скачать книгу бесплатно
Галия мондый чакларда эндәшми иде. Иреннәрен тешли, күзенә мөлдерәп яшь тула. Хәлилнең җен ачулары чыга шулчакта: «Җебегән!» – дип куя.
Галия игез кыз тапты. Авызы колагына җиткән әти кеше трактор паркында сөенечен уртаклашкач, ирләр кычкырып көлделәр:
– Бракодел!
– Икеләтә брак, диген син!
Мондый мыскыллы шаяртуга бик үртәлсә дә, кызларының тәпиен бик әйбәтләп «юдырды» Хәлил.
Мәшәкатьләр бермә-бер артып китте. Каенанага да, киленгә дә эш җитә. Хәбирә карчык оныклары тирәсендә орчыктай бөтерелеп йөри, җил дә тидерми аларга. Хатыны белән әнисенең бер булып бала багуын күрү Хәлилгә дә күңелле.
Галия яңадан фермага эшкә чыкты. Элеккечә, таңнан торып, йорт эшләрен карый, аннары фермага китә. Кышмы-җәйме аягында резин галош, резин итек. Пычрак арасында тагын ни киясең? Каенанасы сүчинкә кияргә куша да, авыр бит ул. Тормышлары, бер эзгә төшеп, матур гына тәгәри башлаган иде… Галия авырып китте. Эче, биле авыртудан зарланды. Авыл фельдшерына барып караган иде, анысы районга ук җибәргән. Сырхауханәгә салып куйганнар. Бөерләренә салкын тигән, диделәр… Хәлил белән Галиянең бәхетле тормышы әкрен-әкрен җимерелә барды. Галия айлап-айлап сырхауханәдә ятты, дәваланды. Яңадан кайтты, яңадан китте… Кайбер усал теллеләр:
– Хатының бигрәк иркә булды, ял йортында гына ята, – дип үртәде Хәлилне. Ир, йөрәге янганга чыдый алмыйча, эчүгә сабышты.
– Көтеп-көтеп, кунагың килмәсә, чирләп-чирләп, хатының үлмәсә… – дип, Галиясен рәнҗетте. Ә ул һаман эндәшмәде, иреннәрен генә тешләде. Һәм… беркөнне бу дөнья белән бөтенләйгә хушлашты.
Буласы булган иде инде. Хәлне хәзер берничек тә җиңеләйтер әмәл юк. Әниләренә бик тә охшаган биш яшьлек кызлары да күз алдында олыгаеп, җитдиләнеп китте.
– Үлгән артыннан үлеп булмый, өйлән, – диде күрше-тирә.
– Өйлән, – диде әнисе дә.
Ерак бер авылдан кыз димләделәр. Хәер, кыз түгел-түгелен, кияүгә чыкмый гына тапкан бәләкәй улы да бар икән. Кайгы-хәсрәтне татыган, гаилә кадерен белер, диделәр. Рәдинәне туйлап алды Хәлил. Монысы Галиясенә бөтенләй капма-каршы холыклы, ут шикелле хатын булды. «Бассам, бакырны изәм», – дигәндәй, лас-лос итеп атлау дисеңме…
– Хатын алсаң, Агыйделнең аръягыннан ал, дигәннәр. Галия кебек, сулаган саен, әнкәләренә йөгереп тә интектермәс, – диде Хәбирә карчык.
Рәдинә эшкә генә түгел, телгә дә ут булып чыкты. Әйткән бер сүзе өтеп, куырып ала торган. Фермада сыер сава башлаган иде, савымчыларны да тиз туйдырды.
– Анаңны, кабер ташыңны… – дип кенә җибәрә.
