скачать книгу бесплатно
?hm?d?li F?rruxun dilxor oldugunu hiss edib, arvadi G?lg?z? s?sl?ndi:
– Tez el?, ?ay g?tir. F?rrux yoldas yorgun q?lib.
– G?ldim ay kisi, indi g?tirir?m.
F?rruxun g?z? yer? s?rilmis g?z?l xal?aya, onun ?st?nd?ki d?s?k v? m?t?kk?l?r? satasdi. D?s?yin ?st?n? yayxanib dirs?kl?ndi:
– N? g?z?l xal?adir?
– Bu xal?ani b?y evind?n ?irpisdirmisiq. Ara qarisanda gec? g?tirdim. G?r?n olmadi. Bildiyim? g?r? bu xal?ani b?y qizi S?hrizad ?z ?ll?ri il? toxuyub. Mahalda bu g?z?llikd? xal?a yoxdur.
– S?nin ogurluq etm?yin d? var? Aman Allahim, s?n ogrusan…
G?lg?z sin?sini qabaga verib, – Ay yoldas S?hb?tov, bu basi batmisa fikir verm?. ?z?n? b?htan dey?n bambilidir… Bu xal?a da yaylaga ged?nd? ara qarisdi, bizd? qaldi…
F?rrux ?lini xal?anin ?z?rin? s?rtd?. Bu xal?anin h?r ipin?, ilm?sin? S?hrizadin ?ll?ri toxunmusdu. G?zl?rini qapadib S?hrizadi x?yalinda canlandirirdi:
– S?hrizad bel? xal?a da toxuya bilir?
– Ehh, F?rrux yoldas, o m?sib?t baslarina g?lm?s?ydi indi n? q?d?r
g?z?l xal?alar toxumus, tikm?l?r tikmisdi.
– Hansi m?sib?td?n danisirsan, ?hm?d?li? Olmaya inqilabi deyirs?n? Yoxsa aglini itirmis?n?
– Yox ?ssi, Sovet h?kum?tin? m?nim canim da qurbandir. Siz n? danisirsiniz… M?n atasinin v? qardaslarinin g?ll?l?ndiyi m?sib?ti deyir?m. Talib b?yimizin qirmizi komandiri ?ld?rd?y?… – ?hm?d?li duruxdu. Dili topuq vurdu. “Aman Allahim, m?n n? danisiram…” K?nd axundu ?hm?diyy? aga b?t?n k?ndi qurana ?l basdirmisdi ki, bu s?hb?ti dil? g?tirm?sinl?r.
– Ay qiz, G?lg?z, ?ay n? oldu, – deyib, aradan sivism?k ist?y?n ?hm?d?lini F?rrux durdurdu.
– N? oldu? Hara gedirs?n? Talib hansi komandiri ?ld?r?b? Danis…
Artiq gec idi. Qul kimi qarsisinda ?sdiyi F?rrux ondan ?l ??km?y?c?kdi. Oxu atib, yayi gizl?d? bilm?di, – yoldas F?rrux, S?hrizadin atasini da, qardaslarini da, Talib qirmizi komandiri vurduguna g?r?, ?ld?rd?l?r…
H?min gec? F?rrux s?h?r? kimi yatmadi. Bakiya, F?vq?lad? Komissiyaya donos hazirlayirdi: “Qirmizi komandiri q?tl? yetir?n qati inqilab d?sm?ni Talib ?miraslan oglu Haqverdiyev Amanb?ylid? ?ksinqilabi f?aliyy?tini davam etdirir”.
Yuxusuz v? yorgun olsa da, ?i??yi ?irtlayan F?rrux sevinirdi. Bu donosundan sonra F?vq?lad? Komissiya Talibi g?ll?l?y?c?kdi. Daha onun qarsisinda he? bir mane? qalmayacaqdi. S?hrizadi ?l? ke?ird?c?kdi.
Yazdigi donosu tezd?n Bakiya yola saldi. Tezlikl? Talibin q?tlin? f?rman veril?c?yi g?n? g?zl?yirdi…
3
?oban H?mb?t qoyunlari Soltanbuda dogru s?rd?. Payizin ilk aylarinda ot dizd?n idi. Qoyunlarin yamyasil otu acg?zl?kl? i??ri ?t?rm?l?ri ona l?zz?t edirdi. Iri bir ?inarin altinda uzanib g?n?sd?n s?rinl?nir, arabir d? qoyunlara baxirdi. Amma yuxu onu tez bir zamanda agusuna aldi. Ayilanda ala-toran vaxtiydi. S?r? g?z?n? d?ymirdi. Ne?? ill?r idi ki, ?vv?lc? ?miraslan b?yin, indi is? Talib b?yin ?obani idi. Bu vaxta q?d?r s?r?d?n bir quzu da it-bata d?sm?misdi.
