Иэйик хоһуйа
Иэйик хоһуйа
Полная версия:
Иэйик хоһуйа
Иван Николаевич Николаев
Иэйик хоһуйа
САХА СААРБА ТЫЛЛАРА
Түүлээх күндүтэсаарба кэриэтэДэҥҥэ көстөрүөрүүм төрүөтэХаннаҕытый эһиги,кутум-сүрүмилбииһиттэрэ —Саха саарба тыллара —сүрэҕим эмчиттэрэ?Тыл баай тайҕатыгарсонордьут буолаБаҕардым да бардым, алҕаа,алааһым буора,Бултаан-алтаан,арыт сыыһа даытыалаан,Сыһыылары уҥуордаан,сыбардарысыыйталаанСуоллаан тиийэнтутан тэйиэмТыл саарбатын,күндү сэгэрдэриэм.1984 с.МИН САХАБЫН
Арҕаһыттан тэһииннээхАйыы хаан аймаҕа – мин!Көхсүттэн тэһииннээхКүн улууһун оҕото – мин!Үс куттаах үтүө-мааны һаха – мин!Мин һахабын —аймах-билэ дьоммунан!Мин һахабын —төрөөбүт Ийэ дойдубунан!Мин һахабын —һаха дэнэр омук баарынан,кини тылынан-өһүнэн!Мин дьиҥим,мин чиҥим – хааммар!Мин бэйэм дьиҥмин,мин бэйэм чиҥмин!Мин ааспытым,мин кэлэрим – хааммар!Мин бэйэм кэммин,мин бэйэм кэрдиибин!Мин кэрэм,мин дьиктим – хааммар!Мин бэйэм дьиктибин,мин бэйэм кэрэбин!Мин һахабын —өбүгэм үгэһинэн, кини эрэлинэн, итэҕэлинэн!Мин һахабын —омугум көҥүлүнэн, өлөрү кыайбыт өркөн өйүнэн!Арҕаһыттан тэһииннээхАйыы хаан аймаҕа – мин!Көхсүттэн тэһииннээхКүн улууһун оҕото – мин!Үс куттаахҮтүө-мааны һаха – мин!СЫРДЫК КҮЛҮК
Киһи барахсан,киэҥ куйаар кээмэйигэрэмиэ да кыра,эмиэ да улууайымньыгын.Эн ааспыт, кэлэр үйэлэри ситимниирдолоҕой эркээйилээх эҥээрдэригэр эҥсиллэҕин.Орто дойдугаолох буолан хатылананэргиллэн кэлэ турардобун долоҕойдуораанаҕын!Эн, Киһи — үрдүк айыыларсиргэ силигилии түспүтсырдык сыдьаайдарын күлүгэ буолаҕын!Эн ааһар олох айанын мэҥэһик айанньытаҕын,бу сиргэ төрөөнөлөн төннөр айылгылаахкүн сирин ыалдьытаҕын!* * * Айыы киһитэ барахсан айааччыҥ эйиэнэ, түһүүлэнэн кэлбит сирэ, түһээн тиийбэт түҥ ыраахтан,– Далай Куйаартан. Эн, Айар Таҥар Аар сиргэ сэтэрийэр, сириэдийэр-силигилиирсанаатын толороҕун.* * *Күн Күбэй хотунолох төрдүн ууһатаарыталыыта киирэнтатакайданнаҕына,Умайар уот таһаатыттанытыыр сындыыс сиэмэ-сулустар,аҕа халлаантаныанан таммалаан Сир ийэҕэ түһэллэр.Сырдыы умулла субуруһа тохтон,кут буолан кутуллан Оҥоһуу, Дьылҕа,Ыйаах суолунанорто дойдуга олох кыымын саҕаллар,Сир ийэҕэтыынар тыыннаахкута буолан, тылла үүнэллэр.Ол куттар орто дойдугаоҥоһуу быһыытынан олохторо бүтэн, сулустар долоҕойдоругар сурахтарын хааллара сууралла төннөллөр.* * *Бүппэт эргиир, быстыспат ситим, туруу барааҥҥа сэтэрээһиннээх, сэлээннээх ылгын айанын тохтоон хаалбат тоорохойо, бүтэн хаалбат салааһына, эн – айыы киһитэ буолаҕын!* * *Кэмэ суох элбэх Кэм-кэрдии кээмэйин билэр, бу орто дойдуга суох. Киһи эйгэтэ, ыыра атын,элбэх атын эйгэ ыырын арда эмиэ атын…* * *Эн, буор куттаахбороҥ урааҥхай,бэйэҥ эйгэҥдуолун баһылаа!Бэриллибит дьылҕаҥыра санаалаахыырдарын сааһылаа! Сирдээҕи олоххунсириэдийэр үөрүүнэнсилигин ситэрэсимиттибэккэ симээ!Кэлэр кэмиҥ кэтэһиилээх кэрдиитинкэскилинэн кэрэһилиикэрэҕин кэҥэттин!Өлөн баранөскө тиллэргин,сүтэн да барансүр-кут буоларгынсүөлүргээбэккэ санаа!Айыы сиригэрахтылҕан буоланайбыккар төннөргүнааспакка, арахпаккааттара анаар!Эн эмиэ эргиллиэҥ, бу орто дойдуга олох олоро! Дьылҕа Хааныйааҕын толоро!12.12.2003.АЛГЫС КЭРИЭТЭ…
