коммуналь ихтыяҗларга халыкның күпчелеге түли алырлык бәяләр (тарифлар) билгеләү;
– республика һәм шәһәр-район күләмендә экологик экспертиза үткәрү һәм аның нәтиҗәләре турында халыкка даими хәбәр җиткереп тору;
– аз хезмәт хакы алучыларны, яшь гаиләләрне торак белән тәэмин итү өчен социаль ипотека Программасында ташламалы шартлар билгеләү;
– телевидениедә һәм башка матбугат чараларында бозыклык, ерткычлык, порнография пропагандалауны, тәмәкене һәм хәмерне рекламалауны тыю;
– республикада яшәүче һәммә милләт вәкиле өчен бар өлкәдә дә тигез шартлар тудыру, төрле дини оешмаларга ярдәм итү, милләтара тату-тыныч яшәүне тәэмин итү.
Мин үземне халык арасыннан чыккан гади бер авыл баласы, күп михнәтләр күргән халкымның гади бер улы дип саныйм, аның кайгысы белән кайгырып, аның шатлыгы белән шатланып яшим. Мин бөтен җаным-тәнем белән халкыма, аның рухи куәтенә, эшчәнлегенә, иман ныклыгына ышанам, һәм шул ышаныч миңа өстәмә көч-куәт, өмет һәм кыюлык бирә.
2009
Шик-шөбһәләргә нокта куелды
Без бу көннәрне бик тә дулкынланып, борчылып һәм өметләнеп көттек.
Бу залда утырган депутатлар һәм район-шәһәр башлыклары гына түгел, бөтен республика халкы җитәкчеләребез кем булыр, киләчәк тормышыбыз кайсы якка юл тотар дип борчылды, төрле фаразлар кылды, имеш-мимешләр дә күп булды.
Һәм менә, ниһаять, барлык шик-шөбһәләргә нокта куелды.
Без үзебез – авыл балалары, йолалары гасырдан-гасырга оешып килгән традицион гаиләдә үстек. Андый гаилә, гадәттә, өч буын вәкиленнән тора. Өлкән буын – әби-бабай, алар, акыл һәм тормыш тәҗрибәсе туплаган кеше буларак, безгә киңәш-табыш бирә, ялгышканда ипле генә итеп төзәтеп куя, гомумән, гаиләдәге рухи халәткә һәрдаим күз-колак булып торалар иде. Әти белән әни көне-төне эштә, алар безнең тамагыбыз тук, өстебез бөтен булсын өчен барысын да эшли, гаиләнең матди хәле өчен алар җавап бирә, гаиләнең төп йөген алар тартып бара иде.
Ә без, яшь буын, әби-бабайдан акыл һәм тәрбия алып, әти-әнинең кул астына кереп, аларның сүзеннән чыкмаска тырышып яшибез, укыйбыз, өй тирәсендәге бөтен эшләрне үз җилкәбезгә алырга тырышабыз.
Безнең бүгенге эш башкару даирәсендәге җитәкчелегебез дә, бәхетебезгә, нәкъ менә әлеге традицион гаилә үрнәгендә төзелде. Бу гаиләнең тормыш тәҗрибәсе туплаган аксакал Бабае да, җир җимертеп эшли торган булдыклы Әтисе дә һәм аларга терәк булырлык, «Татарстан» дигән йортыбыздагы һәммә эшләрне башкарырлык яңа буын вәкиле – булачак Премьер-министрыбыз да бүген безнең күз алдыбызда, безнең арада.
Соңгы 20 елда республикабызда эшләнгән игелекле эшләрне, тарихка кереп калырлык вакыйгаларны санап чыгу өчен генә дә, 5 минут вакыт кына түгел, 5 көн дә җитмәс. Эшләнгән эшләр күп, әмма эшләнәселәре тагын да күбрәк. Чөнки шулай булмаса, җәмгыятьнең алга китеше, прогресс-тәрәккыяте дә була алмас иде. Соңгы елларда без спорт өлкәсендәге казанышларыбыз, уңышларыбыз белән бөтен Россияне, хәтта дөньяны шаккатырдык. Спорттагы җиңүләребез аша Татарстанны көннән-көн күбрәк таный башладылар. Монысы бик әйбәт! Әмма спорт ул әле безнең бер канатыбыз гына. Әгәр дә без ике канатлы кош кебек тагын да югарырак, тагын да биегрәк күтәрелергә телибез икән, мәдәниятебезгә, фәнебезгә, мәгарифебезгә тагын да зуррак игътибар биреп, республикабызны, халкыбызны ул яктан да дөнья күзенә күрсәтергә тиешбез. Монысы инде тагын да катлаулырак һәм масштаблырак эш. Әмма шунысы билгеле: мәдәниятебезне, фәнебезне, мәгарифебезне дөнья стандартлары дәрәҗәсенә күтәрми торып, без беркайчан да алга киткән халыклар һәм илләр дәрәҗәсенә күтәрелә алмаячакбыз.
Ә безнең бүгенге көндә мәгариф һәм мәдәният өлкәсендә, бигрәк тә милли мәгариф һәм мәдәният өлкәсендә эшлисе эшләребез хәттин ашкан. Чаллыдагы һәм Түбән Камадагы театрларыбызны заманга лаеклы биналарга күчерәсебез, ниһаять, Милли китапханә өчен яңа бина төзисебез, балалар бакчаларында урнашкан милли мәктәпләргә тиешле шартлар тудырасыбыз, аз комплектлы мәктәпләр мәсьәләсен хәл итәсебез һәм тагын шундый йөзләгән мәсьәләләргә җиң сызганып тотынасыбыз бар. Безне бүген авылларыбызның язмышы да, шәһәребездәге тарихи һәйкәлләрне, рухи мирасыбызны саклау проблемалары, татар китабының, милли матбугатның хәле дә, республикабыздан читтә яшәүче милләттәшләребезнең хәл-әхвәлләре дә борчый.
Әйе, эшләнәсе эшләребез, кыласы гамәлләребез гаять күп. Әмма болар берсе дә кулдан килми торган эшләр түгел. Илдар Шәүкәт улы Халиков – Чаллы казанында кайнап чыныккан, сынау узган җитәкче, республикабызда билгеле шәхес. Гадәттә, кияү сайлаганда, иң беренче чиратта аның нәсел-нәсәбенә дә игътибар итәләр. Илдар Шәүкәт улының укытучылар нәселеннән булуы да безнең күңелгә хуш килә. Димәк, ул инде үзенең булачак вазифасы белән генә түгел, ә бөтен язмышы, тәрбиясе, кан тамырлары белән мәгариф һәм мәдәният дөньясына тоташкан, береккән дип тулы ышаныч белән әйтергә була.
Безнең Комитет депутатлары Илдар Шәүкәт улы кандидатурасын бертавыштан яклыйлар һәм киләчәктә, хөкүмәтебез белән кулга-кул тотынып, тату-дус һәм эшлекле хезмәттәшлек итәрбез дип ышанып калалар.
2010
«Бер горурлык хисе яна миндә»
Без бүген бөтен халык тарафыннан сайланган Президентыбызга хәер-фатиха бирәбез. Бездә бүген бәйрәм!
Ә тик торганда, бер сәбәпсезгә илдә бәйрәм ясап булмый. Гөрләтеп бәйрәм итәр өчен, эшләгән эшләрең дә хәйран булырга тиеш!
