Şauşenkdən qaçış

‒ Mən bunu deyə bilmərəm, ser, ‒ Endi cavab verib.

Məhkəmə gündüz saat birdə məşvərət üçün zalı tərk edib. Andlı iclasçılar dördün yarısı qayıdıblar. Pristav onların tez qayıdacaqlarını desə də, andlılar dövlət hesabına “Bentli” restoranında açılan gözəl nahar süfrəsinə qatıldıqlarından gecikiblər. Onlar mister Düfresni günahkar elan ediblər və əgər Meyndə ölüm hökmü olsaydı, Endi bu ecazkar dünyanı hələ ilk novruzgülləri açmamış tərk edərdi.

III fəsil

Prokuror Endidən baş verənlər barədə nə düşündüyünü soruşub. O isə cavab verməyib. Əslində, bu barədə bəzi düşüncələri olub və 1955-ci ildə, gecələrin birində özüm də gözləmədiyim halda mən onları eşitdim. Ona görə “gözləmədiyim halda” deyirəm ki, bizim salaməleyk tanışlığından daha yaxın dostluq münasibətlərinə keçməyimizə yeddi il vaxt lazım oldu. Və doğrusu, təxminən 1960-cı ilə qədər mən özümü Endiyə yaxın adam saymırdım. Hərçənd o vaxt da Endinin az-çox yaxınlıq etdiyi yeganə dustaq idim. Bizim ikimiz də uzunmüddətli həbsə məhkum edilmişdik, kameralarımız bir-birindən xeyli aralı, amma eyni dəhlizdə idi.

‒ Mən bu barədə nə düşünürəm? ‒ həmin gecə Endi gülümsəmişdi. ‒ Düşünürəm ki, o gün hər tərəfi bədbəxtlik basmışdı. Qısa müddət ərzində bu qədər xoşagəlməz hadisənin baş verəcəyini təsəvvür etmək belə çətindir. Bədbəxtlik bu lənətə gəlmiş evin başına hərlənirdi. Qatil yoldan ötən bir naməlum şəxs ola bilərdi. Bəlkə, ev yaran oğru imiş. Ola bilsin, oradan təsadüfən keçən dəli imiş. Manyakmış. Sadəcə onları öldürüb, vəssalam. İndi isə mən buradayam.

Hər şey bu qədər sadədir. O isə indi ömrünün tamamını, yaxud onun böyük bir hissəsini Şauşenkdə keçirməli olacaq. Bu lənəntə gəlmiş deşikdə. Sizin şəxsi işinizdə “qətl” yazılıbsa, buradan çıxmaq müşkül məsələdir. Su damcılarının daşı parçalaması kimi müşkül və ləng gedən bir prosesdir. Kollegiyanın yeddi üzvü var – digər həbsxanalarda olduğundan iki nəfər də artıq. Həmin yeddi adamın hər birinin buz kimi soyuq düşüncəsi və daş ürəyi var. Siz onları nə ala, nə şirin dilinizin altına sala, nə qorxuda bilərsiniz. Onlardan mərhəmət gözləmək də əbəsdir. Burada, bu divarlar arxasında pul əvvəlki əhəmiyyətini itirir və hər şey dəyişir.

IV fəsil

Kendriks adlı bir oğlan var idi. Mənə xeyli pul borclu idi, dörd il ərzində yavaş-yavaş ödəyirdi. O mənə işləyirdi. Ən böyük xeyri bu idi ki, özümün əlimin yetmədiyi məlumatları mənə çatdırırdı. Əgər mənim işim kimi bir işlə məşğulsansa, gərək həmişə sayıq, bütün yeniliklərdən xəbərdar olasan.

Kendriks mənə kollegiya üzvlərinin Endi Düfresnin vaxtından əvvəl azad olunması məsələsinə dair necə səs verdiklərini söylədi. 1957-ci ildə: yeddi-sıfır əleyhinə, 1958-də: altı-bir, 1959-da: yeddi-sıfır və 1960-da: beş-iki. Sonra nə olduğunu bilmirəm, amma on altı il keçmişdi, o isə hələ də beşinci bölmənin 14-cü kamerasında qalırdı. Həmin vaxt, yəni 1975-ci ildə onun əlli yeddi yaşı var idi. Ola bilsin, kollegiya alicənablıq göstərib Endini haradasa 1983-cü ildə azadlığa buraxa bilərdi. Onlar, əlbəttə, sizə azadlıq bəxş etməklə çox humanist addım atırlar. Amma görün mən nə danışıram. Mən burada Şervud Bolton adlı birini tanıyırdım. Bolton 1945-ci ildən 1953-cü ilə qədər kamerasında göyərçin saxlayırdı, əfv olunanadək quş onunla idi. Həmin oğlan quşları çox da sevmirdi, sadəcə, göyərçinə öyrəşmişdi. Adını Cek qoymuşdu. Bolton özü kollegiyanın qərarı ilə azadlığa çıxmazdan bir gün əvvəl quşu da azadlığa buraxdı. Quşcuğaz onun əlindən pırıldayıb uçdu və bir də o göyərçini görən olmadı. Şervud Bolton bizim balaca xoşbəxt ailəmizi tərk etdikdən bir həftə sonra isə yoldaşlarımdan biri məni çağırdı və gəzinti həyətinin qərb küncünə apardı. Şervud, adətən, buralarda gəzişirdi. Yerdə, toz-torpağın içində lələk topası var idi. Diqqətlə baxdıqda çətinliklə də olsa bunun qurumuş göyərçin cəsədi olduğunu görə bilərdin. Yoldaşım soruşdu:

