Bizi Umudsuz qoyma

скачать книгу бесплатно

Bizi Umudsuz qoyma
?li B?y Az?ri

Kitabda m?asir Az?rbaycan yazi?isi, Az?rbaycan yazi?ilar birliyinin ?zv? "X?zan" ?d?bi jurnalinin bas redaktoru ?li B?y Az?rinin hekay?l?ri verilmisdir. M??llif bu hekay?l?rd? m?xt?lif m?vzulara toxunur, f?rqli yanasmalar edir, bununla yanasi, ?ks?r hekay?sind?, sevgini, m?h?bb?ti, v?t?ndasliq borcunu ?n siraya qoyur. El?c? d?, bu g?n c?miyy?td? k?k?n? k?sm?k m?mk?n olmayan sarlatanliq, d?l?duzluq, yalan?iliq kimi sosial x?st?likl?r ifsa olunur, t?nqid at?sin? tutulur. Kitabda satirik hekay?l?r? d? yer verilib.

?li B?y Az?ri

Bizi Umudsuz qoyma

Bizi ?midsiz qoyma

“He? kimi qinama, d?nya isinin h?mis? d?yisk?n v? ?evril?n oldugunu n?z?r? al”. N?sir?ddin Tusi

Gec?nin bir al?mind? q?fild?n yuxudan ayildi – h?r t?r?f z?lm?t qaranliq idi. Basini p?nc?r?y? sari ?evirdi. Yaxsi ki, g?yd? ulduzlar sayrisirdi, onlarin h?nirtisini caninda hiss etdi, yoxsa Umudun bagri partlayacaqdi. Qaranliga allergiyasi olan adamlar kimi havasi ?atmirdi, d?rind?n n?f?s alib k?ks ?t?rd?.

?arpayisinin yaninda d?s?m?nin ?st?n? qoydugu telefonunu g?t?r?b saata baxmaq, vaxti m??yy?nl?sdirm?k ist?di. Tez d? fikrind?n dasindi. “Ehh, indi vaxtin n? f?rqi var?! T?xmini bilir?m ki, h?l? gec?dir, s?h?rin a?ilmasina ?ox var. Bir d? tutaq ki, telefonda baxib vaxti m??yy?nl?sdirdim, saatin d?rd, bes, ya altinin yarisi oldugunu ?yr?ndim. B?s sonra? Bunun n? m?nasi olacaq? Gedib d?hn? baglamayacam ki, bostan suvaram. Yer bell?m?y?c?m ki, ?kin ?k?m. Ot bi?miy?c?m, naxir otarmiyacam… M?nimki… el? bu ?arpayidi ki, uzadiblar.., uzanmisam…”

?arpayisi p?rd?siz p?nc?r?nin q?ns?rind?ydi dey? h?r zaman ??l? baxa bilirdi. Indi d? g?zl?rini bir ne?? d?f? d?y?cl?yib yen? d? ??l? baxdi, havadan el? bil z?hrimar yagirdi, s?mada t?k?mseyr?k sayrisan ulduzlar da bu qarmaqarisiqliqdan bezmis kimi gah itib-batir, gah da g?z? d?yirdil?r. ?ox g?man ki, h?l? sabahin a?ilmasina xeyli vaxt vardi.

Bu gec? yuxusunu yaman qarisdirmisdi Umud. ?mr?nd? birc? d?f? – o izdihamli ayriliq g?n?nd? g?rd?y? komandirl?ri girmisdi yuxusuna. Adi nec?ydi onun, h?, yadina d?sd? Cahangir, el? ?z?yd? ki, vardi cahangir Cahangir ?liyev, polkovnik ulduzlari ona nec? d? yarasirdi, ?sl s?rk?rd? kimi g?rs?nirdi.

Umid bu gec? yuxuda g?rm?sd? ki, yamaclardan, g?dikl?rd?n ke??n bir yolla hardansa g?lir. ?lli-altmis qoyun-quzunu da qatib qabagina. Bes dolu qucaq palid qirmasi y?kl?nmis boz ess?k d? qabaqda qirgi kimi gedir. Umudun da ?lind? d?hr? var. Onun ?z?n? d? maraqliydi, niy? d?hr?? Niy? ?omaq yox, silah yox, d?hr?? Ess?yi y?kl?y?nd?n sonra h?mis? d?hr?ni, baltani, oragi y?k?n bir yerin? taxardi, ?lind? he? n? saxlamazdi, el?c? qollarini yell?y?-yell?y? ess?yin arxasina d?s?b ged?rdi.

