Fiesta

скачать книгу бесплатно

Fiesta
Ernest Miller Heminquey

Ernest Heminqueyin “Fiesta” ("Günəş doğur") romanı “itirilmiş nəsil” adlandırılanlardan bəhs edir. Romanın Birinci Dünya Müharibəsində fiziki və mənəvi işgəncələrə məruz qalan qəhrəmanları acı xatirələrdən uzaqlaşmağa çalışırlar. Onların hər biri bədbəxtdir: həyatda dayaq axtarırlar, amma tapa bilmirlər. Onların təlaşı, yeni təcrübələrə susuzluğu və səmimi ünsiyyətə olan aclığı buradan qaynaqlanır. Onlar fədakardırlar, sevgi və dostluğun, fiesta və təbiətlə ünsiyyətin bəxş etdiyi nadir dəqiqələrdə özlərini yenidən dünyaya gəlmiş kimi hiss etməyi bacarırlar.

Ernest Heminquey

Fiesta (roman)

Fiesta romanı ilə yazıçı Pamplon şəhərinə əvəzolunmaz xidmət göstərib. Məhz buna görə şəhər sakinləri onu sevir və böyük rəğbətin nəticəsi olaraq ATA adlandırıb, abidə ucaldıblar.

BİRİNCİ HİSSƏ

1

Robert Kon bir dəfə Prinston universitetinin orta çəki dərəcəsində boks üzrə çempionu olmuşdu. Bu tituldan ötrü ürəyim getməsə də, bunun Kon üçün əhəmiyyəti böyük idi. Əslində, o boksla maraqlanmırdı, heç xoşu da gəlmirdi, boks onun üçün sadəcə yəhudi olduğuna görə Prinstonda üzləşdiyi natamamlıq və cəsarətsizlik hissinə qarşı əzab-əziyyətlə əldə edilmiş bir qalxan idi. O, zaldan başqa heç yerdə dalaşmayan utancaq mülayim bir oğlan olsa da, ona yuxarıdan aşağı baxanları bir zərbə ilə yerə sərəcəyi fikri inanılmaz daxili rahatlıq bəxş edirdi. O, Hörümçək Kellinin ulduz tələbəsi idi. Hörümçək Kelli bütün gənc boksçulara çəkilərinin yüz beş, ya da iki yüz beş funt olmasından asılı olmayaraq yüngül çəkili kimi vuruşmağı öyrətmişdi. Deyəsən, Konun ürəyindən keçən də, elə bu idi. O, həqiqətən çox cəld idi. Çox yaxşı tələbə olduğundan, Hörümçək onu dərhal oyuna buraxdı və bununla da onun burnu həmişəlik yastılandı. Bu, Konu boksdan daha da iyrəndirsə də, qəribə bir razılıq bəxş edərək burnunun formasını yaxşılaşdırdığı tam dəqiqdir. Prinstonda oxuduğu sonuncu ildə daha çox oxumağa başlayan Kon, axırda eynək taxmalı oldu. Mən hələ heç vaxt köhnə qrup yoldaşlarından onu xatırlayan birinə rast gəlməmişəm. Onlar heç onun orta çəki üzrə çempion olduğunu da xatırlamırdılar.

Mən heç vaxt sadə, səmimi insanlara inanmamışam, xüsusilə də onların hekayələri üst-üstə düşürsə, elə buna görə də bu əhvalatı təsdiqləyəcəq bir adam- Hörümçək Kelli olmasaydı, Robert Konun heç vaxt çempion olmadığını, onun üzünü ya at təpiklədiyini, ya da anasının nəsə görüb ya nədənsə bərk qorxduğunu, bəlkə də uşaq vaxtı harasa dəydiyindən şübhələnərdim. Hörümçək Kelli təkcə Konu xatırlamaqla kifayətlənmir, tez-tez onun sonrakı aqibətinin necə olduğunu duşunürdü.

