скачать книгу бесплатно
– Bütün almanlar qızlarla belə gəzirlər.
– Lazım deyil, Vasya. Əvvəla, bu hərəkətin yerli əhalidə Ancelikaya qarşı nifrət oyada bilər. İkinci də, Ancelika gözəl qızdır, başqaları da sənə baxıb, onu qucaqlamaq fikrinə düşər.
Vasya susurdu. Onun sifəti ciddi ifadə aldı, ağımtıl qaşları çatıldı.
– Yaxşı, – deyə o, cavab verdi, – əgər lazım deyilsə, daha Ancelikanı qucaqlamaram.
Ober-leytenant cib saatını çıxarıb baxdı və gözünü Vasyaya zillədi:
– Bu, nə deməkdir?
– Nə qədər keçib?
– 28 dəqiqə.
– Otuz olmalıdır.
Onların ikisinin də siması ciddiləşdi.
– Vasya! – deyə birdən-birə pıçıltı eşidildi.
Onlar səs gələn tərəfə çevrildilər.
Ancelika onlardan bir az aralı həyəcanlı vəziyyətdə, hərəkətsiz durmuşdu. Onun yanaqları od tutub yanırdı.
– Necə oldu? – deyə qız onlara yaxınlaşaraq soruşdu.
Ober-leytenant yenə saatına baxdı.
– Neçədir? – Vasya soruşdu.
Ober-leytenant güclə özünü ələ alaraq cavab verdi:
– 31 dəqiqə.
Ancelika sualedici nəzərlərlə gah Vasyaya, gah da zabitə baxırdı.
– Heç nə başa düşmürəm, – deyə ober-leytenant gözlərini şəhərə zilləyərək dilləndi. – Vasya, axı sən əlüzyuyan otaqda kapsulu sındırdın.
– Hə… 30 dəqiqəlik kapsulu.
– Bəs nə oldu? – deyə Ancelika səbirsizliklə soruşdu.
– Bəlkə, onlar masanın altındakı çantanı görüblər?
– Yox, Vasya, hər şey əvvəlcədən yaxşı düşünülmüşdü. Hər şey lazım olduğu kimi, öz qaydası ilə gedirdi… Axı biz salfetləri nahaq yerə dəyişdirmədik! O vərəqələr onların diqqətini yayındırmalı idi…
Birdən-birə şəhər üzərində uzaqvuran topların yaylım atəşinə bənzər boğuq bir partlayış səsi ucaldı.
Onların üçü də diksinib şəhərə tərəf çevrildi.
Qeqqa küçəsində sarımtıl tüstü sütunu qalxıb bir an içində qaraldı, yavaş-yavaş şəhərin üstünə enərək küçələri kül və toz qatı ilə örtməyə başladı.
– Viva aminçi! Yaşasın azadlıq! – deyə Ancelika cingiltili səslə qışqırdı. Qız elə həyəcanlı idi ki, ona qanad versəydilər, qalibiyyət carçısı kimi şəhərin üzərində uçardı.
Ancelika gülümsünüb səsini yavaşıtdı və sirr açırmış kimi pıçıldadı:
– Yoldaş “Mixaylo”, – deyə ober-leytenanta müraciət etdi, – heç bilirsiniz, yerli əhali sizi necə adlandırır? Onlar sizin adınızı Spartak qoyublar.
Birdən-birə yaxındakı qayaların dalından boz rəngli palto geymiş bir adam çıxdı. O, bir sıçrayışla bu üç dostun yanına çatıb, onları dartaraq qayanın dalına itələdi.
Bayaq onların durduğu yerdən indi addımlarını yerə döyə-döyə alman keşikçiləri keçirdi.
Patrullar uzaqlaşandan sonra gələn adam rahatlıqla nəfəs aldı və “Mixaylo”ya tərəf dönərək rus dilində dedi:
– Bura bax, cavan oğlan, evi partladanda bir az ehtiyatlı olmaq lazımdır.
“Mixaylo” qəddini düzəltdi.
– Başa düşmürəm, – deyə yad adamın gözlərinin içinə dik baxaraq, təmiz alman dilində təkəbbürlə cavab verdi.