‒ Bu, Cekdir?

Bəli, bu, Cek idi. Yazıq quş ölmüşdü.

Mən Endi ilə ilk dəfə yolumuzun kəsişdiyi anı xatırlayıram. O gün yadımda dəqiqliklə qalıb, bütün xırdalıqları indiyədək gözümün önündədir, sanki bunlar hamısı dünən olub. Endi həmin gün məndən Rita Heyvortu istəməmişdi. Bu, sonra baş vermişdi. 1948-ci ildə o mənə tamam başqa məsələ ilə bağlı yaxınlaşmışdı.

Əməliyyatlarımın çoxunu gəzinti həyətində həyata keçirirdim. Həmin sövdələşməmiz də orada baş tutdu. Bizim həyətimiz olduqca böyükdür, bir çox başqa həbsxanalardakı həyətlərdən xeyli genişdir. Şimal tərəfində divar, divarın hər küncündə qüllə var. Yaxşı silahlanmış, binokllu keşikçilər qüllədə oturub ətrafı nəzarətdə saxlayırlar. Əsas darvaza da buradadır. Müxtəlif yüklərin daşınması üçün nəzərdə tutulan nisbətən kiçik darvazalar isə həyətin cənub tərəfində yerləşir. Onların sayı beşdir. İş həftəsi boyunca Şauşenkdə həyat qaynayır: xidmətçilər ora-bura gedib-gəlirlər, yük maşınları darvazaların qabağında siqnal verir. Ərazimizdə bütün həbsxanaya, ustəgəl Kitteri hospitalı və Eliot sığınacağına da xidmət göstərən böyük camaşırxana var. Burada bir iri qaraj da yerləşir. Qarajda mexanik vəzifəsini icra edən məhbuslar işləyirlər, həbsxananın və gözətçilərin maşınlarını, həmçinin dövlət təşkilatlarına və bələdiyyəyə məxsus avtomobilləri təmir edirlər… Əlbəttə ki, kollegiya üzvləri də bizim xidmətlərdən istifadə etmək imkanından vaz keçmirlər.

Həyətin qərb tərəfi daş divardır, divarın barmaqlıqları olan kiçik pəncərələri var. Beşinci bölmə bu divarın arxasındadır. Müdiriyyət və müalicə məntəqəsi şərq tərəfdə yerləşir. Şauşenk digər həbsxanalar kimi heç vaxt ağzına qədər dolu olmayıb, 1948-ci ildə isə kameraların, olsa-olsa, üçdə ikisi tutulmuşdu. Ancaq gəzinti həyətində hər vaxt futbol, yaxud beysbol oynayan, sadəcə veyillənən, söhbət edən səksən-yüz adam görə bilərsən. Bazar günləri həyətdə xüsusilə qələbəlik olur. Əgər qüllədəki qoçaqlar olmasaydı və qadınların yoxluğu gözə dəyməsəydi, bizim həyət həftəsonu şəhər əhalisinin gəzintiyə çıxdığı bulvarı xatırladardı.

Endi ilk dəfə mənə məhz bazar günü yaxınlaşdı. Elmor Armitaj adlı yaxşı bir oğlan var idi, tez-tez mənə müraciət edirdi. Onunla söhbətimizi yenicə yekunlaşdırmışdıq ki, Endi yanima gəldi. Əlbəttə, mən onun kim olduğunu bilirdim. O artıq həbsxanada “ədabaz və soyuqqanlı tip” kimi tanınmışdı. Qulağıma ortalıqda gəzən belə bir söz də dəymişdi: “Endi əmindir ki, onun nəcisi adi adamların poxundan yaxşı ilənir”. Deyirdilər ki, burada onu yaxşı heç nə gözləmir. Bunu iddia edənlərdən biri də Boqs Daymond idi. Başınız bədəninizə ağırlıq eləmirsə, bu oğlanın qabağına çıxmasanız yaxşıdır. Endi haqqında artıq xeyli şayiə gəzirdi, amma mən insan haqqında özüm fikir formalaşdırana qədər belə dedi-qodulara fikir vermirəm.