Fikirl?s?-fikirl?s? bir az getmisdi ki, bird?n g?z? qabaqda qirgi kimi ged?n boz ess?y? satasdi. Ess?yin y?k? yaman ?yilmisdi, az qalirdi yer? ?atsin. Y?k azca da ?yils?ydi palid qirmalarinin ucu yolun ?st badindaki yargana ilis?c?kdi. Yargana ilis?n kimi y?k ess?yi asiracaqdi.

Yol dey?nd? d? adamin agzi agriyir, s?mtsiz bir ??hlim idi, s?rt yamacin d?s? il? gedib, g?diyin basina dolanirdi. Siv palid qirmalari yargana ilis?n kimi boz ess?k el? y?k qarisiq yumalanib d?s?c?kdi d?r?nin dibin?. Onda da ya qism?t… ess?k ya sag qala, ya sik?st ola… Yamacdaki k?silmis agaclarin ??kill?ri qarnini yirtmasaydi, belind?ki niz? kimi palid qirmalarindan biri ilisib ya g?z?n? t?k?c?kdi, ya da qarnini yirtacaqdi. Sik?st ess?k d? Umudun n?yin? g?r?kdi…

Umud tez ?z?n? yetirdi ess?y?. Axi ess?k hardan bil?rdi ki, Umud n? d?s?n?r. Ess?k bunlari anlamirdi, he? anlaya da bilm?zdi. Y?k? az qala yern?n s?r?ns? d? gedirdi. “Hoqqus, hoqqus” deyib ess?yi dayandirdi. Y?k?n ?y?n t?r?fini qaldirdi ki, d?z?lsin. Bu xeyli vaxt apardi, ??nki ?rk?n d? bosalmisdi. Umud yavas-yavas ?rk?ni d? ??kib b?rkitdi. Y?k qarisiq ?rk?ni ??kib b?rkitm?k asan is deyildi, xeyli vaxt apardi. Basi y?k? d?z?ltm?y? nec? qarisdisa, bir d? baxdi ki, heyvanlar g?zd?n itib. Ess?yi d?y?cl?yib yola d?z?ldi ki, gedib heyvanlara ?atsinlar. Bir xeyli getmisdil?r ki, g?diyin dolanbac asiriminda ?rk?nin ess?yin qarninin altindan ke?ib belind?ki palani b?rk saxlayan ?atisi qirildi v? y?k palanqarisiq belind?n sivisib quyrugunun ?st?nd?n yer? d?sd?. Y?k?n altindan ?ixan ess?k ilan agzindan qurtarib g?l? tullanan qurbaga kimi g?t?r?ld?, qa?di v? bir anin i?ind? dagin arxasina ke?ib g?r?nm?z oldu. Umud baxdi ki, ?lind?ki d?hr? d? yoxa ?ixib. Heyvanlarin itm?si, ess?yin y?k? salib qa?masi, bu yandan da d?hr?nin m??mmali s?kild? yoxa ?ixmasi Umudu b?rk ?zd?. M?yus-m?yus ?yilib asagilara baxdi ki, g?rs?n heyvanlar su i?m?k ???n d?r?y? t?k?lm?yibl?r…

D?r?nin qiraginda qamisdan bir ?avistan vardi. Qapisinin agzinda yek?p?r p?hl?vana oxsar biri oturub ?ay i?irdi. Umud baxan kimi onu tanidi – Harami d?y?sl?ri zamani briqadaya komandirlik etmis Cahangir idi. O da Umudu tanimisdi, ?li il? isar? el?di ki, d?s g?l asagi. Tay dem?di, g?l ?ay i?. Umud kimiydi ki, onun yaninda, adi bir d?y?s??. Umud kimi d?y?s??l?rd?n polkovnikin tabe?iliynd? minl?rl? idi.

vaxtlar oldugu kimi qa?a-qa?a g?ldi komandirinin ?agirisina. N?s? dem?k ist?s? d? s?si ?ixmadi. Polkovnik d? he? n? dem?di, el?c? ?li il? oturmaq isar?si verdi. Umud d?yirmi masanin ?trafina qoyulmus k?t?kl?rd?n birinin ?st?nd? oturdu. Polkovnik n?lb?kid?ki ?ayini i?ib qurtardi. Nazik st?kanin yarisindan olan qipqirmizi ?ayi da n?lb?kiy? t?kd?, qurtaqurtla onu da ??kdi basina.

–Kim n? deyir-desin, n?lb?ki ?aya dad verir. – dedi.

Sonra ??km?l?rini geyib agir-agir ayaga qalxdi. Umuda dedi ki, dur ged?k.

Umud durub polkovnikin arxasinga getm?k ist?y?nd? baxdi ki, ayaqyalindi. Bunu polkovnik d? g?rd?. Polkovnik geri d?n?n kimi el? bil Umudun dili a?ildi.

–Axi m?n ayaqyalinam! – Yavasca pi?ildadi. – Geym?y? ayaqqabim yoxdur.