Бу хатыламмат түгэнихоһуйдарбыан,Бу алыптаах үгэнитуттарбыан,Уран тыл, уйан дорҕоонкүүһүнэнБу кэмҥэ, бу кэрдиигэиҥнэрбиэн!Бу олох кырдьыгын,тыйыс кыдьыгын,Бу баар чахчыны,диэлийэр дьиҥи,Сурукпар тиһэн,сурахха-садьыккаСуураллыбаккасырыттарбыан!Бу кэхтэр кэрэникэлэр кэмҥэКэһии кээһэнхааллардарбыан!Бу сүтэр көстүүнүэтигэн тылгаилэтитэ эллээн,Бу эппэт сыһыаныэйэҕэс ырыаиһирэҕэр иилээн,Уһун үйэҕэуран саххауурдарбыан!Өбүгэ өйдөбүлүн,уруу уһуйуутун,Аймах айымньытын,Айыы үөрэҕин,Алгыс кэриэтэаман өспөртистэрбиэн!2003 с.КЫРДЬЫК УОННА СЫМЫЙА
Кырдьык — күн утаҕын курдук —сырдык!Кини кыайдаҕына үөрүүбүттэн ытыыбын.Кырдьык — харах уутун курдук —аһыы…Тулабар албын — мин күнүм киириитэТуос сымыйа — күнүһүн түүнүм кэлиитэ.Онтон хомойон ытыыбын,Хараҕым уута эмиэаһыы…Сымыйа — күн сырдык сыралҕаныгарумайбатын,ууллубатын сөҕөбүн!Күнүс уонна түүн,кырдьык уонна сымыйаЭмиэ да дьэҥкэ,эмиэ да мунаах…Биһиги күнү, түүнүэндэппэккэ араарабыт,Оттон кырдьыгы-сымыйаныбутуйабыт.Ол да иһин бэйэлээх бэйэбитолохпутугар мунабыт.Дьэ уонна кимиэхэ сирдьит буолуоҥуй,суолдьут аатырыаҥый,Бэйэҥ харааччы мунан бараҥҥын,Кырдьык диэн туос сымыйанытутан тураҥҥын!Эн түүнүҥ үөһүгэр, сымыйа кыайар үгэнигэр,Сүрэххин өҥөйөн көрбүтүҥ дуо?Тойон сүрэххэр кырдьык тымтыга,Сымыйа түүнүгэр кыламныыра буолаарай?Кыламныыр кыым кырдьыгыҥ тымтыгаХотуулаах айаныҥ суолун ыйаарай?2003 с.САНАА БУОЛАРДААХ, БУОЛБАТТААХ
Санаа-оноо,мин санаам кулутабын,Санаабынтүбүккэ кубулутабын.Санаабынантугу бары оһоробун,Олоҕум сүнньүнсанаабынан оҥоробун.МинСанаа буолардааҕынан,санаа буолбаттааҕынанолоробун.Санаам буолбатыттансалҕабын түргэнник,Санаам буоларынбаҕарабын уһуннук.Санаам буолбатыттан,баҕам туолбатыттанСанааргыыбын, салыйабын,олохтон сылайабын.Дэҥҥэ көрсөрсанаам буолардааҕар,Ырам илэ көстөтомтойо туолардааҕарДьүөрэлэһии кэлэр,өй сүрэхтиин иллэһэр.Сүрэхпэр таптал,үөрүү, кэрэ тиллэр.Санаа куттаах буоламмын санаарҕыыр айылгылаахпын,Тутан турарбынааҕарсуоҕу суохтуур эбиппин.Баартан баранарбаламат майгылаахпын,Ыраахтан салҕыбатыллыыр ыралаахпын.Мин санаа буолардааҕынан,санаа буолбаттааҕынан олоробун…2003 с.ЫРА ТЫЛА – ЫРЫА
Ырам тыллар – ырыа тылаМин сүрэхпэр иитиллэҕин,Ырам тыына – ырыам тылаМин ийэ куппар тыллаҕын.Иэйэр кутум – ырыа кутум,Уран тылбар уһуллаҕын,Доҕуһуолга, кэрэ куоласкаДьүөрэлэһэ кутуллаҕын.Мин күндүлүөм эйигинЫра ыһыаҕын тылынан,Толору ырыа куттаахКыынньар иэйии кымыһынан.Сынньан, сылаанньый доҕоруом,Сылаас сыдьаай тыллартан.Манньый, астын, сэгэриэм,Ыралаах ымыы ырыаттан.Ыраланарым тухарыЫрыа мин сүрэхпэр уйалаах,Санаам сахалыы саргытаЫрыам тылыгар тыыннаах.16.12.2003 с.КЭМСИММЭТ ЭБИППИН
Кэннибин хайыһаанаара көрдөхпүнэ,ахтан аһардахпына:Сүрэхпин сылытарааспыт сылларымарахпат ахтылҕаннара,Күннэтэ күүркэйэкүлүмэхтэнэ түбүгүрбүткүүрээннэрим үгэннэрэ,Сыраласпыт дьаныарым,дьулуспут дьулуурум,ситиспит ситиһиим.Дууһабын угуттууртаптаспыт кыргыттарымтабыллыбыт үгэннэрэ.Санаабын саймаардар,саккай сырыыларымсатаммыт сахтара.Түгэннэртэн түмүллэн,үөрүүлэртэн өрүллэн,санаалартан салҕанан,Өйбөр-санаабарөрөөн хаалбыттаролоҕум өйдөбүллэрэ.Кэннибин хайыһанкэмсиммэт эбиппин,кэлбит суолбуттан…2004 с.ЫТЫК ДОРҔООН
