скачать книгу бесплатно
Муқаддам қўрқув тўла кўзларини терак бўйи пастликда жимгина оқаётган анҳорнинг қоп-қора сувларига тикди.
– Тезроқ юрайлик…
– Майли. Мен ҳам тезроқ қайтишим керак… Алимардон хуноб бўлиб ўтиргандир.
* * *
Алимардон уйғонди-ю, ўзидан бир неча қадам нарида турган қизни кўрди. Қиз бош яланг, сочлари турмакланган, оппоқ халат кийган эди. У катак-катак дастурхон ёпилган стол устида биқирлаб қайнаётган ялтироқ стерилизатордан пинцет билан игналарни авайлаб олар, совутиш учун бўлса керак, бир чеккага қўяр эди. Қиз ёнламаси тургани учун Алимардон унинг чеҳрасини яхши кўролмас, аммо деразадан ёғилаётган тонг нурида қирра бурни, силлиқ, хушбичим юзининг бир томони, майин тукли лаблари аниқ кўринарди.
“Муқаддам, – деб ўйлади у қиздан кўз узмай. – Анварнинг куйиб юрганича бор экан”.
У кўп қизларни кўрган, аммо бунақа жозибадор қизни учратмаганди. Юраги гупиллаб ура бошлаганини сезиб, бошини кўтарди. Қиз каравот ғичирлаганини эшитиб, бурилди.
– Уйғондингизми? – Қиз жилмайганида узун, қайрилма киприклари туташиб яна ҳам чиройли бўлиб кетди.
“Фариштадай экан…” – Алимардон ҳам беихтиёр жилмайди.
– Сиз Муқаддамхонсиз-а? – у яна нимадир дейиш кераклигини ўйлаб сўради. – Анвар кетдими?
– Мен келсам, кетган эканлар, – деди Муқаддам яна шприцларни олиб. – Ишга етган бўлсалар керак…
“Келганига анча бўлган экан-да…” – Алимардон нима учун қувонаётганини ўзи билмаса ҳам қиздан кўз узолмай қолди.
Муқаддам флакондаги дорини шприцга тортиб олди-да игнасини юқори кўтарди. Игна учидан тизиллаб дори отилди.
– Билагингизни чиқаринг… – деди у Алимардонга қарамай.
Алимардон унинг уялаётганини сезиб турарди.
– Қўрқаман-да, – у атайлаб кўрпага бурканиб олди. Кўрпа тагидан мўралаб қаради-ю, Муқаддамнинг қизариб кетганини, ўзини жиддий тутишга уринаётганини пайқади.
– Бўлинг! – Муқаддам ҳамон игна учидан отилаётган доридан кўз узмай, қуруққина буюрди. – Чанг қўнса, шприцларни бошқатдан қайнатишга тўғри келади.
Алимардон ҳамон ундан кўз узмай, кўйлагининг енгини шимарди.
– Ўлиб қолсам, ўзингиз жавоб берасиз!
У уколнинг оғриғини сезмади ҳам. Тепасида энгашиб турган Муқаддамга тикилиб ётаверди.
Муқаддам авайлаб дори юборар, қўллари билинар-билинмас титрар, Алимардоннинг эмас, ўзининг жони оғриётгандай лабининг бир бурчини қимтиб турарди. Алимардон унинг оппоқ юзидан кўз узолмас, халатининг очиқ ёқасидан кўринаётган бўйнидаги холи ҳам, кундуздай қошлари ҳам юрагини ўртар эди.
– Мана, бўлди. – Муқаддам игна ўрнини спиртли пахта билан артиб жилмайди. – Шунга қўрқиб ўтирибсиз....
У секин-секин стол олдига юриб борди-да, игнани чиқариб стерилизатор қопқоғига ташлади.
Алимардон унинг ҳар бир ҳаракатини диққат билан кузатар, мияси ғувиллаб кетган, чалкаш туйғулар ичида тўлқинланар эди.
