Қояларда қолган болалик

Сой бўйлаб кетавериш эса номаълум. У қаерга бориб тугайди, қаердан чиқади – билмаймиз. Тушган жойимиздан анча узоққа кетиб қолган эканмиз. Отам ҳар куни нонуштадан сўнг мени қолдириб, йўл излаш учун кетарди. Ахири ҳар ерга ўзича белги қўйиб юриб, чиқадиган йўлни топиб келди. Жуда хурсанд бўлдик. Лекин йўлни топкунча бир неча кун ўтиб ҳам кетди. Биз гўё табиат қамалига тушиб қолган эдик. Агар йўлни тополмай қишгача қолиб кетганимизда ҳолимиз нима кечарди. Бир амаллаб табиат қамалидан чиқиб олиб, бир баланд тоғ устига кўтарилдик. Бу ерда архар (ёввойи қўй) ва кийиклар ўтлаб юрар эди. Улар жуда сергак, сезгир ва ҳуркак бўлар экан. Шунинг учун ҳам биз уларга жуда яқин бора олмадик. Бу жониворлар баланд қояли тошларда юришга шунчалик мослашиб кетганки, баланд қоятошлар устига худди текис ерда юргандай бемалол сакраб, югуриб чиқиб кетарди.

Биз тоғнинг энг юқори чўққисига чиқдик ва шу жойда қизиқ нарсага дуч келдик. Тоғнинг тепаси бутун бир яхлит тошга ўхшарди. Тошнинг усти шундай текис ва силлиқ эдики, гўё қачонлардир ўзга сайёраликлар қўниш майдончасини яратиб қўйгандай. Текисликнинг кенглиги чамаси бутун бир футбол майдончасига тенг келарди. Балки бу ўзига яраша табиатнинг бир мўъжизасидир. Анча вақт томоша қилдик. Сўнг пастга йўл олдик. Йўлда кетаётиб отам менга қараб: “Ўғлим, энди биз Алвастисой деган жойга борамиз”, деди. Мен отамга қараб: “Ота, нега Алвастисой дейди? Нима, у ерда алвастилар яшайдими?” – деб сўрадим. Отам эса “Э ўғлим, у ўз номи билан Алвастисой, борганда кўрасан”, деб бир жилмайиб қўйди.

Узоқ йўл босиб, Алвастисойга ҳам етиб келдик. Атроф жимжит, сокинлик ҳукм сурарди. Табиат жуда гўзал. Атроф тўла арчазор, сойнинг икки томонида ҳар хил мевалар. Сойда шариллаб тиниқ ва муздай сув оқарди. Сойнинг нариги томонида катта қоятош бор экан. Тошнинг тагида гўё одам яшаши учун яратилгандек кичик бир ғорча чиқди. Биз ана шу ғорчага жойлашдик. Отам билан, у ёқ – бу ёқдан қуриб, синиб ётган шох ва тўнкаларни йиғиб келдик. Тошларни қалаб, ўчоқ ҳам қуриб олдик. Бир зумда кеч ҳам бўлиб қолди. Кечки овқатни ҳам пишириб, қоринни тўйғазиб олдик. Қоронғи тун ҳам бошланди. Ғорнинг олдига отам яна милтиллатиб олов ёқиб қўйди. Узоқ ёниши учун ҳўл тўнкаларни қалаб қўйди. Сўнг отам менга қараб: “Рисбек, ўғлим, мана бироздан сўнг нима учун Алвастисой эканини билиб оласан”, – деб яна бир жилмайиб қўйди.

Ҳақиқатан ҳам бироз вақт ўтгач, ҳар тарафдан ҳар хил тушунарсиз овозлар эшитила бошлади. Аввалига аста-секин, кейин эса бу овозлар борган сари кўтарила бошлади. Оловнинг шуъласида уларнинг кўзлари ёниб турарди. Улар бақиришиб у ёқдан-бу ёққа югуришар, бир-бири билан уришиб кетгандай бўларди. Борган сари улар биз томонга яқинлашар, бизга тикилиб, бошларини кўтариб, худди бизнинг ҳидимизни олаётгандай, тумшуғини осмонга кўтариб қолар эди. Шу пайт отам ёниб турган бир шохни олиб улар томонга улоқтирса, улар қўрққанидан тумтарақай қочиб қолишарди. Кўп ўтмай яна яқинлашиб келарди. Кейин отам: “Бўлди ўғлим, энди ётиб ухлаймиз, улар барибир оловдан ўта олишмайди”, – деди. Лекин мен барибир анча вақтгача уларни кузатиб ётардим. Қай вақт ухлаб қолардик, билмайман.