Yad adam gülümsündü:
– Yaxşı, bizim mübahisə etmək üçün vaxtımız yoxdur. Mən sizinlə mühüm bir məsələ haqqında danışmalıyam.
“Mixaylo” cavab vermir və nüfuzedici nəzərlərlə təzə gələn adamı süzürdü.
Yad adam dönüb tərəddüdlə Vasya və Ancelikaya nəzər yetirdi. “Mixaylo” da onlara baxdı. Onlar heç bir söz deməyib, itaətlə kənara çəkildilər və söhbətin nə ilə nəticələnəcəyini gözlədilər.
– Briqadanın qərargahına xəbər verin ki, – deyə yad adam sözə başladı, – bu gün bizim təyyarə yeddinci təpənin üstünə gəlməyəcək. Həm də mənimlə təzədən görüşmək üçün vaxt təyin etsinlər.
“Mixaylo” susur, yad adamın bir hərəkətini belə gözdən qaçırmamaq üçün diqqətlə ona fikir verirdi. Naməlum adam ciblərini axtarıb siqaret çıxartdı, birini yandırıb çəkməyə başladı. “Mixaylo” siqaretlərin üstündə italyan markası olduğunu gördü. Lakin bunun məsələyə heç bir dəxli yox idi. Əsas məsələ bu deyildi. Bu adam onu tanıyırdı. Özü də bu gün yeddinci təpənin üstünə təyyarə gələcəyini bilirdi.
– Siz mənə nə məsləhət görürsünüz? – deyə naməlum adam soruşdu.
“Mixaylo” cavab verdi:
– Heç nə!
Naməlum adam köksünü ötürdü:
– İnanmırsınız? Çox təəssüf! Müttəfiqlər belə hərəkət etməməlidirlər. Siz ki russunuz…
“Mixaylo” yenə də susur, hər şeyi lazımınca fikirləşmək üçün vaxtı uzadırdı. O da bir siqaret çıxarıb yandırdı.
– Sağlıqla qalın! – naməlum adam dostcasına gülümsündü, – Mən sizi təqsirləndirmirəm. Bəlkə də, siz elə bu cür etməli idiniz. Sizə yaxşı yol!
– Dayanın! – “Mixaylo” onu yavaşdan çağırdı.
Naməlum adam dayandı. “Mixaylo” qəti səslə dedi:
– Mən heç bir xəbər aparmayacağam. Siz də heç yana getməyəcəksiniz. Sizi özümlə aparıram. Yol uzundur. İkilikdə xoş keçər.
Naməlum adam bir qədər fikirləşəndən sonra yaxınlaşıb sevincək bir hərəkətlə əlini onun çiyninə vurdu:
– Nə deyirəm ki, pis fikir deyil… Ehtiyat edirsiniz? Namusuma and olsun ki, bizim Ştatlarda olsaydınız, sizi xalq qəhrəmanı adlandırardılar. Hər qəhrəmanlığınıza Hollivud bir film həsr edərdi.
Onlar söhbət edə-edə qayaların dalından çıxanda Vasya ilə Ancelika təəccüblə bir-birinə baxdılar.
* * *
Əvvəllərdə “Döyçe soldatenhaym” binası ucalan yerdə indi daş-daş üstündə qalmamışdı. Alman və italyan əsgərləri daşları eşələyərək uçmuş binanın altından meyitləri çıxarırdılar. Onlar daş-torpağın arasından qəfildən bir əlin uzandığını gördülər. Bu əl yanıb külə dönmüş bir tirdən tutmağa çalışırdı. Onlar təsadüfən diri qalan zabiti tirlərin altından güclə çıxara bildilər. Bu, Otto fon Şults idi. Bir qədər sonra Şults dəlicəsinə bağırmağa başladı. Bu səsi eşidən esesçilər hövlnak özlərini onun yanına atdılar. Əsgərlər, Şultsun toz-torpağa bulaşmış kostyumunu təmizlədikcə, o, onları söyüb, kənara itələməyə çalışırdı, sanki baş vermiş hadisəyə onlar bais olmuşdular.