Һуот-татай оҕолоор!Түүн үөһэ. Сай. Ытык Сахсары…Алаас-сыһыы арылы күөлэАҥаатта айгыстанҮрүҥ тумарыгынанүлүгүнэйбит…Саха сирин Аар айылҕатаАхталыйа айгыстанНухарыйар нуһараҥНууралыгар абылаппыт.Бэл, саха балаҕанаСири кытта силбэһэнИһирдьэ тимирэ иһиллиииһийбит.Ок-сиэ ньии, оҕолоор!Ити утуйан унаара сытаруу куттаах урааҥхайтанСаймаархай салгын кутаарахсан,Тыйыс дьылҕатынТымыр быатын батанСах үйэтин диэкиСайа көтө турда…Көрөллөр ини, көрбөттөөр?..Бээрээ, һуо-аай,Ити ханна тиийэрдии барда?Ити тугу көрдүү көттө?!Һуо-аай!Көр да маны,Көрдөрбүтүнэн көттө дии.Дьэ бэйи, маҥай аллаах!Төннөр суолуҥ төлкөтүн көрүөхпүт,Кэлэр суолуҥ кэпсэлин кэтиэхпит…* * *Дьэ дуо, доҕоттоор!Үһүккэ сүһүллэнҮйэлэри үтэһэлээнУос номоҕо буолаУһаарыллан кэлбитӨһүк өбүгэ өһүнэн эттэххэ,Саталаах үйэ дарбаанынанСаатыыр сахтар саҕана,Сах саха барахсанДорҕоон үөрэҕин баһылаанДобун үйэлэр уорҕаларынДомноон сылдьыбыттааҕа үһү…Ээ-ээ, ити күтүр,Ол диэки хайыста ээ,бадаҕа…* * *Аар-Дьаалы! Аар-Татай!Улаан ньуурдаахУу дьулайынанохсуллан киирэнЭтиттэрээри тэриннэҕээминэ тугуй?!* * *Кэлэр сири кэтэппитКэриим киэһэ ааһан,Барар сири хаайарБалай хараҥа түүн барыйан,Баламат түүлгэ баттатанУута уйгуурдануһукта биэрдэ,саха…Баһыгар баппаккабардамнык балыйсыбыт,Хоонньуга уктархотун ойох оннугарХонук аайы хонсубут,Хомолтолоох,хойуу туман санаалараТаһырдьа ыҥырдылар,– тур, таҕыс! – диэтилэр…* * *Утуйар уутуттан уоскулаҥыбулбатахурааҥхай сахаКүн күөрэйиэн иннинэ эрдэлээн,Үөйбэтэҕин,ахтыбатаҕын билгэлээн,Ыччыгый ыырдаахынах ыллыгын батыһан,Санныгар ууруммутСаппаҕырбыт санаалаахсаллаҕар баһынСанаатын дьайҕардарСахсары эбэтигэр салайда.Хаамтаҕын аайы хаана сырдаан,Үктээтэҕин аайы өйө дьэҥкэрэнТииһигирбит сиригэртиийэн кэллэ.* * *Субу манна:Киэмсик кыыстыы кэмчиэрийэн,Кэрэ симэхтэрин кумуччу туттан,Айыы таптал уоттаах харахтарбынАаһар былыт албыннараанаарыахтара диэбиттии,Сир диэки симириктии көрбүтсибэккилээх сииги кэстэ…Ол онно:Тэтэркэй уоһунтэбэнэттээх мичээринТэҥил дойду тиэхэлээхтэрэтэһэ убуруохтара диэнтэйэ туттан,Умсугутар уохтаахуран таһаатын көрдөрүмээриумса хоҥкуйан,Иэйиинэн илбийэримэҥ кыымнаах иэдэспинимэрийиэхтэрэ диэн иһирдьэ кистии туттан,Нусхайа нухарыйбытнуурал чэчиктээхКырдал устун кырыйа хаамта…* * *Эрэй бөҕөнүэҥээринэн тыырбыт,Муҥ бөҕөнүмуннунан соспут,Тойук тоҕотун сураһанТоҕой аайы тохтообут,Алгыс хайдаҕын анаараАлаас аайы аараабыт,Тэтим кистэлин билээриТэргэн аартыктары тэлбит,Айылҕа доҕуһуолугарабылаппыт,Тыл хомуһунугартыыттарбыт,Сүгүн утуйарын умнаСүрэ-кута сүлүһүрбүт,Сатамматах сахабыт аатаДорҕоон уол диэн этэ.* * *Алаата оҕолоор!!!Һуой-даа!Оол-ол, буор булгунньах –Дорҕоон уол курдук,Саха байаанын саппаҕырбыт санаатынСанныгар сүгэн санньыйа быһыытыйбыт дии…Оо, турууй даа,Саха омук санньыардаах туман санаатынсыҕайа ыһан,Буор Булгунньах!!!* * *Уо-аа, аа,оччоҕо доҕоттоор!