‒ Günortanız xeyir, ‒ o dedi, ‒ mən Endi Düfresnəm.

Endi əlini mənə uzatdı, mən onu sıxdım. O özünü ünsiyyətcil adam kimi qələmə vermək üçün vaxt itirənə oxşamırdı. Həqiqətən də, biz o dəqiqə mətləbə keçdik.

‒ Sizin bəzi şeylər tapa biləcəyinizi eşitmişəm.

“Bəzi şeylərin” mənim kimi təvazökar adamın imkanları daxilində olduğu ilə razılaşdım.

‒ Siz bunu necə edirsiniz? ‒ Endi birbaşa soruşdu.

‒ Olur ki, başqalarının axtardıqları şeylər özləri mənim əlimə gəlir. Bunu izah etmək çətindir. Bəlkə də, iş mənim irlandiyalı olmağımdadır.

O, azca gülümsündü:

‒ İstəyirəm ki, mənim üçün geoloji çəkic tapasınız.

‒ O nə olan şeydir və nəyinizə lazımdır?

Endi təəccübləndi, qaşlarını çatdı:

‒ Məgər sizin biznesinizdə sifarişçidən aldığı malı necə və harada işlədəcəyi barədə arayış tələb olunur?

Bax onda mən adamların Endini nə üçün ədabaz adlandırdıqlarını anladım. Belə suallar verənə məhz bu cür ad qoyarlar. Ancaq mənə elə gəldi ki, onun sözlərində bir balaca istehza da var. Vəziyyəti izah etdim:

‒ Bilirsinizmi, əgər siz diş fırçası istəsəniz, mən məqsədinizi bilmədən də birtəhər keçinərəm. Sadəcə, qiyməti deyərəm. Çünki diş fırçası, belə demək mümkünsə, ölüm alətləri sırasına daxil deyil.

‒ Sizin ölüm alətlərinə münasibətiniz bu dərəcədə mənfidir?

‒ Bəli.

Köhnə, cındırı çıxmış beysbol topu üstümüzə gəldi. Endi topu havadaca tutdu və haradan gəlmişdisə, ora qaytardı. Onun əl hərəkətləri olduqca dəqiq, cəld və zərif idi. Şəxsən Frenk Melzon belə hərəkət edə bilsəydi, bundan qürur duyardı. Hərə bir tərəfdə öz işini görürdü, amma çoxlarının bir gözünün bizdə olduğuna fikir verirdim. Bəlkə, hətta qüllədəki qoçaqlar da maraqla bizi izləyirdilər. Hər həbsxanada məhbuslar arasında böyük nüfuza malik bir neçə adam olur. Kiçik həbsxanalarda dörd-beş, iri həbsxanalarda iyirmi-otuz belə nüfuzlu şəxs tapmaq mümkündür. Şauşenkdə onlardan biri mən idim və rəyimdən çox şey asılı idi. Endi haqqında söyləyəcəklərim onun sonrakı taleyində mühüm rol oynayacaqdı. O özü də bunu bilirdi, amma mənə yaltaqlanmırdı. Buna görə ona hörmət etməyə başlayırdım.

‒ Yaxşı, bu çəkicin nə olduğunu və onu niyə istədiyimi sizə danışacağam. Geoloji çəkic təxminən bu boydadır. ‒ Endi əllərini araladı və mən onun əllərinə necə qulluq etdiyinə, dırnaqlarını səliqə ilə kəsdiyinə, təmizlədiyinə fikir verdim. ‒ Bir az külüngü xatırladır, bir ağzı iti, o birisi yastıdır. Mən daşları xoşladığımdan sizə belə bir sifariş verirəm.

‒ Daşları… ‒ mən təkrar etdim.

Endi mənə baxıb gülümsədi:

‒ Bir bura gəlin.

Mən dəvəti qəbul etdim. Biz uşaq kimi çöməlib oturduq.

Endi yerdən bir ovuc torpaq götürüb ovuclarının arasında ovxalamağa başladı. Onun yaxşı qulluq görmüş əllərindən toz buludu qalxdı. Ovuclarında bir neçə xırda daş qaldı. Bəziləri parıldayır, digərləri insanda heç bir maraq oyatmırdı. Daşların arasında xırda kvars parçası da var idi. Endi onu yaxşıca təmizləməyincə adi daş kimi görünürdü. Təmizləyəndən sonra isə şüşə kimi par-par yanırdı.

