Күннэй кистэлэҥ олоҕо

Күннэйбит каютаттан тахсан: «Биһиги Өлүөнэ очуостарыгар тохтуохтаах этибит, тохтуохха. Дойду иччилэрин алгыстарын ылыахтаахпыт», – диэтэ. Биэрэккэ тиксээппитин кытта кыыһым: «Өлүөнэ очуостарын үрдүнэн дьүкээбил уотун көрөҕүт дуо?» – диэн ыйытта. Биһиги тугу да көрбөтүбүт. Ону хаарыан кэрэ көстүүттэн маппыт дьоҥҥут диэн күлэн кэбистэ.

Биэрэккэ эмиэ турукка киирэн ылла. «Кыргыттар катер аттыгар тураллар, ыксаталлар. Чэ, бардыбыт, чаас аҥаарынан тиийиэхтээхпит», – диэтэ. Эппитин курдук, начаас устан тиийдибит.

Сиинэҕэ икки массыынанан көрүстүлэр. Эмиэ наһаа соһуйбуттар, ыксаабыттар этэ. Катербыт тыаһын истэн, биһигини баччаҕа кэлиэхтэрэ диэн кэтэһэн олорбуттар. Онуоха катербыт тыастыын биэс чаас кэриҥэ сүтэн хаалбытыгар, туох ааттаах буоллахтарай диэн дэлби куттаммыттар эбит.

Ол түүнү Сиинэҕэ сылдьыбыт дьон хаһан да умнубаппыт буолуо… Күннэйим барахсан түүнү быһа хаста да турукка киирэ сылдьыбыта. Эмиэ өйдүүргэ даҕаны, ылынарга даҕаны ыарахан хартыыналары көрдөрбүтэ.

Арай кыыһым Алина ийэтигэр чугаһаан баран: «Оҕоҥ аттыгар турарын көрбөккүн дуо?..» – диэт, кими эрэ төбөтүттэн имэрийэр курдук тутунна. Онтон Күннэйим бэйэтэ сирэйдиин-харахтыын уларыйан барда, хайдах эрэ туттара-хаптара, көрөрө-истэрэ кыра оҕо курдук буолан хаалла. Алина ийэтин аттыгар олороот, илиитин илиитигэр ылла уонна биир илиитинэн илиитин имэрийдэ. Онно олорон эрэ иккиэннэрин иэдэстэрин устун харахтарын уута сүүрбүтэ, бу бириэмэҕэ кинилэр истиҥ иэйиигэ ылларан олороллоро саарбаҕа суох этэ… Хас биирдии бэйэбит испитигэр оҕо кута барахсан Күннэй нөҥүө киирэн күн-күбэй ийэтин кытта бырастыылаһан барда дии санаабыппыт. Бары да уйадыйан, хараастан ылбыппыт.

Күннэйбит кыргыттар бүгүн 40 хонуктара, ол иһин миигин ыксаппыттар эбит диэбитэ. Бүгүн куттара үөһэ көтөллөрүн туһунан эппитэ…

Аны сарсыарда 5 чаас саҕана Күннэй, эмиэ турукка киирэн, уруучука уонна илиис көрдөөн ылла уонна сир хаартатын уруһуйдаан барда. Ол иннинэ Күннэй хаһан да Сиинэҕэ сылдьа илик этэ буоллаҕа. Сиинэттэн биир көстөөх сир эбит. Хаартатыгар икки киһи уҥуоҕун уруһуйдаабыт, аттыгар күөл баар. Ол кэннэ кыыспыт, дэриэбинэттэн тахсаат, суолунан сүүрэр икки хаамар икки былаастаах бара турда. Биһиги кэнниттэн массыынанан батыстыбыт. Күннэй кыргыттар кинини сирдииллэрин эттэ. Тоҕоостоох сирбитигэр тиийбиппитигэр, кырдьык, хаартаҕа уруһуйдаммытын курдук эргэ баҕайы икки киһи уҥуоҕун көрдүбүт. Ол аттыгар маардаах күөл баар. Күннэй оҕолор барахсаттар күөл ортотугар киирэн, быраһаайдаспыт курдук төбөлөрүн хоҥкутан баран, сүтэн хааллылар диэтэ… Ол курдук ыарахан айан буолан турар.