Тора башлауларына ярты еллап үттеме-юкмы, күршеләре Харис абзый, турыларыннан узып барган Хәлилне туктатып:
– Энекәем, күпме түзәрсең икән бу әбүҗөһелгә? – диде. – Кичә казларыгыз безнең ихатага кергәч, куып чыгарып, хатыныңа әйткән ием. Никләр бәйләндем көненә төштем. Ишетмәгәнем, күрмәгәнем калмады. Итәген ачып…
Әнисе зарланганны да колак яныннан уздырырга тырышып йөргән көннәре иде Хәлилнең. Кыюлык өчен дип, азрак «салып» кайтты да өендә «ирләрчә» тавыш кубарды:
– Син, фәлән-фәсмәтән, авыл күзендә мине рисвай итеп йөрисеңме әле?.. – дип, йодрыгын төйнәп өлгердеме-юкмы… маңгаена килеп бәрелеп, чәлпәрәмә килгән тәлинкә аны тиз арада айнытып җибәрде. Рәдинә:
– Аһ, оятсыз! Әллә мине дә вакытсыз гүргә кертергә уйладыңмы? Юк, булмас! Мин синең мимылдыгыңны тиз чыгарырмын, – дип, кул астына туры килгән нәрсәләрне иренә ата-ата, урамга чыгып йөгерде. Ишегалдында тавык-кош ашатып йөргән Хәбирә карчык чак-чак читкә тайпылып калды. Ул арада Рәдинә, инде дөньяны җыеп:
– Үтерәләр, коткарыгы-ыз! – дип кычкыра иде.
Шуннан соң ул әйберләрен, малаен алды да бөтенләйгә үз авылына кайтып китте. Икенче гаиләсе әнә шул рәвешчә таркалды Хәлилнең. Менә хәзер уйлана, төннәр йокламый уйлана: бергәләшеп дөнья көтәрдәй хатынны каян табып алырга соң?
Кайчандыр аңа Галиясе шундый бер риваять сөйләгән иде. Кешеләр, яртышар-яртышар алма булып, дөнья буйлап сибелгән, имеш. Һәркем үз яртысын, үзенә тәңгәл килгәнен тапса гына бәхетле була, ди. Хәлил үзенең ярты алмасын бөтенләйгә югалткандыр инде, күрәсең.
1999
БӘХИЛ БУЛ, БӘГЪРЕМ!
Менә тагын көтеп алган җәйләр җитте. Фәрданә апаның иркен ишегалды тагын ямь-яшел чирәмгә күмелде, анда-санда, хуш исләрен таратып, алма үләннәре дә тезелеп үскән. Биек болдырга чыгып, шуларга карап утырсаң да, күзләр ял итә, күңел сөенә. Әнә ян бакчада алмалар да өлгереп килә инде. Тик ничәмә-ничә язлар буе ап-ак чәчәкләре белән сөендергән, җәйләрен татлы җимешләре белән сыйлаган шомырт кына картайды быел. Аягүрә баскан килеш, кәүсәләре шыгырт-шыгырт килеп ыңгырашып куя, корыган ботаклары чыртлап сынып төшә. Улы кисеп атарга да теләгән иде үзен, Фәрданә апа кистермәде. Бала чагыннан ук якын, кадерле ул аңа.
Әй, сузасы иде, озынайтасы иде шушы җәйләрне. Кышлар буе тилмереп көтәсең дә, ә ул күз ачып йомган арада үтә дә китә. Гомер кебек инде. Шул фикерләреннән үзе дә ничектер шомланып куйды Фәрданә апа. Күңелсез уйларын зиһененнән куарга теләгәндәй, утырган урыныннан кузгалды, тавыкларга җим әзерләргә дип, келәткә керде. Улы белән килене озакламый фермадан эштән кайтыр, плитәдә ашы да өлгереп килә, токмач саласы булыр. Әнә бит никадәр мәшәкать. Гомер үтү турында уйларгамы соң?! Фәрданә апаның соңгы вакытта күңелендә дә, телендә дә шул бер фикер: үлгәнче кулымнан эш төшмәсә иде! Оныклары Алсу белән Гөлсу иртүк җиләккә киттеләр. Башка чакта Фәрданә апа үзе аларны ияртеп йөри иде, хәзер бармый инде. Аяклары авырта.
– Ти-ти-ти, ти-ти-ти…
Көтеп кенә торганнар, күрәсең, бар тавык-кош җим салынган табак тирәсенә җыелышты. Фәрданә апа шул аклы-чуарлы дулкынны күздән яздырмыйча санарга кереште: «…ун, унике… унтугыз…» Берсе тагын күренми. Мөгаен, качып кына йомырка басып утыруыдыр. Җәй уртасы җиткәч…
– Фәрданә апа! – Көтмәгәндә урам яктан яңгырап ишетелгән бу тавыш аның уйларын шул арада тавык-чебешләреннән аралап алды. Хат ташучы Нәзифә икән. Аның укучысы. Хәер, авылда аның укучысы булмаганнар бик сирәк. Олырак яшьтәгеләрне дә, башка авылдан төшкән киленнәрне әйтсәң генә инде. Күбесе аңа Фәрданә апа дип тә тормый, апа дип кенә эндәшә.