Robert Kon, atası tərəfdən, Nyu-Yorkun ən varlı, anası tərəfdən isə ən qocaman yəhudi ailələrinin üzvü idi. Prinstona hazırlaşdığı hərbi məktəbin futbol komandasında yaxşı oynayan Konun milliyyəti ilə bağlı bir problemi yaranmamışdı. Prinstona gələnə qədər heç kəs ona yəhudi olduğuna görə fərq qoymur, özlərindən seçmirdilər. Olduqca yaraşıqlı, mehriban və utancaq olması ona həmişə baha başa gələrdi. Ancaq o bütün bunları rinqdə qoymağı bacardı və Prinstonu yalnız hədsiz utancaqlıq və yastı burunla tərk edib, ona bir az şəfqət göstərən ilk qızla ailə həyatı qurdu. Beş illik evlilikdən üç uşağı olan Kon, atasından miras qalan pulun əlli min dollarından çoxunu xərcləyəndən sonra, var-dövlətin qalan hissəsinin anasına keçməsi ilə varlı arvadla yaşanan ailədaxili bədbəxtliyin daha da dərinləşməsi onu həyat yoldaşı ilə yollarını ayıracağı qərarına gətirib çıxarsa da, bu zaman qadın artıq çoxdan öz miniatürçü sevgilisi ilə aradan çıxmışdı. Aylardır ondan ayrılmaq istəyən, ancaq bunun insafsızlıq olacağını düşünüb heç nə edə bilməyən bir kişi üçün arvadının qəfil gedişi şəfaverici zərbə oldu.

Boşandıqdan sonra Robert Kon başını götürüb qərbə üz tutdu. Kaliforniyada ədəbi mühitə düşən Kon, tezliklə əlli min puldan qalan qəpik-quruşla rəssamlıq jurnalını maliyyələşdirməyə başladı. Jurnal Karmel, Kaliforniyada nəşrlərə başlayıb, Provinstaun və Massaçusetsdə başa çatdı. Bununla da, bir anda xilasedici mələyə çevrilən, redaksiya səhifələrində adı ancaq redaksiya heyətinin üzvü kimi göstərilən Kon jurnalın yeganə redaktoru oldu. Bu, onun pulları idi və yeni vəzifəsindən də razı idi. Ancaq jurnal nəşrinin həddindən artıq bahalaşması ilə məyus olan Kon, çox keçmədi ki, bu işin daşını atmağa məcbur oldu.

Lakin bu vaxt onu narahat edən başqa məsələlər də var idi. O, jurnalın hesabına uğur qazanacağına ümid edən bir qadının toruna düşmüşdü. O, çox güclü qadın olduğundan, Kon canını onun yaxasından qurtara bilmirdi. Həm də Kon, bu qadını sevdiyinə əmin idi. Jurnalın uğur qazanmadığını görərək Kondan soyumağa başlayan qadın, istədiyini əldə etmək üçün daha bir yolun olduğunu düşünüb, onu daha yaxşı yazacağı bir yerə – Avropaya getməyə məcbur etdi. Beləliklə, onlar qadının təhsil aldığı, üç il yaşadığı Avropaya gəldilər. İlk ili səyahətdə, son iki il isə Parisdə keçmişdi. Robert Konun cəmi iki dostu var idi. Onun biri Bradoks, biri isə mən idim. Bradoks onun ədib yoldaşlarından, mən isə tennis dostu idim.

Onu ələ keçirmiş Frensiz adlı qadın, ikinci ilin sonunda gözəlliyinin solduğunu görüb Robertə qarşı laqeydliyi və sui-istifadəni bir kənara qoyub, ona ərə getməyi qəti qərara aldı. Bu vaxt isə Robertin anası hər ay oğluna üç yüz dollar göndərməyə başlamışdı. Bu iki il, iki il yarım müddətində inanmıram ki, Robert Kon başqa bir qadına tərəf baxmışdı. Onun Avropada yaşayan bir çox insan kimi, Amerikada daha yaxşı yazıb-yarada biləcəyini nəzərə almasaq, o, həqiqətən xoşbəxt idi. O, çox zəif bir roman yazsa da, tənqidçilərin rəyi o qədər də pis olmadı. O, çoxlu kitablar oxuyur, qumar, tennis oynayır və yerli idman zallarının birində boksla məşğul olurdu.

