скачать книгу бесплатно
Bəzən bizim mənimsədiyimiz təsəvvürlər bir-birinə zidd olur və bizə uyğun gəlmir. Lakin onlar bizim doğulduğumuz dünyanın bir hissəsidir. Onlar dərinə nüfuz edir. Onlar bizə təsir göstərir. Valideynlər övladlarına təzyiq etməməyi ürəkdən istəsələr də, bu baş verir. Uşaqlar təsir altına düşməyə meylidirlər. Onlar tez, bəzən isə möcüzəli şəkildə öyrənirlər. Biz, uşaq olanda, deyilməyənləri belə duyuruq.
Hər bir belə xəbər, istər açıq, istər pərdələnmiş olsun, beynimizə düşür. O, bütün ömrümüz boyu orada qalıb xoşbəxtliyimizə mane ola bilər. Məsələn, siz sanki nə istədiyinizi bilirsiniz, işiniz sizin üçün maraqlıdır, bu işdə uğur qazanırsınız, amma hansısa hiss israr edir ki, başqa şeylə məşğul olmalısınız.
Aparteidə qarşı mübarizənin qızğın çağlarında Cənubi Afrikanın qaynar yerlərindən reportajlar aparan və öz işinə pərəstiş edən 29 yaşlı jurnalist Cek M. mənə deyirdi: «Mən həkim olmalıydım. Jurnalistlik, nəyə görəsə, mənə layiq peşə hesab edilmirdi».
Uoll-stritdə əla pul qazanan, subay, 36 yaşlı Benita B. danışırdı ki, «uğur qazanmış bir adama ərə gedəcəyim, amma onlardan biri olmayacağım nəzərdə tutulurdu».
Bu isə məşhur romanın müəllifi, 47 yaşlı Syuzən K.nın sözləridir: «Fikirləşirəm ki, mən intellektual qadın yox, gözqamaşdıran gözəlçə olmalıydım. Mən isə yaxşı görünməyə çalışmıram da, belə ki, qarşınızda uğursuzun birini görürsünüz».
Bu gözləntilərin Cek, Benita və Syuzənə necə ziyan vurduqları açıq-aşkardır. Təəssüf ki, bu növ gözləntilərin sizə verdiyi ziyanı görmək o qədər də asan deyil.
Vəziyyətinizi təhlil etməyə yardım göstərəcək üsul təklif edirəm. Özünüzə sadə bir sual verməyə çalışın:
Bunu kim demişdi?
Km demişdi ki, siz etdiyiniz işi etməməlisiniz? Bir halda ki, başlamışıq, məhz bunu etməli olduğunuzu kim demişdi?
Sizi konkret cavab verməyə çağırıram. Başqalarının gözləntilərinin qoyduğu məhdudiyyətdən azad olmaq və istədiyinizlə məşğul olmağa başlamaq istəyirsinizsə, bu gözləntilərin sizə necə gəlib çatdığını və onları kimlərin qoyduğunu maksimal dəqiq müəyyən etməlisiniz.
Bizim sinif yoldaşlarımız, qonşularımız, ola bilsin müəllim və ya məşqçimiz – bütün bu adamlar daxilimizə hansısa ideyalar qoyublar. Lakin ən erkən və sarsılmaz gözləntiləri biz əsasən ailədən götürürük. Siz insanların əksəriyyəti kimisinizsə, qohumlarınızın istəkləri bu gün də şüurunuzun dərinliklərində o qədər təkidlə səslənir ki, onlara cavab verərək kəsilməz daxili monoloq aparırsınız. Belə düşünürsünüz: «Sizə belə də lazımdır! Aldınız?!» Yaxud: «Bu onları sevindirəcək». Və ya: «Ax yəqin ki, etdiklərim onların heç xoşuna gəlmir. Zəng vurub danışmaq lazımdır». Ailənin istəkləri bizim, pis və ya yaxşı olsun, bütün məşğuliyyətimizə məna verir. Bu istəklərin vecimizə olmadığını düşünsək belə.