– Куркыттың бит, Нәзифә. Кинәт эндәштең диюем.
– Соң, апа, хат китердем бит үзеңә. Почта әрҗәсенә салып китсәм, кайчан чыгып аласың әле син аны.
– Алам-алам, гәзитләрне көтеп кенә торабыз, чиратлашып укыйбыз бит. Кая әле, хат кемнән килгән икән?
Нәзифә дә китәргә ашыкмады. Укытучы апасына Калининградтан кем язганын аның да беләсе килә иде. Моңа кадәр ул яклардан хат китергәнен хәтерләми, анда туган-тумачалары да юк шикелле…
– Яшь чакларда бер дус кызым шунда китеп урнашкан иде. Кара әле, ничек мине исенә төшерәсе иткән, – дигән булды Фәрданә апа. Аннары, тагын да күбрәкне белергә теләп, авызын ачып торган Нәзифәгә: – Бик әйбәт хат булырга тиеш, рәхмәт, – диде дә өенә таба атлады.
Хатның кемнән булуын Фәрданә апа үзе генә белә. Аның кемлеген дә, ниләр язуын да һичкемгә сөйли алмаячак. Ялгызы гына укырга, сер итеп йөрәгенә яшерергә кирәк булачак аны. Фәрданә апа, газеталарны һәм хатны кулына тоткан килеш, өйгә керде. Түр бүлмәгә узышлый, көзгегә күз салды, яулыгын төзәтеп куйды. Үзенең бу хәрәкәтеннән җиңелчә көлемсерәде: яшьлектәге куе кара чәчләре сизелерлек сирәкләнгән, яулык читеннән чал бөртекләр әрсезләнеп күренеп тора. Яңаклары да ахактай алсуланып янмый. Хат иясе бу юлламасын аңа түгел, нәкъ менә шунысына – яшьлектә калганына җибәргәндер кебек тоелды.
«Бәгърем Фәрданә!
Болай дип эндәшкәнем өчен кичер. Бәлки, мин сиңа бүтән беркайчан да бу кадерле сүзне һәм башкасын да әйтә алмам. Әйе, монысы да – күзләреңә карап эндәшү түгел, сүзләремне җансыз кәгазьгә генә күчерү бит. Яшьлектә яратышып бергә кушылсак та, гомеребез аерым үтте. Белмим, кемнәрнең каргышы төшкәндер безгә. Тик син бер генә минутка да исемнән чыгып тормадың.
Төшләремдә сине күреп иркәли-назлый идем, чиядәй иреннәреңнән кат-кат үбә идем. Төшеңдә үбешсәң, гомергә аерыласың, диләр, хак икән. Уянгач, башка белән яшәргә мәҗбүр булуымны, ялган, буш тормышымны күз алдыңа китер!
Син дә башкага кияүгә чыктың, балалар үстердең. Әни кешенең тормышы балалары белән бөтен була. Их, шул бөтенлекне икебезгә бергәләп татырга язмады шул. Барысына да үзем гаепле…
Бәгърем Фәрданә! Сиңа соңгы хатым бу. Сине борчыйсым килми, тик хәлем мактанырлык түгел. Кичер мине, яме, бәхил бул! Догаңнан ташлама. Синең бәхиллекне алмасам, ахирәттә дә җаныма тынгы булмас.
Яшьлек ярың Мәрдән».
Мәрдән, Мәрдән… бу исемне ишеткән чакта ук дерт итеп киткән чаклары кайда икән Фәрданәнең?! Авыл җирендә ул чакта бик сирәк очрый торган киномеханик һөнәренә ия булуы беләнме, әллә сумаладай кара бөдрә чәчләре, киң җилкәсе, ыспай-зифа буе беләнме – бөтен кызларның һушын ала иде бу егет. Дөрес, Фәрданә дә битараф түгел аңа, тик үлсә дә үзенең хисләрен белдермәячәк. Мәрдәнгә түгел, бер генә дус кызына да, хәтта үз-үзенә дә! Кыз кеше таш кыядай горур булырга тиеш! Җитмәсә, авылдан авылга кино куеп йөргән егетнең кызлары да авыл саендыр әле. Әмма болай уйлап ялгышты бугай Фәрданә: Мәрдән, кайда гына йөрмәсен, ике көннең берендә Фәрданә эшләгән авылга килеп чыгарга җай таба башлады. Ничек итсә итте, тәки укытучы кызның күңелен яулады. (Хәер, кыз үзе дә шулай теләмәгән идемени?) Озакка сузмыйча, әниләреннән хәер-фатиха алып, өйләнешеп тә куйдылар.