Bu qadının Kona qarşı niyyətindən ilk dəfə üçümüz birgə nahar edəndə xəbər tutdum. Biz Lavenyuda nahar etdikdən sonra, kofe içmək üçün Versal kafesinə getdik. Kofedən sonra bir-iki qədəh içdikdən sonra, onlara getməli olduğumu söylədim. Kon isə həftəsonu ikimizin səyahətə çıxmağımız barədə nəsə danışırdı. Onun ürəyindən şəhərdən çıxmaq, yaxşıca gəzmək keçirdi. Mən Strasburqa getməyi, oradan isə piyada Sent Odil, Elzas ya da, başqa bir yerə keçməyi təklif etdim.

– Mən Strasburqda bizə bələdçilik edəcək bir qız tanıyıram, – dedim.

Elə bu zaman stolun altından gələn naməlum zərbəni hiss etdim. Təsadüfən kiminsə dəydiyini fikirləşib, sözümə davam etdim:

– O, artıq iki ildir orada yaşayır və şəhəri beş barmağı kimi tanıyır. Çox yaxşı qızdır.

Yenə kimsə məni dümsüklədi və mən başımı qaldıranda Robertin rəfiqəsi Frensizin gərilmiş buxağını, gərilmiş sifətini gördüm.

– Strasburqda nə işimiz var axı ?! Biz Bruqesə, ya da Ardenə gedə bilərik.

Konun rəngi özünə gəldi. Bundan sonra heç kim məni dümsükləmədi. Onlarla sağollaşıb, oradan uzaqlaşdım. Kon qəzet almaq bəhanəsiylə məni küncə çəkdi.

– Allah xatirinə, sən niyə axı Frensizin yanında Strasburqdakı qızdan söz açdın, – o dedi.

– Mənə nə Frensizdən? Əgər mən Strasburqda yaşayan amerikalı bir qız tanıyıramsa, bundan Frensizə nə?

– Fərqi yoxdur, hansı qız. Qız söhbəti varsa demək, mən gedə bilməyəcəm.

– Bu nə axmaqlıqdır axı.

– Sən Frensizi yaxşı tanımırsan. Heç bir qız söhbəti ola bilməz. Olmaya, onun baxışlarını görmədin ?

– Yaxşı, yaxşı – mən dedim, – onda gəl, Sanlisə gedək.

– Əsəbləşmə.

– Əsəbləşmirəm. Sanlis yaxşı yerdir, biz "Böyük Maral" mehmanxanasında gecələyər, sonra meşəyə ekskursiyaya çıxıb, geri qayıdarıq.

– Bax, bu, ağlabatan fikrə oxşayır.

– Sabah meydançada görüşərik, – dedim.

– Gecən xeyrə, Ceyk, – o dedi və kafeyə qayıtdı.

– Qəzet almaq yadından çıxdı, – mən dedim.

– Lap yadımdan çıxmışdı. O, mənimlə küncdəki köşkə yaxınlaşdı.

– Ceyk, düzünü de, əsəbləşmədin ki? – o, əlində qəzet mənə tərəf döndü.

– Yox, niyə, əsəbləşməliyəm axı?

– Onda tennis meydançasında görüşərik, – o dedi. Mən onun arxasınca əlində qəzet kafeyə qayıtmasına baxdım. O, mənim xoşuma gəlirdi, ancaq görünür, bu qadın ona həyatı əməlli-başlı zindan etmişdi.

2

Həmin qış romanını da qoltuğuna vurub Amerikaya yollanan Robert Konun kitabı yaxşı bir nəşriyyat tərəfindən qəbul olundu. Ancaq eşitdiyim qədəriylə onun gedişi əməlli-başlı səs-küyə səbəb oldu, bu həm də Frensizin onu itirəcəyinin başlanğıcı oldu, çünki Nyu-Yorkda qadınlar tərəfindən yetərincə qayğı görən Kon artıq qayıdanda tamamilə dəyişmişdi. İndiyə qədər görünməmiş bir şövqlə Amerikaya can atan Robert artıq əvvəlki kimi sadəlövh və utancaq deyildi. Naşirlərin ona yağdırdığı təriflər deyəsən, ağlına yaman batmışdı. Bundan başqa, bir neçə qadının onun xoşuna gəlmək üçün dəridən-qabıqdan çıxması isə Konun oxunu yaydan çıxarmışdı. Bu ox dörd il boyunca yalnız həyat yoldaşına tərəf tuşlanmışdı. Hardasa üç ildən artıq müddətdə isə o, Frensizdən başqa heç bir qadına gözünün ucu ilə də baxmamışdı. Əminəm ki, o heç bir dəfə də olsun sevməmişdi.

