скачать книгу бесплатно
Umud saga d?n?b tibb m?nt?q?sin? t?r?f baxdi. H?y?td?ki ?sg?rl?r o t?r?f-bu t?r?f? g?zism?kd?ydil?r, Yulya is? onlarin yaninda deyildi. Sira il? tibb m?nt?q?sinin p?nc?r?l?rin? baxdi ki, b?lk? Yulya hansisa p?nc?r?d?n onlarin arxasinca baxir, amma p?nc?r?l?rd?n baxan yox idi. Yulya he? harda g?r?nm?rd?. Umud indi ?ox ist?yirdi ki, Yulya onun arxasinca baxsin, ?l el?sin. O, bir d? buralari g?r?c?kdimi?
Umudun g?zl?ri sulandi, tibb m?nt?q?sinin binasi tor kimi g?r?nm?y?, h?m d? balacalasmaga basladi. Dey?s?n, xeyli aralanmisdilar.
…Umud bir d? baxdi ki, s?rnisin vaqonundadir. El? b?l?d?inin kupesind?n sonraki kuped?dir, daha dogrusu plaskartdadir, ??nki vaqon plaskart olanda kupey? d? plaskart deyirl?r. Bunu Umud qatarla tez-tez yol getdiyind?n yaxsi bilirdi. Q?rib?ydi, bu vaqonun provodniki, y?ni b?l?d?isi d? Zakir H?seynovdu. Umud onu g?r?nd? el? bildi ki, basqa adamdi, amma ona ?ox oxsayir. Axi axirinci d?f? onu h?rbi mundird? g?rm?sd?. N? q?d?r olmasa da, m?lki geyim adami d?yisir. Diqq?tl? baxanda ?min oldu ki, b?l?d?i odur, Zakir H?seynovdur ki, var. M?harib? vaxti bir h?rbi hiss?d? olublar. Zakir o vaxt da v?zif?d?ydi, indi d? v?zif?d?dir. G?r?k ki, r?tb?si d? vardi – kapitaniydi. “B?s n? yaxsi indi provodnik isl?yir? Y?qin m?harib? qurtarib dey? buraxiblar. Indi m?harib?dir, yoxsa m?harib? bitib?” Umudun basi keyimisdi. He? n? vaxt, ne??nci il, ayin g?n? d? xatirind? deyildi, husdaydi, yuxudaydi, bilmirdi.
Q?rib?ydi, he? Zakir pravadnik d? onu xatirlamirdi. Salamlasanda tanisliq vers? d? Zakir el? baxdi ki, el? bil birinci d?f?ydi onu g?r?rd?. Dey?nd? ki, m?n?m, Umud, filan vaxti, filan yerd? yaralanmisdim, Zakir t??ss?fl? ?iyinl?rini ??kdi, onun agzindan ikic? k?lm? s?z ?ixdi: “ola bil?r!”
Umud birc? onu bilirdi ki, evl?rin? gedir. Hardan g?lir, n?d?n g?lir, f?rqind? deyildi. Birinci plaskartda alt yerd? nec? oturtmusdularsa, el?c? d? oturub qatarin t?rp?nm?sini, yola d?sm?sini g?zl?yirdi.
El? ki, qatar fit verib yerind?n t?rp?ndi, Umudun canina rahatliq yayildi. Adam el? bil min ilin yorgunuydu, min ilin yuxusuzuydu.
Qatar dayanacaqdan t?z?c? aralanmisdi ki, Umudun canina ?s?tm? d?sd?, rahatliq bird?n g?ldiyi kimi bir anin i?ind? d? yoxa ??kildi. Bird?n ?z?-?z?nd?n s?bh?l?nm?y? basladi. O, d?zg?nm? minmisdi qatara? Vaqondakilarin danisigi he? onlarin danisigina oxsamirdi. Bird?n vaqona s?hv min?r? Yaxsi, dey?k ki, Umud s?hv mindi, b?s bileti yoxlayanda pravadnik hara baxirdi?
N?vb?ti dayanacaqda Zakir b?l?d?i ?z? Umuda yaxinlasdi.
–Umud! – dedi. – G?l, s?ni ikinci polkaya qaldiraq. Bir qadin var, usagi il? birg? gedir. Onlar yuxarida yerl?sm?zl?r, yen? asagida ana-bala bas-ayaq birt?h?r ke?in?rl?r.
–N? deyir?m ki! – Umud razilasdi.
Zakir b?l?d?i basqa bir p?z?v?ngin k?m?kliyi il? Umudu qaldirib ikinci polkaya uzatdilar.
Daha bir dayanacaq getmisdil?r ki, Zakir b?l?d?i yen? d? g?ldi.