Bir dəqiqədən sonra hadisə yerinə bir minik maşını yaxınlaşdı. Maşından düşən iki cavan esesçi və bir həkim qorxudan özlərini itirmiş halda Şultsa yaxınlaşıb, farağat durdular.
– Allah! – deyə həkim tələsik Şultsu müayinə etdikdən sonra təəccüblə səsləndi. – Sizin bədəninizdə heç cızıq yeri də yoxdur! – O, rahatlıqla nəfəsini dərib, Şultsa müraciət etdi, – Siz rahatlanmalısınız, cənab mayor. Allah üzünüzə baxıb, salamat qurtarmısınız… Sizə indi ancaq rahatlıq lazımdır. İcazə verin, sizi maşınla aparım…
Lakin Şults onu itələyib piyada yola düzəldi. Şults əvvəl çox tez-tez yeriyirdi, sanki kiməsə daldan çatmaq, haqlamaq istəyirdi. Onun gözləri qanla dolmuşdu, sifətindən qəzəb yağırdı. O, gərgin halda fikirləşirdi: “Bu gün onunla bir yerdə yemək yeyənlərdən kimsə partizanmış! Bəlkə də o, “Mixaylo”dur? Ola bilər!” Gör ha, Şults təcrübəli bir gestapoçu olsa da, onu görə bilməyib! “Mixaylo” onun burnunun dibində, gözlərinin qabağında diversiya düzəldib, heç bir cəza çəkmədən çıxıb gedib, indi də, yəqin ki, heç nə olmamış kimi şəhərdə veyllənir.
Birdən onun gözləri “Mixaylo” haqqında yazılmış elanlardan birinə sataşdı. “Bu partizan kəşfiyyatçının başı üçün təyin edilmiş məbləği artırmaq lazımdır, – deyə o, düşündü. – Bu, vəziyyəti düzəldəcəkmi? Yox, daha ciddi tədbirlər lazımdır. Düzdür, partizanlar qorxuludur, amma ruslar kömək etməsə, onlar nə edə bilərlər? Ruslar durmadan öz sərhədlərinə doğru yaxınlaşırlar, deməli, bir azdan Avropada olacaqlar. Bax, məsələ də bundadır. Hər şeyi əvvəlcədən görmək, ölçüb-biçmək lazımdır”.
Belə düşünən yalnız o deyildi. Triyestə gələrkən, Frankfurt şəhərində anasının dayısı oğlu Ralf fon Hauzengildə qonaq qalmışdı. Ralf Gerinqin dostu idi. O, Ottonun sirr saxlayan bir adam olduğunu bildiyi üçün gizlincə xəbər vermişdi ki, Gerinq öz ov malikanəsində Amerika bankirlərinin nümayəndələri ilə görüşür.
O, yalan demirdi. Şults bilirdi ki, baş qərargahda da müttəfiqlərlə saziş əldə etməyə çalışırmışlar. Həqiqətdə də Hitleri, Krupu, Şultsu, ümumiyyətlə, üçüncü imperiyanı ancaq bu saziş xilas edə bilərdi… Əgər Şults burada da ingilis və yaxud Amerika kəşfiyyatçıları ilə əlaqəyə girə bilsəydi, daha yaxşı olardı. Belə bir əlaqə yaransaydı, partizanlarla mübarizə asanlaşardı. Yoxsa vəziyyət ağırlaşacaqdı. Ancaq bütün bunlara baxmayaraq “Mixaylo”nun başı üçün təyin edilmiş məbləği artırmaq lazım idi.
Baş vermiş hadisədən bir saat keçməmişdi ki, Triyestdə hər şey sakitləşib öz yoluna düşdü. Çünki adamlar partlayışlara alışmışdılar. Axı, yalnız hitlerçilərin yaşadığı binalar partlayırdı. Dinc əhalinin təşvişə düşməsi üçün heç bir əsas yox idi. Əksinə, onlar hər dəfə partlayış səsi eşitdikdə sevinirdilər.
