Linkoln

Növbəti ilin (1859) yanvarında Duqlasın qələbəsi rəsmi şəkildə təsdiqləndi. Linkoln bunu eşidəndə öz kontorunda oturmuşdu. Sonra işığı söndürdü, qapını bağlayıb evə getmək üçün küçəyə çıxdı. Cığır dikə qalxırdı, yol nəm idi. Odur ki ayağı sürüşdü, az qaldı yıxılsın. Lakin özünü toparlayaraq gülümsədi və astadan öz-özünə dedi: «Demək, vur-tut büdrəmişəm, ancaq yıxılmamışam, – sonra isə əlavə elədi: – Ayağı büdrəmək – hələ yıxılmaq deyil».

Bu arada, mütləq qeyd eləmək lazımdır: 1858-ci ilin noyabrında, senat seçkisini uduzmasına baxmayaraq, Birləşmiş Ştatların nüfuzlu qəzetləri Linkolnun adını ölkə prezidentliyinə ən münasib namizəd kimi çəkməyə başlamışdılar. Hətta Ohayo ştatındakı böyük mitinqdə qərara alınmışdı ki, 1860-cı ildə baş tutacaq prezident seçkilərində respublikaçıların əsas namizədi olmağı Linkolndan xahiş etsinlər.

«Meri, bizi seçdilər»

Nyu-Yorkun keçmiş meri, sonralar (1861–1869-cu illərdə) isə ABŞ-ın Xarici İşlər naziri olmuş Uilyam H.Sivard respublikaçılar partiyasının prezidentliyə birinci namizədi sayılırdı. Sivardın iri sahibkarlarla əlaqəsi olan dostu, qəzet naşiri Torlou Uid isə onun təbliğatına gen-bol pul xərcləyirdi.

Başqa namizəd iki dəfə qubernator, bir dəfə ABŞ senatoru seçilmiş Saymon P. Çeyz (1808–1873) idi. Yeri gəlmişkən, Çeyz qəhrəmanımızın ABŞ prezidentliyi dövründə maliyyə naziri postunu tutacaqdı…

Ohayolu demokrat, Ceksonun16 prezident olduğu illərdə ABŞ Ali məhkəməsində prokuror işləmiş Con Maklin də prezidentliyə namizədlər sırasında idi. Maklinin 75 yaşı vardı. Linkoln demişdi: «Əgər on yaş kiçik olsaydı, Maklin bizim üçün ən yaxşı namizəd sayılardı».

Beləliklə, Linkoln respublikaçılar partiyasından prezidentliyə namizədlərdən biri olaraq təbliğat kampaniyasına start verdi. O, 1859-cu ilin sonlarından başlayaraq ümumilikdə 4 min mil yol qət edib, müxtəlif şəhərlərdə cəmi 23 nitq söylədi. Avraam respublikaçılar partiyasının namizədləri arasında hamıdan çox əmək sərf edirdi.

Bu arada, Demokratlar Partiyası daxilində kəskin ixtilaf yaranmışdı. Nəticədə partiya iki fraksiyaya bölünmüş, hər fraksiya öz qurultayını çağırmışdı. İrəli gedərək vurğulamaq lazımdır ki, demokratların parçalanması respublikaçıların qələbəsini xeyli asanlaşdırdı.

Respublikaçıların əksəriyyəti həlledici qurultayın Çikaqoda keçirilməsini istəyirdi. Onlar mərkəzi komitəni inandırırdılar ki, qurultay hansısa şərq şəhərində keçirilsə, partiya ölkənin qərb bölgələrində səs itirə bilər. Hazırda Birləşmiş Ştatların ən böyük şəhərlərindən biri olan Çikaqo hələ o vaxtlar çox sürətlə inkişaf edirdi. Bu şəhərin əhalisinə cəsurluq və işgüzarlıq xas idi.

Beləliklə, Respublikaçılar Partiyasının həlledici qurultayının Çikaqoda keçirilməsi qərarlaşdırıldı. 1860-cı il mayın ortalarında təşkil olunan tədbirdə iştirak eləmək üçün qatarlar 40 min qonaq və 500 nümayəndə gətirdi. (Qurultayda nümayəndələr arasında səsvermə baş tutacaq, respublikaçı namizədlər arasında ən çox səs toplayan, prezident postu uğrunda demokratların namizədi ilə mübarizə aparacaqdı.)