–M?nim Umud qardasim! – Yagli dilini is? saldi. – Bir d? bir kisi g?lib, yasli kisidi. Asagi c?rg?l?rd? yer qalmayib, he? tualetin yanindaki bokovoy da bos deyil. G?ls?n?, icaz? ver?s?n, onu qaldiraq s?nin yerin?.
–B?s m?n harda uzanib yatim? – Umud sorusdu v? “dey?s?n bunlar m?ni axirda d?s?m?nin ?st?n? uzadacaqlar” d?s?nd?.
–He? narahat olma, s?ni indi ???nc? polkaya qaldiracagiq. S?nin ???n n? f?rqi var, t?ki yatmaga yer olsun. Axi s?n ke?mis d?y?s??s?n, canin b?rkdir.
–N? deyir?m ki! – Umud yen? d? t?slim oldu, amma bir seyi basa d?s? bilm?di, bilm?di ki, onun ke?mis d?y?s?? oldugunu qiym?tl?ndirirl?r, yoxsa basina qaxinc el?yirl?r.
Onu qaldirib ???nc? polkaya uzatdilar. Yerin? uzundraz bir kisi ?ixdi. O q?d?r uzun idi ki, ayaqlari ??ld? qalmisdi.
Bir az da getmisdil?r ki, Zakir b?l?d?i yen? g?ldi.
–A kisi, tez el?, yolpulunu ver. Ayaqlarini da yig qarnina, az qala ortadan ke??nin g?z?n? ?ixarasan.
–Nagayirim, uzundu, yerl?smir.
–He? olmasa revizorlar g?lib gedinc? yig.
Zakir b?l?d?i kisid?n pulu alan kimi asagida uzanan arvada t?pindi.
–Tez el?, s?n d? pulu ver, g?r?m.
Arvad es?l?nib harasindansa ?zik pul ?ixarib ona uzatdi.
–Bu n?dir? – Zakir b?l?d?i naraziligini bildirdi. – Iki n?f?r? iyirmi manat azdir. He? olmasa otuz el?. Tez el?. Indi revizor g?l?c?k. Usagi da b?yr?n? el? uzat ki, basi adyalin altinda olsun, revizorlar g?rm?sin.
–Bogular axi… – Arvad etiraz el?di.
–Qolunu basinin yuxarisindan el? qoy ki, adyalin altina hava getsin, bogulmasin. Revizorlar g?lib ged?nd?n sonra ?ixar.
–B?s deyirdin, usaga ayrica yer ver?c?ks?n?
–Yer oldu, verm?dim! Revizorlar bir ucdan g?nd?rirl?r. G?rm?rs?n polkalarda iki-iki yatirlar?
–Onda m?n ?z?m revizora dey?c?m.
–De. De, g?r?m sonra n? olacaq. Ana-bala h?r?niz? ?lli manat c?rim? yazacaq, qalacaxsan civildiya-civildiya.
Zakir b?l?d?i t?z?c? getmisdi ki, dediyi revizorlar g?ldi. Adamlari saya-saya vaqonu o basa g?zdil?r, bu basa qayitdilar, bird?n ???nc? polkada uzanan Umudu g?rd?l?r.
–Aha, tapdiq, bezbilet burdaymis ki!
–Qalxib ???nc? polkaya ki, g?rm?y?k.
–Tez el?, d?s asagi!
El? bu an al?m qarisdi bir-birin?, qisqir-bagir vaqonu g?t?rd? basina. Danqadurunq s?sind?n basi getdi, qulagi cingild?di…
…Umud bir d? baxdi ki, he? n? yoxdu. “Bu n? yuxuydu, m?n g?rd?m?”
Darvazanin danqiltisi bir d? g?l?nd? g?zl?rini tam a?di v? anladi ki, g?rd?y? yuxuymus, ??nki qatarda deyil, ?z yataginda uzaniliydi.
“Bu n? idi, yuxuydu, ger??y idi?” Artiq s?h?r idi, hava isiqlasmisdi. Umud hamisini qarisdirmisdi. Indi xatirladi ki, o, yuxudan ayilanda gec? yari idi. Sirin x?yallari onu yaxin ke?misin? – d?y?s yollarina, yaralanmasina, Iranda m?alic?sin?, ziyaf?t-vida m?clisin? aparirdi. B?s n? vaxt yenid?n yuxuya getmisdi, bundan x?b?ri olmamisdi.
Yaxsi ki, yuxudan tez ayilmisdi, bir az da gec ayilsaydi, y?qin ki, evl?rin? g?ldiyi g?n? g?r?c?kdi. Umud h?min g?n? xatirlamaq ist?mirdi, he? xatirind?n ?ixardib unuda da bilmirdi.