Beləliklə, sizin ailədə vəziyyət necə idi? Qohumlarınızın gözləntilərini hansı yolla öyrənirdiniz?
Bəlkə sizdən nə istədiklərini birbaşa deyirdilər?
«Sən həkim olacaqsan. Ailəmizdə hamı həkimdir».
«Sən mühasib təhsili almalı və ailə şirkətinə gəlməlisən. Biz sənin kollecdə təhsil almaq pulunu qazanana qədər belimiz əyilib, belə ki, indi sən bizə borclusan».
Ola bilsin gözləntilər bu qədər birbaşa olmayıb. Bəlkə sizə gələcəkdə nəyi etməli olmadığınızı tam konkret danışıblar?
Con L. siyasətçi karyerasını arzulayırdı, amma dövlətin biznesə müdaxiləsindən daim şikayətlənən atası siyasətçilərə nifrət edirdi. «Konqresmenlər – Conun atası deyirdi, – sizi, içalatınızla birlikdə, qəpik-quruşa satarlar».
Kerol C. aktrisa olmaq istəyirdi. Ondörd yaşını qeyd etdikləri şam yeməyi zamanı öz arzusu barəsində danışanda ailənin yekdil cavabı belə olmuşdu: «Bu işdə sən uğur qazana bilməyəcəksən. Bu, heç kimdə alınmır. Bunu yadından çıxart».
Bəlkə evdəkilər heç nəyi birbaşa demir, amma gözləntilərini başqa adamları müzakirə edəndə dəqiq müəyyən edirdilər:
«Billin arvadı ondan çox maaş alır – rüsvayçılıqdır.» (Oğlansınızsa, deməli gələcəkdə yaxşı qazanmalısınız, qızsınızsa bunu etməsəniz yaxşıdır.)
«Smitlərin oğlu o qədər böyük ümidlər verirdi ki, amma indi… xırda işlərlə məşğuldur. Consların oğlu isə qoçaqdır, daşınmaz əmlak alveri edir, «mersedesdə» gəzir. Özü də vur-tut iyirmi yeddi yaşı var!» (Necə oğul olmalı olduğunuz tamamilə aydındır.)
Ya da sizin ailə ümumiyyətlə heç nə demirdi. Siz müzakirəyə çıxarılmayan səssiz gözləntilər alırdınız.
Sadəcə «nəticə çıxarırdınız».
Valideynlərin çoxu «Nəylə istəyirsən məşğul ol, təki xoşbəxt ol» deyir. Onlar doğrudan da bunu nəzərdə tuturlarsa, deməli sizin ailəniz ailələrin mindən biridir və mən sizə qibtə edirəm. Başqalarından fərqli olaraq siz həyatınızın işini axtara bilər və daxili münaqişələrdən əzab çəkmədən ondan ləzzət ala bilərsiniz. (Əgər ailənizin min ailədən biri olduğuna əmin deyilsinizsə, onlara xoşbəxt striptizçi olduğunuzu və ya tibb institutunu sevinclə atdığınızı deməyə çalışın. O dəqiqə hər şeyi anlayacaqsınız.)
Yaxşı, ailənin gözləntiləri ilə bağlı küləyin hansı tərəfdən əsdiyini aydınlaşdırdıqdan sonra, gəlin qohum-larınıza bir daha diqqətlə baxaq, amma başqa nəzər nöqtəsindən. Onlar sizdən nə istəyirdilər?
Çalışma 1. Məndən istəyirdilər ki…
Ağ vərəq götürün, ailənizin bütün üzvlərinin və sizə yaxın olan adamların adlarını yazın. Yəni uşaqlıqda və yeniyetməlikdə sizin üçün mühüm olmuş adamların – müəllimlərin, məşqçilərin, qonşuların, əmi-, dayıuşaqlarının, özünüzdən böyük dostlarınızın adlarını sadalayın.
Hər bir adın altından bu adamın sizin üçün hansı həyatı arzuladığını yazın. Öz ailəniz varsa, məzə üçün indiki ailə üzvlərinin də arzu və istəklərini siyahıya əlavə etmək olar.