Frensiz universitetdə keçirdiyi ağrılı illərdən yadigar qalan ümidsizlikdən evlənmiş Konu, keçmiş arvadı üçün əslində bir heç olduğunu başa düşəndə ələ keçirmişdi. O, hələ böyük sevgini tapmasa da, qadınları özünə cəlb etməsini, eləcə də əks cinsin ona qayğı göstərib, onunla yaşamaq istəyini heç də sadəcə ilahi möcüzə kimi qavramırdı. Və bu hiss onun ətrafdakılara qarşı münasibətini dəyişdi. Bundan başqa, onun yüksək girov müqabilində, Nyu-Yorkdan olan tanışlarla qumarda işlətdiyi hiylələr ona yüzlərlə dollar qazandırırdı. Qumardakı uğurları onun lovğalığını daha da artırır və o, artıq insanın lazım gələrsə, qumarla özünə yaxşı güzəran yarada biləcəyi haqqında fikirlər söyləyirdi.

Hələ bu hamısı deyil. O, U. H. Hudsonu oxumağa başladı. Düzdür, ilk baxışda bu adi məşğuliyyət kimi görünsə də Kon, "Bənövşəyi Ölkə" əsərini dəfələrlə oxuyurdu. Ancaq "Bənövşəyi Ölkə" çox gec yaşda oxunarsa, ölümcül kitabdır. Bu kitabdan həyat bələdçisi kimi otuz dörd yaşında istifadə etmək, elə bu yaşda da fransız monastr məktəbindən "çəkmə siləndən milyonçuya qədər" silsiləsindən olan kitabçalarla silahlanıb Uoll Stritə gəlmək kimi mənasızdır. Mən əmin idim ki, Kon "Bənövşəyi Ölkə"nin hər kəlməsini R. Q. Danın bəyanatı kimi qəbul edirdi. O, bəzi düzəlişlər etsə də, bütövlükdə kitabı ciddi qəbul edirdi. Sən demə Kon bu kitaba bənd imiş. Kitabın ona nə qədər təsir etdiyini mənim ofisimə gələn zaman başa düşdüm.

– Salam, Robert, – mən dedim. Olmaya, könlümü almağa gəlmisən?

– Ceyk, Cənubi Amerikaya getmək istəməzsən?– o soruşdu.

– Yox.

– Niyə yox?

– Nə bilim, bu heç vaxt ürəyimdən keçməyib. Çox baha çıxır. Həm, Parisdə istədiyin qədər Cənubi amerikalı tapa bilərsən.

– Onlar əsl Cənubi amerikalılar deyil.

– Səni deyə bilmərəm, mənə yetərincə təbii görünürlər.

Bu həftə üçün təcili göndərməli olduğum məktubların hələ yarısını yazmışdım.

– Təzə nə xəbər? – mən soruşdum.

– Heç nə.

– Nə əcəb sizin yüksək təbəqəyə məxsus dostlarınızdan kimsə boşanmağa hazırlaşmır?

– Xəbərim yoxdur; Ceyk, qulaq as, əgər, bütün xərci mən çəksəm onda necə, mənimlə Cənubi Amerikaya gedərsən?

– Niyə məhz mənlə?

– Çünki sən ispanca danışa bilirsən. Həm də, ikimiz daha yaxşı əylənərik.

– Yox, – mən dedim, – bu şəhərdə mənə xoşdur. İspaniyaya isə yayda gedəcəm.

– Bütün ömrüm boyu mən belə bir səyahətə çıxmağı xəyal etmişəm, – Kon dedi. O əyləşdi. – Sonra, çox gec ola bilər.

– Axmaq olma, – mən dedim. – İstədiyin yerə gedə bilərsən. Xəzəl qədər pulun var.

– Bilirəm, ancaq haradan başlayacağımı bilmirəm.

– Kefini pozma, – mən dedim, – onsuz da bütün ölkələr hərəkətli şəkillərə bənzəyir.

Ancaq mənim ona yazığım gəlirdi. Zarafatım onun xətrinə dəymişdi.

– Sürətlə axıb gedən bu həyatda ürəyim istəyən kimi yaşaya bilmədiyimi fikirləşəndə, dəli oluram.