Şults isə hələ də Triyestin küçələrini gəzirdi. Partlayışdan sonra qulaqlarındakı gurultu çəkilməmişdi. Ürəyi də bulanırdı. Öz gəzintisinin mənasızlığını başa düşən Şults, nəhayət, dincəlmək üçün gestapoya tərəf döndü. Yolda o, dünən şəhər əhalisi ilə sönbət edən iki əsgərə rast gəldi. Əgər onun başı ağrıyıb, ürəyi bulanmasaydı, öz hirsini bu əsgərlərin üstünə tökərdi. Əsgərlər Şultsu görən kimi tini dönüb uzaqlaşdılar.
* * *
Hava qaralandan sonra “Mixaylo” öz dostları və qonağı ilə şəhərdən çıxdı. Onlar dəmir yolunu keçməli idilər. İrəlidə bir təhlükə olub-olmadığını yoxlamaq üçün Ancelikanı qabağa göndərib, özləri gözləməli oldular. Nəhayət, donub kövrəkləşmiş qarın xışıltısı eşidildi. Ancelika heç bir söz demədi. Vasyanın qolundan tutub dartdı. Hamısı yola düşdü. Onlar relslərin üstündən keçən zaman keşikçilərin uzaqda tez-tez yanıb-sönən fənərlərinin işığını gördülər.
Qonaq özünü çox yaxşı aparır, heç bir sual vermirdi. Hər işarəni başa düşürdü. İki saat yol getdikdən sonra yolçular it səsi eşitdilər. İt hürüşü getdikcə yaxınlaşırdı. Sonra tutqun işıqlar göründü. Yarım saat sonrasa onlar artıq Prosek qəsəbəsinin həyətləri arasında idilər.
“Mixaylo” böyründə böyük anbar tikilmiş balaca və köhnə bir evin yanında dayandı. Ancelika evin buz bağlamış pəncərəsini astadan tıqqıldatdı. Bir dəqiqə sonra evin qapısı açıldı və kənarda çiyninə qoyun dərisindən uzun bir kürk salmış kişi göründü.
– Bizik, – deyə Vasya xırıltılı səslə pıçıldadı.
– Allaha şükür! Hamınız salamatsınız?
– Hamımız! – deyə Vasya şən səslə cavab verdi.
Kişi artırmadan enib anbara yaxınlaşdı, qapını açdı. Qapı cırıldadığı üçün kişi acıqlı-acıqlı söyüş söydü. “Mixaylo” ilə ev sahibindən başqa hamı içəri girdi.
– Hə, nə var, nə yox? – deyə “Mixaylo” pıçıltı ilə soruşdu.
Ev sahibi də pıçıltı ilə cavab verdi:
– Onlar bura gəlmişdilər.
– Doğrudan?
– Evi ələk-vələk elədilər. Heç kəsi tapa bilmədilər, ancaq qonşunun inəyini apardılar.
– Eybi yoxdur, – deyə “Mixaylo” cavab verdi, – tezliklə müharibə qurtarar, onda…
Ev sahibi onun sözünü kəsdi:
– Deyəsən, qonağınız var?
– Hə, qonaq kimi bir şeydir, – “Mixaylo” başının hərəkəti ilə təsdiq etdi. – Yaxşı, gedin, dincəlin.
Ev sahibi qəti səslə dedi:
– Mən yatmayacağam, gecəniz xeyrə qalsın.
“Mixaylo” içəri girəndən sonra kişi anbarın qapısını örtdü. “Mixaylo” kibrit çəkdi. Vasya anbarın o başındakı xəzəllərin üstündə özünə yer hazırlayırdı. Qonaq ətrafa göz gəzdirib daha münasib bir yer görmədiyi üçün çarəsiz halda xəzəllərin üstünə uzandı.
Ancelika Vasyanın şinelinə bürünərək, anbarın o başından qucaq-qucaq xəzəl daşıyırdı. Kibrit söndü. “Mixaylo” təzəsini yandırdı. Onun yanından ötən Ancelikanın sifəti işıqlandı. Qızın saçlarını qırov örtdüyü üçün ağappaq görünürdü.