Сиинэттэн кэлбиппит нөҥүө күнүгэр Күннэй: «Кыргыттар кэлэ сырыттылар, төбөбүттэн, илиибиттэн имэрийэн, арааһа, махтаммыттарын биллэрэн бардылар быһыылаах», – диэбитэ…

2014 сыл сааһыгар анал дүҥүрүн оҥорторорго быһаарыммыта. Биир күн: «Дүҥүрүм маһа Үөһээ Бүлүүгэ үүнэн турар,» – диэтэ. Инньэ гынан кулун тутарга дүҥүрүн маһын көрдүү анаан-минээн Үөһээ Бүлүүгэ айаннаатыбыт. Кутуруксут кыыһын илдьэ барда. Хороҕо тиийэн баран, дүҥүрүн ким оҥоруохтааҕын эттэ. Оҕонньор улуус киинигэр олорор эбит. Мин аҕабын кытта дуҥүр оҥорторуохтаах киһибитин көрсө бардыбыт. Дүҥүр оҥоруута манан дьыала буолбатаҕын өйдүүбүт, ылла-ылбычча киһи ылсыбат ыарахан үлэтэ. Оҕонньорбутугар тиийэн тугун-ханныгын быһаардыбыт, киһибит: «Дүҥүр оҥорорбор Үөһээҥҥилэртэн көҥүл баар буолуохтаах», – диэтэ. Мин онуоха кыыһым эһигини ыйан ыыппыта уонна чуолкайдаан ыйытыам диэтим. Дьиэбэр киирэн тугу эмэ этиэм иннинэ, Күннэйим миигин кууһан ылан кулгаахпар: «Үөһээҥҥилэр көҥүллээтилэр, оҕонньорго куттамматын диэн тириэрт», – диэн эр киһи куолаһынан уу сахалыы сибигинийдэ.

Нөҥүө күнүгэр сарсыарда тураат: «Эбиэт кэннэ маспар барабыт», – диэтэ. Күннэй, эһэбит, эһэбит доҕоро, кутуруксут кыыһа, мин буолан айаҥҥа туруннубут. Аны хайа да диэки айанныырбытын билбэппит. Массыынаҕа тахсан бары олорбуппутун кэннэ, эһэтигэр: «Ньурба диэки баран ис», – диэтэ. Күннэй, дьиҥинэн, Ньурба хайа диэки турарын билбэт буоллаҕа, «Ньурба» диэни истибитэ да ахсааннааҕа буолуо.

Дьүөгэ кыыһа уһун суолу быһа хомустуу олордо. Баран иһэн Күннэйбит эттэ: «Сирбитигэр чугаһаатахпытына, хомус тыаһа улам-улам улаатан уонна тэтимирэн иһиэҕэ». Кырдьык, Хороттон 10-ча килэмиэтирдээх сиргэ тиийбиппитигэр хомус тыаһа улаатан кэллэ. Ону истэн, эһэтин тохтотто уонна дьүөгэтинээн, массыынаттан түһээт, трассаттан ойуур диэки сүүрэ турдулар. Мин, кинилэри кэннилэриттэн батыһаары трассаттан түһээт, биирдэ быарбынан тоҥ хаарга баар буола түстүм уонна онтон нэһиилэ оронон таҕыстым. Инньэ гынан массыынаҕа хааллым. Эһэтэ доҕорунаан, хайыһар кэтэн, кэннилэриттэн батыстылар. Ойуур диэки хаара киһи тобугунан эбит. Арай эһэбит аах суоллаан тиийбиттэрэ – күөл ортотугар соҕотох булгунньах арыыланан турар, ол ортотугар соҕотох бэс үүммүт, оттон Күннэйбит ол маһы кууһан турар үһү. Эһэтигэр: «Бу мас. Мантан маныаха диэри эрбээ», – диэбит уонна эһэтэ көрөн турдаҕына, тугу эрэ ботугуруу-ботугуруу алаадьытын таһааран күн эргииринэн уурбут. Онуоха сирэ айах курдук хайдан хаалбыт, алаадьыта барыта онно түспүтүн кэннэ, төттөрү сабыллан хаалбыт… Ити курдук, Күннэй анал дүҥүрүн оҥорторбута.

Дүҥүрүгэр 13 алтан чуораанчыгы, хас биирдиилэрин тыаһатан көрө-көрө, анал миэстэлэригэр иилбитэ. Ити чуораанчыктарын оҥорторорбут эмиэ туспа устуоруйалаах этэ. Дүҥүрүм 13 чуораанчыктаах уонна ол чуораанчыктарым алтан буолуохтаахтар диэбитэ. Мин алтан көрдөөммүн сэниэм эстибитэ. Киһи наадыйдаҕына олох суох буолар эбит. Арай биир сарсыарда Күннэйим: «Крестьянскай рынокка бар, ол онно иккис этээскэ булуоҕуҥ», – диэтэ. Кини эппитин курдук, алтаммын онтон булбутум. 13 чуораанчыктан биирдэстэрэ барыларыттан арыый обургу этэ. «12 чуораанчык – мин дьонум, 13-с чуораанчык – мин», – диэн быһаарбыта.

Аны дүҥүрүн бүрүөһүнүгэр тирии наада буолбутугар мин онтон-мантан ыйыталаһа сатаатым. Онуоха Күннэйим эмиэ налыччы баҕайытык: «Эһэм тириини үчүгэйдик бэйэтигэр көрдүн, киниэхэ баар», – диэтэ. Эһэтэ ол кэннэ ампаарыгар хаһан эрэ бэйэтэ бултаабыт табатын тириитэ баарын булан биэрбитэ, ол тириинэн дүҥүрүн бүрүөһүннэппитэ.