Polkovnik g?l?ms?nd?. Astadan, bir az da xisiltili s?sl? dedi ki, ayaqqabilari neynirs?n, uzaga getmirik, qapidaki ??k?l?kl?rd?n birini ke?irt ayagina, tez ged?k, g?l?k. Umud k?t?y?n ?st?nd?n yavasca durub qamis ?avistanin ke?? qapisina yaxinlasmaq ist?yirdi ki, ayaginda k?skin agri hiss etdi; ya ayagina tikan batmisdi, ya da c?c? ?almisdi, ?qr?b d? ola bil?rdi. H?r n?ydis? b?rk agritdi, el? bu agrinin t?sirind?n d? Umud yuxudan ayildi.

Umud yuxunun t?sirind?n ?ixa bilmirdi. Bir vaxtlar kitablardan oxudugu yuxuyozmalari xatirlayib ??zm?y? ?alisirdi, bacarmirdi. Yalniz yaddasinda ilisib qalan xos xatir?l?r birc?-birc? g?z ?n?nd? canlanirdi.

…Bil?suvar g?mr?k-ke?id m?nt?q?sind? h?mis?ki kimiydi, yen? d? basabasdi, yen? d? sixliqdi.

Umudu qarsilamaga g?l?nl?r h?y?canla g?zl?yirdil?r. Qrupa mayor Orduxanov r?hb?rlik edirdi. Iki masinla g?lmisdil?r; q?rargah r?isinin “Niva” sini o q?d?r yumusdular ki, agappaq g?lin masinina b?nz?yirdi, t?nd yasil r?ngli H?rbi-Tibbi Yardim masini da el? bil zavoddan indic? g?tirilmisdi.

G?l?nl?r arasinda Isg?nd?r adli x?susi s?b?nin zabiti d? vardi, n?d?ns? mayor Orduxanovun yanini k?sdirib durmusdu, bir addim da k?nara ??kilmirdi. H?kim masininda s?r?c?, R?vs?n h?kim v? tibbi bacisi Yulyadan basqa daha iki ?sg?r – tibb t?limat?isi v? sanitar da vardi.

Bir-iki siqaret ??kib g?zismisdil?r ki, ke?id basladi. Baxdilar ki, tumani uzun, saqqalli, orta yasli bir iranli ?lil arabasini it?l?y?-it?l?y? g?tirir, Umud da b?y balasi kimi oturub arabanin i?ind?.

Lap usaq kimi sevindil?r. Nec? sevinm?y?ydil?r?! Odun-alovun i?ind?n birg? ?ixmis d?y?s?? yoldaslari indi d? qonsu ?lk?d?n m?alic?d?n sap-saglam qayidirdi. G?nd?r?nd? R?vs?n h?kimin ?midi ?z?lm?sd?. Burda x?st?xanalarda gecikdirilmisdi dey? qi?i qanqrena olmusdu. Dizd?n asagisinin k?silm?yi bir yana, ?z?n?n sag qalacagina ?mid ?ox az idi. O q?d?r qan itirmisdi ki, yasamasi s?bh?liydi. Indi budur sapsaglam ?z ?lk?sin? qayidirdi.

Mayor Orduxanov sevinirdi… Umudun yasamasina sevinirdi… N? q?d?r aci olsa da ?lil arabasi il? qayitmasina sevinirdi… Umud tankdan sonra piyada qalmamisdi. O, yaxsi bilirdi ki, ?lk?d? xirtd?y?c?n problemi var, bel? tezlikl? Umuda ?lil arabasi ala bilm?y?c?kl?r. S?n?dl?ri nazirliy? g?nd?r?l?r, ??k-?evird?n sonra ona ?lillik qrupu t?yin ed?l?r, n?vb?y? yazalar… Bu, uzun bir m?r?k? olacaqdi. N? yaxsi ki, qonsu qardas ?lk?d? bunu basa d?s?bl?r. Umud kimi ?lill?ri v?t?nl?rin? ?lil arabasi il? qaytarirlar.

N?hay?t, g?lib ?atdilar. G?r?sm?k ???n birinci mayor Orduxanov ?z?n? toplayib onlara t?r?f addimladi. “Ilahi, Umud n? g?n? qalmisdi! O qarayaniz dolub?d?nli g?ncd?n ?s?r-?lam?t g?r?nm?rd?. Insan n? tez d?yis?rmis… Agappaq olmusdu, azca sarisi vardi. Eybi yoxdur, bes-on g?n qullugunda durarlar, yen? d? g?mrahlasar, Haraminin t?rt?miz v?t?n havasi…” T?skinlik tapib yaxinlasdi. Umud da komandiri il? g?r?sm?k ???n u?unurdu, az qalirdi ?lil arabasindan yer? d?s?b ona t?r?f y?y?rs?n, dizl?ri ?st? lap usaq kimi im?kl?sin…

Mayor Orduxanov addimini yeyinl?dib ?z?n? onlara yetirdi v? ?yilib Umudun boynunu qucaqladi. Sonra da o biril?ri n?vb? il? Umudun boynuna sarilib g?r?sd?l?r.