Endi daşı mənə atdı. Mən onu tutdum.

‒ Əlbəttə ki, kvarsdır, ‒ dedim.

Endi başı ilə təsdiqlədi.

‒ Bunlara da baxın. Mika. Şist. Qranit. Burada əhəngdaşı yataqları olub. Əgər fikir vermisinizsə, bizim bu gözəl həyətimiz təpənin döşündə salınıb. Buna görə də burada müxtəlif daşlar tapmaq mümkündür. ‒ O, əllərini çırpıb təmizlədi. ‒ Mən daşların böyük həvəskarıyam. Daha doğrusu… idim, bura düşənə qədər, o biri həyatımda. Amma imkan daxilində burada da sevimli işimlə məşğul olmaq istəyirəm.

‒ Gəzinti həyətinə bazar günü ekspedisiyası?

Əlbəttə, bu, olduqca axmaq söz idi. Amma bir parça kvars qəribə şəkildə qəlbimi kövrəltdi. Səbəbini izah da edə bilmirəm. Əvvəllər burada belə işlərlə məşğul olmaq heç kimin ağlına gəlməmişdi. Bu kiçik daş parçası, ola bilər, mənim üçün bizi ətraf dünyaya bağlayan bir tel idi. Azadlığa bağlayan.

‒ Gəzinti həyətinə bazar günü ekspedisiyası təşkil etmək, ümumiyyətlə, onlarsız keçinməkdən daha yaxşıdır, ‒ Endi dedi.

‒ Ancaq mən bu balaca çəkicin gec, ya tez kiminsə başına enməyəcəyinə əmin ola bilərəmmi?

‒ Mənim burada düşmənlərim yoxdur, ‒ Endi yumşaq tərzdə dedi.

‒ Yoxdur? ‒ mən gülümsədim. ‒ Bir az gözləyin, görərsiniz.

‒ Bir anlaşılmazlıq yaransa, mən hər şeyi çəkicsiz də yoluna qoyaram.

‒ Ola bilər. Siz buradan qaçmaq istəyirsiniz? Divarı bala-bala dağıtmaq fikriniz var? Əgər belədirsə…

O güldü. (Səbəbini yalnız üç həftədən sonra həmin çəkici görəndə anladım.)

‒ Əgər çəkici görən olsa, əlinizdən alınacağından, yəqin ki, xəbəriniz var. Əlinizdə çay qaşığı belə görsələr, əmin olun, onu da alacaqlar. Hə, fikriniz nədir? Burada, həyətin ortasında oturub daşları taqqıldatmaq istəyirsiniz?

‒ Sizi inandırıram ki, mənim məqsədim bu deyil. Fikirləşib daha yaxşı bir şey taparam.

‒ Onun qiyməti neçə ola bilər? ‒ maraqlandım. Endinin soyuq, sakit, azca istehzalı ünsiyyət tərzi xoşuma gəlməyə başlamışdı. Əgər siz bu lənətə gəlmiş deşikdə mənim qədər vaxt keçirsəydiniz, başa düşərdiniz ki, bağıra-bağıra danışan, davakar, ağzından söyüşdən başqa bir söz çıxmayan haylı-küylü adamlardan necə bezmək olar. Endi, demək olar, dərhal xoşuma gəlmişdi.

‒ Səkkiz dollar, ‒ o cavab verdi. ‒ Ancaq mən anlayıram ki, siz də bu işlə öz ziyanınıza məşğul olmursunuz.

‒ Adətən, mən malın qiymətinin üstünə on faiz qoyuram. Amma söhbət, təhlükəli olmasa da, müdiriyyətin gözünə dəyə bilən şeylərdən gedirsə, qiyməti artırıram. Axı mən özüm də bütün mexanizmlərin problemsiz işləməsi üçün kiminsə ovcuna nəsə qoymalı oluram… Belə deyək: on dollar.

‒ Razılaşdıq.

Mən maraqla ona baxdım, azca gülümsədim:

‒ Yəni sizin bu qədər pulunuz var?

‒ Bəli, ‒ Endi çiyinlərini çəkdi.

Uzun müddətdən sonra onun daha çox pulu olduğunu bildim. Haradasa beş yüz dollar. Onları özü ilə içəri gətirə bilmişdi. Əlbəttə, həbsxanaya düşəndə sizi başdan-ayağa yoxlayırlar. Yoxlayan uşaqlar əmin olun ki, üstünüzdən tapa biləcəkləri hər şeyi əlinizdən alacaqlar. Lakin təcrübəli, yaxud Endi kimi fərasətli adam yoxlamada bu şanlı oğlanları barmağına dolaya bilər. Bunun min bir yolu var.