Linkolnun qərargahında istənilən nümayəndə, ya mühüm qonaq siqara, çaxıra, viskiyə qonaq edilir, onlarla gizli söhbət aparılırdı.

Sivardın qərargahında da eyni üsullar tətbiq edilirdi.

Nümayəndələrin gəldiyi qatarlarda keçirilən sınaq səsverməsindən belə aydın oldu ki, Sivard səslərin əksəriyyətini alacaq. Miçiqan, Viskonsi, Minnesota, Nyu-York, Kaliforniya və Massaçusetsdən olan bütün nümayəndələr Sivardın tərəfində idi.

Linkolnun qərargahında çalışanlar isə əmin idilər ki, əgər Sivard respublikaçıların namizədlər siyahısında birinci olsa, onda seçkini demokratlar qazanacaqlar. Onların bu təbliğatı işə yaradı və bir çoxları, həqiqətən, demokratların qalib gələcəyindən çəkinib Sivardı dəstəkləməkdən imtina etdi.

Çikaqoya gələn 40 min adam hay-küy salıb bir ağızdan «Avraam Linkoln», «Qoca Eyb» (uşaqlıqda Linkolnu «Eyb» deyə çağırırdılar) , «Odunyaranların namizədi» deyə qışqırır, qəhrəmanımızın şəninə təriflər yağdırır, onu yerə-göyə sığışdıra bilmirdilər.

İşi belə görə Çikaqonun başbilənləri qurultay zalını Sivardın tərəfdarlarının ixtiyarına verdilər. Lakin qurultay günü səhər erkəndən çoxminlik kütlə zalın qapısına dirəndi. Linkolnun tərəfdarları saxta icazə vərəqəsi ilə içəri keçib bütün yerləri tutdular və keçidləri doldurdular. Sivardın pulla tutulmuş yüzlərlə nyu-yorklu tərəfdarı isə içəri keçə bilmədi.

Linkolnun qərargahında çalışanlar öz ətraflarına minlərlə boğazdansaz kişi toplamışdı. Linkolnun bir işarəsi kifayət idi ki, onların qışqırığı Çikaqonu başına götürsün. Bu gursəslilərdən biri də Çikaqolu Eyms idi. Deyilənə görə, sakit havada onun səsini Miçiqan gölünün o tayından eşitmək olurdu.

Məhz bu cür adamların sayəsində Linkoln öz mənəvi üstünlüyünü daha da gücləndirirdi. Kənardan baxana elə gəlirdi ki, bütün ABŞ qəhrəmanımızın qələbəsi üçün səfərbərdir!

Yekun səslər hesablanmağa başlayanda isə nəhəng izdiham səssizliyə büründü. Hər kəs böyük həyəcanla nəticələri gözləyirdi.

Nəhayət, qurultayın sədri kütlə qarşısına çıxaraq elan elədi: «Avraam Linkoln Respublikaçılar Partiyasından Birləşmiş Ştatların prezidentliyinə namizəd seçilmişdir!»

İzdiham hərəkətə gəldi və qulaqbatırıcı uğultu qopdu. Adamlar bir-birini qucaqlayır, ağlayır, gülür, sevinclə qışqırışırdılar.

Həmin gecə Senqamon çayına bitişik ərazilərdə tonqallar yandı. Sevinən camaatın «urra» səsləri səhərə qədər kəsmədi.

İyunda isə demokratların qurultayında Duqlas ABŞ prezidentliyinə namizəd oldu.

Yüzlərlə qəzet, saysız-hesabsız küçə natiqləri Linkolnu dayanmadan tərifləyir, onu «müdrik Eyb», «odunyaranların namizədi», «xalq içindən çıxan adam», «vicdanlı Eyb» adlandırırdılar.

Yoxsul daxmadan çıxmış bir adam indi hakimiyyətin ən yüksək pilləsinin bir addımlığında idi.

Duqlas işinin asan olmayacağını indi daha yaxşı anlayırdı. O, xüsusilə, Ayova ştatında yerləşən, əhalisi kifayət qədər çox və mütləq əksəriyyəti ağdərililərdən ibarət olan Pensilvaniyanın belə respublikaçıların tərəfini tutduğunu eşidəndə katibinə tərəf dönüb demişdi: «Linkoln prezident olacaq!»

Yay və payız arxada qaldı. Seçki kampaniyası sona çatdı.