Тулхадыйбат тускубуттуһа диэн,Самныбат саргыбытсалаллыа диэн,Сата буурай санаалаахсахалар – биһиги!Туойбутунан туран кэлиэ этибит,Ыллаабытынан ыстанан барыа этибит!Оннук дуо, үс куттаахүтүө-мааны сахалаар?!* * *Истэҕиэт?! Истибэккиэт?!Утуйдаххыт уһунуон!!!Уһуктуҥ даа!!! Уһуктуҥ!!!Күн күөрэйэринкүргүөмүнэн көрсүбэтэххитинэкүнүскүгүт күлүгүрүө,Саҥа таһаарансаргыгытын түстээбэтэххитинэсарсыҥҥыгыт саарбахтаныа.Уһуктуҥ даа,уран хааннаах урааҥхайдаар!Салыйбатах куттаах сахалаар!!!* * *Чэйии, Чэйиэҥ!Чээ-рэ, Чэй! Чэ-Чэ!!!Үүт-таас олбохтоохҮрүн Аар тойоҥҥоҮҥэ-сүктэ, үҥсэ,Үстэ төхтүрүйэ үстэТабыкта охсуоҕуҥ!!!* * *Оччоҕо мин,Ыытар ыра баҕаҕыт,ырыаҕыт,ытабылгыт,ынчыккытЫтык Дорҕооно буоламмын,эһиги сүргүтүнэн туоламмын,Хара аан хараҕатын туураммын,Аҕыс иилээх-саҕалаахАан ийэ дойдуну аймаһытыам!Тоҕус хаттыгастаахтоломон маҥан халлаантолуу суолун тобулуом!* * *Мин – Ытык Саха Уолабын!Мин – Ырыа Дорҕоон буолабын!Мин харааммар киирэн,хааммар иҥэн, —Дьиҥи, Чахчыны булуом!Кырдьыгы туойуом!Толбонноох өйторумун тобулуом!Дириҥ долоҕойирдэбилин толоруом!Тыал көтүппүттыймыыт да үөстээх тымныы тыллары ириэриэм!Андаҕар, Аман өс,Айхал-Уруй, Алгыс,Ааттал, Албан аат алыптаах тылларынтэһиинниэм!Өспөт өрөгөй ырыатын,Өһүк өбүгэ өһүн хоһоонун,Саргы-Дьаалы саҥатын,Сатабылын табыам!* * *Кэми-кэрдиини курдарар,Кэнэҕэс кэскил кэпсээнин,Сир ийэ тыынарСиэдэрэй сэһэнин силигинСитэн-хотон ситэриэм!Чыҥыс Хаанутары этиппэт ыйааҕын дуораанын,Одун Хаануталыйбат оҥоһуутун уораанын,Дьылҕа Хаандьаһаҕын дьайаанын,Билгэ Хаанүөйүллүбэтэх үөтүүтүн,Таҥха Хаантаайыллыбатах таайбараҥын –Мин эрэ үүннүөм!Мин эрэ тэһиинниэм!* * *Мин сүллэр этиинии сүөрүөм,Аан чаҕылҕанныы дапсыйыам!Мин симэх-чэчик,сэбирдэх-мутукчасиккиэринэн илгийиэм!Мин сиик-таммах,Уу-сүүрүк сипсиэринэнимэрийиэм!Мин саха сүрэҕинтэтимин олоҕу кыттадьүөрэлиэм!Мин Айыы Дорҕоонун аҕаланаймах-билэ дьоммун,төрөөбүт ийэ дойдубунарчылыам!* * *Табыкта охсуҥ! Табыкта охсуҥ!!!Табыкта охсуҥ!!!Мин Ытык Саха Уолабын!!!Мин Ытык Дорҕоон буолабын!!!Ахсынньы, 1995 с.ГИТААРА
Мин доҕуһуолдьут доҕорум —гитаара,Мин кынаттаах атым —гитаара.Махтанабын эйиэхэ,Долгуйар иэйиимдолгураҥ дьүрүскэнин,Добун халлаан санааҕадорҕоон гынан көтүппүккэр.Дойдубар, дьоммормин ааппын ааттаппыккар.Мин ыллыыр баҕа ырам —гитаара,Сүрэҕим ырыаҕа сирдьитэ —гитаара,Махтанабын эйиэхэ,Ис дьиҥим кырдьыгыниһирэхтик истибиккэр,Өй-сүрэх мөккүөрүндьүөрэ тэтимҥэ тиспиккэр.Кэрэ, дьикти эйгэтигэр сүрэхпин сиэтэн илдьибиккэр.Саҥарбат санаам тыллара —мин гитаарам кыллара.Иэйиим утаҕын кыллара —мин гитаарам тыллара.Махтанабын эйиэхэ,Иһирэҕим истилэҥинилдьитэ эн буолбуккар,Айар олоҕум кистэлэҥин араҥаччылыы арчылаабыккар.Куппун-сүрбүн ытата,ыллата арыаллаабыккар.Саҥарбат санаам тыллара —мин гитаарам кыллара.Иэйиим утаҕын кыллара —мин гитаарам тыллара.Махтанабын эйиэхэ,Дорҕоону доҕуһуоллуутэтимҥэр тиһэ тиспиккэр,Абылаҥнаах ахтылҕан аатталбын арахпакка арыаллаан испиккэр.Миигин кытта тэҥҥэ үөрүүнү,хомолтону билбиккэр.Эрэллээх доҕорум Гитаарам —мин айар аҥаарым,Эйиэхэ мин —ырабын итэҕэйэбин,Эйиэхэ мин —ырыанан сүгүрүйэбин!2004 с.ТҮБЭЙ СИРЭ БАҔАДЬЫ ҮРЭҔЭ