…Ул көннәрне кабат йөрәге аша кичереп, Фәрданә авыр сулады. «Үзем гаепле», – дип язган Мәрдән. Шулкадәр гомер үткәч, гаеплене эзләүдән ни мәгънә? Улмы, үземе, башкалармы? Язмышларына шулай язгандыр: өйләнешүләренә үк сугыш башланды бит. Фәрданәне белем күтәрү курсларына Минзәләгә җибәргәннәр иде, ә Мәрдәнне тиз арада хәрби комиссариатка чакыртып алганнар. Бер җәй генә бергә яшәп калдылар. Фәрданә кайткач, җиңгәсе сөйләде:
– Хафизә җиңги, ә-әнә теге тау битеннән генә булса да Фәрданәнең узып киткәнен күреп калсам, миннән дә бәхетле кеше булмас иде, – дигән Мәрдән, ярты чакрым чамасы ераклыктагы тауга күрсәтеп. Кесәсеннән кечкенә генә кул сәгате алып биргән, истәлек итеп Фәрданәгә тапшыруын үтенгән. Әле дә исән ул сәгать, тик үзләре кебек картайды инде хәзер, абына-сөртенә генә йөри. Шунысы могҗиза: һаман йөри!
Яраланып, сирәк-мирәк госпитальләрдә ятканнарын исәпләмәгәндә, Мәрдән сугышны исән-имин кичте. «Минем бәхетемә!» – дип сөенде Фәрданә. Сугыштан соң ике елга Калининградта хезмәт итәргә калдырдылар үзен. Фәрданәгә хат килде: «Кайтып алу мөмкинлегем юк, үзең кил, бәгърем. Биредә яшәрбез». Бармыймы соң инде Фәрданә, коштай оча: аның кадерлесе, хәләле, җан сөйгәне тәмугларны кичеп чыкты. Озын-озак сагыну еллары – инде артта!
Хәләле килүгә, Мәрдән, бергә яшәр өчен, кечкенә генә бүлмә дә табып куйган. Кавышу шатлыкларының чиге юк! Тик… көтеп алынган бәхет икенче көнне үк убылды да төште. Мәрдән хезмәтенә китүгә, бүлмә ишеген шакып, бер хатын килеп керде. Керүгә үк, гөрселдәп, Фәрданә алдына тезләнде дә чәчләрен йолкый-йолкый еларга кереште:
– Син минем иремне талап алырга килдеңме? Кит, зинһар, кире кит! Әнә син нинди яшь, чибәр, теләсә нинди егетне үзеңә каратырсың…
Таш кыядай нык холык һәм горурлыкның менә кайчан кирәге чыкты Фәрданәгә. «Ярар, китәм», – диде. Йөзенә карамады. Мескенләнсә дә, карт та, ямьсез дә булмагандыр әле үзе. Хәер, моның нинди әһәмияте бар иде соң?
…Еллар үткәч, Фәрданә дә кияүгә чыкты. Фронтовикка. Бергәләп бер кыз, бер малай үстерделәр. Алай дисәң, нинди үстерү ди инде ул. Ике баласын ятим итеп, якты дөнья белән бик иртә бәхилләште әтиләре. Фәрданәгә берьюлы кырыс әти дә, таләпчән әни дә булырга туры килде. Холкы тагын да ныгыды, чит кешегә күз яшен күрсәтмәде, берәүгә дә сер бирмәде. Сорап килүчеләр булды, көлде генә: «Үз балаларыма дошман ясаргамы?» – диде. Чөнки үзе үги ата белән үскән иде.
Еллар үтте, балалары исәйде. Бервакыт Фәрданә янына Мәрдәннәр авылында укытучы дус хатыны килеп чыкты.