Axirda Yulya utana-utana Umuda yaxinlasdi. ?vv?lc? hami kimi ?yilib boynunu qucaqlamaq, ?z?nd?n ?pm?k ist?di. N? fikirl?sdis?, dayandi… matdim-matdim ona baxdi… Baxdi v? h?nk?r?-h?nk?r? ?yilib onun boynuna sarildi. Bayaqdan ?z?n? g?cl? saxlayan Umud da i?ind?kil?ri bosaltdi, onun hi?qirigi Yulyanin h?nk?rt?s?n? qarisdi…

Yulya xos g?r?n?sl? ucaboy, sarisin bir rus qizi idi. Atasi Gennadi rus ordusunun pes?kar zabitidir. Rusiyanin Volqoqrad s?h?rind? h?rbi xidm?t ke??rk?n Yevdakiya il? evl?nib. Ail?nin b?y?k qizi Nadya el? Volqoqrad s?h?rind? d?nyaya g?lib. Bir ne?? ild?n sonra Gennadini t?yinatla Az?rbaycana g?nd?ribl?r. El? o vaxtdan ail? Salyan rayonu ?razisind? yerl?s?n h?rbi s?h?rcikd? yasamali olub. Yulya da burada d?nyaya g?lib. T?xmin?n on bes il burada yasayandan sonra Gennadini Uzaq S?rq? xidm?t ke?m?y? g?nd?ribl?r, daha dogrusu, o, ?z? bunu r?hb?rlikd?n xahis edib. T?qa?d? ?ixmazdan ?vv?l Uzaq S?rqd? yaxsi staj yigacaqdi, maasi da y?ks?k olacaqdi.

Gennadi il? Uzaq S?rq? getm?y? arvadi Yevdakiya raziliq verm?yib. O, ged?nd?n sonra daha iki il h?min h?rbi s?h?rcikd? yasayib, ?vv?lki isind? isl?yib. B?y?k qizi Nadya da orta m?kt?bi bitir?nd?n sonra anasinin yaninda is? d?z?lib.

H?r sey Yulya Tibb texnikumuna q?bul olandan sonra baslayib. Gennadi t?qa?d? ?ixandan sonra Az?rbaycana deyil, Volqoqrada qayidacagini yazib. Anasi il? Nadya da k???b getm?yi t?klif edibl?r. Yulya is? oxuyacagini, sonra da Az?rbaycanda qalib isl?y?c?yini bildirib. Bu o vaxta t?sad?f edirdi ki, ?lk? dagilmaga s?r?kl?nir, daxild? par?alanma gedirdi. M?st?qil d?vl?tl?rin yaranmasi il? ?oxlarinin ?lk?l?rd?n-?lk?l?r? k???n? t?kan vermisdi.

Yevdakiya il? Nadya k??m?y? q?rar ver?nd? Yulya inadindan geri ??kilm?di:

–Sizin v?t?niniz Volqoqraddirsa, m?nim d? v?t?nim Az?rbaycandir. Siz gedin, m?n qalib oxuyacam.

–B?s sonra? – Anasi israrla sorusdu. – Sonra da gedib m?harib?d? yaralananlarin yaralarini sariyacaqsan?

–B?li! – Bu Yulyanin aglina da g?lm?zdi, amma anasinin dem?yi il? beynin? girdi.

–Onda qal.

Anasi il? bacisi k???b getdil?r, Yulya is? t?hsilini davam etdirdi. M?harib? t?z?-t?z? alovlanirdi. Bir m?dd?t anasi pul g?nd?rir, yardim edirdi. El? ki, t?hsilini basa vurdu, anasinin yardimlari k?sildi.

H?min vaxt daha ?ox g?ncl?r ?lk?nin m?dafi?sin? qosulurdu. Yulya da q?rarini verdi.

?ox ke?m?di ki, tale onu Haramida d?y?s m?vqeyind? olan h?rbi hiss?y? g?tirdi. Umudla tanisliq da el? burda bas verdi. H?min g?n Umudgilin ekipajini v? ?oxlu tank?ini Agdam c?bh?sind?n Haramiya g?tirmisdil?r.

Indi Yulya Umudun boynuna ?n ?ziz, ?n dogma adami kimi sarilmisdi. Sag-salamat g?rd?y?n? n? q?d?r sevinirdis?, bir ne?? saatdan sonra itir?c?yin? t??ss?fl?nirdi. Xeyli m?dd?td?n b?ri isinisdiyi adami bir daha g?rm?y?c?yind?n qorxur v? hi?qirirdi.