Bu adamlar sizdən nə istəyirlər və ya nə istəyirdilər?
Çox fikirləşmək lazım deyil. Başınıza birinci gələn cavabı yazın. Onların rəylərini tam dəqiq bildiyinizə əmin deyilsinizsə, onların rəyi hesab etdiklərinizi qeyd edin, çünki sizin daxili səsinizə məhz bunlar təsir edir. Düzgün anlamadığınız gözləntilər sizə düz başa düşdüklərinizdən az təsir etməyib.
Bu adamların sizdən nə istədiyi haqqında düşünün.
Yaxşı, indi isə cavablara baxın.
Güman ki, sizin siyahınız belə olacaq:
YAXINLARIM İSTƏYİRDİLƏR Kİ, MƏN…
ANAM: qayğıkeş və nüfuzlu insan, həm də vəkil olum.
ATAM: cəsur olum, qalib gəlməyə can atım və investisiya bankiri olum.
BENNİ: əsil qəhrəman olum.
KAREN: gözəgörünməz olum və özümə xüsusi diqqət cəlb etməyim.
NƏNƏM: daim onun yanında olum.
Bəzən bu siyahı, C.Corcla olduğu kimi, çox müxtəlif şeyləri anlamağa kömək edir. Onun siyahısı belə idi:
ATAM: demək olar ki, mənimlə söhbət etmirdi, amma operanı sevirdi. Ona görə də, belə nəticəyə gəldim ki, özümü hansısa yolla opera ilə bağlamağım lazımdır. Opera müğənnisi ilə evləndim və nəhayət o məni qəbul etdi. Arvadımla bir-birimizə uyğun gəlmirdik və ikimiz də bədbəxt idik. O məndən ayrılmaq istəyirdi, amma mən onu buraxmaqdan möhkəm qorxurdum. Əvvəllər bu şeylər arasında heç bir əlaqə görmürdüm.
ANAM: həmişə evdə sülh şəraitini saxlamağa çalışırdı. Atam hirslənir və susurdu, anam isə istəyirdi ki, hər şey sakit və yaxşı təəssüratı bağışlasın. Yəqin mən də həyatımın dinc və yaxşı təəssürat bağışlamalı olduğu nəticəsinə buradan gəlmişdim. Ona görə də mən, xoşuma gəlməsə də, «normal» işə – korporasiyaya düzəldim. Nəticədə mənim dinc həyatım var. Əsl bataqlıq kimi.
Siyahınızı yaxşıca öyrənsəniz maraqlı şeylərə rast gələcəksiniz. İnsanların əksəriyyətinə oxşayırsınızsa, bu gözləntilərin necə müəmmalı dönüş etdiyini, onların çox olduğu və bəzilərinin bir-biri ilə tam ziddiyyət təşkil etdiyini görəcəksiniz. Məndən evdə oturacağımı, eyni zamanda da casus olub bütün dünyanı təyyarə ilə gəzəcəyimi gözlədikləri yadınızdıdır? Bəlkə də ailə üzvlərinin hər biri sizdən fərqli şeylər gözləyirmiş. Bəzilərinin istədiyi şeylərin bir-biri ilə heç cür uyğun gəlmədiyi, sizin də bunlara necə nail olmağı heç vaxt anlaya bilmədiyiniz də istisna deyil.
Lyuis M.-in anası deyirdi ki, qızının populyar və məşhur olmasını arzu edir, amma qızı yeniyetmə olanda ona yalvarırdı ki, ətrafdakıların diqqətini cəlb etməkdən çəkinsin. İnsan diqqəti cəlb etmədən necə məşhur ola bilər?
Billi R.-də bir-birinə zidd göstərişlər alırdı: «Mən öz ailəmi qurmalı, eyni zamanda da bütün ömrüm boyu öz valideynlərimlə qalmalı idim». Maraqlıdır, görəsən Billi öz ailə yuvasını harada qurmalı idi? Valideynlərinin qonaq otağında?