Муқаддам анжомларини йиғиштириб бўлгунича у бир қарорга келди-ю, чақирди:
– Нима қилиб қўйдингиз… – деди ҳаяжондан овози титраб. – Ҳамма ёғим олов бўлиб ёниб кетяпти-ку!
– Нима? – Муқаддам чўчиб ўгирилди. Унинг чеҳрасида қўрқув бор эди.
– Ишонмасангиз пешанамни ушлаб кўринг!
Муқаддам шошилиб келиб унинг пешанасига кафтини босди. У энди гапиришга оғиз жуфтлаган эди, Алимардон бўйнидан маҳкам қучди-ю, силтаб пастга тортди, лабларидан, юзидан ўпа бошлади.
Муқаддам бир лаҳза гангиб қолди. У ўзини йўқотиб қўйган, Алимардоннинг оғушида талпинар, аммо чиқиб кетолмас эди. Қизиқ, шунча ойлардан бери Анвардан кутиб юрган кескин ҳаракатларни Алимардон қилар, бу айёр йигитни уриб юборишини ҳам, индамаслигини ҳам билмасди. Аммо Анвар эслаши билан силтаниб қаддини росладида, Алимардоннинг юзига тарсаки туширди.
– Уятсиз! – У кўз ўнгини тўсган ёш пардасидан ҳеч нимани кўролмай, тусмоллаб стол ёнига борди.
Шоша-пиша стерилизаторни йиғиштираётганида орқа томондан Алимардоннинг бўғиқ овози келди.
– Кечиринг…
Муқаддам ёшли кўзлари билан унга қаради.
Алимардон каравотда маъюс бош эгиб ўтирарди.
– Кечиринг, Муқаддам, – деди у бўғиқ оҳангда. Кейин унга тик қараб туриб таъкидлади: – Мени, ифлослик қиляпти, деманг. Сиз бари бир меники бўласиз!
Муқаддам кўксини тошириб юбораётган йиғидан бўғилиб, ташқарига отилди.
Кўча эшик ғийқиллаб очилиб ёпилганидан кейин, Алимардон ўзини ёстиққа ташлади. Виждонининг туб-тубида енгил бир азоб уйғонди.
“Яхши бўлмади… – У шифтга бир лаҳза тикилиб ётди-да, ўзига тасалли берди. – Нима бўпти?! Қизлар ҳам мард йигитларни яхши кўради. ўша латтадан кам жойим борми?!”
… Шу куни тушда Иқбол хола ош олиб келганда Алимардон у билан совуққина саломлашди. Анварни сўрамади ҳам…
* * *
Муқаддам Анвар акаси билан нурли кўчадан борарди. Салқин сезилиб қолган, олди одамлар ёмғирпўш кийиб олишган эди. Каттакон шаҳар серюлдуз куз осмони тагида чироқларини яшнатиб ётар, йўлкалар у ёқдан-бу ёққа шошилиб ўтаётган кишилар билан гавжум эди. Одамлар ётиш олдидан шаҳар кезишади, чекка-чеккалардаги газсув дўконлари олдида навбат кутиб тўдаланиб туришади. Чор-атроф сайилчиларнинг ғовур-ғувури, трамвай-троллейбусларнинг шовқини билан тўлиб-тошган.
Улар йўловчилар дарёсига қўшилиб жимгина боришар. симёғочлар тагида ўз сояларига етиб олишар, уч-тўрт қадам юришлари билан соя яна олинга ўтиб кетар, келгуси симёғочга яқинлашган сайин орқага чекинар эди.