– Фәрданә, Мәрдән ялга кайткан. Сине бик күрәсе килә. Кабул итәрсеңме икән дип, рөхсәт сорарга җибәрде, – диде.
Йөрәге сикереп чыгардай типте Фәрданәнең. Аерылышканнарына шактый гомер үтсә дә, яратышып яшәгән көннәре кичәгедәй якын булып тоелды. Чит кеше түгел, үз ире иде ләбаса. Бер күрешеп сөйләшкәннән… Битараф төс белән:
– Ярар, килсен, – диде, күңел ярсуларын тирәнрәк яшерде.
Ул киләсе көнне шундый дулкынланды, яшь кызлардай йөрәге әллә кая ашкынды. Әмма януларын тышка чыгармады. Унҗиде яшьлек кызына да кем киләчәген укытучыларча җитдилек һәм сабырлык белән гади генә итеп төшендерде. Аннары сеңлесе Сания белән килгән Мәрдәнне иң гадәти гаилә кунаклары рәвешендә бергәләп кабул иттеләр.
– Син һаман элеккечә чибәр, – диде Мәрдән.
Фәрданә эндәшмәде.
– Ян бакчадагы шомыртлар да шул килеш. Кисмәгәнсез.
– Әйе, балалар ярата. Авызлары бөрешкәнче ашыйлар.
– Авылның иң тәмле шомырты иде шул. Хәзер дә шулайдыр.
Әйтерсең лә ул көнне, сөйләшер өчен, бакчадагы шомырттан да әһәмиятлерәк әйбер юк иде. Сөйләшә-сөйләшә, күчтәнәчләр белән чәй эчтеләр. Фәрданәнең бөтен тормыш-көнкүреше Мәрдәннең күз алдында иде. Әмма хатын Мәрдәннең ничек яшәве турында ләм-мим сорашмады.
Өстәл яныннан кузгалгач, балалар үзләренә тиешле йорт эшләренә тотынды, «каенсеңел» Сания, сәбәп тапкан булып, бакчага чыкты. Шулчакта Мәрдән:
– Фәрданә бәгърем, мин синең алда нык гаепле, кичерүеңне сорап килдем, – дип сүз башлады.
– Беренчедән, мин синең бәгърең түгел. Икенчедән, сине беркайчан да кичерергә җыенмыйм, – дип кырт кисте Фәрданә.
– Тыңласаң иде мине… – Мәрдәннең тагын «бәгърем» диясе килде бугай, тотлыгып, каушап калды.
– Юк, син мине тыңласаң иде, – диде Фәрданә. – Мин гомерем буе синең алда мескен булмаска, синнән башка да менә дигән тормыш корырга тырышып яшәдем. Максатыма ирештем дә бугай. Беркемгә дә әйтмәгән, күңел түремдә йөрткән тагын бер теләгем бар иде. Синең, кайчан да булса кайтып, минем алда башыңны игәнеңне көттем. Менә бүген шул теләгем тормышка ашты.
– Фәрданәм, бөтенләйгә кайтыр идем… Әгәр дә кичерсәң…
Сикереп чыгам-чыгам дип типкән йөрәген чак-чак тынычландырып, сүзләрен кистереп әйтергә көч тапты үзендә Фәрданә:
– Кешедән калган сизрәгән карт миңа кирәкми, – диде. – Син инде минем Мәрдән түгел.
…Фәрданә апа берара кулындагы хатны кая куярга белми аптырап торгандай итте, аннары, конвертына салып, шкафтагы китап арасына яшерде. Мәрдәннең соңгы хатын.