‒ Çox gözəl, ‒ mən dedim, ‒ bir də ki, ümid edirəm, tutulsanız, nə edəcəyinizi bilirsiniz.

‒ Məncə, bilirəm, ‒ Endi cavab verdi və onun boz gözlərindəki ifadənin dəyişməsindən hiss etdim ki, mənim nə demək istədiyimi anladı. Bu, çox da nəzərə çarpan dəyişiklik deyildi, sadəcə, Endinin gözlərindən ani olaraq bir istehzalı parıltı ötüb- keçdi.

‒ Sizi tutsalar, çəkici yerdən tapdığınızı söyləməlisiniz. İki-üç həftəlik təkadamlıq kameraya düşəcəksiniz. Təbii ki, oyuncağınızı itirəcəksiniz və şəxsi işinizə bir qeyd əlavə olunacaq. Mənim adımı heç bir halda çəkmək olmaz. Tapmısınız, vəssalam, oyan-buyanı yoxdur. Əgər məni satsanız, sizinlə daha heç bir ortaq işimiz olmayacaq. Heç bir işimiz: mən sizin üçün nə viski, nə də bayram münasibətilə şokolad gətizdirəcəyəm. Bundan əlavə, uşaqlardan xahiş edəcəyəm ki, sizə həbsxanada davranış qaydalarını qısaca izah etsinlər. Mən sərt tədbirlərin tərəfdarı deyiləm, anlayın, amma özümü necəsə qorumalıyam, yoxsa biznesimin axırı yaxşı olmaz. Məncə, bu, tam təbii istəkdir.

‒ Bəli, razıyam. Narahat olmaya bilərsiniz.

‒ Narahat olmaq kimi axmaq vərdişim yoxdur. Belə bir yerdə bu, mənasız və gülməli olardı…

O, başı ilə sağollaşıb yoluna davam etdi. Üç gündən sonra, camaşırxanada nahar fasiləsi zamanı o mənim yanımdan ötdü, nə bir söz dedi, nə də mənə tərəf baxdı. Amma fırıldaqçı qumarbazlara xas cəldliklə ovcuma pul basdı. Bu oğlan şəraitə çox tez uyğunlaşmağı bacarmışdı!

Çəkic artıq məndə idi. O düz bir gün mənim kameramda qaldı və bu alətin eynilə Endinin təsvir etdiyi kimi olduğunu gördüm. Əlbəttə, həmin alətin köməyi ilə buradan qaçmağın mümkünlüyünü düşünmək gülünc idi. Buna ən azı altı yüz il vaxt lazım gələrdi. Ancaq mən yenə də tərəddüd içində idim. Əgər çəkicin iti ucu nə vaxtsa kiminsə başına ensə, o yazıq bir də heç vaxt bizim gözəl həyətimizə gəzməyə çıxmayacaq… Mən artıq Endinin “bacılar”la problemi yarandığını eşitmişdim və çox ümid edirdim ki, çəkic onlar üçün nəzərdə tutulmayıb.

Ümidlərim özünü doğrultdu. Səhərisi, sübh tezdən, “qalx” komandasının səslənməsinə iyirmi dəqiqə qalmış mən çəkici Erniyə ötürdüm. Belə bir yaxşı oğlan vardı, 1956-cı ildə buradan gedənə qədər beşinci bölmənin dəhlizini süpürürdü. O, dinməzcə çəkici götürdü və mən növbəti on doqquz il ərzində Endinin bu alət vasitəsilə törətdiyi hər hansı xoşagəlməz hadisə barədə heç nə eşitmədim.

Növbəti bazar günü Endi həyətdə mənə yaxınlaşdı. Sizə deyim ki, yaman gündə idi. Alt dodağı partlayıb şişmişdi, ətrafı gömgöy göyərmiş sağ gözü ancaq yarıya qədər açılırdı, yanağı sıyrılmışdı. “Bacılar”la aralarındakı gərginlik davam edirdi, amma Endi bu barədə bir söz belə söyləmədi.

‒ Alətə görə təşəkkür edirəm, ‒ o bunu deyib aralandı.

Maraqla ona göz qoyurdum. O, bir neçə addım gedib dayandı, əyilib yerdən balaca daş götürdü. Sonra üstünün tozunu təmizləyib onu diqqətlə nəzərdən keçirdi. Həbsxana paltarında ciblər nəzərdə tutulmayıb. Amma vəziyyətdən çıxış yolu tapmaq hər zaman mümkündür. Daş paltarın qolunda gözdən itdi və Endi yoluna davam etdi…

Mən ona heyran qalmışdım. Problemlərindən şikayətlənmək əvəzinə o, sakitcə yaşamağa davam edir, həyatını mümkün qədər maraqlı etməyə çalışırdı. Ətrafda minlərlə insan hadisələrə bu cür münasibət bəsləməyə qadir deyil, özü də təkcə burada yox, həbsxana divarlarından kənarda da belədir. Onu da deyim ki, Endinin sifəti dünənki münaqişə nəticəsində eybəcər hala düşsə də, dırnaqları son dərəcə səliqəli və təmiz idi.