Кўзимни очсам, тонг ёришиб кетибди. Тундаги махлуқлардан бирортаси ҳам кўринмайди. Атроф жимжит, сокин. Отам нонушта тайёрлаб, менинг уйғонишимни кутиб ўтирган экан. Нонуштадан сўнг мен атрофни яна кузата бошладим. Лекин кечаси кўрган нарсаларим худди тушимда содир бўлгандай эди. Ҳар кечаси шу аҳвол. Аста-секин биз ҳам уларга кўника бошладик. Бора-бора уларга эътибор бермайдиган ҳам бўлдик. Биздан бирон-бир фойда чиқмагандан кейин уларнинг ҳам ҳафсаласи пир бўлди шекилли, бизга кўп яқинлашмай қўйди. Одам боласи ҳар қандай шароитга кўникаркан. “Бошга тушса кўз кўрар деб” бекорга айтишмас экан. Мана шу кундузи сокин, кечаси нотинч бўлган Алвастисойда биз охир кузгача яшадик. Чунки бу ерда ҳамма нарса мўл-кўл эди. Овлаш учун ёввойи ҳайвон дейсизми, турли хил паррандалар дейсизми, ҳар хил мева-чева дейсизми, асал дейсизми, ҳаммаси бор эди. Охир кузда биз яна ўзимизнинг кошона кулбамизга–ертўламизга равона бўлдик. Ҳар доимгидай ҳеч қаёққа чиқмай қишки ҳаётимизни давом эттира бошладик.

Ҳа, азиз болаларим, азиз набираларим, азиз китобхонларим, мен ана шундай қизиқарли, лекин четдан қараганда ачинарли бечораҳол ҳаётда, лекин жуда гўзал ва ҳақиқий асл ёввойи табиат қўйнида ўсдим. Менинг пешанамга ёзилгани шу экан. Балки шу ҳам мен учун Аллоҳнинг синови бўлгандир.

Бу воқеа менинг ҳаётимдаги бир ёз ва бир кузда бўлиб ўтган. Менинг ёшлик ҳаётимда қизиқарли кунлардан ташқари жуда ҳам хатарли кунлар ҳам бўлган. Кузнинг охирги кунларидан бири эди. Кун жуда қаттиқ совуқ бўлмаса-да, изғирин шамол эсиб турарди. Мен табиат қўйнида, очиқ ҳавода ўсганим учун унча-мунча совуқни сезмас эдим. Устимда биргина кўйлак ва шалварим бор эди, холос. Оёғимда эса ҳеч нарса йўқ, ялангоёқ юрар эдим. Шу куни мен ертўладан анча узоқроқ кетиб қолган эканман. Баланд бир қоятош устида пастга қараб табиатни томоша қилиб, оёғимни пастга саланглатиб ўтирардим. Мен ҳар доим бир ўзим арчалар оралаб, қоятошлар устида ўйнаб юрардим. Бу менинг кундалик ҳаётим эди. Агар уйга яқинроқ жойда бўлганимда адашиб қолмаган бўлар эдим. Кун ҳам кеч бўлай деб қолган эди. Бир пайт паст томондан, арча ва бўталар орасидан одамлар овози эшитила бошлади. Мен яхшилаб қулоқ солиб кузатиб турдим. Кўп ўтмай уларнинг ўзлари ҳам кўринди. Улар мендан саксон-юз метрча нарида эди. Иккитаси аста атрофга назар солиб сўзлашиб келарди.

Уларнинг иккаласининг ҳам елкасида милтиқлари бор эди. Мен бу пайтда олти ёшдан ўтиб қолган бола эдим. Бир маҳал иккаласи мени кўрди-ю, бири-бирига қараб: “Анавини қара, бу ким-а, маймунми, айиқ боласими ёки одам боласими?” деб елкасидан милтиқларини олиб ўқлай бошлашди. “Бу ерда, бир тоғ орасида одам боласи нима қилади, отиб олсак кейин биламиз”, – дейишди. Қарасам отадиган, мен шоша-пиша қўрққанимдан тезда ўрнимдан сакраб туриб бор жон-жаҳдим билан жоним борича югуриб қочиб қолдим. Шунчалик тез югурдимки, бир зумда кўздан ғойиб бўлдим. Улар мени отишга улгуришмади. Орқамдан қанча вақт ва қаергача қувишди билмайман. Лекин топиша олмади. Худонинг ўзи бир сақлади. Ажалим етмаган экан. Мен улар етиб олса мени отиб ўлдириб қўяди, деган қаттиқ қўрқув натижасида сой бўйлаб тўхтовсиз югурардим. Анча вақт ўтгач йўлдан адашиб қолдим. Қоронғи туша бошлади. Қаттиқ изғирин шамол эса бошлади. Кун ҳам совуб кетди. Қаттиқ шамол таъсирида арча ва дов-дарахтлар шовиллаб овоз чиқарар эди. Эски, қуриган шох-шаббалар қарсиллаб синиб ерга тушарди.