Этигэн көстүүөйбөр элэҥниирИлэ суоҕубаардыы тэҥниир.Ыгыаттам үрэҕинэнустан иһэбин,Ахтылҕан уутунытыстан иһэбин.Сүүрүккэ оҕустаракытылга тиксэбин.Сыыртан үөһээсыһыыга таҕыстым,Сыллар-хонуктарсыыстарын ыраастыы,Сыныйан көрөсылыктыы батыстым.Талах ойууртаманыгар хаамтым,Тардыылаах дойдумталыы таһаатаКөҕөрө күөгэйэкөстө тупсубутаКөймөстүбүт көхсүбүнкөҥө кэҥэттэ.Ийэ дойдумкүбэй түбэм —Түбэй сирэ,Баҕадьы үрэҕэКөрүстэ уолункүөх сирэминэн,Ааспат ахтылҕанбыстыспат ситиминэн.Түүлбэр, санаабар,эбэтэр илэ дуу,Тоҕо бэрдэйайылҕа дьиктитэ…Ийэм эдэрин,эһээхэй оҕоҕоБэйэбин көрөбүн,бэркиһээн сөҕөбүн.Иирэ талах быыһыттанИэйиэхситим иэйбит,Аар тиит аттыгарАйыыһытым айбыт,Кыстык угун саҕакыра балаҕаҥҥаКүн сиринкөрдөрбүт эбит.Окко түспүтоҥоһуум бичигэОйуурга-тыаҕаоһуор анньыбыт.Сиргэ түспүтсэрэбиэйим миэнэКөлүйэ таһыттанкөтө көрүүлэммит.Аар тиит аттыгараналым аттарылла,Айар кутумдьылҕата суруллубут,Төлкөлөөх түөрэҕим,аман айылгым,Суруга суруллубут,ыйааҕа ыйыллыбыт.Күн ийэкэмкүбэй-киимминТуора харахтанманна кистээбит.Абаҕатын аатынахтан-санаан:«Уолум миэнэУйбаан», – диэбит.Кыһыл эрдэхтэнкырымматахпын.Эһээхэй эрдэхтэнэргийбэтэхпин.Оччолортон ылаоспут миэхэТүбэй түбэтиномоон суола.Түһүүлээх сирбинтүһээн көрөбүн.Этигэн көстүүэргийэн кэлэЭлэҥнээн ааһарэриэккэһин сөҕөбүн.Эмиэ даҕаныхараастан ылабын…КҮНТЭН КҮН
Түгэнтэн түгэнтүбэһэн иһэриҥ түргэниэн,Күнтэн-күнкүрэнэн иһэриҥ күлүмэҕиэн,Ыйтан-ыйыган иһэриҥ ыксалыан,Сылтан-сылсыыллан иһэриҥ сыыдамыан.Кэлин биллимэн айаныҥ хас хардыытын,Хаһан да хатыламматхарданы эрэйэр атылын,Ааһа барар дьылларсаҥата суох ыйытыктарын,Кэлэн иһэр кэмнэркээмэйэ суох сылыктарын.Истэр буоллумиэйэр ис турукпунанСүтэр хонуктарсүпсүлгэннээх түбүктэрин,Сүрэхпэр иҥэринним,сүрбэр-куппар эбиннимСүдү өбүгэлэримсүппэт-өлбөт сүбэлэрин.Итэҕэстээхпин билинэнитэҕэлбэр иҥэ иэйдим,Эрэйдээхпин этэмминэрэлбэр элэ эҥээҥнээтим,Хоруйун булбатах —хомолтолоох санааларбынКимиэхэ да буолбатах —хороҥ бэйэбэр этинним.2004 с.САНАА БУОЛАРДААҔА
Этэр тыл – сүрдээх,саҥарар саҥа —куттаах,Санаа – буолардаах,буолбаттаах.Санаам буолардааҕаханна саста?Кэлэр кэмҥэ,эбэтэр ааста?Санаам буолардааҕаханна мунна?Ааһар тапталга,албын тумаҥҥа?Санаам буолардааҕасандааран,Сайар иэйиинэнсыдьаайанСырдыгынан куппункууспута,Сылаас уоһунсүрэхпэр даҕайбыта…Ол онтон ордуккөммүппүнОтой өйдөөбөппүнбүгүн.ТҮГЭНИ АЙБЫККА
Күннэр түбүктэрэ,күүрээннэрэкүл буолаллар.Күннэр үөрүүлэрэ күлүм-чаҕыл түгэҥҥэ хаалаллар,Түгэни айбыкка, үөрүүнү төрөппүккэ — олох түмүгэ тиллэр.Мин тыынымсүтүө суоҕа.Мин бүппэт тыынымкүөх уот буоланкүөдьүйэкөдьүүстүү туруоҕа.ТУОЛЛАХХЫНА
Эн баҕаҥбарыта туолбут,Барыҥ барытабаар буолбут.Эн кими дакэрэхсэппэккин.Эн кэрэ диэнианы билбэккин.ЫТЫК ТОЙГО – ЫҺЫАХХА
Айгыр-силик айылҕамАйгыста тупсан турдаҕына,Күөх унаар халлааҥҥаКүн үрдүккэ күллэҕинэ,Кутум-сүрүм уоскуйар,Сүрэҕим-быарым манньыйар.Сахам сирин сайынаСамааннык сайар кэмигэрЫтык Тойго – ЫһыаххаЫксалаһар АйыыларбарЫра санаам тиллэр,Ыра баҕам туолар,Санньыйбыт санаабарСахам тыына сүрэхпэр илэ тиллэр.БУОЛААЧЧЫ…