Bu gözləntilər bizi yerinə yetirilməsi əvvəlcədən mümkün olmayan vəziyyətə qoyur, əl-qolumuzu bağlayır. Bizə qadağan edilmiş, edilməsi mümkün olmayan və ya qabiliyyətimiz çatmayan bütün işləri eyni zamanda görməyi təklif edirlər. Nəticədə bizim şüurumuz əsas məsələdən – unikal istedadlarımızı inkişaf etdirməkdən yayındırılır. Uşaqlıqda bizim qarşımızda iki ciddi məsələ dayanır. Biz başqalarının bizdən nə istədiyini və özümüzün nə istədiyimizi aydınlaşdırmalıyıq. Birinci məsələ ikincini yerinə yetirməyə imkan verməyəndə biz özümüzü itiririk.
Həyatdan nə istədiyimizi anlamağın çətin olması təəccüblü deyil.
Bilirsinizmi, ailələrimiz bizi var gücləri ilə sevirlər. Lakin onlara uşaqlara qulaq asmağı yox, tərbiyə verməyi öyrədiblər. Yaxınlarımız bizə qulaq asmırlarsa, arzularımız haqqında, bunlara hörmət etmələri bir yana dursun, çətin ki nəsə öyrənə bilsinlər. Bizi isə olduğumuz edən məhz arzularımızdır.
Əslində yoldan keçən istənilən adamın bizim istəklərimizə hörmətlə yanaşması ailəmizin belə yanaşmaşından daha asandır. İnanmırsınızsa müqayisəli test keçirin. Tanımadığınız bir cəmiyyətdə olanda, ağlınıza gələn ən qəribə ideyanı onlarla bölüşün. Məsələn, deyin ki, Himalay dağlarında dalmatin itlərini bəsləmək istəyirsiniz, amma Tibetdə tanışlarınız yoxdur. Müsahiblərinizin marağının necə alovlandığını görəcəksiniz. Onlar hətta sizin probleminizi həll etməyə də çalışacaqlar.
Maraq göstərmək hörmətin ən səmimi formasıdır.
Siz bir-birinizə yad insanlarsınız, lakin zaman-zaman biz hamımız kiminsə ideyalarının sehri altına düşürük. İstənilən yeni təşəbbüs maraq yaradır – insanın təbiəti belədir. Əlbəttə başqa cür reaksiya vermək üçün şəxsi səbəbimiz yoxdursa. Bizim qohumlarımızın bir yığın belə səbəbləri var, yad adamların isə qavrama qabiliyyəti hələ də itidir. Ola bilsin ki, iyirmi adamdan biri, bu və ya başqa səbəbdən, mənfi reaksiya verəcək, amma qalan ondoqquzu səsinizə səs verəcək. Məsələn belə: «Maraqlı ideyadır! Mənim əmim oğlu da it bəsləyir!» və ya «Mənim qonşum Nepalda olub! Onunla danışmaq istəyirsiniz?»
İndi isə testi başa vurmaq üçün evinizi gedin və buna bənzər bir fantaziyanı ailənizə danışın. Məsələn: «Mən beynəlxalq kompüter korporasiyasının prezidenti vəzifəsindən gedirəm və Rod-Aylendin sahillərində dəniz ilbizi ovuyla məşğul olacağam».
Ya da: «Mən daha dəniz ilbizi tutmaqla məşğul olmayacağam və Beynəlxalq kompüter korporasiyasına başçılıq etməyə hazırlaşıram».
Qohumlarınız necə reaksiya verdilər? Çəngəllərini masanın üstünə qoyub sizi bu «ağılsızlığı» etməməyə dilə tutdular? Bəlkə bunu çəngəllərini masanın üstünə qoymadan etdilər?
Güman ki, «Dayanın, – deyəcəksiniz, – bu nədir, yenə də ailəyə hücum edirsiniz? Kifayətdir, elə bunsuz da canım boğazımdadır. Mənim ailəm heç də başqalarınkından pis olmayıb və onsuz da hər şey artıq keçmişdə qalıb». Bilirsinizmi, mən sizin ailənin başqalarınkından pis olmadığına inanıram. Nə qədər acığımız gəlsə də, bir vaxt qohumlarımızı bağışlamalı və vəziyyətə yeni nəzər nöqtəsindən baxmalı olacağıq – yoxsa irəli getmək, azad və tam olmaq mümkün deyil.