1860-cı il noyabrın 6-da səhər tezdən səsvermə prosesinə start verildi. Senqamon qraflığında Duqlas, Sprinqfilddə Linkoln irəli çıxdı. Linkoln axşam öz dostları ilə respublikaçılara məxsus qadın klubuna getdi. Xanımlar onu əhatəyə aldılar: «Necəsiniz, cənab prezident?» Avraam və yanındakılar oturmağa macal tapmamış, poçtalyon əlində teleqram başlarının üstünü kəsdirdi. Teleqramda yazılmışdı ki, Nyu-York belə respublikaçılara səs verib.

Bu o demək idi ki, Linkolnun prezident seçilməsi artıq an məsələsidir.

Qəhrəmanımız şad xəbəri arvadına çatdırmaq üçün evə tələsdi. Onun həyat yoldaşına ilk sözləri bu oldu: «Meri, bizi seçdilər!»

Bölünmüş ev

Quldarlığın ləğvi üçün çalışan Linkolnun prezident seçilməsi kəskin mübahisə doğurdu. Bu mübahisəni hətta güc yolu ilə həll etmək istəyənlər belə tapıldı. Məsələn, «Konfedereysi» adlı bir qəzet yazırdı: «Qoy nə olur olsun, bəlkə, Potomak çayı qandan qırmızı rəngə boyanacaq, Pensilvaniya eybəcər hala salınmış meyitlərlə başdan-başa örtüləcək, ancaq Avraam Linkolnun təntənəli şəkildə prezident vəzifəsini tutması kimi bir rüsvayçılıqla Cənub ştatları heç vaxt razılaşmayacaq».

Tezliklə bu cür təhdidlərin boşuna olmadığı ortaya çıxdı, məsələn, Cənubi Karolinanın Nümayəndələr palatası 10 min əsgərin toplanmasına qərar verdi. Silah alınması üçün Corciya ştatı 1 milyon, Luiziana ştatı isə yarım milyon dollar ayırdı.

Linkolnun ünvanına yazılmış məktublar isə təhqirlərlə, həqarətlərlə dolu idi: onu «ölkənin başına bəla açan insanaoxşar meymun», «hoqqabaz», «idiot» adlandırırdılar. Məktub müəllifləri hədə-qorxularını da əsirgəmir və açıq şəkildə yazırdılar ki, yeni prezidenti asacaqlar, yandıracaqlar.

Linkoln isə bütün bu təhqir və təhdidlərə bir o qədər də əhəmiyyət vermədən Çikaqoda gələcəkdə vitse-prezident olacaq Hannibal Hamlinlə (1809–1891) görüşdü. O, vəzifə səlahiyyətlərinin icrasına başladıqdan sonra yüksək dövlət vəzifələrini viqlərlə, sonradan respublikaçı olan demokratlar arasında bölüşdürmək istəyirdi.

Cənubi Karolina ştatı mövcud prezident Ceyms Byukenenin prezidentlik müddətinin tam başa çatmasını gözləyəcəyinə dair vəd vermişdi. Bu o demək idi ki, həmin ştatda toplanan ordu Linkoln and içib prezidentliyə başlamayanadək hərəkətə keçməyəcək. Ancaq bir nəfərin – Robert-Barnuel Retin öz tərəfdarları vasitəsilə təşkil etdiyi hadisələr Cənub ştatlarının ABŞ-dan ayrılmasına gətirib çıxartdı. Ret altı dəfə konqresmen, bir dəfə senator olmuşdu. Onun bir arzusu var idi: Cənubun ölkədən ayrılmasına nail olmaq və qul alverini qadağan edən qərarı ləğv etmək! Ret öz arzusuna çatmaq üçün hətta «sayıqlar komitələri» təşkil etmişdi. O həmin komitələrin köməyi ilə Nümayəndələr Palatası üzvlərindən Cənubun ayrılması təklifini müdafiə edəcəklərinə dair razılıq aldı. Üstəlik, Ret Birləşmiş Ştatların tərkibindən çıxmaq haqqında dekret17 yazdı və 1860-cı il dekabrın ortalarında keçirilən gizli yığıncaqda həmin dekret qəbul edildi. Yeni dövlət bayrağı təsdiqlənəndə isə zalı gurultu bürüdü. Cənub ştatlarının hamısında tonqallar yanır, zənglər çalınırdı. Bir-birinin ardınca daha altı ştat Cənubi Karolinaya qoşulmuşdu. Onların hamısı əsasən pambıqçılıqla məşğul olan əyalətlər idi.