Албын анна чычаас,кырдьык анна дириҥ.Куһаҕан өрүү дөбөҥ,үчүгэй куруук үлэлээхбуолааччы, буолааччы…Көлдьүн быһыы көпсөркөй,албын быһыы халтархай,Үтүө үрдэ үрүмэлээх,сымыйа үрдэ сытыганнаахбуолааччы, буолааччы…Дириҥтэн этэр чахчы тыл —дилэй дьиҥинэн туолааччы,Аараттан этэн алкыйар тыл —албынынан айа тутааччыбуолааччы, буолааччы…Түөкүн быһыы өрүүтөттөрүнү түөһэр түөрэхтээх,Үтүө быһыы мэлдьиүчүгэй үгэс үөрэхтээхбуолааччы, буолааччы…Сиикэй сидьиҥ этиисиппэтэҕэ сиэри силиктиир,Буспут-хоппут этиибуолбуту-кэлэри кэрэһилиирбуолааччы, буолааччы…Үтүө икки, мөкү иккиүөрэ-дьүөрэини-биилэр.Үрүҥ икки, хара иккиҮүт-үкчүбии-биирдиилэр.Хайырҕастааххара быарыҥхайатын ордорор,Сүдүрүүннээхсүбэ сүрэҕиҥсөбүлүүрэ тугуй?Бэйэҥ билэргинэн,бэйэҥ таларгынанбуолааччы,Олоҕуҥ оҥоойугаоннук туолааччы,Оҥоһууҥ эйиэнэоннук буолааччы!ИЭРЭҤ-СААРАҤ
Ытыам иһин харах уута кэлбэт,Ыллыам иһин ырыа тыла тиийбэт,Суохпун-баарбын билбэппин,Сураҕын субутун кыайан эппэппин.Өйдүөм иһин өйдөбүлэ көпсөгөй,Өйөнүөм иһин өйөнөрө көҥдөй,Тутуом иһин туура тутаах суох,Тугум эрэ туохха эрэ итэҕэс.Дьэ дьикти да түгэн буулаата,Ааһан, араҕан биэрбэккэ уһаата,Иэрэҥ-саараҥ иэдээнэ диэлийэр,Ылбат-биэрбэт ынырыга дьиэтийэр.Ынчыктыам да буоллар ыһыктыбакка,Ыраахтан ыраны ыҥыран аҕаланЫан ылабын ылламматах ырыаларбын,Ырааһырдар, чэлгитэр тылларбын.Онтон эмиэ олох күүрээнигэр,Олох туһа охсуһуу ортотугарДьонум туһа дьоруо айаҥҥаДьоллоох тэҥэ сылдьабын этэҥҥэ.КӨТҮҮ
Олорбут олохпун көрөммүөн,Оломун-омоонун буламмыан,Омуна суох бэйэм сөҕөммүн,Оо, өйдөөтөҕүөм…Түүлбэр көттүм, илэ көттүм…Ыра санаабар эмиэ көттүм,Көтөр аакка элбэҕи көтүттүм.Оо, көтүттүөм…Сиргэ түһэн, сииктээх оту кэһэнСанаам буолардааҕынаанСайар иэйии сарсыардатыгарОо, хаамтарбыан…Сэргэстэһэ сэлэһэр сэгэрбин,Сиэттиһэр сэмэй доҕорбуон,Аттыбар, абылыыр аналбынОо, көрдөрбүөн…Уйуктаах санаанан уйа туттанЭрэл санаанан эркин охсоммуон,Өйүм-санаам өһүөтүн уураммынОо, олордорбуон…Итэҕэһи ситэри толорунанИтэҕэли сүрэххэ иҥэринэнИэйэр куттуун иллэһэмминОо, сырыттарбыан, этэҥҥэ…ТҮГЭН
Түгэнтэн төрүүллэр түбэһиэх иэйиилэр,Түгэнтэн төрүүллэр үйэлээх үөрүүлэр.Түгэнтэн үөскүүллэр түөкүннүү санаалар,Түгэнтэн үөскүүллэр төрүт өйдөбүллэр.Түгэнтэн саҕаланар түһэн биэрии,төннөн иһии,Түгэнтэн саҕаланар кэскил кэлиитэ,туску туруута.Түгэҥҥэ биллэр бу олоххо ким кимэ, туох туга,Түгэҥҥэ биллэр сымыйа албына, кырдьык дьиҥэ.Түгэҥҥэ быһаарыллар ким өлөрө,ким тиллэрэ,Түгэҥҥэ быһаарыллар ким самнара,ким кыайара.Түгэни баһылаа эн бу күннээҕи күлүм түбүккэр,Түгэни баһылаа эн бу уһун, бу кыл түгэнэ олоххор.Түгэн диэн бу эн, бэйэҥ олороҕун.Түгэн диэн бу эн, олох буолаҕын.Түгэн анараата өлүү уонна тиллии,Түгэн анараата үрүҥ уонна хара.Түгэн диэн улуу күүс, идэлээх уус,Түгэн диэн айар-үҥэр таҥара!ИЙЭМ КЭТЭҺЭР