Lakin bağışlamaq asan başa gəlmir. Keçmişi axıra qədər aydınlaşdırmadan bağışlamağın qiyməti ağırdır: biz başımıza gələnlərə görə özümüzü günahkar saymağa başlayırıq. Lakin özünüzü yeyib-tökməklə məşğul ola-ola arzunuza bir santimetr də yaxınlaşa bilməzsiniz. Özünüzü təqsirləndirməyi dayandırmaq, mətanət göstərib «ailəyə hücum» şübhələrini kənara atmaq və başqalarının gözləntiləri ilə bağlı problemin mənbəyini hesablayıb-tapmaq lazımdır. Yaxşı fikirləşsəniz problemin çoxdan mövcud olduğunu anlayacaqsınız, bu isə onun toxumlarının uşaqlıq dövründə səpildiyi deməkdir.
Sizi sevən ailəniz sizə necə ziyan vura bilər? Təəssüf ki, çox asanlıqla. Təkcə sevginin hər şeyə kifayət etdiyini fərz etməklə bir şeyi yaddan çıxarırıq: sevgi və hörmət eyni şey deyil.
Sevgi qovuşmaqdır. Körpə vaxtı siz valideyinlərinizə məxsus olursunuz, siz onların davamısınız və qovuşma kiçik uşaqların sağ qalmasına yardım edir. Hörmət etmək isə ayrılma, sərhəd qoymadır: siz özünüzə məxsussunuz, heç kimə qoşma deyilsiniz. Belə bölünmə böyük adamın xoşbəxt həyatı üçün tamamilə zəruridir.
Ailənizin gözləntiləri siyahısına bir daha diqqətlə baxın. Bu yönləndirmələr sizin beyninizdə qalıb, elə deyil? Bəs bu siyahıda, nəyin bahasına olursa-olsun, özünüzün unikal potensialınızı gerçəkləşdirmək gözləntisi haradadır? Sizin özünüzə məxsus unikal «mən»inizi nəyin bahasına olur-olsun axtarmalı olduğunuz fikrində israr edən olmuşdu? Çox az adam öz siyahısında belə bəndi görə bilər. Ailə üzvləri bizi nə qədər möhkəm sevsələr də, çox nadir hallarda «Biz sənə hörmət edir və inanırıq: sən unikalsan və həyatda öz təyinatını tapmaq istəyirsən. Get və onu tap. Biz sənə kömək edəcəyik» deyirlər.
Valideynlərin öz arzuları var və onlar diqqətlərini sizin yox özlərinin arzularında cəmləyiblər. Onların beynində uğurlu oğul və təmin edilmiş gözəl qızlarının – ətrafdakıların qarşısında fəxr edə biləcəkləri, həyatda yaxşı mövqeyə malik olacaq övladlarının formalaşmış təsəvvürləri artıq mövcuddur. Uşaq üçün ən ağıllı işin onun öz yolunu tapması və həmin yolla getməsi olduğunu anlamağa kömək edən ruhi tarazlıq kimi bir zinət valideynlərin az hissəsinə qismət olur.
Ailənin göstərişləri əsasında yaşamaq daim, kiminsə toyu üçün sifariş edilmiş, gəlin rəfiqəsi donunda gəzməyə bənzəyir. Özgəsinin arzuları nadir hallarda uyğun gəlir, öz arzunuz isə xüsusi olaraq sizin üçün tikilmiş geyim kimidir. Ona görə də bu arzu üçün hər cür ciddi cəhdlər etməyə dəyər.
Amma hələ istədiyiniz kimi yaşamırsınızsa və uyğun olmayan işlərlə məşğul olursunuzsa, «niyə» sualına cavab tapmaq üçün vaxt itirməyə dəyməz. Özünüzü təqsirləndirməyin.