Меҳмонхона ёнидаги ер ости йўлидан ўтиб, гулзор майдонга чиқишди. Энг чеккадаги скамейкага бориб ўтиришди. Бу ерда ҳамма нарса – баланд-баланд бинолар пештоқидаги афишалар ҳам, шовуллаб отилаётган фаввора ҳам, скамейкалар ҳам камалак нурида товланади. Меҳмонхонанинг еттинчи қаватидаги ресторандан оркестр садоси, мастона қийқириқлар эшитилади. Тошкент ўзининг ташвишию қувончи, нурларию зулмати билан яшайди.
Муқаддам зимдан Анварга қараб қўйди. У фавворадан кўз узмай ўтирар, чеҳраси сув ичида айланаётган нурлар аксида гоҳ қизариб, гоҳ кўкариб кўринарди.
– Алимардонни кўриб турибсизми?
Муқаддамнинг юраги зирқираб кетди. Анварнинг ўзига қарамай гапирганидан шубҳага тушиб, иккиланиб қолди: “Сезибди! Айтайми, йўқми?” У яна бир лаҳза иккиланиб турди-да, ички бир ишонч билан ўзига далда берди: “Билса нима!”
– Ҳа бориб турибман… – У шундай деди-ю, икки юзининг ловиллаб кетганини сезиб, тилини тишлаб қолди.
Анвар ўгирилиб қаради. Унинг кўзларидан ювош табассум бор эди.
– Тузукми?
– Яхши… – Муқаддам елкаларини учириб қўйди. – ўзингиз бормадингизми ҳеч?
– Иш кўпайиб кетди, – деди Анвар чарчоқ оҳангда, – эртадан-кечгача югур-югур… Ҳали бастакор билан учраш, ҳали шеърларни муҳокама қил… Телевизорни кўраверарканмизу томошаларни тайёрлаш қанчалик машаққатли бўлишини билмас эканмиз.
Муқаддам унинг сидқидилдан гапираётганини пайқади.
Йўқ, Анвар қувлик-шумлики билмайди!
У Анваринг ўйчан кўзларига қараб, оҳиста хўрсинди. ўша кундан бери ўзининг кўнглида уйғонган муаммога жавоб топгандек бўлди. “ўзимнинг Анвар акам яхши!” – У хаёлида шундай деди-ю, аммо кўнглининг бир чеккасини аёвсиз кемираётган чидаб бўлмас бир куч тағин жунбушга келди. Муқаддам бу муаммонинг нима эканлигини тушуниб етолмас, аммо бир нарса аниқ эди: у Алимардоннинг нимасидир Анвардан устунроқ, кучлироқ эканини ҳис этар эди. Кўпдан буён Анварнинг алланимаси ўзига ёқмай келаётганини пайқаган, лекин бу нарса нима эканини аниқ билмас эди. Алимардонни учратганидан кейин билди. Анвар бўшанг экан, латта экан!
– Кетамизми?
Муқаддам унинг ювош овозини эшитди-ю, нима деганини пайқамай саволомуз қараб қўйди.
– Кеч бўлиб кетди, – деди Анвар ноқулай жилмайиб. – Уйингиздагилар хавотир олишади.
Улар тор кўча бошидаги каттакон харсангтош олдида хайрлашдилар. Кун бўйи тош устида писта сотиб ўтирадиган хотин аллақачон уйига кетган, чор-атрофда писта пўчоқлари сочилиб ётарди.
Анвар хайрлашиб қўл чўзаркан, Муқаддамнинг кўнглидаги бояги хижиллик йўқолди. Хаёлида яна ўша юпанчли, тиниқ фикр уйғонди: “Йўқ, ўзимнинг Анвар акам яхши!” Муқаддам унинг қўлини узоқ қисиб турди-да, ишонч тўла кўзларига қараганча хўрсиниб қўйди.
Кўча ичкарисидан аллакимнинг қадам товушлари эшитилди. Анвар дарров қўлини тортиб олди.
– Хайр…
Муқаддам шартта бурилди-да, қоронғи кўча ичига шўнғиб кетди.