Тиз арада аңа җавап язып салырга кирәктер. Әйе, кирәк. Кичерәм, бәхиллим, дияргә. Үткән гомер барыбер кире кайтмый, вакыты җиткәч, таш кыялар да уаладыр. Әнә бит ян бакчадагы карт шомырт агачы да, ыңгырашып-ыңгырашып, җиргә таба чүгә бара. Югыйсә кайчан гына авылдагы иң тәмле шомырт аңарда иде…
2005
БӘБИ ТУЕ
Наиләнең бүген күңеле күкләрдә оча. Кызы Гөлгенәнең көтеп алган улы дөньяга килде. Ире бик иртә вафат булып, ике баласын, бер ялгызы үстереп, башлы-күзле иткән ханым өчен бу вакыйганың нинди зур сөенеч икәнен аңлатып тору кирәкме икән? Инде үзе, кем әйтмешли, «лаеклы ялда» булган, ихлас белән мәчеткә укырга йөреп, намазга баскан Наилә ханым, улы һәм кызы тормышын да һаман үзенекедәй санап, алар өчен борчылып, алар өчен сөенеп яши бирә. Юкса күптән икесе дә гаиләләре белән аерым яши. Балалар үстерә. Кияү дә, килен дә юньлеләр. Дус хатыннары гел әйтеп тора: «Кеше баласын каян беләсең, синең белән яшәмәгәнгә генә әйбәт күренәләр. Бәхетең – күзең күрми, колагың ишетми», – диләр. Бәлки, шулайдыр да. Ерактагы кояш җылы була дип юкка гына әйтмидер халык. Аннары, кеше баласын түгел, үз балаңны да аңлау авыр әле кайчагында. Синең карашларыңны искергәнгә санап, заманча яши белмәүдә гаепләргә дә күп сорамыйлар анысы. Хәер, монысы, уйлана-уйлана, күңелгә килеп киткән фикерләр генә инде.
Гөлгенәсенең ике кызы тәгәрәп үсеп килә. Ире Җәмил бик тә ир бала теләгәч, өченче бала табарга да ниятләде менә. Аллаһының рәхмәте, кояшлы көздә, әбиләр чуагында, нәкъ Җәмиле төсле чем-кара күзле, түгәрәк йөзле тупырдап торган малай алып кайтты. Кадыйр дип исем куярга булдылар. Гөлгенә бала тудыру йортыннан чыкканчы ук, Наилә киявенә:
– Җәмил улым, бик ир бала теләгән идегез. Әллә дим, Аллаһ ризалыгы өчен, корбан чалдырып, мәҗлес үткәреп аласызмы? – дип киңәш итте. – Ир балага ике сарык тиеш инде тиешен дә… Һич югы, берне? – диде.
Кияү кеше дә карышып тормады:
– Була ул, әби, чалдырырбыз, – дип, аның сүзен куәтләп алды. – Берне генә түгел, һичшиксез, икене!
Бәби туганга биш көн дигәндә, Гөлгенәне ире, кызлары һәм, әлбәттә инде, Наилә ханым, чәчәкләргә күмеп, өйләренә алып кайттылар. Озакка сузмый бәбигә азанлап исем дә кушып куйдылар.
Кияү корбан чалуны бәбинең кырык көне тулган вакыткача кичектереп торырга уйлады. Әйдә, исәя төшсен Кадыйрлары, шул уңайдан, эштәге иптәшләрен чакырып, бәби туе да үткәреп алырлар. Әби кеше күңеленнән бераз сагая төшкәндәй булды. Тукта әле, корбан чалу белән бәби туен шулай берләштерергә ниятлиләр түгелме соң? Яшьләрнекен белмәссең, андый туйны, мөгаен, эчемлексез үткәрәселәре килмәс. Аннары үз-үзен битәрләп тә алды. Шикле шикләнер, чикмән бөркәнер, дигәндәй, нигә юкка хафаланырга? Анысын гына белерләр. Әйтсә, урынлы-урынсыз кысылып, акыл өйрәтеп йөргәндәй тоелыр.
Сүзендә торды Җәмил. Кадыйрга нәкъ кырык көн дигәндә, шәһәр янындагы бер авылдан симез генә ике тәкә чалдырып алып кайтты. Мәҗлес әзерләшергә кияү әнисе кодагый да, Наилә дә алдан ук чакырулы иде.
– Менә, әбиләр-әниләр, нәкъ сез дигәнчә булды. Авыл мулласы тиешенчә укып, йоласын китереп, үзе чалып бирде, – диде Җәмил, горурланып. – Кадыйрыбыз сират күпере аша, тәкәләренә атланып, «эһ» дигәнче очып үтәчәк.
– Хәерле гомерләр насыйп булсын үзенә. Игелекле бала булып үссен, – диде Наилә.