Күннэй дүҥүрэ лаппа улахан этэ. Кэннигэр олордоҕуна көстөөччүтэ суох. Бэйэтэ нэһиилэ кыайара. Ол эрээри турукка киирэн кыырарыгар дүІүрүн аҥаар илиитинэн өрө анньа сылдьан охсооччу, чэпчэки баҕайытык тутааччы-хабааччы.

2014 сыллаахха сааскы киэһэ кутуруксуттарыттан биирдэстэрин дьиэтигэр ыалдьыттыы бардыбыт. Бары төгүрүк остуол тула эйэ дэмнээхтик кэпсэтэ-кэпсэтэ чэйдии олордохпутуна, кыыспыт эмискэ турукка киирэн барда. Бары үөрэ-көтө олорбуппут ханан да суох буолла. Көрдөхпүтүнэ, кыыспыт икки харахтара икки аҥыы барбыттар. Киһи харахтара хайдах да итинник балаһыанньаҕа барар кыахтара суоҕун өйдүүбүт. Ону көрө-көрө көрбөтөҕө буолан, уку-суку чэйдии олордубут. Онтон аны аа-дьуо кутуруксут кыыспыт турукка киирэн барда. Эмискэ Күннэй атын киһи куолаһынан: «Мин билигин охсуһа киирэбин. Ким да ити хоско киирбэт. Туох да буоллун, тугу да иһиттэргит – киирбэккит! Киирдэххитинэ, мин хотторобун», – диэт, саала аанын саптан кэбистэ. Биһиги куукунаҕа олорон хааллыбыт. Иһиттэхпитинэ, саалаттан ыарахан тыас-уус, истиэнэҕэ туох эрэ сааллар курдук. Ол быыһыгар Күннэй көхсүн тыаһа курдьугунаан олорор. Эмиэ да уу чуумпу буолан ылар. Оннук хас да чаас кэтэһэн олордубут. Кутуруксут кыыспыт эмиэ куукунаҕа турукка сылдьар: чыпчылыйбат даҕаны, бэйэтэ туспа үҥкүү, хамсаныы – быаны быраҕан баран, онтун субуйар курдук. Биһиги кинини көрөн саҥата суох олордубут, кини биһигини көрбөт. Онтон дьэ Күннэйбит, дэлби сэниэтэ эстэн, илистэн, тахсан кэллэ. Бэйэтигэр кэлээтин кытта кутуруксута эмиэ тута туруктан таҕыста.

Кимниин охсуспутун, киниэхэ кимнээх саба түспүттэрин эппэтэҕэ. Ол тахсан баран хоттум диэбитэ… Ким билиэ баарай ол киэһэ туох буолбутун?!

2014 сыллаахха сайын Күннэй Намҥа гастроллуу барда. Ыллаан-туойан, кэнсиэрдээн кэлэн баран, дьикти кэпсээннээх буолла. Биир уоллара эргэ баҕайы өтөххө тиийэн хаалбыт. Онно киниэхэ ким эрэ дууһата киирэн эрэйдээбит диэн. Ити курдук кэпсээн баран утуйан хаалла. Күнүс уһуктубутугар бассаабыгар сурук бөҕө кэлбит этэ. Ол ис хоһооно уолбут өссө даҕаны бэйэтигэр үчүгэйдик кэлэ илик уонна Күннэйи ыҥыртарар диэн эбит.

Тиийбиппит – ол уол дьыбааҥҥа олорор, биир киһи аттыгар туран дэйбииринэн сапсыйар, өссө биир киһи хомустуур. Арай өйдөөн көрбүтүм, уол төбөтүн оройугар дэйбиир уурунан олорор. Билбэт, өйдөөбөт киһиэхэ маннык хартыынаны көрөр, чахчы, дьиибэ. Мин бу оҕону эрдэттэн үчүгэйдик билэрим, оттон киһим миигин олох даҕаны өйдөөбөтө. Аттыгар тиийэн дьыбааҥҥа олорбуппар уолбут саастаах киһи куолаһынан сахалыы саҥаран барда: «Мин Күннэйгэ кэлээри бэҕэһээҥҥиттэн манаһан, уочараттаан, нэһиилэ киирдим. Хата киирдим диэн үөрэбин. Бу уолгут дьулайа кэм даҕаны аһаҕас эбит, онон ити киирэллэр-тахсаллар. Ол иһин бу дэйбииринэн бүөлэнэн олоробун, туһалыыр. Бу барахсаттар хомустаан, дэйбиирдээн, куһаҕан тыыннары чугаһаппакка абыраатылар. Хомус тыаһын истэн үөрдэхпин, эчи үчүгэйин. Уолгут атаҕа ыалдьар эбит, ноҕуруускаланар быһыылаах, иһэ-үөһэ даҕаны. Ити, арааһа, куһаҕан аһылыктан буолуо, «Кока-кола» эҥин иһиэ суоҕун наада.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «Литрес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.