–G?lin ??kil?k k?nara, qoy y?ng?ll?ssinl?r. Bayaqdan hiss edirdim ki, bahar buludu kimi dolublar.

Mayor Orduxanov iranlini da g?t?r?b k?nara ??kildi. Onun ?lini iki ?ll?ri arasina alib sixdi.

–He? bilmir?m, siz? nec? t?s?kk?r?m? bildirim. Biz? bu sevinci yasatdiginiza g?r? o tayli qardaslarimiza minn?tdariq.

Iranli basi il? qarsiligini bildirdi, hansisa s?n?dl?ri mayor Orduxanova verdi, s?n?din birin? d? qol ??kdirib ?z?nd? saxladi. Mayor Orduxanov ?lil arabasinin s?n?di oldugunu z?nn etdi v? farsca yazilmis anlamadigi kagizlari R?vs?n h?kim? ?t?rd?. Iranli g?r?s?n uzun ??kdiyini g?r?b ciddil?sdi:

–Babam! – dedi. – X?stanizi g?t?r?n, m?n arabani aparmaliyam. V?xtim yoxdu g?zlamaga.

Bu s?zd?n hamisi tutuldu. Mayor Orduxanov R?vs?n h?kim?, R?vs?n h?kim d? Isg?nd?r? baxdi, sad?c? ?iyinl?rini ??kdil?r.

–Bel? d? olur. – Mayor Orduxanov t??ss?fl? dill?ndi v? isar? el?di ki, deyil?ni el?sinl?r.

Tibb t?limat?isi il? sanitar ?sg?r Umudu ?lil arabasindan dik g?t?r?b h?rbi-tibbi yardim masinina t?r?f apardilar.

–Ora yox! – Mayor Orduxanov s?sl?ndi. – “Niva” ya, ?z? d?… qabaq oturacaga…

Umudun ?r?yi daga d?nd?, o, bel? d? z?nn etmisdi, mayor Orduxanov onu, el? o biri d?y?s??l?ri d? ?z?n? dogma, b?lk? d?, qardasdan yaxin bilirdi. He? vaxt razi ola bilm?zdi ki, ke?mis d?y?s??s?, ?z? d? bu v?ziyy?td? narahat yerd? aparilsin. H?l? yasi qurumamis g?zl?rind?n iki damci sevinc yasi axib sif?tini yandirdi.

Isg?nd?rin r?ngi-rufu d?yisdi, mayor Orduxanovu t?rs-t?rs s?zd?: “Bu n? edir? Umud qabaqda oturacaqsa, dem?li m?n ke?ib arxada oturmaliyam? H?, he? n? olmaz, el? Orduxanovla biz ikimiz d? arxada oturacagiq!” Bir az rahatlandi, bir az t?skinlik tapdi.

Iranli kolyaskani g?t?r?n kimi he? sagollasmadan onlardan uzaqlasdi.

–Hami yerin?! – Mayor Orduxanov s?sl?ndi.

“Niva” nin s?r?c?s? Rahib ?li il? s?r?c? oturacagini qabaga ?yib ?li il? tutdu ki, Isg?nd?r arxa t?r?f? ke?sin. Isg?nd?r ke?ib yerini rahatlayandan sonra g?zl?di ki, b?lk? mayor Orduxanov da arxa oturacaga ke??c?k.

–N? g?zl?yirs?n? – Mayor Orduxanov Rahib? baxdi. – ?z?n d? arxaya ke?.

Rahib arxa oturacaga ke?ib Isg?nd?rl? yanbayan oturdu. Isg?nd?r p?rt olsa da daha b?ruz? verm?yi ?h?miyy?tsiz bildi.

–Bu s?r?fi ?ld?n buraxmaram. – Mayor Orduxanov yerini rahatlayib m?h?rriki is? saldi.

–Hansi s?r?fi? – Isg?nd?r p?rtliyini b?ruz? verm?m?k ???n maraqlandi.

–Umud kimi q?hr?man d?y?s??y? s?r?c?l?k etm?k s?r?fini. Bel? sans h?r d?f? ?l? d?sm?z.

“Niva” qabaqda, yamyasil h?rbi-tibbi yardim masini da arxasinca yola d?sd?. Bas yola ?ixana kimi he? kim danismadi. El? ki, bas yola ?ixib s?r?ti tarazladi, mayor Orduxanov ?z?n? Umuda tutub g?l?ms?nd?. Umud f?rs?t g?zl?yirmis kimi araya s?z saldi.

–Sizi d? t?brik edir?m, “mayor” r?tb?si almisiniz.