Ailə göstərişlərinin mexanizmi dönüb sizə tərəf hərəkət edibsə, bunda sizin günahınız yoxdur. Biz uşaq vaxtı qohumlarımızın gözləntilərini mənimsəyib onlara reaksiya verməklə, gələcək həyatımız haqqında mühüm qərarlar çox tələsik qəbul etmişik. Sonra isə bu qərarları uşaqlıqdan böyüklük həyatımıza gətirmişik, amma onlar bu həyat üçün həmişə yaramır. Bu, hətta, həyat yoldaşının uğursuz seçilməsinə və dağıdıcı davranış tərzinə də səbəb ola bilər.
Çox tez hirslənən ərindən bu yaxınlarda boşanmış qadın tanıyıram. O mənə bunları deyirdi: «Belə səfehliyi edə bildiyimə təəccüblənirəm. Axı mən işin nə ilə qurtaracağını bilməliydim. Atam özünü qızmış buğa kimi aparırdı! Mən də buna nifrət edirdim! Necə oldu ki, mən özüm də belə bir adama ərə getdim?»
Elə beləcə, sağ qalmaq üçün.
Uşaq vaxtı bu qadın, atası təbdən çıxmasın deyə, «özünü yaxşı aparmağı» öyrənib və özünə ər axtaranda da onda ən yaxşı inkişaf etmiş vərdişin bu olduğu ortaya çıxıb. Təbii ki, qadın da onu tətbiq edəcəyi şəraiti axtarıb-tapıb.
Mark uşaqlıqdan əks göstərişləri mənimsəyib. Ailəsi onu bu dəli-divanə dünyada hər kəsin ancaq öz qayğısına qaldığı fikrinə kökləyib. Beş qardaşın dördüncüsü olan Mark təpik altında qalmamaq üçün hər şeydən ötrü mübarizə aparmalı olub. Nəticədə onu iki yaxşı işdən azad ediblər, çünki münaqişəli vəziyyətə düşən kimi öz üzərində nəzarəti itirir və qışqırmağa başlayırmış.
«Mən niyə özümü saxlaya bilmirəm? – deyə o soruşurdu. – Mən bu uşaq vərdişindən azad olmağa çalısı-ram, amma sözlər bir göz qırpımında ağzımdan havaya uçur».
Mark özünü bu ailə və mədəniyyət göstərişləri yoxmuş kimi aparsa, onlardan heç vaxt canını qurtara bilməyəcək. Biz də bunu edə bilməyəcəyik. Yeni həyatı planlaşdırarkən onları yaddan çıxarmaq olmaz, çünki istəsəniz də, istəməsəniz də onlar sizin baqajınızda olacaq. Mən aşağıda köhnə göstərişləri söndürmək yolunu göstərəcəyəm ki, onlar sizin qəlbinizin pıçıltılarını batırmasınlar.
Siz ruhunuzu tərpədən işlə məşğul olmalısınız.
Bu, ən əməlisi olacaq.
Sevdiyiniz işlə – uşaq böyütmək, təyyarə layihələndirmək və ya üzməklə məşğulsunuzsa, bununla uzun müddət keyfiyyətlə etməyi bacaracaqsınız (uzun müddət etmək isə uğurun ən mühüm amilidir).
Bundan başqa, yalnız özünüzün çaldığınız havaya oynayanda, meyllərin dəyişdiyi zaman üstünlük qazanmış olursunuz. 1990-cı illərin əvvəllərində ABŞ-da hüquqşünasların və biznes-məktəbi müdavimlərinin əksəriyyəti işlərini itirdilər. Onların böyük bir hissəsinin əvvəldən başqa işlə məşğul olmaq istədiyindən xəbəriniz var? Onların böyük bir hissəsinin öz peşəsini hüquqşünaslara sabitlik və rifahın sığortalanmış olduğunu hesab edən valideynlərinin təsiri altında seçdiyini bilirsiniz? Ola bilsin ki, bu adamlar biznesmen, teatr agenti və ya sərbəst peşə sahibi olsaydılar daha böyük sabitlik və təminata nail olardılar.