– Ancelika, – deyə “Mixaylo” onu səslədi.
Ancelika dayanıb sual dolu nəzərlərlə ona baxdı.
– Sən çox yorulmusan, get evdə yat, özümüz hər şeyi düzəldərik.
Ancelika soyuqdan göyərmiş dodaqlarını dili ilə yalayıb, başının hərəkətiylə razılıq işarəsi verdi.
İkinci kibrit də yanıb qurtarırdı. Ancelika “Mixaylo”nun addım səslərinə qulaq asırdı. O, anbarın o biri başındakı küncə tərəf gedirdi. İndi kibrit o tərəfdə yandı. Ancelika “Mixaylo”nun üzünü seçmirdisə də, əvəzində Vasyanın ona necə nəvazişlə baxdığını görürdü. Ancelika gülümsünüb anbardan çıxdı və qapını möhkəm örtdü.
“Mixaylo” Vasya ilə qonağın arasında uzandı. Üçüncü kibrit də sönəndən sonra anbar qatı bir qaranlığa qərq oldu.
“Mixaylo” ilə Vasya növbə ilə yatırdılar; onlar sözləşmişdilər ki, qonağa nəzarət etsinlər. Amerikalı uzun müddət yata bilmədi, yerində qurcalandı. Bir azdan Vasya hamını oyatdı: yola düşmək vaxtı çatmışdı.
Hələ də yuxulu olan ev sahibi onlara isti süd və qarğıdalı çörəyi gətirdi. “Mixaylo” təşəkkür edib, kişinin gətirdiyi şeyləri aldı. Bir qədər sonra yola düşdülər.
* * *
Hər tərəf göz işlədikcə dumana bürünmüşdü. Buna baxmayaraq, səhərin açıldığı hiss olunurdu. Dağa dırmaşmaq isə get-gedə çətinləşirdi. Yolçular addımlarını yavaşıtmağa məcbur oldular. Qabaqda gedən Ancelika qarlı cığırda tez-tez sürüşüb büdrəyirdi. Vasya ona kömək edirdi. Hamıdan axırda “Mixaylo” gəlirdi. O, yoldaşlarına təklif etdi ki, dayanıb dincəlsinlər.
Yarımsaatlıq istirahətdən sonra onlar yenə yollarına davam etdilər. Kəndlərdən keçib dağları aşdılar. Dağlarda yaşayan əhali “Mixaylo” və onun yoldaşlarını səmimiyyətlə qarşılayır, onlara südə, qarğıdalı çörəyinə və keçi əti bozartmasına qonaq edirdi. Triyestdə yaşayanlar italyanca danışırdılar, buradasa hamı sloven dilində danışırdı.
Yolçular döngələrin birində balaca boylu, möhkəm bədənli, 17 yaşında bir serb qızına rast gəldilər. O, yolçulara xəbər verdi ki, partizanları axtarmağa gələn hitlerçilər Komen kəndinə soxulub bir neçə evi yandırıblar. Qız əlini uzadıb kəndin səmtini göstərdi. “Mixaylo” o tərəfə dönüb dumanın və ağacların arxasından yüksələn alovun şöləsini gördü. Lakin hitlerçilər partizanları lazım olduğu yerdə axtarmırdılar. Bu vaxt partizan briqadasının bölmələrindən biri İdryanın yaxınlığında əməliyyat aparırdı. Sonralar “Mixaylo” qərargahda öyrəndi ki, partizanlar bir qədər itki versələr də, əməliyyat uğurla keçib.
“Mixaylo” Vasya ilə Ancelikaya Plava kəndində qalmağı tapşırdı. Özü yanındakı qonağı ilə qərargaha yaxınlaşan vaxt artıq hava qaralmış, göydə tək-tək ulduz parlamağa başlamışdı.
Partizan briqadasının qərargahı bir neçə gündü ki, şəhərin kənarında yiyəsiz qalmış malikanədə yerləşirdi. Triyestin dövlətli fabrik sahibkarlarından birinə məxsus olan bu malikanə şəhərdən 70 km aralı, hündür dağın başındakı şam meşəliyində yerləşirdi.