Cənublu deputatlar qaşqabaqlı halda konqreslə vidalaşdılar. Yüzlərlə poçt kontorlarının rəisləri, hakimlər, dairə prokurorları, kömrük işçiləri Vaşinqtona istefa ərizələrini yolladılar. Nizamlı qoşun zabitlərinin bir çoxu artıq yeni yaradılan dövlətin – Amerika Konfederativ Ştatlarının (və ya sadəcə konfederasiya) silahlı qüvvələrinin sıralarına yazılmağa başladı. Ayrılan ştatların qubernatorları hətta ordu göndərib 6 milyon dəyərində olan ABŞ hərbi istehkamlarını ələ keçirdilər.

Xəbər gəldi ki, cənubluların silahlı dəstələri Vaşinqtonu belə tutmağa hazırlaşır. Belədə təklif olundu ki, Linkolnun andiçmə mərasimi paytaxtda yox, başqa bir şəhərdə keçirilsin.

Şimallılar da əliboş dayanmamışdılar. Çikaqoda Şimal ştatları tərəfindən yenicə yaradılan topçu batalyonlarının təlimi keçirildi. Pensilvaniya qanunverici məclisi 5 milyon dollar pul və 100 min əsgər toplamağı təklif elədi.

Hələ ki, səlahiyyətlərinin icrasını davam etdirən Byukenen Ağ Evdə nəzakətlə dedi: «İstənilən vətəndaşın prezident seçilməsi Birləşmiş Ştatların parçalanması üçün səbəb ola bilməz. Cənub ştatlarının ABŞ-ın tərkibindən çıxmaq hüququ yoxdur. Lakin nə etmək olar ki, ayrılmağın qarşısını almaq üçün federal hökumətin güc tətbiq etmək hüququ da yoxdur».

Yeni prezidentin öz vəzifəsinin icrasına başlamasına bir neçə gün qalmışdı. Vaşinqtona xəbərdarlıq məktubları göndərildi ki, Linkoln paytaxta gələrkən yolda öldürüləcək. Ona görə də təhlükəsizlik tədbirləri gücləndirildi.

Alabama ştatından olan deputatların təşəbbüsü ilə 1862-ci ilin fevralında Amerika Konfederativ Ştatları adlanan müvəqqəti hökumət rəsmən təşkil olundu. Missisipili Cefferson Devis (1808 –1889) bu dövlətin ilk (və yeganə!) prezidenti oldu. Ret, Yensi kimi əsas ekstremist güclər hökumətdə yer almadılar. Çünki onlar məhz Retin prezident olmasını istəyirdilər. Ancaq rəhbərliyə mötədil adamlar gəlmişdilər. Onlar yaranmış mübahisəli durumu aradan qaldırmaqdan ötrü səbir göstərib gözləməyə və öz tələblərini irəli sürmək üçün danışıqların başlanmasına üstünlük verirdilər.

Elə həmin vaxt daha iki ştat – Şimali Karolina ilə Arkanzas da konfederasiyaya birləşdi.

Hara gedir Amerika?

Linkoln Vaşinqtona yola düşəndə milyonlarla insanı eyni sual narahat edirdi: «Hara gedir Amerika?»

Konqres seçkilərin nəticələri ilə tanış olsa da, Linkolnu prezident kimi hələ rəsmi olaraq təsdiqləməmişdi. Bu da səbəbsiz deyildi: qarşıdakı hadisələrdən qorxunc hər şey gözlənilə bilərdi.

1862-ci il fevralın 13-də konqres üzvləri seçkilərin düzgün keçib-keçmədiyi barədə qərar vermək üçün toplandı. Vəziyyət o qədər gərgin idi ki, nizam-intizamı qorumaq üçün bütün qapılara keşikçi qoyulmuşdu.

Sprinqfilddən Vaşinqtona gedərkən yolboyu Linkoln beş ştatın qubernator və deputatları ilə görüşdü. Siyasətə, maliyyəyə, nəqliyyata, təchizata nəzarət edən nüfuzlu adamlarla söhbətləşdi.