Mən növbəti fəsildə arzularınızı, onların nədən ibarət olduğunu bilmirsinizsə belə, həyata keçirməyə başlamağın yolunu göstərəcəyəm. Lakin əvvəlcə kiminsə gözləntilərini doğrultmadığınız kimi xoşagəlməz hissdən qurtulmaq üçün öz dərmanınızı hazırlamağınızı istəyirəm.
Çalışma 2. Onların mümkünsüz görünən arzusu
Ailənizin sizdən istədiyi hər şeyi həyata keçirmiş adamın portretini yaradın. Vicdanla çalışın. Nəticənin maraqlı alınması üçün jurnallardan kəsdiyiniz şəkillərdən istifadə edin, sonra isə portreti divardan, yaxşı görünən yerdən asın.
Və bütün gözləntiləri təcəssüm etdirən «kamil» uşağı seyr edin.
«İstəyirdilər ki, mən ağıllı, amma təcrübəsiz olum, varlı olum, amma kasıb atamdan daha varlı olmayım, anamın bişirdikləri ilə yaxşı bəslənmiş, amma Frenk dayı kimi infarkt qazanmamaq üçün kök olmayım», – Co gülə-gülə deyirdi.
Anita dizayner geyimində olan işgüzar qadının fotosunu kəsib ona cəmiyyətdən uzaqlaşmış rahibənin ləçəklə örtülmüş başının fotosunu yapışdırmış, alınan bu şəkli Afrika kəndinin fonuna yerləşdirmişdi. Sonra isə bir addım geriyə çəkilərək demişdi: «Hə, indi hamı məmnun olacaq».
Etiraf edin ki, bu mümkün deyil. Onların istədiklərini etmək mümkün deyil. Belə ki, şəkli görünən bir yerdə yaddaş üçün saxlayın və irəli hərəkət edin.
Sizin istədiyinizi etmək mümkündür.
Fəsil 2. Necə uğurlu olmalı
Öz işini ehtirasla sevən və özünə ideal taxça tapmış birisini görəndə adama elə gəlir ki, dünya ədalətsizdir. Onların bəxti niyə belə gətirib?
Ən azı bir səbəbini deyə bilərəm. Onlar fəaliyyətə başlamış və dayanmamışlar.
Sizin uğurunuz hərəkət etməyə hazır olmağınızdan asılıdır.
Müəyyən istəkləriniz yoxdursa siz, güman ki, ilişib qaldığınızı düşünürsünüz. Bizim hamımız əvvəlcə şəraiti öyrənmək, sonra hərəkətə keçməyə meylliyik, lakin nə istədiklərini bilməyənlər üçün fəaliyyət son dərəcə zəruridir.
Bunun dörd səbəbini göstərə bilərəm.
1. Fəaliyyət fikirləşməyə kömək edir
Siz gerçək həyat vəziyyətlərinə dalanda və onları öz təcrübənizdə yaşayanda, yerinizdə oturub, bütün nəzəri amilləri götür-qoy edəndəkindən daha aydın düşünməyə başlayırsınız. Hətta düzgün istiqamətdə olmayan fəaliyyət də sizə müəyyən məlumat verir.
2. Fəaliyyət özünüzə verdiyiniz qiyməti artırır
Çox vaxt fəaliyyətsizlik təkcə qətiyyətsizliklə deyil, həm də qorxu ilə izah olunur. Lakin hər dəfə bir iş görmək istəyərkən qorxu hiss edəndə, amma bu qorxuya üstün gələndə sizin özünüzə verdiyiniz qiymət bir neçə bənd yüksəlir. Qorxu hiss edəndə belə irəli getməklə özünüzə nəhəng xidmət göstərmiş olursunuz. Qarşınızda qapını örtsələr, məktubunuza laqeyd yanaşsalar və üstünüzə qışqırsalar, yəni təsəvvür etdiyinizin ən pisi baş versə belə, bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Siz hər dəfə qorxunu məğlub edəndə artıq uğur qazanmış olursunuz. Hiss olunan uğur. Siz coşqunluq və ya qətiyyət hiss edirsiniz. Bu, istənilən halda məstedici hissdir.