–?ox sag ol, Umud. – Sag ?lini s?kandan ayirib Umudun ?iynin? vurdu. – S?n bundan da y?ks?k r?tb?y? layiqs?n. H?, danis, g?r?m, babalar s?n? nec? qulluq g?st?rirdil?r?

–Sag olsunlar. Bir d?n? davranislari n?y? des?n d?y?rdi. Adami o q?d?r mehriban dindirir, sirin-sirin danisdirirdilar ki, el? bil yaxin qohumlarin, k?nd?il?rindi. Bir d? ?z aralarinda hamisi bir-birin? “aga” dey? m?raci?t edirl?r.

–B?s, babam? – Isg?nd?r m?daxil? etdi.

–Siz? “babam, babam” dem?l?rin? baxmayin…

–Dem?li, s?n orda “ageyi Umud” oldun… – Mayor g?l?ms?nd?.

–H?, el? deyirdil?r… – Umud da qimisdi.

–?zg? deyill?r ki… onlar da bizd?ndi… bizimdi… yarimiz Arazin bu tayinda… yarimiz da o tayinda…

–H?rd?nbir s?hb?t d?s?nd? onlar da bel? deyirdi. – Umud n? fikirl?sdis? ?lav? etdi. – Yox, onlar ayri c?r deyirdil?r. Deyirdil?r ki, buralar o tayin olub… bir vaxtlar… Sonra Sah?nsah Rusiya il? c?ngi aparib ki, buralari qorusun, qoruyammiyib. Urus g?cl? olub, c?ngi qazanib, buralari o taydan qoparib. Yoxsa, indi buralar da Iranin t?rkibind?ydi. Onda erm?nini h?ddi n?yidi c?ngi a?sin, buralara h?cum el?sin…

Mayor Orduxanov g?zg?d? Isg?nd?r? g?z vurdu…

–Umud, farslar bel? danisirdi, yoxsa o tayli az?ril?r? – Isg?nd?r sorusdu.

–He? bilirs?n ki, farslar hansidi, az?ril?r, erm?nil?r hansi? – Umud qanrilib arxaya baxa-baxa cavab verdi.

–Orda erm?nil?r d? isl?yir? – Isg?nd?r sual yagdirmaqda davam edirdi.

–Orda ?oxunun familiyasinin sonlugu yandir; erm?nisinin d?, farsin da, az?rinin d?… Bir d? T?brizin ?n yaxsi h?kiml?ri el? erm?nil?rdi. Onlar h?r il xaric? gedib t?hsill?rini artirirlar. Az?ril?r d? “b?simdi, buna da s?k?r” deyib Allaha dua edir, yerl?rind? sayirlar. “Babam, bundan sonra gedib professor olmuyacam ki?”

–H?… – Mayor s?hb?ti d?yism?k ist?di, amma Umud imkan verm?di.

–H?, bir d?, ?ox x?sisdil?r. – Umud qabaga ?evrilib yola baxa-baxa s?hb?tin? davam etdi. – ?sl Haci Qaradilar. X?sis Culfa onlarin yaninda toya getm?lidi. Iyn?ni d? adama el? vururlar ki, el? bil qirx ildi onlardan borc alib qaytarmamisiq. C?nab mayor, bizim h?kum?t onlara pul ?d?mir ki, bizi m?alic? etsinl?r?

–Indi onun yeri deyil, Umud. Ola bil?r ki, bizim h?kum?t h?l?lik pul ?d?m?yib. M?harib? aparan ?lk? pul ?d?m?z, qonsulardan borc alar. Qayda bel?dir. Ancaq qoy, bu m?harib? qurtarsin, birc? Qarabag m?s?l?si h?ll olunsun.., bizim h?kum?timiz… he? kim? borclu qalmayacaq… Haminin borcunu artiqlamasi il?, h?l? des?n faizi-s?l?mi il? ?d?y?c?k. Biz g?cl? d?vl?t olacagiq; h?m iqtisadi, h?m d? h?rbi c?h?td?n. H?m d?…

Mayor Orduxanov n? fikirl?sdis?, gerisini dem?di. Onun n? dey?c?yini g?zl?yirmis kimi n? Isg?nd?r, n? d? Umud bir s?z d? olsun ?lav? etm?di. G?zl?dil?r, g?zl?dil?r, Orduxanovdan da s?s ?ixmadi.

Qabaqda D?vl?t Yol M?f?ttisliyi postu vardi. Postu ke??n? kimi he? biri dinib danismadi. Mayor Orduxanov g?zg?y? baxirdi, g?rs?n o biri masin ?ox gerid? qalmayib ki…

–Umud, yaralandigin yadindadirmi? – Postu ke??nd?n sonra Isg?nd?r maraqlandi.