Мен эса йўлимда давом этардим. Қанчалик узоқ юрдим, қаерга келиб қолдим билмадим. Кўп ўтмай аста-секин учқунлаб қор ёға бошлади. Ана табиатнинг инжиқлиги, гўё табиат мени синаётгандай бўлар эди. Қорнинг қалинлиги одам тўпиғидан ошиб кетди. Қор кечиб юрганим учун оёқларимдан совуқ ўтиб, қақшай бошлади. Чидай олмаганимдан ҳали у арчанинг тагига, ҳали бу арчанинг тагига бориб ўтирар эдим. Лекин бир ерда кўпроқ туриб қолсам, оёқларим баттар қақшаб, ўзим ҳам музлаб кетардим. Шунинг учун бир ерда кўп тура олмас эдим. Биринчи қор бўлгани учунми унчалик узоқ ёғмади. Бироздан сўнг аста-секин учқунлаб бориб тўхтади. Ҳаммаёқ оппоқ қорга беланиб, атроф анча яхши кўринадиган бўлиб қолди. Унинг устига кўп ўтмай ҳаво очилиб, ой ҳам кўринди. Кейин ҳаммаёқ кундузгидай кўринадиган бўлди. Сой бўйидан кетаётиб атрофга бир назар солдим. Сойнинг нариги томонида бир катта харсанг тош тагида чуқур сой кўринди. Дарров югуриб, шу ерга ўтиб бордим ва ичига кирдим. Бу чуқур унчалик катта эмас, кўпи билан уч-тўрт одам сиғадиган жой экан. Унинг ичи қуруқ ва илиққина экан. Лекин ерга юпқагина жун тўшаб қўйилган. Оёқларимни жунга босиб, ўзимни ўзим махкам қучоқлаб ўтириб олдим. Анча исиниб, ўзимга келгандай бўлдим. Аммо ҳаёт менга шу камтаргина жаннатни ҳам кўп кўрди. Сойнинг нариги томонида мендан эллик-олтмиш метрча нарида бир айиқ дарахтлар тагини титкилаб, ниманидир қидириб юрарди. Бу пайтлар ҳали айиқлар қишки уйқуга кетмаган эди. Унинг мен билан иши ҳам йўқ эди. Чамамда, менинг ҳидим унинг бурнига етиб бормаган, ўзи эса мени кўрмаган.

Мен қўрққанимдан тез югуриб чиқиб, баландга, тоққа қараб чопиб кетдим. Менимча, бу чуқурлик айиқ ётган жой бўлса керак. Анча юқорига кўтарилиб, бир тошнинг устига ўтириб, ҳушимни йиғиб пастга қарадим. Яхшилаб эътибор берсам, тўғри бизнинг ертўлага борадиган тоғнинг устига чиқиб қолган эканман. Пастга қараб шоша-пиша чопиб кетдим. Уйга кириб қарасам отам йўқ. Қорним жуда оч, ичим-ичимга ёпишгандай. Дарров дастурхонни титкилай бошладим. Лекин бир тўғрам ҳам нон ёки егулик нарса топа олмадим. Кейин қозоннинг қопқоғини очиб қарадим. Қозонда ҳам хеч нарса йўқ экан. Отам овга кетишида “Рисбек, мен қопқон ва тузоқларни кўриб келиб, кейин овқат тайёрлайман”, – деб кетган эди. Демак отам қайтиб келганда мен уйда бўлмаганман. Отам овқатга ҳам уринмай мени излаб чиқиб кетган.

На илож, барибир бирон нарса ейиш керак-ку. Дарҳол хамир қиладиган товоқни олиб, озгина ун солиб, сув қуйиб хамир қилдим. Лекин тузни топа олмадим. Хечқиси йўқ, бўлаверади. Тузсиз хамирни иккига бўлиб узунчоқ шаклда юмалоқлаб қўйдим-да, сўнг олов ёқиб, чўғ бўлгунча кутиб ўтирдим. Олов ёниб чўғ ҳосил бўлгандан кейин, юмалоқланган хамирни чўққа кўмиб қўйиб, сабрсизлик билан кутиб ўтирдим. Бироз ўтгач, хамирни чиқариб олдим. Мен учун шохона таом тайёр бўлди. Қўл бола ноннинг ярим қорайиб қўйган, ярми оқроқ кулга беланган. На чора, шунинг ҳам борига шукур. Дарров нонни пуф-пуфлаб тозалаб, сув билан худди биров еб қўядигандай шоша-пиша тез-тез ейишни бошладим. Ҳарҳолда қоринга бир нарса киргандай бўлди. Сўнг уйдан ташқарига чиқиб, ҳар томонга қараб, “ота-ота” деб бир неча бор овозим билан бақирдим. Кечаси овоз қаттиқ чиқар эканми, тоғ жаранглаб кетгандай бўлди. Аммо хеч ким жавоб бермади. Кейин ертўлага қайтиб кирдим. Жуда чарчаганман, совуқ ўтиб кетган. Бироз вақт қўл ва оёқларимни чўққа тутиб исиниб олдим-да, уйдаги бор нарсани – кўрпани, кийимларнинг ҳаммасини устимга ёпиб, уйқуга кетдим.