Тулабартулаайахсытартуймаархай тумантууйа тунаарыйар.Санаабарыраах баардьиэм буруотаыҥыра унаарыйар.Арҕааттанатыҥырас тыалатарахсытааргыарыйар.Аттыбарайаным суолааһыммыттыыаҥаарыйар.Турабын,тумаҥҥа муннарартуоххаһытар санаабар туймаара сууйуллан…Турабын,ийэбэр тиийээриистиҥ ахтылҕанынаниэйэ тууйуллан…Өссө биирүрдэл хаалла,сүрэхпинахтылҕан аалла…Оол көстөртумарык хайаларөргөстөрүннөҥүө өттүлэригэрТөрөөбүт түөлбэм,чэрдээх тэлгэһэм,алаадьы сыттаахалгыстаах алаһамАхтар айыыһытаайаннаан кэлэрбинааҕа саныы,аймана кэтэстэҕэ.Онно,хотон кэтэҕэр,кыбыылаах отункытыытыгар,Кырпа отункыраабыллыы сылдьанкыра да тыаскакыҥастаһа,Илинтэн кэлэриччитэхсийбит айан суолунтэһийбэтэхтии маныыр…Ийэкэмкэмэ суохкэтэһиннэрбитуолун саныыр.ААҺАР АБЫЛАҤ
Хаһан этэй, мин эйиэхэхараҕым уотун хатаабытым,Хаһан этэй, эн миигинааһан иһэн абылаабытыҥ?Ол онно эн миэхэмичилийэ мичээрдээбитиҥ,Ол онно эн миэхэчэмэлийэ эйэргээбитиҥ.Онтон ыла эн биһиккисуохтаһар, ахтыһар эбиппит,Онтон ыла эн биһиккисүрэххэ сүтүгү ииппиппит.Кэлин этэ, билбиппитолохпут тус-туспа суоллааҕын,Хойутаан биһи билбиппиттаптал төннүбэт аналлааҕын.Билигин эн биһиккибүтүн буолбат аҥаар-аҥаарбыт,Бу күн эн биһиэхэбиир буолбатах ахтар аналбыт.2004 с.НЬУРГУҺУН
Ньуур, кырдал сибэккитэ,Сайын сэмэй сибикитэ,Ньуолаҕайдаах сир симэҕэНуктуу ньуккуйа нуурайанҮөрүүнү кууһа үүммүтэКөрүөхтэн күндүтэй!Ньуку-ньуку ньургуһун,Ньургу-ньургун ньургуһун,Сирим симэҕэ чэчиктэй,Тоҕо бэрдэй, кэрэтэй!Муус кунустан тирэнэн,Тоҥ кырыһы тобулан,Хаар быыһа харалдьыккаХайа анньан тахсыбыта.Үөрүүнү кууһа үүммүтэКөрүөхтэн күндүтэй!Ньуку-ньуку ньургуһун,Ньургу-ньургун ньургуһун,Сирим симэҕэ чэчиктэй,Тоҕо бэрдэй, кэрэтэй!Кэрэ кэхтибэт кэрэһитэ,Тоҥтон толлубат туоһута,Тыллар, үөскүүр күүһүнТыыннаах илэ көстүүтэҮөрүүнү кууһа үүммүтэКөрүөхтэн күндүтэй!Ньуку-ньуку ньургуһун,Ньургу-ньургун ньургуһунСирим симэҕэ чэчиктэй,Тоҕо бэрдэй кэрэтэй!2004 с.СҮБЭ
Саарбаҕынан туоллаххына,Сүбэлэһэр буоллаххынаСөбүлэһии тийэн кэлэр,Сөпсөһүү тула туругурар.Сүбэттэн тахсыбыт сөбүҥСыыһара аҕыйах буолар.Сүбэлэһэҥҥин сөп диэбитиҥСүнньүнэн кыайыыны аҕалар.Сүбэ тыыппатах кыһалҕатаҮксүн кыаллыбат кыахтанар,Сүгэ түспэтэх дүлүҥ маһаЭркин буолбат аналланар.Сүбэһиттээх эрэ киһиСүгэһэрэ лаппа чэпчиир,Сүбэлэһэрэ, этэрэ суоххаСөбүлэҥи биэрэрэ ыарыыр.Үйэттэн үйэҕэ сүппэккэСүбэ үгэскэ кубулуйар,Кырдьаҕас мындыр сүбэтэКыһарҕаны, өксүөнү тулутар.2004 с.ДОРҔООН
Дорҕоон – айар-таҥар илдьитэ,Дорҕоон – добун үйэ сирдьитэ!Дорҕоон – куйаар долоҕойун оҕото,Дорҕоон – кэм-кэрдии сороҕо!Дорҕоонтон төрөөбүтэ тыл,Тылланан тыллыбыта киһи.Тылтан таҥыллыбыта ырыа,Ылыыр буолан киһи – киһилии!Дорҕоон домун үөрэҕинДолоҕой түгэҕиттэн булаҕын.Долоҕой аһыллар үөрүйэҕэрДомноох суолу батыһаҕын.Тыыннаах дорҕоону туппуттарТырымныы сыдьаайа умайаллар,Хоһоон ырыа, доҕуһуол буоланнарАйар кут төрүүр дьолун билэллэр.Уус куттаах урааҥхай уйулҕатаУйар уран дорҕоон умайыгын.Саталаах тыл сатарыыр сатабылаСах сахаҕа булар анабылын.Дорҕоон – айар-таҥар илдьитэ,Дорҕоон – добун үйэ сирдьитэ!Дорҕоон – куйаар долоҕойун оҕотоДорҕоон – кэм-кэрдии сороҕо!2004 с.ТЫЛЫМ – ТЫЫНЫМ