Ажаб, қиз боланинг қалби ловиллаб ёнса-ю, йигит киши ҳадеб бўшашаверса…
Анвар Муқаддамнинг нимадандир кўнгли чўкканини сезди шекилли, кетидан гапириб қолди:
– Алимардондан хабар олиб туринг…
Муқаддам эшитса ҳам индамай кетаверди. Анварнинг қулоқлари остида кескин, асабий пошна садолари узоқ вақт қарсиллаб турди. Бора-бора қадам товушлари сусайиб, тинчиб қолди.
* * *
Муқаддам амбулаторияга кириб келганида анчагина одам тўпланиб қолган эди. У бири боласини овутаётган, бири тинимсиз йўталаётган беморлар орасидан ўтиб, йўлак охиридаги эшикни очди. Тўрдаги стол қаршисида сочлари оқарган доктор ўтирарди. Муқаддам ишга келган биринчи куниёқ бу аёл қишлоқда “Ҳури дўхтир” деб танилиб кетганини, одамлар уни қаттиқ ҳурмат қилишини эшитганди. Унинг ўзи ҳам бу аёлнинг оналардай меҳрибон муомаласини яхши кўриб қолганди.
– Мен келдим, опа… – деди у ичкари кириб.
Доктор ёзаётган касаллик варақасидан бош кўтариб, жилмайди. Ташқарида ёмғир ёғаётгани учун чироқ ёқиб қўйилган, стол устидаги шиша банкага солинган термометрлар ялтираб кўринарди.
– Бугун яна хонадонларга қатнайсиз, – деди доктор.
“Яна Алимардоннинг уйига бораманми?” – деб ўйлади Муқаддам. Ўша кунги воқеани, кеча Анвар акаси билан совуқ хайрлашганини эслади-ю, чойшаб тўшалган диваннинг бир чеккасига бўшашибгина ўтирди.
– Бошқа одам борса бўлмайдими? – деди у чойшабни ғижимлаб. Ҳури опа ўзига синчиклаб қараб турганини ҳис этса ҳам бошини кўтармай ўтираверди.
– Ким боради?
Муқаддам кўз қири билан қаради-ю, докторнинг кўзларидан ажабланаётганини пайқади.
– Хадича опангиз боролмайди-да, – деди доктор хотиржам оҳангда.
Муқаддам ўзининг лов этиб қизариб кетганини сезди. У ишга келган кунидан Хадича таътилга чиқиши керак эди. Аммо Муқаддам ҳали тажрибасиз бўлгани учун оғироёқлигига қарамай, у ҳамон қатнаб турар, иш ўргатарди.
Муқаддам стол устидаги шиша банкага, ташқарида деразага оҳиста урилаётган ёмғир томчиларига журъатсиз қараб қўйди-да, шивирлади:
– Уяламан…
Доктор шу қадар беғараз қаҳ-қаҳ уриб юбордики, Муқаддам беихтиёр бошини кўтариб қаради.
Доктор кула-кула халатининг енги билан кўзларини артди.
– Техникумда Ибн Синонинг гапини айтишмаганмиди? Бемордан сесканган табиб – табиб эмас. Сиз бировга она, бировга опа, бировга сингил бўлишингиз керак.
“У-чи, – деб ўйлади Муқаддам. – У шундоқлигини билармикан?” Алимардоннинг чиройли чеҳраси, чимирилган қошлари кўз ўнгига келди-ю, ҳам қўрқинчли, ҳам алланечук эркаловчи туйғулар ичида иккиланиб ўрнидан турди. Эшик олдига етганида негадир ўзининг ҳам ўша ёққа талпинаётганини сезиб, ҳаяжон ичида тутқични ушлади.
– Айтинг, навбатдаги одам кирсин, – деб қолди доктор унинг кетидан.
…Ёмғир ҳаммаёқни эзиб юборган эди. Қишлоқ жимиб қолган, пахса деворлар зах босиб кетган, ҳали кўмилмаган токлар эгри-бугри қизғиш гавдасини яширолмай, иймангандай осилиб ётарди. Чор-атрофда ёмғир аралаш намиққан хазон ҳиди гуркирарди.