Umud ?evrilib komandir? baxdi ki, g?rs?n n? deyir. Mayor Orduxanov s?kandan b?rk-b?rk yapismisdi, g?z? ancaq yolda idi, fikri, x?yali b?lk? d? Haramida dolasirdi.

–Qorxma, danis. – Isg?nd?r ?r?kl?ndirdi. – Komandirin? niy? baxirsan? Qorxursan ki, danismagina icaz? verm?y?? Burda n? var?! Bir d? k?ndd? bostan ogurluguna getm?misdin ki, c?l?y? d?s?b qi?ini qirasan. Erm?nil?rl? vurusurdun, v?t?ni m?dafi? edirdin, yaralandin.

–Yaralandigim yadimdadir. Siz d?z deyirsiniz, d?y?sd? yaralandim. Amma… yen? d?… yaxsisini komandir bilir… – Umud t??ss?f dolu baxislarla basini buladi.

–B?y?m komandir d? s?nin yanindaydi yaralananda? – Isg?nd?r inanmirmis kimi sorusdu.

–B?li. – Umud q?ti cavab verdi.

–B?s axi s?n sol cinahda yaralanmisan. Tabor komandirin d? m?rk?zd? h?cumda olub.

–Bizim komandir ayri komandirdi, o, h?r yerd? olurdu. Ne?? ildir m?harib?dir, erm?nil?rl? davadayiq, m?n ?? d?y?s b?lg?si d?yismis?m, h?l? bel? komandir g?rm?mis?m. Harda qizgin d?y?s gedir, komandir tez ?z?n? yetirir ora. H?mis? BMP-2-nin ?st?nd?dir. Bir d?f? b?rk d?y?s gedirdi. Erm?ni tanklari basimiza od ?l?yirdi, m?rmil?r dolu kimi yagirdi. – Sanki Umudun dili a?ilmisdi. – ?sg?rl?r s?ng?rl?rd?n bas qaldira bilmirdil?r. Biz tank?ilar da nisan alib at?s a?a bilmirdik, el? allah umuduna h?rd?nbir birini erm?nil?r t?r?f? atirdiq. Bir d? g?rd?k arxadaki t?p?nin ?st?nd?n hacileyl?k dimdiyini saqqildatdi.

–N?, Hacileyl?k? S?nin kod adin bel?ydi? – Isg?nd?r mayordan sorusdu.

–Imkan ver, qoy danissin.

–L?zz?t eliyir h?, ?sg?rin dilind?n xos s?zl?r esitm?k?

–?sg?rinin s?yl?dikl?ri komandirin ?n b?y?k m?kafatidir. M?nim kod adim “Zireh” idi. ?sg?rl?r PDM-2-y? ?z aralarinda “Hacileyl?k” deyirdil?r.

–Yaxsi, Umud, danis. Danis, g?r?k, s?nin bu komandirin daha hansi oyunlardan ?ixib erm?nil?rin qabaginda.

–Erm?nil?r yaxsi bilirdil?r. Komandirin hacileyl?yi saqqildiyan kimi digalar si?an desiyini satin alirdilar.

Umud bunu deyib dayandi.