Növbəti altı ay ərzində onu nadir hallarda gördüm. Bu vaxtın çoxunu Endi təkadamlıq kamerada keçirdi.

V fəsil

İndi isə “bacılar” haqda bir neçə kəlmə deyim. Başqa həbsxanalarda belələrini ayrı cür adlandırırlar. Sonralar “canilərin kraliçaları” adı dəbə mindi. Amma Şauşenkdə onları həmişə “bacılar” çağırıblar. Sözün düzü, elə böyük fərq görmürəm. Necə adlandırılmasından asılı olmayaraq mahiyyət dəyişmir.

Həbsxana divarları arxasında sodomiyanın5 çiçəklənməsi indi heç kim üçün sirr deyil. Burada təəccüblü heç nə yoxdur. Bir xeyli kişi uzun müddət təcrid olunmuş vəziyyətdə qalır və tələbatını ənənəvi üsulla ödəyə bilmir. Buna görə də azadlıqda yalnız qadınlarla münasibətdə olan çoxları aşıb-daşan istəklərindən başlarına hava gəlməsin deyə kişilərlə cinsi əlaqəyə girməyə məcbur olur. Ancaq mənim fikrimi bilmək istəsəniz, deyərdim ki, onlarda uşaqlıqdan buna meyil olub. Çünki onlar, özləri də dedikləri kimi, yalnız qarşı cinsin nümayəndələri ilə münasibətdə olmağı xoşlasaydılar, səbirlə azadlığa buraxılacaqları, arvadlarına və rəfiqələrinə qovuşacaqları günü gözləyərdilər.

Eyni zamanda bəxtləri gətirməyib cavan, qəşəng və ehtiyatsız olan xeyli kişi də var. Onları artıq həbsxanada yoldan çıxarıblar. Belələri, əsasən, qadın rolunu oynayırlar. Bu bədbəxtlərin tərəf-müqabilləri onların üstündə bir-biri ilə mübarizə aparırlar.

Bir də “bacılar” var. Həbsxana divarlarının o tayında “zorakı adam” kimə deyirlərsə, bu tayında da eyni təbiətli adamlara “bacı” deyirlər. Adətən, “bacılar” ağır cinayətlər – zorlama, qətl, qarət – törətdiklərinə görə uzunmüddətli cəza çəkənlərdir. Onların qurbanları isə, bir qayda olaraq, cavan, zəif və təcrübəsizlər, ya da Endi kimi kənardan belə görünənlər olur. “Bacılar”ın ov yerləri duşxana, camaşırxananın arxasındakı balaca hücrə, bəzən də tibb məntəqəsidir. Zorlama hadisələri dəfələrlə camaşırxananın anbarında, yaxud onun arxasındakı yardımçı otaq rolunu oynayan kiçik, dolab kimi darısqal bir yerdə baş verib. Çox vaxt “bacılar” istəklərinə zorla – gücləri çatırsa, yaxud xoşluqla nail olurlar: onların artıq yoldan çıxarılmış qurbanları, on altı yaşlı qızlar öz Sinatralarına, Preslilərinə, Redfordlarına vurulduqları kimi, tərəf-müqabillərinə məzəli şəkildə məftun olurlar. Ancaq “bacılar” istədiklərini zorla əldə etməkdən daha böyük zövq alırlar… Güman edirəm ki, bu, həmişə belə də olacaq.

Şauşenkə gəldiyi ilk gündən Endi “bacılar”ın diqqət mərkəzinə düşüb. Yəqin, səliqə-sahmanı, xoş zahiri görünüşü və tam daxili sakitliyi ilə onları özünə cəlb edib. Əgər mən sizə nağıl danışsaydım, deyərdim ki, Endi “bacılar”la uzun zaman mübarizə apardı və onlar arzularına çata bilmədilər. Mən belə demək istərdim. Amma həbsxana nağılların həqiqətə çevrildiyi yer deyil.

Birinci dəfə ona Şauşenkə gəlişindən üç gün sonra yaxınlaşıblar. Bununla, sadəcə, qüvvələrini sınamaq istəyiblər. Çaqqallar şikarlarını tutmazdan qabaq ətrafında dolanır, onun müdafiəsiz olduğuna əmin olmaq istəyirlər.

