Без тарихта эзлебез / Наш след в истории (на татарском языке)

Мин әйтеп үткән шәхесләрнең үз тарихлары, аларның тамырлары инде күптән татарлыктан өзелгән. Ә чын милли горурлык ул халыкта. Ул безнең бишек җырларыбыздан ук башлана. Нәкъ менә шунда Ана кеше баласына милли моңнарыбызны сеңдерә, аңа Аллаһ тарафыннан бирелгән тел ачкычын иңдерә.

Әйе, мин Ана турында махсус сүз кирәклегенә инанган кеше. Чөнки анабыз Әминә Габделкаюм кызы бишек җырлары аша миңа һәм туганнарыма татарлыгыбызны сеңдерде, телебезгә, җыр-моңнарыбызга мәхәббәт уятты. Дөнья мәйданында телебезгә, гореф-гадәтләребезгә турылыклы булырдай итеп тәрбияләде.

Юк, хөрмәтле укучыларым, мин һич кенә дә үз Анабыз турында сөйләмим. Сүз гомумән татар аналары турында. Әгәр Ана кеше баласына милли горурлык сеңдерә алса, бу бала үзе дә, аның балалары да, оныклары да татар булып яшәячәк. Милли тәрбиянең башы ата-анада. Оясында ни күрсә, очканда шул була, дип юкка гына әйтмәгән халык. Әгәр дә Ана кешенең үзендә туган теленә ихтирам юк икән, ул баланың атасы белән тик русча гына сөйләштә икән, боларның балалары да шул телдә генә сөйләшәчәк. Ата-ананың изге бурычы балаларын дөньяга татар итеп чыгара алудан гыйбарәт. Шулай булмаса алар үзләренең ата-ана бурычын үти алмаган булып чыгалар.

Чит илләрдәге татарлар мисалы безгә гыйбрәт булсын иде. Әйтик, фин татарларының беренче кагыйдәсе гаиләдә тик ана телендә генә аралашудан гыйбарәт. Алар гасырлар буе шушы тел аша фин, швед, инглиз телләрен үзләштерә киләләр. АКШ һәм башка чит илләрдә дә шундый ук хәл: иң башта үз телеңне өйрәнү, аннары аның аша башка телләргә үтү.

Мин күп вакыт АКШта яшәп ятучы милләттәшебез Сәгыйть ага Салахны гыйбрәтле язмыш итеп сөйлим. Бу кеше Кореяда туып үсә. Үткән гасырның 50 нче елларына кадәр Сеул шәһәрендә 26 татар гаиләсе яшәгән. Болар өчен бер татар җанлы милләттәшебез мәчет салдырган, татар мәктәбе ачкан. Ә бит мәктәп ачу ул бина төзү генә түгел. Монда укытучылар, дәреслекләр кирәк. Ул боларның барысын да тиешле дәрәҗәдә оештырган. Бу гаиләләр татарлык нигезен бишек җырлары, ана теле, милли мәктәп аша ныгыта алганнар. Алар, туган телләреннән тыш, корея, япон һәм инглиз телләрен үзләштергәннәр.

50 нче елларда язмыш Сәгыйть аганы АКШка китерә. Монда ул, тиз арада урта белем алып, 4 ел эчендә ике югары белем алуга ирешә. Зур галим булып, АКШ хөкүмәтенең атом-төш коралы буенча киңәшчесе дәрәҗәсенә күтәрелә. Алар Равилә ханым белән ике бала үстереп, аларга ныклы татарлык нигезен салып, мөстәкыйль тормыш юлына бастыралар. Аларның Вашингтондагы йортында һәрвакыт татар музыкасы яңгырый. Алар Интернет аша Татарстан, татар тормышы белән танышып торалар.

Равилә ханым турында махсус рәвештә бер-ике сүз әйтеп үтәм. Аның да язмышы зур сынауларга бәйле. Кытайда туып, Төркиядә белем алып, чын татар буларак АКШка килеп, Сәгыйть абый белән таныша һәм кавыша. Шулай ук югары белемгә ия була. Ул телне камил рәвештә белә, белмәгән татар җыры юк. Аларның балалары да шундый ук.

Юк, татар булып яшәү җиңел генә бирелми. Бу ерак чит илләрдә генә түгел, Россиядә дә шулай. Ләкин ана ана булып, ата ата булып калса, тормыш күпкә җиңеләя. Моңа да бик күп мисаллар китереп булыр иде. Тик мин ана турындагы сүземне дәвам итәргә мәҗбүрмен.

Сүз Россия татар аналары турында, дөресрәге, татар хатын-кызлары турында булыр. Ни өчен дигәндә, табигый хис кызларыбызның шактыен ятлар кочагына ташлый. Монда алар татарлыкларын бөтенләй диярлек җуялар. Балаларының исемнәре, телләре, яшәү рәвешләре русча. Әнә шул хисләр бер вакыт саегая, хәтта бөтенләе белән юкка чыга. Кайвакыт гаиләләр дә таркала. Ләкин инде соң була. Аларның балалары рус, үзләре буш булып калалар. Терсәкне тешләп булмый шул. Тик гомер буе үкенеп яшәргә генә кала.

Ир-атлар турында да фикер белдерү кирәктер. Аларның да шактые марҗа кочагына керә. Аларның балалары да урыслар, гореф-гадәтләре дә урысныкы.

Инде ни эшлисең: буласы булган. Тик ни өчен катнаш никахтагылар балаларына татар телен, аның гореф-гадәтләрен иңдермиләр икән? Аларга соң, юк дигәндә, татар исеме генә биреп булмый микәнни соң?