Ийэ тылым барахсаниһиллэриҥ иһирэҕиэн,Омугум уратылаах дьиҥинэтэриҥ этигэниэн.Саха тылын маанытасаҥарылларыҥ сайаҕаһыан.Санаа, ыра илэтийэсаймаарылларыҥ аһаҕаһыан.Тылбын туохха мэнэйдэһэтупсан туруохпун билбэппин,Ийэттэн-аҕаттан аккаастанакиһитийиэхпин санаабаппын.Омук тылыгар уккулланордон тахсыахпын сэрэйбэппин,Баһылыыр баламакка сууралланбаар буолуохпун итэҕэйбэппин.Үтүктээйинэн үлүһүйэн аныүүнүөм, тиллиэм диэбэппин,Үөрүүм, хомолтом даҕаныүтүктүү буолуон үөйбэппин.Төрөөбүт тылым миэнэ – тыыным,тылла туруон саныыбын.Тыалы кытта көппөккө,тыыннаах сылдьыан баҕарабын!Эн дириҥ долоҕойгор —аан дойду анаарыыта!Өлбөт сүбэ өйдөбүлгэр —өй-санаа быһаарыыта!2004 с.СЫРДЫК
Күнү түүнсолбуйан иһэринииКиһи сырдыктааххараҥалаах дии…Кыһыны сайынсолбуйа кэлэринииКиһи тоҥуй, сылаассыһыаннаах дии…Сырдык өй-санаахайаан да баһыйыахтаах,Сырдыктан сылаассыһыан сайар дии…Сырдык ыра – баҕахайаан да байытыахтаах,Сырдыктан эрэыра санаа туолар дии…Күн сырдыгынтаптыырбыныы,Таптыыртан харахсырдыыр дии…Сырдыктан сылаанньыйаманньыйарбыныы,Иһирэхтэн эрэистиҥ иэйии кэлэр дии…Сырдыктан хараҥаҕа,хараҥаттан сырдыкка,Хайаан да сырдык өттөбаһыйыахтаах дии…Сырдык – тыыннаах олохтыллар, үүнэр өҥө,Сырдык сырыыта —тыгар күн утаҕа дии…2004 с.ҮӨР КҮН СЫРДЫГЫТТАН
Сарсыарда эрдэ туранИлин диэки көрөбүн,Үүммүт күммүн тургуутуу,Күн сырдыгын уруйдуу,Үөрэбин күн сырдыгыттан,Бүгүн этэҥҥэ сылдьарбыттан,Кэрэни кэрэхсиирКиһилии буолбуппуттан.Өйдөөн-дьүүллээн көрдөххө,Өрдөөҕүттэн аттыгар баарыҥБэйэҥ сорҕото буолбутунБүгүн кэлэн билэҕин.Үөр күн сырдыгыттан,Бүгүн этэҥҥэ сылдьаргыттан,Кэрэни кэрэхсиирКиһилии буолбуккуттан.Аттыгар тулалыыр эйгэҥТулаайах сыппат, тутахсыппат,Эйигин атыҥырыы көрбөт,Ол аата эн бэйэҥ миэстэҕэр.Үөр күн сырдыгыттан,Бүгүн этэҥҥэ сылдьаргыттан,Кэрэни кэрэхсиирКиһилии буолбуккуттан.Аахайбатах даҕаны түгэҥҥинАттара санаан көрөҥҥүн,Күндүргэтэр көстүүнү буланСүрэххэр үөрүүтэ ииттин.Үөр күн сырдыгыттан,Бүгүн этэҥҥэ сылдьаргыттан,Кэрэни кэрэхсиирКиһилии буолбуккуттан.Кыра диэн кыһамматаххыттанКыһалҕатын, туһатын арааранКыһамньыгын, дьаныаргын уур,Онно эбилиннин дьоҕур, тулуур.Үөр күн сырдыгыттан,Бүгүн этэҥҥэ сылдьаргыттан,Кэрэни кэрэхсиирКиһилии буолбуккуттан.2004 с.ТУЛУЙ!
Олох амтанасүтүөҕэ да буоллар,Оҥоһууҥ хотторуулаахтүгэннэрин тулуй,Эрэл санааэстиэҕэ да буоллар,Дьылҕаҥ өксүөннээхмөккүөрдэрин тулуй!Тугу да гынантурууласпаккын биллэргин,Эн тулуй!Чысхааны, куйааһытулуйарыҥ курдук,Түүн кэнниттэнсарсыарда хайаан дакэлэрин курдук!Эн тулуйүрүҥү хара дииллэрин,Эрэлгин, итэҕэлгинүлтү тэпсэллэрин.Эн тулуйкырдьыккын кыайалларын,Көҥүлгүнбылдьыы көлбөрүтэллэрин.Эн тулуйаахсыбакка айбардыылларын,Атарахсыта,сэнии саныылларын.Эн тулуйтапталгын таҥнаралларын,Мөлтүүр кэмҥэрмөрөйдүүллэрин, умналларын.Эн баҕарбөрөлүү да улуй,тулуй, тулуй!Тулуургун ыһыктыма,туох иһин иннигин биэримэ.Эн тулуйуох тустааххын,тулуургунан кыайар туһугарЭн туруох тустааххын,дьиҥ, кырдьык өргөһүн уһугар!Түүн үөһэ —күн тыкпат,Кырдьык үрдүгэр —сымыйа өр сыппат!Тулуура суох —эрдэ эстэр,Тулуурдаах эрэ —түмүккэ тиксэр!Эн баҕарбөрөлүү да улуй,тулуй, тулуй!Туох барытакэмнээх-кэрдиилээх,Кэтэспитиҥтоҕооһон тиийэн кэлиилээх.Тулуур дьулууратулхадыйбат кимиилээх,Ким дьиҥэ, туох чиҥэтиллэ турар ситиһиилээх!2004 с.