Anaya qarsi, b?lk? d? ?n b?y?k amansizliqdi – balasinin qapiya m?st?r, sik?st, dizd?n asagi ayaqlari k?sili halda g?tirilm?si, Umuda g?r? bel?ydi. ?l?m?n ?ar?si vardi, g?z?n yasi quruyanad?k aglamaqdi, s?s batana q?d?r agi deyib vay-siv?n qoparmaqdi bunun ?ar?si. B?s sik?stliyin ?ar?si n?ydi? Umud el? hey fikirl?sirdi, bunun cavabini tapa bilmirdi…
H?min g?n anasi onu g?r?n kimi y?z ilin palid agaci yer? yixilant?k tirtap torpaga d?s?ndi. Torpagi qucaqlayib siv?n qopardi. Onun ?rs? qalxan ah-nal?si bir anin i?ind? k?ndi ayaga qaldirdi. Usaqdan b?y?y? hami Umudgilin h?y?tin? toplasdi, he? atasi ?l?nd? bir bel? adam yigilmamisdi.
–Ilahi, m?n s?n? neyl?misdim ki, c?zami bel? agir el?din?!
–Al?ml?rin r?bbi, ?vlad acisini anaya nec? qiydin?
–Axi s?n adils?n, ?dal?tlis?n, r?himlil?rin ?n r?himlisis?n…
Yox, yox…
Umud bu s?hn?y? d?z? bilmirdi, bir daha o g?n? xatirlamaq ist?mirdi…
D?mirin ciriltisindan hiss el?di ki, anasi darvazani a?di.
–Oglun hani?
G?l?nl?rd?n hansisa anasinin ?st?n? el? qisqirdi ki, Umud dik atildi. Qalxib yerinin i?ind? oturdu, arxasini divara s?yk?di. P?nc?r?y? p?rd? asmamisdilar dey? h?y?t apaydin g?r?n?rd?. Darvazanin agzinda iki, ya ?? n?f?r h?rbi geyimli anasi il? danisirdilar. Danisilanlari Umud esidirdi.
–Umudu deyirsiniz?
–S?nin basqa oglun da var?
–Yox, el? birc? oglum var.
–Hardadi o?
–Harda olacaq, evd?.
–Arvad kimi qa?ib evd? gizl?nib. Onun yoldaslari gec?-g?nd?z erm?nil?rl? ?zb??z s?ng?rd?dirl?r. Bir an bel? g?zl?rini qirpmadan v?t?ni qoruyurlar. S?nin oglun is? f?rarilik edib.
Umud bunu esid?nd? d?li oldu, hirs vurdu basina, yumruguyla divari d?y?cl?di.
–Ay bala, bu n? c?r danisiqdir? M?nim oglum da sizin kimi ?sg?riydi, c?bh?d?ydi, m?harib?d?ydi. Oglum orda can qoyub.
–N? vaxt g?lib oglun?
–Az qalir doqquz ay olsun.
–N?? Doqquz ay? – H?rb?i ?lind?ki siyahiya baxir. – Bu siyahini ki, biz? indi veribl?r, burda bir ay ?vv?l h?rbi hiss?ni t?rk etdiyi yazilib. Polkovnik Zakir H?seynov ?z? qol ??kib siyahiya.
Zakirin adini esitc?k Umud havalandi: “O, ?z? m?ni yola salmadimi? Komandir ona d?n?-d?n? dedi ki, pravadnikliyin? salma, get s?n?dl?ri isl?! Axx, pravadnik, pravadnik!”
–H?, b?lk? d? bir az ?ox olar. Oglum ?zbasina g?lm?yib ki, ?st?m?z? h?cum ??kirsiniz…
–Kim icaz? verib ona?
–Kim icaz? ver?c?k? B?y?y?, komandiri…
–Biz onun arxasinca g?lmisik. De, ?z xosu il? geyinsin, g?lsin, biziml? getm?lidir. Yoxsa zorla aparacagiq…
Arvadi q?h?r bogdu.
–O, ged? bils?ydi, he? evd? oturardi… – ?z?n? saxlaya bilm?di, h?nk?rd?, yayligi il? g?z?n?n yasini sildi, agzini tutdu. – Ke?in… Ke?in i??ri… ?z? il? danisin.
–D?z deyirs?n, ?oxdan qa?ib ruset? getm?liydi… – Onlardan biri kinay?li-kinay?li dedi.
H?rbi polisin zabiti ?sg?rin birin? astadan tapsiriq verdi:
–M?n bel? seyl?ri ?ox g?rm?s?m. S?n tez evin arxasina ke?. Anasi burda basimiza qatar, oglu evin arxasindan ?ixib qa?ar.