Тиздән Россиядә халык санын алу кампаниясе башлана. Үткән шундый кампания татарларның илдә сан буенча икенче урындагы халык икәнлеген исбатлады. Безнең максат шушы урынны җуймаудан гыйбарәт. Мин ни өчен катнаш никахларга тукталдым? Чөнки, ни кызганыч, аларның саны кимеми.

Катнаш никахтагы татарлар! Инде үзегез татар дөньясыннан китеп барасыз икән, ичмасам, балаларыгызны татар итеп яздырыгыз. Аларга милли рух сеңдерегез! Ни өчен катнаш никахлардан бары тик руслар гына чыга икән? Нәрсә, бездә милли горурлык юкмыни?!

Татарларны бүлгәләргә теләү – сәясәт нәтиҗәсе. Монда Рим принцибы «бүлгәләп хаким итү» тантана итә. Бу бүген генә барлыкка киләгән сәясәт түгел. Ул инде йөз еллар буе дәвам итә.

Тик бит моңа карап, берәү дә аларны берничә милләткә бүләргә җыенмый.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

Примечания

1

Халиуллин Ю. Кто расшифрует татарский след. Древние тюрки – вдохновители создания Великой Китайской стены // Независимая газета. – 2009. – 10 июня.

2

Аның бу китабы 1937 елда Шан-Да тарафыннан кытай теленә тәрҗемә ителгән, шәрехләр-аңлатмалар белән баетылган. Мөнир Ерзин үз фикерләрен Паркерның шушы тәрҗемә вариантын өйрәнеп туплаган. Миңа язган хатында ул анда Паркерның хезмәтен баета торган өстәмә материаллар булуын хәбәр итә.

3

Паркер Э. Х. Тысяча лет из истории татар. – Казань: Идел-Пресс; Слово, 2003. – С. 48.

4

Шунда ук, 5 б.

5

Divan-at Turk. – Istanbul. – T. 1. – Р. 27–28.

6

Тизенгаузен В. Г. Сборник материалов, относящихся к истории Золотой Орды, 1884. – С. 4.

7

Закиев М. З. Происхождение тюрков и татар. – М.: Инсан, 2003. – С. 67.

8

Фәхреддин Ризаэддин. Болгар вә Казан төрекләре. – Казан: Т????.???.????., 1993.? 50??. атар. кит. нәшр., 1993. – 50 б.

9

Паркер Э. Х. Күрс. хезм. (Авторның кереш сүзеннән.)

10

Абзалов Л. Ф. Официальный письменный язык и канцелярская культура Улуса Джучи. Автореф. на соискание учёной степени канд. ист. наук. – Казань, 2009. – С. 16.

11

Паркер Э. Х. Күрс. хезм. – 12 б.

12

Симбирский сборник. – Симбирск: Тип. Губернского Правления, 1870. – Т. II. – С. 156.

13

Сайдашева З. Татарская музыка: история и современность. – Казань: И??? – ????? 2008.??. 57. дел-Пресс, 2008. – С. 57.

14

Фәхреддин Р. Күрс. хезм. – 28 б.

15

Тукай Г. Әсәрләр. 4 томда. – Казан: Татар. кит. нәшр.  – 2 т. – 1955. – 255 б.

16

Особое Совещание по мусульманским делам 1914 года // Татарстан. – 1992. – № 9/10.

17

Ключевский В. О. Сочинения: в 8 томах. – М.: Наука, 1958. – Т. 2. – С. 50

18

Сергеевич В. Древности русского права. Изд. третье. – СПб.  – Т. 1. – 1909.

19

Полевой Н. А. История русского народа. – М.: Вече, 2008.  – С. 255.

20

Пивоваров Ю., Фурсенко А. Русская система // Рубежи. – № 6/1. – 1995. – С. 50.

21

Полевой Н. А. История русского народа. – М.: Вече, 2008.  – С. 333

22

Сергеевич В. Күрс. хезм. – 252 б.

23

Крысько В. Г. Этнопсихология и межнациональные отношения. – М., 2002.

24

Котляров Д. А. Верная служба самодержцу хана Шах-Али. История и современность. Материалы международной научно-практической конференции, посвящённой 450-летию добровольного вхождения Удмуртии в состав России. – Ижевск, 2008. – С.  281.

25

Рашид-ад-дин. Сборник летописей. – М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1946. – Т. 1, кн. 1. – С. 78

26

Ерзин М. Из глубин Евразии. – Алматы, 2015. – С. 29.

27

Сафаргалиев М. Г. Распад Золотой Орды / На стыке континентов и цивилизаций. – М.: Инсан, 1996. – С. 304.

28

Кунанбаев Абай. Поэмалар. Екинши Сез. – Алматы, 1993.  – С. 142.

29

Знаменский Н. П. Казанские татары / Живописная Россия. Отечество наше в его земельном, племенном, экономическом и бытовом значении. – Т. 8. Среднее Поволжье и Приуральский край.  – Ч.  1. – Среднее Поволжье. – Петербург-Москва, 1901. – С. 136.

30

Юлдашбаев Б. Х. История формирования башкирской нации (дооктябрьский период). – Уфа: Башк. кн. изд-во, 1972. – С. 238–239.

31

Никольский Н. В. Сборник исторических материалов о народностях Поволжья. – Казань: Типолитография Казанского университета, 1919. – С. 215–216.

32

Шунда ук. – 287 б.

33

Шунда ук. – 217–218 б.

34

ТСД ҮДА, 109 ф., 5 тасв., 54 эш, 160 б.