Lakin hər dəfə fəaliyyətsizliklə özünüzü pis vəziyyətə qoyanda, özünüzə verdiyiniz qiymət bir neçə bənd aşağı düşür. Döyüş ruhunuz da həmçinin.
Başlanğıcda mən sosial işçi təhsili alırdım ki, keçmiş narkomanlara xüsusi şəhər layihəsi çərçivəsində kömək edim. Biz qrup terapiyasındakı kimi komandalarda işləyir, asılılıqdan həqiqətən də qurtulmuş adamlar üçün yeni həyat qurmağa çalışırdıq. Lakin onlardan heç birinin gerçək həyatda uğur qazanmağa lazım olan səriştələri yox idi. Onlar özlərini «keçmiş narkomanlardan» başqa bir şey hesab etmirdilər.
Lakin bu adamların özlərinə verdikləri qiymətin hansısa bir yolla, zəruri səriştəni qazanıb iş tapmaq üçün yetəcək dərəcədə, artacağını gözləməyə vaxtı yox idi. Ona görə də biz «özünü elə aparmalı, sanki» adlandırdığımız prinsipdən istifadə etdik. Özünüzə hörmət edirmiş kimi geyinin (hətta bu belə olmasa da). Düzəlmək istədiyiniz işə layiqmişsiniz kimi hərəkət edin. Birinci dərəcəli əməkdaşmışsınız kimi işləyin.
Bu səmərəli oldu. Çünki insan özünə yüksək qiyməti fəaliyyətə qədər yox, ondan sonra verir.
Bir müddətdən sonra bu cəsur insanlar əvvəllər heç vaxt etmədiklərini etməyə – tanış olmağa, nitq söyləməyə, komandalarda işləməyə başladılar. Onlar belə tez öyrənməyi necə bacardılar?
«Əvvəl et, necə etməyi sonra öyrənərsən», – onlardan biri demişdi.
Bunu mənim təcrübəm də təsdiq edir. Fəaliyyət özünə verdiyin qiyməti müsbət özünətəlqindən daha səmərəli artırır. Özünüzü yaxşı adam olduğunuza inandırmaqla, uzunmüddətli təsirə nail olmayacaqsınız. Ən azı məndə belədir. Mən güzgüyə nə qədər gözəl olduğumu danışmağa başlayıramsa, artıq ikinci gün o mənə şübhə ilə baxır və sanki deyir: «Sən kimi aldatmaq istəyirsən?» Təbliğat faydalı olsa belə mənim şüurum onu xoşlamır.
«Sanki» hərəkətlər istənilən fikirdən daha yaxşı kömək edir, çünki bir şey edəndə, uğur qazanmasanız belə, özünüzlə fəxr edirsiniz.
Çox vaxt velosiped sürmək, xarici ölkəyə səyahət etmək və ya sevgi ilə məşğul olmağa hazırlaşanda, yəni bizə böyük məmnuniyyət gətirən bir iş görəndə, onu acizlik və utancaqlıqla başlayırıq. Qaçılmaz narahatlıqlara dözə bilməyə hazır olub-olmadığımız həyatımızın gedişinə başqa amillərdən daha artıq təsir göstərir. Yeniyetməliyinizi yadınıza salın. Bu, heç bir şeylə müqayisə edilməyəcək əsl özünümüdafiə kursudur. Bu yaşda hər bir xətadan sonra yuvaya çəkilmək, yuvanın ağzını da daşla hörmək istəyirsən. Biz mümkün pərtliklərdən taundan qaçaq kimi qaçırıq. Qızla görüşə getməyə başlayanda özünüzü necə naqolay hiss etdiyiniz yadınızdadır? Buna baxmayaraq bu işi başladığınıza şad deyilsiniz? Əgər narhatlıqlardan qaçmaqda uğurların böyükdürsə, yaşamağa ümumiyyətlə başlamaya bilərsən.