Evin giris qapisina yaxinlasanda Umud birt?h?r dirs?kl?nib p?nc?r?d?n onlara baxirdi. Ev k?rs?l? idi dey? ikim?rt?b?li kimi g?r?n?rd?. Umudu g?r?n kimi h?rbi polisin zabiti dill?ndi:
–He? utanmirsan? Boyuna, buxununa bax bunun.
–Danisigini bil, m?n d?y?s?nd? s?n k?ndd?, k?s?kd? burnunun suyunu axidirdin, y?qin…
–Uzun danisma, de g?r?m, s?n? kim icaz? verib?
–M?n? polkovnik ?liyev ?z? icaz? verib.
–Polkovnik ?liyev e… Onu ?oxdan ?ixariblar.
–Mayor Orduxanov s?xs?n yola salib.
–Onu da Murova, ag ayilarin yanina g?nd?ribl?r. – N? fikirl?sdis? basini buladi. – Axi onlari ?oxdan d?yisibl?r. Bu siyahini is? biz? bir aydi veribl?r. Qa?anlari yiga-yiga g?lib ?ixmisiq.
–Kim verib o siyahini siz??
–Zakir H?seynov. Bir d? s?n? n? d?xli var kim verib. D?s g?l, biziml? getm?lis?n.
–M?n d?s? bilmir?m.
–Nec? y?ni d?s? bilmir?m? B?s ora nec? ?ixmisan?
–M?ni bura ?ixariblar. Dedim axi, mayor Orduxanov m?n? iki n?f?r qosmusdu. G?tirib qoydular burda, ?ixib getdil?r.
–Bu, dey?s?n, biziml? m?z?l?nir e… – H?rbi polisin zabiti ?z?n? ?sg?r? tutdu. – Qalx yuxari, onu d?s?r asagi.
?sg?r qa?a-qa?a ev? girib Umudun otagina qalxdi. Qa?a-qa?a da geri qayitmasi bir oldu. R?ngi agappaq agarmisdi.
–Nooldu? Niy? qayitdin?
–Komandir, ?z?n?z qalxsaniz yaxsidir.
H?rbi polisin zabiti d? i??ri ke?di. Umud p?nc?r?d?n yer? d?sm?sd?, d?s?m?nin ?st?nd?ydi. Zabit ona baxdi… baxdi, sonra diqq?tl? siyahiya g?z g?zdirdi. Doluxsundu, dey?s?n, g?zl?ri doldu, siyahi g?z?nd? axdi. Tutulan kimi oldu v? asta s?sl? dill?ndi:
–Bizi bagisla… amma basa d?s… basa d?sm?y? ?alis… Yuxaridan q?ti tapsiriblar, hamini yigmaliyiq, koru da, sik?sti d?, lali da, kari da… Qarabag ugrunda ellikl? h?cuma ke??siyik.
Umudun anasi g?ldi.
–Qoymaram oglumu aparasiniz…
H?rbi geyimlil?rd?n s?s ?ixmadi.
–B?lk? k?nd sovetind?n arayis alib verim?
–Yox, ana, gets?m yaxsidir. G?l, m?nim ?sg?r paltarimi geyindir. Dey?s?n, m?harib? h?l? davam ed?c?k. Piyada deyil?m ki, tank?iyam. T?ki m?ni qaldirib tanka oturtsunlar. Aticinin ayaga ehtiyaci yoxdur, orda h?r sey g?z v? ?l il?dir.
–Biz ?mr? tabeyik. Bizd?n olsa… ?z?m?z h?r seyi g?rd?k. Amma orda bizim s?z?m?z? inanmayacaqlar. – H?rbi polisin zabiti anaya basa salmaga ?alisdi. – ?mr olunub ki, bu siyahiya adi d?s?nl?rin hamisi q?rargaha g?tirilm?lidir.
H?rbi geyimlil?r dinm?zc? h?y?t? d?sd?l?r. H?r?si bir siqaret yandirdi.
Anasi aglaya-aglaya Umudu geyindirdi.
Sonra onlar yenid?n yuxari qalxdilar. Ana k?nardan h?rbi geyimli oglunu s?z?rd?. ?sg?rl?rd?n ikisi ?ll?rini qosalayib Umudu ?arpayinin ?st?nd?n g?t?rd?l?r. Zabitin isar?si il? asagi d?s?rm?y? basladilar.
Ana d?z? bilmirdi, amma ?z?n? sixib saxlamisdi, ciqqiri da ?ixmirdi, g?zl?rind?n is? su sel kimi axirdi.
