Ике роман / Два романа

– Мин дә була торган нәрсә дип әйтмим бит. Күз алдыңа гына китереп кара, дим. Әгәр дә менә шушындый хәл була калса, йә, үзең нишләр идең? Бик теләп күчәр идеңме алар диненә?

– Син минем башны юк-бар нәрсә белән катырма! Ничек күчим ди инде мин басурман диненә?! Христианин була торып!

– Менә алар да нәкъ синең шикелле уйлый! «Мөселман була торып, ничек күчик инде без христиан диненә?!» – диләр. Аңлашыламы?

Туктале, шушы ук сүзләрне үзе белән әңгәмә вакытында аңа 1719 елда Афанасий атакай да әйткән иде түгелме? Әйе, ул да: «Син үзеңне алар урынына куеп кара!» – дигән иде. Менә хәзер аның яшьлек дусты, инде Санкт-Петербург тикле шәһәр чиркәвенең берсендә поп булып хезмәт итүче Аполлон да… Көлке, валлаһи! Ничек аны – архимандритны! – алар урынына куеп карамак кирәк?! Гомердә булмаганны һәм гомердә дә булмаячак хәлне!..

– Аңлашылдымы? – дип кабатлады дусты соравын.

– Мондый хәлне күз алдына да китерә алмыйм. Син нәрсә, Аполлон, басурманнарның безнең дингә аяк терәп каршы торуларын, үз диннәренә фанатикларча инануларын, үҗәтлекләрен аклыйсыңмы әллә?! – дип гаҗәпләнде Алексий.

– Акламыйм, ә аңлыйм. Димәк, безнең җаныбызга христианлык хисе якын булган шикелле үк, аларга да үз диннәре якын.

– Тик алар тора-бара барыбер безнең дингә күчәргә тиеш ләбаса! Бу Иван Васильевич заманыннан ук килә ич!

– Күчәргә тиеш тә… Бәлки, күчәрләр дә, әгәр аларга православиенең мөселман диненнән өстен икәнлеген төшендерә алсак. Тик әлегә моны төшендерә дә, раслый да алганыбыз юк. Моны син телгә алган Иван Грозный заманыннан бирле – йөз илле елдан артык! – эшләргә тырышабыз, ләкин әлегә тикле аларны моңа ышандыра алмыйбыз. Шуңа күрә безнең бу изге эшебезнең бик зур авырлык белән баруына гаҗәпләнергә дә кирәкми. Рекрутларын гына ал. Кайчак армиягә инде христиан динен кабул иткән, солдат яисә флот хезмәтеннән азат ителгән керәшеннәр дә эләгә. Аларның яшерен генә мөселман динен тотуын белгән авыл старостасы яисә урындагы түрәләр, берәрсен утта яндырып, башкаларны куркытасы урында, тавыш күтәрмичә генә, аларны рекрут итеп җибәрәләр. Ә андыйлар монда да шуны куалар: җае туры килгән саен, үз догаларын укыйлар, хәтта яшереп намаз укучылары да бар! Мин хәрби частьта священник булып хезмәт иткәндә, шундыйларның икесенә каты җәза бирергә туры килде. Берсен, император Пётрның Хәрби артикулы нигезендә, динне, изге чиркәүне мыскыллавы өчен, башкаларны куркыту максатында, плацта барлык солдатлар алдында асып үтерделәр. Икенчесен, үзен «татарва» дип мыскыл иткән офицерга әйткән тупас сүзе өчен шпицрутенга тарттылар, ягъни шомполлар белән суктырып, строй аша үткәрделәр. Исән калмагандыр ул… Тик андыйлар барыбер табыла торды. Менә бит ничек, хәтта үлем белән дә куркытып булмый аларны!

– Килешәм, дөрес әйтәсең. Мин хезмәт иткәндә, дисциплинаны бозган яисә башка берәр гаебе өчен матросларны да, строй аша үткәреп, линь (очы төенләнгән нечкә бау) белән суктыралар иде. Каты җәза, хәтта аны күзәтеп торуы да авыр… Ә файдасы тимәде диярлек…

– Яндырырга кирәк берәрсен! Башкаларны куркыту өчен. Андыйлар авыллардагы керәшеннәр арасында да бар, тик моны раславы бик авыр, чөнки авыл халкы бер-берсен яклый, түрәләргә җиткерүче юк…

– Бу – инквизиция, кыргыйлык. Аннары ул чиркәүнең «Үтермә!» дигән канунына да каршы килә… Белмим, бу да уңай нәтиҗә бирмәскә мөмкин. Хәтта киресенчә килеп чыгуы да бар: иноверецлар христианлыкны бөтенләй күралмый башлар аннары…

– Тик бу изге эшебезне алга таба да уңышлы дәвам итү өчен нәрсәдер эшләргә кирәктер бит?!