Иң якыннар белән генә үткәргән корбан мәҗлесе әллә ни зурдан булмады. Ике кодагый әзерләгән табын шулай да бик күркәм иде: токмачлы ашы янында бәлеше, гөбәдиясе, кош телләре, җиләк-җимеше телеңне йотарлык тәмле булып чыкты. Мулла укыган Коръән сүрәләре, балага, әти-әнисенә теләгән изге теләкләр колакларны гына түгел, җанны да иркәләде. Бәләкәй Кадыйр да, барысын да аңлагандай, курчак өедәй караватында ыгы-ыгы килеп, елмаеп ятты. Бәхетле гаиләдә кадерле бала икәнен сизеп елмая диярсең: асты коры, тамагы тук, әнисенең күкрәк сөте җитә, өстәвенә ике апасы да тирәсендә биеп кенә йөри.
Тагын ике көннән бәби туе буласы. Наилә күреп торды: ике тәкәнең ите байтак иде – күчтәнәчкә таратканыннан тыш та, кияү аның күп өлешен, турап, суыткычларына тутырды. Наиләнең күңелен тагын теге шик корты бимазалый башлады: эчүле мәҗлескә куймагайлары. Түзмәде, чыгып китәр алдыннан:
– Гөлгенә кызым, Җәмил кияү, корбан итен бәбәй туена пешерә күрмәгез, – дип кисәтүне кирәк тапты.
– Юк инде, юк! – диделәр икесе беравыздан. Әмма, ул борылган арада, бер-беренә елмаеп күз кысышканнарын сизмиме соң инде ана кеше, сизде, әлбәттә.
…Тагын бер атнадан сабыйның ни сәбәпледер үпкәсе кабарып, әнисе белән икесен ашыгыч рәвештә хастаханәгә салдылар. Наиләнең дә борчулары белән мәшәкатьләре бермә-бер артты. Әле, өйдә калган оныкларына күз-колак булыр өчен, кызы фатирына, әле, төрле тәм-томын әзерләп, хастаханәгә йөрергә кереште. Берара, йөрәге әрнеп:
– Их, корбан итен урынсыз кулландыгыз, – дип әйтеп баккан иде, кызы шунда ук:
– Әни, шул ырым-шырымың белән аптыратма ичмаса, – дип, авызын япты.
Япты шул, япты. Димәк, Наилә үзе балаларына кечкенәдән тиешле тәрбия бирә белмәгән. «Заманы» дисәң… заманга тел тидермәгез, ул Аллаһныкы, диләр. Димәк, үзе гаепле. Хәер, үзе дә олыгайгач кына, ачы тәҗрибәләр туплагач кына килде ләбаса дингә.
Ахыр чиктә Наилә нәни оныгы исеменә кабат корбан чалдырырга булды. Өстәвенә Корбан бәйрәме дә җитеп килә. Бу юлы ул ярдәмгә улы Галимне чакырды. Мәчет аша корбанлык сарык табып, аны чалдырып, үз өендә нәни генә мәҗлес җыйды. Тик улы да аңлап бетермәде аның бу гамәлен: «Кашык кадәр бер бала өчен икешәр тапкыр корбан мәҗлесе үткәрәләрме инде?» – дип сөйләнде. Эшне аңлатып биргәч, ул да сеңлесе кебегрәк:
– Синең шул булыр инде, – дип куйды.
…Ниятләгән эшләрен гамәлгә ашыргач, кунаклары да таралып, өйдә үзе генә калгач, Наилә госел коенды да намазлыкка басты. Озаклап ястү намазын укыды. Аннары, сәҗдәгә китеп, елый-елый, Раббысына ялварды:
– Йа Раббым, белеп һәм белми кылган гөнаһларымны ярлыка. Үземә, балаларыма, оныкларыма хәерле-бәрәкәтле гомерләр бир, иман байлыгы бир, туры юлларыңа күндер…
Намазлыгыннан торып, урынын җәяргә керешүгә, телефон шалтырады: улы!
– Әни, үпкәләткән булсам гафу ит. Мин, чыннан да, диндә берни аңламыйм бит. Син мине бераз өйрәткәлә инде.
Наиләнең, кинәт күңеле тулып, тамагына төер тыгылды, телен чак әйләндереп: «Ярар, улым», – дигәндә, күзләреннән кабат яшьләре тәгәрәште.
Тагын өч көннән сабые белән Гөлгенәне дә хастаханәдән чыгардылар.