Муқаддам ўша таниш, пастак эшик тагига етганидан кейингина тез юрганини, юраги аллақандай қарама-қарши туйғуларга тўлиб-тошганини пайқаб қолди. Эшикни қия очиб, ҳовлига кирди-да, ерда ётган бир қарич ёнғоқ чўпини олиб, туфлисига ёпишган лойни сидириб туширди.
Ҳовлидаги нарсалар деярли ўзгармабди. Фақат ёнғоқлар яп-яланғоч бўлиб қолибди. Шохларининг уч-учидаги битта-яримта япроқлар ёмирдан ивиган танини кўтаролмай ожиз силкинади. Молхона томидаги маккажўхорилар йиғиб олинибди, қамиш бўғотдан сизиб тушаётган йирик-йирик томчилар ора-чора ярақлайди.
У девор тагидаги қуруқ йўлкадан уч-тўрт қадам юриб, тўхтаб қолди. Ичкаридан рубоб овози эшитилди. Аввалига ҳиссиз, эринчоқ тинғиллаб турди-ю, кейин бирдан жўшқин садоларда жаранглаб кетди. Муқаддам бир нафас қулоқ солиб, бу куйни аввал ҳеч қаерда эшитмаганини сезди. Ҳа, бу куй янги куй эди. Унда эндигина ердан бош кўтарган бойчечакларнинг нозик шивирлаши ҳам, тантанавор баҳор шалолалари ҳам, қуёшдай тиниқ туйғулар ҳам бор эди.
Муқаддам беихтиёр жилмайди. “ўзи чаляпти”. У куй оғушида эркаланиб яна уч-тўрт қадам юрди. Энди дераза ёнига етганида куйга худди торларнинг ўзидай тиниқ бир овоз қўшилди. У қўшиқнинг биринчи сатрларини яхши англаб ололмади-ю, кейин аниқ эшита бошлади:
…Яхши қол, эй дилбарим, дилда кадар, кетмакдаман,
Ишқ аро энди ҳолим зеру забар кетмакдаман.
На ишончу, на қувончу, на кўнгилдан очма гап,
Барчасидан ушбу кун йўқдир самар, кетмакдаман!
Овоз шу қадар тиниқ, дилрабо эдики, Муқаддам ҳаяжондан энтикиб кетганини сезди. Қўшиқ уни аллалар, ширин туйғуларга ғарқ этарди. У ёқасидан муздек сув қуюлиб кираётганини анчадан кейин сезди. Бўғотдан бир қулочча чиқариб қўйилган тарнов тагида тўхтаб қолганини билиб, дераза олдига яқинроқ борди. Ичкари қоронғироқ бўлгани учун Алимардоннинг юзини аниқ кўролмаса ҳам, унинг каравот ёнида тик турганча рубоб чалаётганини кўрди. У ўз куйидан ўзи маст эди, дераза томонга қайрилиб ҳам қарамасди.
Мен қуёш юзлимга деб тун кечалар бердим юрак,
Оқибат отганда тонг қондир жигар, кетмакдаман.
Шунча кунлар ўтди, аммо сўрмадинг ҳолимни бир,
Охирида ҳол сўраб келсанг магар, кетмакдаман.
Муқаддам тўхтаб қололмади. Тез-тез юрди-да, йўлакдан ўтиб, эшикни очди. Алимардон уни кўриб, бир лаҳза тўхтади. Лекин зум ўтмай яна рубоб жарнглади. У қўшиқнинг охирги байтини Муқаддамдан кўз узмай айтди:
Келганингда дедиларки, бу йигит кони зарар,
Кетмагимдан охир, айт, борми зарар, кетмакдаман?
У негадир енгилгина хўрсиниб жилмайди.