Endi qəfil çönüb “bacılar”dan birinin – Boqs Daymond adlı yekəpərin dodağını partlatmışdı. Gözətçi iş böyüməmiş onları ayırmışdı. Ancaq Boqs gec-tez Endini əlinə keçirəcəyinə söz vermiş və vədinə əməl etmişdi.

İkinci hadisə camaşırxananın arxasındakı yerdə baş vermişdi. Uzun illər ərzində bu tozlu, ensiz otaqda nələr baş verməmişdi ki? Gözətçilər hər şeyi çox gözəl bilir və hadisələrin öz axarı ilə getməsinə imkan yaradırdılar. Ora olduqca darısqal idi, yerdə paltaryuyan və ağardıcı toz qutuları, “Hekslayt” katalizatorlarının kisələri qalaqlanmışdı. Əgər əlləriniz qurudursa, bu katalizator duz qədər zərərsiz, yox, yaşdırsa, zəhərli turşu kimi təhlükəlidir. Gözətçılər balaca otağa girməyi xoşlamırdılar. Orada hərəkət etmək üçün yer yox idi. Bu qoçaqları isə işə götürəndə, ilk növbədə, tapşırırlar ki, məhbusların onları mühasirəyə ala biləcəkləri və ya qaçmaq imkanı olmayan yerlərə getməsinlər.

Həmin gün Boqs camaşırxanada deyildi. Ancaq 1922-ci ildən camaşırxana işçilərinin briqadasına rəhbərlik edən usta Henley Bakkas sonralar danışırdı ki, Boqsun dörd dostu var idi. Endi əlində bir kisə “Hekslayt” qapının ağzında dayanıb üstünə hücum çəkənlərə deyirmiş ki, yerindən tərpənən olsa, tozu gözünə tökəcək. Ancaq həmin gün bəxti ondan üz döndərmişdi. İri sellofan toz kisəsinin üstündə Endinin ayağı sürüşmüşdü və o yıxılmışdı. Dördü də o dəqiqə üstünə cummuşdu.

Yəqin ki, qrup şəklində zorlama kimi xoşagəlməz bir şey hələ neçə-neçə məhbus nəsli üçün dəyişilməz qalacaq. Həmin dörd “bacı” Endinin başına məhz bu oyunu açmışdı. Onu iri karton qutunun üstünə yıxmışdılar. “Bacılar”dan biri iti bıçağını Endinin gicgahına dayamışdı, qalanları da işlərini görmüşdülər.

Belə hadisələr sizin həyatınızı məcrasından çıxarır, amma uzun müddətə yox. Soruşa bilərsiniz ki, mən bunu öz təcrübəmə söykənib deyirəm? Belə olmadığını demək istərdim. Çox istərdim… Bir müddət qanınız axacaq, ancaq qanaxma güclü olmayacaq. Əgər həyətdə gəzişdiyiniz vaxt təlxəyin birinin sizə yaxınlaşıb toy gecəsinin necə keçdiyi barədə sual verməyini istəmirsinizsə, arxanıza tualet kağızı qoyub qan kəsənədək belə gəzmək lazımdır. Qanaxma qadın aybaşısını xatırladır, zəif olur və iki-üç gün davam edir. Sonra kəsir. Bəlli olur ki, sizə elə də böyük ziyan vurmayıblar. Heç bir fiziki zədə dəyməyib. Amma zorlama – zorlama olaraq qalır, sizə qarşı qeyri-təbii bir hərəkət ediblər və indən belə bununla necə yaşayacağınıza qərar verməlisiniz.

Endi bütün bunlardan təkbaşına keçmişdi. Həmin gün baş verənlərin əzabını da təkbaşına çəkmişdi. Onun vəziyyətinə düşən hər bir adam kimi o da belə qənaətə gəlmişdi: “bacılar”la ünsiyyətin iki yolu var – ya onlara təslim olursan, ya da mübarizəni davam etdirirsən.

O, mübarizə aparmaq qərarına gəlmişdi. Hadisədən bir həftə sonra Boqs dəstəsindən olan iki yaramazla birlikdə ona yaxınlaşanda Endi fikirləşmədən Ruster Makbrayd adlı birinin burnunun üstündən yapışdırmışdı. İri alt çənəsi və ensiz alnı olan bu fermer ögey qızını ölənə qədər döydüyünə görə bura düşmüşdü. Onun Şauşenkdən çıxmamış öldüyünü cəmiyyət üçün xoşbəxtlik hesab etmək olar.