S?r?n?n yoxa ?ixmasi onun ?r?yini agzina g?tirmisdi. H?mb?t s?r?n? axtara-axtara xeyli yol q?t etdi. ?n qorxdugu sey is? o idi ki, Ilyasbudun d?rinlikl?rind? ac canavarlar s?r?n? d?, onun ?z?n? d? par?a-par?a ed?rdi. Amma h?l?lik n? qoyunlar, n? d? canavarlar g?z? d?yirdi. Hava artiq qaralmis, s?d kimi ay b?xtind?n aydinliq g?tirmisdi. Yoxsa z?lm?t qaranliqda bagri yarilardi.
Mes?nin d?rinliyin? dogru getdikc? ay isigi iri g?vd?li agaclarin ??tirind?n g?r?nm?z olurdu. Bird?n z?lm?t qaranliq ?trafi b?r?d?. ?n?nd? iki g?z parlayirdi. Amma get-ged? bu g?zl?rin sayi artirdi. Canavar s?r?s? onu d?vr?y? almisdi . ?nd?ki iri g?zl?r ona yaxinlasirdi. H?mb?tin bogazi qurumus, n?f?s almasi ??tinl?smisdi. O, qorxudan qisqirmaq ist?s? d? s?si bogazinda ilisib qaldi. Bird?n H?mb?t anladi ki, o, canavar kimi ulayir:
– A-u-u-u-u…
At?s s?sl?ri onun ulartisini k?sdi. Bayaqdan b?ri qaranliqda sayrisan g?zl?r yoxa ?ixmisdi. Qeyri-ixtiyari yer? uzandi. Bir q?d?r geri ?evrilm?k ist?dikd? ?ll?ri insan ??km?l?rin? ilisdi. Basini qaldirib ona t?r?f tuslanmis t?f?ngi indi g?rd?…
Insanlardan uzaqda mes?nin d?rinliyind? t?k-t?nha canavarlarin ?hat?sind? qaldigi bir zamanda kimliyind?n asili olmayaraq b?ni-ad?m ?vladi il? qarsilasmaq onu sevindirdi…
– Kims?n ?? Qalx ayaga.
H?mb?t? bu s?s tanis g?ls? d?, h?l? k?sdir? bilmirdi ki, ona t?f?ng tuslamis bu s?xs kimdir.
Ayaga qalxdi. ?nd?ki t?f?ngin arxasindan ona t?r?f daha d?rd t?f?ng tuslanmisdi. ?nd?ki ?li t?f?ngli bir q?d?r d? yaxina g?ldi.
Aman Allah, bi ki ?miraslan b?yin oglu M?mm?dr?sul idi.
– Aga, m?n?m, H?mb?t. M?ni tanimadinmi?
M?mm?dr?sul he? n? dem?d?n arxasi t?r?f? ??kilib, – g?l dalimca, – dedi. ?nd? isiqliqda o agasinin sif?tini tam y?qinlikl? g?rd?. Bir vaxtlar mahalin ?n la?in oglu olan M?mm?dr?sul s?rtl?sib kisil?smisdi.
– Aga, Allah razi olsun. S?n olmasaydin canavarlar m?ni par?alayacaqdi.
– Ay g?d?, burda neynirs?n. D?z?n? de. Yoxsa m?nim dalimca
g?nd?ribl?r s?ni?
– Qurbanin olum, aga, yuxuya qaldigimdan qoyun-quzunu itirmis?m, sanki qeyb? ??kilibl?r. S?r?n? axtara-axtara g?lib bura ?ixmisam.
– Yalan deyirs?n, m?lun. S?ni bura ?yr?dib g?nd?ribl?r, – artiq xeyli
m?dd?tdi ki, M?mm?dr?sul b?yl? mes?l?r? ??kil?n, Agcab?dinin K?birli b?yl?rind?n olan Soltan b?y dill?ndi.
Ne?? vaxtdi ki, mes?d? h?yat s?r?n Soltan b?y sanki v?hsil?smisdi. O
h?r k?sd?n s?bh?l?nirdi.
H?mb?t: – Aga, niy? hirsl?nirs?n, bizim n?sild?n satqin ?ixmayib,
bunu M?mm?dr?sul b?yd?n d? x?b?r ala bil?rs?n.
M?mm?dr?sul h?l? d? s?rt v? s?birsiz olaraq qalirdi:
– Eh H?mb?t, b?ylik qoydular ki, qalsin bizd?. S?n m?n? de g?r?m
S?hrizad nec?dir, Talibdan n? x?b?r?