– Сүз дә юк, кирәктер, әлбәттә. Тик монда бик уйлап эш итү сорала.

– Минемчә, төрле халыклар, хәтта бер үк милләт кешеләре арасында да, әкрен-әкрен, сиздермичә генә, әле генә син әйткән бердәмлекне бетерергә тырышырга, әйтик, шул ук татарлар белән керәшеннәр арасындагы дуслыкка чөй кагарга кирәк. Аларда бер-берсенә карата дошманлык хисе тусын. Шуннан соң алар бер-берсен яклап тормас…

– Алар арасында болай да сизелә инде андый нәрсә.

Әле бу мәсьәлә турындагы сүз, билгесез, күпме дәвам итәр иде. Шунда алар белән бергә ашап-эчеп утырган Анна анакайның түземлеге төкәнде бугай, ул үзенең йомшак тавышы белән:

– Әллә соң сезнең ничә ел күрешми торганнан соң да сөйләшер башка сүзегез юкмы?! – дип гаҗәпләнүен белдерде. – Һаман шул бер үк нәрсә турында баш ватып утырасыз! Калдырыгыз ла шул иноверецларны! Аларны безнең дингә кертү турында патша кайгыртсын! Үз хәлләрегез турында сөйләшегез!

– Көфер сөйлисең, анакай, көфер сөйлисең, – диде Аполлон, хатынына кырын карап. – Безнең эшебез турында сөйләшү бит инде бу.

– Калдырыгыз тынычлыкта шул иноверецларыгызны! Нишләп көчләп тагарга аларга безнең динне? Яшәсеннәр үзләре теләгәнчә! Алар кемгә комачаулый?

«Матушка» сының мондый сүзләре өчен Аполлон Алексий алдында уңайсызланып калды.

– Дәүләт белән чиркәүнең бу мәсьәләдәге максатының асылын аңлап бетермисең бугай син, анакай, – дип, ул аңа ачу белән карап алды.

– Бик яхшы аңлыйм, тик бу әллә нигә бер очрашканда да сөйләшә торган тема түгел лә инде! – диде Анна, үпкәле тавыш белән һәм, аларның әңгәмәсен башка сүзгә күчерергә тырышып, архимандритка мөрәҗәгать итте: – Үзең ничек яшисең соң, Алексий? Синең яшьтә монах тормышы җиңел түгелдер… Ашарыңа кем әзерли? Керләреңне кем юа? Сөйлә әле, сөйлә!

– Аллага шөкер, яшим… Яхшы яшим… – диде ул, әйткәннәренә үзе дә ышанып җитмәгән шикелле, өзек-өзек итеп. – Шундый тормышка ияләнгән инде мин. Ашарыма монастырь кухнясыннан китерәләр, кайчак үзем дә пешергәлим. Әйтергә кирәк, бер дә хатын-кыз пешергәннән ким түгел! – Ул, шуны раслагандай, бармагын югарыга, түшәмгә таба күтәреп алды. – Ә керләремне юуга килгәндә, пәйгамбәребез Илья исемен йөрткән чиркәвебез җыештыручысы булып эшләүче Анастасия дигән хатын эшли моны. Бик тә чиста-пөхтә хатын.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

Примечания

1

Патриарх идарәсе (Патриаршее управление) – православие диненең иң югары органы, 1721 елда ул Изге синод белән алыштырыла.

2

Царёвококшайск – 1919 елга хәтле Йошкар-Ола шәһәренең исеме.

3

Экзарх – Патриарх тәхете сагында торучы (блюститель Патриаршего престола).

4

Архиерей – югары православие дине руханиларының (епископ, архиепископ, митрополит) гомуми исеме.

5

Еретик – хөкем сөргән дини догмаларга каршы килүче.

6

Изге синод – рус православие чиркәвенең югары коллегиаль органы.