Konqresin toplaşdığı gün gərginlik son həddə çatdı. Hesablayıcılar ştatlardakı səsvermənin nəticələrini oxuyurdular. Axırda ABŞ-ın vitse-prezidenti bəyan etdi: «Avraam Linkoln 1861-ci il martın 4-dən etibarən 4 il müddətinə Amerika Birləşmiş Ştatlarının prezidenti seçilmişdir…»

Linkoln ölkəni qərbdən şərqə doğru kəsib keçəndə – fevralın 18-də teleqraf xəbər gətirdi ki, Cefferson Devis yeni qurulmuş dövlətin, Amerika Konfederativ Ştatlarının prezidenti kimi təntənəli şəkildə and içib.

Filadelfiyaya gələn Linkoln burada dövrünün tanınmış detektivi Alan Pinkertonla görüşdü. Detektiv məlumat verdi ki, ona sui-qəsd planlaşdırılıb. Sui-qəsd Baltimorda həyata keçiriləcəkdi.

Pinkerton Baltimora gedib özünü Cənub ştatlarının ABŞ-dan ayrılmasının tərəfdarı kimi qələmə verdi. Bu ona sui-qəsd planının detallarını öyrənmək üçün lazım idi. Məşhur detektivin niyyəti baş tutdu – o, sui-qəsdin təşkilatçısı Fernandino ilə görüşə bildi. Fernandino qonağın əlini hərarətlə sıxdı. Detektiv sui-qəsdçilərlə birgə xüsusi bir otağa keçdi. Sui-qəsdçilərdən kimsə polisin onlara mane ola biləcəyindən narahatlığını ifadə etdi. Fernandino bunu nəzərə almışdı: «Polis bizimlədir. Bir həftə sonra Linkoln öldürüləcək!»

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

1

Akr – gündə bir cüt öküzlə şumlanan sahə. 1akr 4046,86 kv.m-dir (red.).

2

Konstebl – ABŞ-da aşağı çin polis rütbəsi (red.)

3

Mil – əsasən ABŞ və İngiltərədə istifadə olunan məsafə ölçü vahidi. 1 mil 1420 metrə bərabərdir (red.).

4

Deklamasiya – hər hansı mətni ruh yüksəkliyi ilə, intonasiya, jest və mimikalarla söyləmək bacarığı (red.)

5

Klerk – yazı-pozu işləri ilə məşğul olan idarə xidmətçisi (red.)

6

Yanki – Şimal ştatlarında doğulub-yaşayan amerikalılara avropalılar tərəfindən verilən ad (red.)

7

Viqlər – vaxtilə Amerikada Britaniyadan asılılığı rədd edənlərə verilən ad (red.)

8

ABŞ-ın ilk siyasi partiyası olan Demokratlar Partiyası nəzərdə tutulur. 1828-ci ildə yaradılıb və hazırda Respublikaçılar Partiyası ilə birlikdə Birləşmiş Ştatların iki aparıcı partiyasından biri olaraq fəaliyyətini davam etdirir (red.)

9

Leksinqton – ABŞ-nın Kentukki ştatında şəhər (red.)

10

Partnyor – burada: birgə işgüzar münasibətdə olan tərəflər

11

ABŞ Nümayəndələr palatası – ABŞ Konqresinin aşağı palatası. Yuxarı palata isə Senatdır.

12

Pansion – ev üslubunda qurulmuş və hər cür şəraiti olan kiçik mehmanxana

13

Stiven Duqlas (1813–1861) – Demokratlar partiyasının üzvü. 1858-ci ildə seçkilərdə Linkolnun rəqibi olub ona qalib gəlsə də, iki il sonra keçirilən prezident seçkilərində Avraama uduzmuşdur.

14

Missuriya kompromisi – ABŞ Konqresinin üzvləri arasında 1820-ci ildə əldə olunmuş razılaşma. Həmin razılaşmaya əsasən Missuri ştatı quldar, Men isə azad ştat kimi ABŞ-ın tərkibinə daxil edilmişdi.

15

Nebraskalar – ABŞ-ın Nebraska ştatındakı eyniadlı çayın sahillərində qədimdən bəri məskunlaşmış yerli tayfalara verilən ümumi ad (red.)

16

Endrü Cekson (1767–1845) – ABŞ-ın sayca 7-ci prezidenti (1829– 1837). Birləşmiş Ştatlar tarixində Demokratlar partiyasından seçilmiş ilk prezidentdir.

17

Dekret – qanun, fərman gücünə malik hər hansısa bir məsələ ilə bağlı ali hökumət orqanının qərarı (red.)