– Aga, hami yaxsidir. T?kc? s?nd?n nigarandirlar. Meht?r oglu
Ismayil deyirdi ki, S?hrizad xanim qardasi M?mm?dr?sulu g?rm?k ???n b?t?n d?nyani qurban ver?r…
– Kim? qurban ver?c?k bu d?nyani, bolsevikl?r?? D?nya onlara qalmayacaq… Qisasimi almayinca, bacima de, d?nyadan ?l ??k?n deyil?m.
– Aga, b?s m?nim qoyunlarim?
M?mm?dr?sul ucadan saqqanaq ??kib g?ld?:
– ? qirismal, s?nin qoyunlarin var? Bizim qoyunlar n? tez s?nin
oldu? Arxa t?r?fd? d?r?d?dir, g?t?r apar. Bacima da de ki, g?l?c?m…
***
H?mb?tin g?lib ?ixmamasi k?ndd? hamini t?laslandirmisdi. K?nd
sovetinin s?dri Sibir Q?z?nf?r camaati s?f?rb?r etmisdi. Hami ?ll?rind? m?s?l Soltanbuda t?r?f gedib H?mb?ti axtarirdi. S?h?r? yaxin k?ndlil?r uzaqdan qaralti g?rd?l?r. Sibir Q?z?nf?r atini ora ?apdi. H?mb?t? yaxinlasib sallagini ??kdi onu vursun:
– Hardaydin, ?. Camaati qanbagir el?mis?n. Arvadin sa?in yolur.
– Q?z?nf?r qaga, azmisdim.
– G?l tez ol, d?s qabagima…
K?ndin agsaqqali olan Sibir Q?z?nf?r ?z?nd?n cavan olan k?nd ?hlin? ?vladi kimi baxirdi. K?ndd? d? h?r k?s onun bir s?z?n? iki el?mirdi.
K?ndlil?rin h?l? uzaqda oldugunu g?r?n Sibir Q?z?nf?r atin
?st?nd?n H?mb?t? s?sl?ndi:
– Yaxin g?l v? m?n? diqq?tl? qulaq as. – H?mb?t yaxinlasdi. – Bir d? gedib basini qurd yuvasinin agzina soxma. ?z agzini da m?hk?m saxla…
Handan-hana Sibir Q?z?nf?rin n? dem?k ist?diyini anlayan H?mb?t:
– Qaga m?n he? n? g?rm?dim mes?d?. Sad?c? azib gedib oralara
?ixmisam. Mes?dir d?…
– K?s…, – dey? Sibir Q?z?nf?r H?mb?t? s?sl?ndi, – m?n s?n? s?z?m?
dedim.
M?mm?dr?sulu v?hsi qiyaf?sind? g?r?b ?ox m?yus olan H?mb?t indi bir az ?r?kl?nmisdi. Dem?li, Sibir Q?z?nf?r d? M?mm?dr?sulun buralarda, mes?d? oldugunu bilirmis… K?ndd? d? iclasda deyirdi ki, inqilabin d?sm?nl?ri il? m?bariz? aparaq… H?mb?t ?iyinl?rini ??kdi. ?ar d?vr?nd? uryadnikin adamini ?ld?r?b Sibird? dustaq yatmis Q?z?nf?r bu g?n d? k?nd sovetinin s?dridir. Bolsevikl?r ona ?ar ?sul-idar?si il? m?bariz? aparmis q?hr?man kimi baxirdilar. Havayi yer? bu kisiy? Sibir Q?z?nf?r demirl?r ki… H?mb?t k?ndlil?rin yaxinlasdigini g?r?b fikird?n ayildi…
– S?k?r ki, H?mb?t tapildi. Day dagilisin eviniz?, – dey?n Sibir
Q?z?nf?r H?mb?t? s?sl?ndi, – Taliba de yanima g?lsin.
Talib h?r d?f? k?nd sovetinin binasini g?r?nd? d?nya onun basina
firlanirdi. ??nki onlarin evini k?nd sovetin?, ?miraslan b?yin evini is? m?kt?b? vermisdil?r.
Indi H?mb?t ona dey?nd? ki, Sibir Q?z?nf?r s?ni ?agirir, ayaqlari
gets? d?, ?r?yi getm?k ist?mirdi.
Sibir Q?z?nf?r Talibi ?vladi kimi qarsilayib gecikdirm?d?n dill?ndi:
– Bilirs?n ki, m?n d?nyanin h?r ?z?n? g?rm?s?m. Sizi ist?yib
deyir?m… – Talib Sibir Q?z?nf?rin n? dem?k ist?diyini tam anlamayib sual
dolu n?z?rl?rl? sovet s?drin? baxdi. Sibir Q?z?nf?r xisin s?sl?, – M?mm?dr?sulu deyir?m, – dedi.