“Bacılar”ın üçü də Endiyə hücum çəkmişdi. Ruster və daha biri (ola bilsin, bu, Pit Verness imiş, amma səhv də edə bilərəm) Endini diz çökdürmüşdülər. Boqs Daymond onun qabağında dayanmışdı. Boqsun əlində sədəf dəstəkli ülgüc var imiş. Dəstəyin hər iki tərəfində onun adı yazılıbmış. Boqs ülgücü əlində oynada-oynada demişdi:

‒ Bura bax, oğlan. İndi mən sənin ağzına bir şey verəcəyəm. Sonra mister Ruster də belə edəcək. Düşünürəm, sən bizi məmnun edəcəksən. Bir halda ki ehtiyatsızlıq edib Rusterin burnunu dağıtmısan, indi gərək necəsə bunun əvəzini ödəyəsən.

‒ Mənə verəcəyiniz hər şeyi həmişəlik itirəcəksiniz, ‒ Endi sakitcə cavab qaytarmışdı.

Həmin gün camaşırxanada olan Erni sonralar danışırdı ki, Boqs qarşısında ağlını itirmiş bir adam görürmüş kimi gözlərini Endinin üzünə zilləmişdi. Sonra isə tələsmədən – sanki qanmaz uşağa nəsə anlatmağa çalışır – demişdi:

‒ Yox, sən məni başa düşmədin. Əgər dartınmağa cəhd etsən, bu ülgücün dadını görəcəksən. İndi anladın?

‒ Mən sizi anladım. Amma qorxuram ki, siz məni anlamamısınız. Dedim ki, mənim ağzıma nə soxsanız, dişləyəcəm. Ülgücə gəldikdə isə, nəzərə almaq lazımdır ki, kəskin ağrı qurbanın qeyri-ixtiyari olaraq həm daldan, həm qabaqdan şalvarını batırmasına və… çənəsinin möhkəm qapanmasına gətirib çıxarır.

O, Boqsa baxıb özünəxas tərzdə, güclə sezilən istehza ilə gülmüşdü. Elə bil bu dəstə onu zorlamaq üçün yox, insan reflekslərini müzakirə etmək üçün yığışıbmış. Sanki iki pəzəvəng onu qollarından tutub anbarın çirkli döşəməsinə çökdürməyibmiş, Endi öz xoşuna, əynində yun dəst kostyum, boynunda qalstuk gəlib burada dizlərini yerə qoyubmuş.

‒ Yeri gəlmişkən, ‒ Endi sözünə davam edibmiş, ‒ eşitmişəm, bu refleks özünü elə güclü şəkildə büruzə verir ki, qurbanın çənəsini yalnız dəmir linglə aralamaq mümkün olur. Yoxlaya bilərsiniz, amma məsləhət görməzdim.

Boqs 1948-ci ilin həmin fevral gecəsində Endinin ağzına heç nə vermədən ondan əl çəkibmiş. Ruster Makbrayd da belə edibmiş.

Hərçənd üçlükdə Endini möhkəm əzişdirdiklərinə görə “bacılar”ı karserə salmışdılar. Endi ilə Ruster isə sonra tibb məntəqəsinə düşmüşdülər.

Bildiyimə görə, daha heç kim və heç vaxt belə bir eksperiment keçirməyə cürət etməyib.

Sonra bu uşaqlar istədiklərini Endidən almağa neçə dəfə cəhd göstəriblər? Bilmirəm. Amma onu bilirəm ki, Makbrayd həvəsdən tez düşdü: əzilmiş burnu bu cür əyləncələrə marağını öldürdü. Yayda Boqs Daymond da əl çəkdi.

Boqsun başına qəribə bir əhvalat gəldi. İyulun əvvəlləri idi. Bir gün səhər yoxlama zamanı o gəlib çıxmadı. Boqsu öz kamerasında yarıhuşsuz, möhkəm döyülmüş vəziyyətdə tapdılar. Boqs nə baş verdiyini, kimlər tərəfindən döyüldüyünü, kənar adamların onun kamerasına necə girdiklərini demədi, amma mənim üçün hər şey aydın idi. Gözəl bilirdim ki, müəyyən məbləğ qarşılığında mühafizəçi zabit sizə hər cür xidmət göstərər. Bəlkə, bircə silah satmaz. Böyük pul tələb olunmurdu, elə indinin özündə də qiymətlər baha deyil. O vaxtlar həbsxananın hər küncünü nəzarətdə saxlayan elektron sistem, gizli kameralar yox idi. Həmin illərdə, o cümlədən 1948-ci ildə əlində bütün bölmə və yaşayış kameralarının açarları olan gözətçi kimi istəsən içəri buraxa bilərdi. Hətta iki-üç adamı da buraxardı. Hətta Boqsun kamerasının qapısını da onların üzünə açardı.