–H?, Umud, g?r?k bel? olmayaydi, amma oldu. G?r?n?r, Tanrinin yazisi bel?ymis. – Mayor Orduxanov danismaga basladi. – H?min g?n biz “B?yt?p?” ?m?liyyatina hazirlasirdiq. “Yargan” sira t?p?l?rini alandan sonra erm?nil?r “B?yt?p?” y?ks?kliyind? v? oradan saga-sola uzanan t?p?l?rd? m?hk?ml?nmisdil?r. ?? g?n idi piyada qosunumuz h?cum edirdi, t?p?l?ri ala bilmirdi. ?mr olunmusdu ki, tanklarla h?cuma ke??k. S?nin tankin da h?cum qrupundaydi. Tam hazirliq g?r?l?nd?n sonra siz? dinclik verdim ki, yatasiniz. ?z?m is? s?h?rki d?y?s? d?s?n?r, d?y?sd?n az itgi il? ?ixmaq ???n bir daha h?r seyi g?t?r-qoy edirdim. B?rk yorulmusdum. Gec?nin bir al?mind? ?z?m d? m?rg?l?m?k ist?yirdim ki, s?n sayiqlamaga basladin. “Qoymayin! M?ni burda qoymayin! Komandir!!!” ?z s?sin? az qala ?z?n oyanacaqdin, o biri ?sg?rl?ri d? oyadacaqdin. Yaxinlasib ?limi alnina qoydum, qizdirman vardi, od i?ind? yanirdin. D?rhal s?nin tankini ehtiyata ke?irm?k bar?d? q?rara g?ldim. X?b?riniz olmadan sag cinahdaki ?? tankdan birini m?rk?z? g?tizdirdim. Alaqaranliqdan sizi yuxudan qaldirdiq. S?nin tankinin ehtiyatda qalmasini tapsirdim. D?y?s? ged? bilm?m?yind?n m?yus oldun. Burnunu sallayib k?nara ??kildin. M?nim s?z?md?n ?ixa bilmirdin, amma d?y?sd?n qalmaq da ist?mirdin. N? is?… Biz ?? tank v? m?nim s?r?ncamimda olan PDM-2-nin d?st?yi il? s?h?rin alatoranliginda h?cuma ke?dik. El? birinci h?ml?d? itgisiz “B?yt?p?”ni g?t?rd?k. Birinci, ikinci motoatici taborlar sag-sol cinahlardan h?cumu genisl?ndirdil?r. “B?yt?p?” d?n sagda, y?ni ikinci tabordan sonra d?rd?nc?, solda, birinci tabordan sonra altinci tabor olmaqla silsil? t?p?l?ri erm?nil?rd?n aldiq. S?h?r saat doqquz olmadan g?n?n tapsirigi yerin? yetirilmisdi. Arada f?rs?td?n istifad? edib ?sg?rl?r? s?h?r yem?yi yedirtm?k ist?yirdik ki, erm?nil?r m?rk?zd?n ?ks-h?cuma ke?dil?r. G?cl? ?ks-h?cum olsa da d?f ed? bildik. Erm?nil?rin bir az z?if ikinci ?ks-h?cumu d?rd?nc? tabor istiqam?tind? oldu. Onu da d?f etdil?r. G?norta yem?yi zamani artiq tam arxayinlasmisdiq ki, daha erm?nil?r m?hk?ml?nm?k ???n yeni m?vqe se??rl?r, ?ks-h?cuma ke?m?zl?r. Bir d? baxdiq ki, sol cinahimizda qirgindir. El? bu zaman briqada komandiri ratsiya il? bildirdi ki, erm?nil?r ?ks-h?cuma ke?ib, altinci taboru yeni aldiqlari m?vqed?n ?ixarib. M?n? ?mr edirdi ki, t?cili h?min taborun d?y?s m?vqeyin? g?lim. Orada olan iki tankla v? geri ??kilmis taborun ?sg?rl?ri il? yenid?n h?cum t?skil edim v? erm?nil?ri m?vqed?n ?ixarim. M?n “B?yt?p?” istiqam?tind? h?cumda istirak ed?n tank?ilara tapsiriq verib PDM-2 il? geriy?, Umudun tanki duran yer? g?ldim. Umud vurnuxur, ?z?n? yer tapa bilmirdi, d?y?sd?n k?narda qaldigini ?z?n? bagislamirdi. M?s?l?ni onlara izah etdim v? birlikd? altinci taborun d?y?s m?vqeyin? g?ldik. Orada olan iki tanki v? ?llid?n ?ox atici ?sg?ri c?ml?sdirib h?cum t?skil etdim. El? d?rd-bes yaylim at?sind?n sonra erm?nil?r s?ng?rl?rd?n ?ixib qa?dilar, biz bunu g?rd?k. S?r?tl? s?ng?rl?r? t?r?f ir?lil?dik v? s?ng?rl?r? ?lli-altmis metr qalmis m?n tanklara “dur” ?mrini verdim. S?ng?rl?rin qarsisinda minalanmis sah? ola bil?rdi. S?r?ncamimizda olan alti n?f?r istehkam?ini g?nd?rdim minalarin olub-olmamasini yoxlamaga. Bu zaman Umud ?lind? avtomat tankin ?st?nd?n yer? atildi v? s?ng?r? t?r?f g?t?r?ld?. Onun arxasinca qisqirdim:

–Umuuud!!! Dayaaan!!!

Umud is? esitmirdi, ?z al?mind?ydi. D?y?s? hazir v?ziyy?td? qa?a-qa?a s?ng?rin yanina g?ldi v? s?ng?rin i?in? tullandi. Onun s?ng?r? tullanmasi il? n?yins? partlamasi bir oldu. M?n he? n?y? m?h?l qoymadan onun yanina qa?ib g?ldim. Umud yer? uzanmisdi, ?abalayirdi. H?r iki ayagi dagilmisdi. Sidd?tli qan axirdi. Tez g?d?k??min k?ndirini dartib ?ixartdim v? onun ayaginin birini topuqdan yuxari bagladim ki, qanaxma dayansin. ?sg?rl?r d? o biri ayagini bagladilar. Onu qaldirib tanklar duran yer? g?tirdik. Rahib sanitar masini d?nd?rib hazir v?ziyy?td? saxlamisdi. Umudu masina qoyan kimi yerind?n g?t?r?ld?.