– Q?z?nf?r kisi, g?r bir ne?? vaxtdir m?n onun ?z?n? g?rm?r?m…
– Bilmir?m. G?r?rs?n, ya yox… Amma onu bilir?m ki, onun
g?rd?y? isin axiri yoxdur. Tutub g?ll?l?y?c?kl?r. Kisil?r o boyda d?vl?t qurmusdular Bakida. Axiri n? oldu? ?l?n ?ld?, sag qalan da p?r?n-p?r?n d?sd? v?t?nd?n… ?min oglu sizi d? zibil? salacaq…
– M?nim ?limd?n n? g?lir ki…
– Bax z?man?nin ?n dogru cavabi budur. Bizim ?limizd?n n? g?lir
ki? Basqa yolumuz yoxdur. Vallah bel? gets?, ona g?r? k?ndin d? altini ?st?n? ?evir?rl?r.
Talib ?iyinl?rini ??kdi:
– Axi m?n onun harada oldugunu h?l? d? bilmir?m.
– Yaxindadir. Uzaqda deyil. O ya t?slim olmalidir, Ya da Arazi
ke?ib qeyb? ??kilm?lidir. N? vaxtad?k mes?l?rd? canavar kimi yasayacaq. Indi ?trafda biri ?ld?r?l?n kimi ondan s?bh?l?nirl?r. F?vq?lad? komissiya onu axtarir. Geci-tezi var. Tapib g?ll?l?y?c?kl?r.
– ?limd?n n? g?lir ki?
– Gec-tez o S?hrizadi g?rm?k ist?y?c?k. O bacisini ?ox ist?yir. Sizinl? ?laq? qurmaq ist?y?c?k. S?hrizada da de, qoy onu yola g?tirsin. Onun m?qavim?ti m?nasizdir…
Sibir Q?z?nf?rin yanindan ?ixib ev? qayidan Talib t?r?dd?d i??risind?ydi. Bilirdi ki, o S?hrizada M?mm?dr?sulun sag oldugunu, h?m d? ?ox yaxinda oldugunu des?, qardasi ???n burnunun ucu g?yn?y?n S?hrizad M?mm?dr?sulu g?rm?k ist?y?c?k. M?rdliyi, qorxmazligi il? se?il?n S?hrizadin imkani olsaydi h?tta at belind? qardasini k?nd-k?nd, mes?-mes? axtarardi.
H?l?lik S?hrizada bir s?z dem?m?k q?rarina g?ldi. M?mm?dr?sulun xasiyy?tin? b?l?d idi. Gec, ya tez bacisini g?rm?k ist?y?c?kdi…
Yaxsi deyibl?r ki, cidani ?uvalda gizl?tm?k olmaz. M?mm?dr?sul
s?hb?ti getdikc? b?y?y?rd?. Xir?inlida sovet s?drinin ?ld?r?lm?sind?n sonra bu s?hb?t daha da b?y?d?. S?hb?t g?zirdi ki, Xir?inlida sovet s?drini M?mm?dr?sulun d?st?si q?tl? yetirib.
Orda yerlil?rd?n he? kim sovet s?dri olmaq ist?m?diyind?n, Q?m?rlid?n t?yin olunmus yeni sovet s?dri camaata qan uddurur, qiz-g?lini bel? qam?ilayirdi. M?mm?dr?sul da ona h?ddini bildirmis, amma sovet s?dri bir az da ?st?n? qoymusdu. Odur ki, M?mm?dr?sul ?z adamlari il? gec? k?nd? soxulub onu g?ll?l?misdil?r.
Indi M?mm?dr?sul s?hb?ti g?lib F?rruxa da ?atmisdi. Son vaxtlar F?rrux k?ndin axundu ?hm?diyy? aga il? d? yola getmirdi.
K?ndin q?dim q?biristaninda K?y?li baba adlanan ocaq vardi. B?t?n
k?nd bilirdi ki, bu m?q?dd?s ocaqda uyuyan K?y?li baba ?hm?diyy?nin ulu babasidir. ?srl?rd?n b?ri insanlarin inanc yeri olan K?y?li babanin q?bri ?st?nd? ?miraslan b?yl? Ziya b?y g?z?l, ?z?m?tli k?mb?z tikdirmisdi.
K?ndin b?t?n axundlari, mollalari bu n?sild?n g?lirdi. Bolsevik h?kum?tinin t?gyan etdiyi bir d?vr olmasina baxmayaraq insanlarin K?y?li baba ziyar?tgahina olan inami z?rr?c?n d? olsun azalmamisdi.