– Onsuz da, matadorlardan başqa heç kəs bu həyatı dolğun yaşamır.

– Matadorlar məni maraqlandırmır. Bu, anormal həyat tərzidir. Mən Cənubi Amerikaya getmək istəyirəm. Biz əla səyahət edə bilərik.

– Bəs, ov üçün Britaniya Şərqi Afrikasına necə, getmək istəyərsən?

– Yox, mənlik deyil.

– Mən olsam gedərdim səninlə.

– Yox, ora məni cəlb etmir.

– Çünki sən bu barədə heç nə oxumamısan. Get, bir az da gündə bərq vuran qara şahzadələrin eşq macəralarından oxu.

– Mən Cənubi Amerikaya getmək istəyirəm.

Onun çox tərs yəhudi damarı var idi.

– Gəl, düşək aşağı bir şey içək.

– Bəs sən işləmirdin?

– Yox, – mən dedim. Biz birinci mərtəbədəki kafeyə düşdük. Çoxdandır, mən buranın dostlardan yaxa qurtarmaq üçün ən yaxşı yer olduğunu kəşf etmişəm. Bir qurtum içəndən sonra isə bir söz yetər: "Bilirsiniz, mən təcili gedib, teleqram göndərməliyəm", vəssəlam. Etikanın çox vacib olduğu qəzet işində də bu cür nəzakət qaydalarına əməl etmək yaxşı olardı. Sonra, biz bara düşüb sodalı viski içdik. Kon divardakı içki yeşiklərinə göz gəzdirirdi.

– Bura yaxşı yerdir, – o dedi.

– Həm də çoxlu içki var, – mən təsdiqlədim.

– Qulaq as, Ceyk, – o, bara doğru əyildi. – Sən nə vaxtsa həyatın axıb getdiyini, sənin isə bu həyatdan heç bir xeyir götürmədiyini hiss etmisən? Başa düşürsən ki, artıq ömrü yarı etmisən?

– Hə, arada olur.

– Təsəvvür edirsən ki, hardasa otuz beş ildən sonra öləcəyik?

–Vecimə də deyil, Robert, – mən dedim. Bəsdir, çərənlədin.

– Ciddi sözümdür.

– Bu yeganə şeydir ki, məni narahat etmir, – mən dedim.

– Çox nahaq.

– Mənim başqa işlərə görə narahatam. Bu qədər kifayətdir.

– Amma mən hələ də Cənubi Amerikaya getmək istəyirəm.

– Qulaq as, Robert, başqa ölkəyə getmək heç nəyi dəyişmir. Mən bunu artıq sınamışam. Sən bir yerdən başqa yerə getməklə, özündən qaça bilməzsən. Bunun heç bir mənası yoxdur.

– Amma sən heç vaxt Cənubi Amerikada olmamısan.

– Lənətə gəlsin, Cənubi Amerikanı! Sən ora bu əhvalla getsən inan ki, heç nə dəyişməyəcək. Bura yaxşı şəhərdir. Niyə axı, istədiyin həyata Parisdə başlamaq istəmirsən?

– Parisdən bezmişəm. Elə Latın məhəlləsindən də.

– Onda ora getmə. Özün üçün fırlan, gör başına nə gəlir.

– Heç nə olmayacaq. Yadımdadır, bir dəfə bütün gecəni tək-tənha dolaşdım, ancaq velosipedli polisin məni saxlayıb sənədlərimi soruşmasından savayı heç nə baş vermədi.

– Məgər, şəhər gecə gözəl görünmür?

– Mən Parisi sevmirəm.

Hərlənib-fırlanıb, yenə eyni yerə gəldik. Ona görə məyus olsam da, əlimdən heç nə gəlmirdi, çünki dediyindən dönmək fikri yox idi: Cənubi Amerika onun dərdinin dərmanıdır və Parisi görməyə gözü yoxdur. Birinci fikri o, kitabdan oxumuşdu, deyəsən, elə ikincini də.

– Yaxşı, – mən dedim, – yuxarı qalxıb teleqram göndərməliyəm.

– Getməsən olmaz?

– Yox, bu vacibdir.

– Səninlə gəlib otağın bir küncdə otursam, etiraz etməzsən?

– Əlbəttə, o nə sözdür, buyur.

O, bayır otaqda əyləşib qəzet və "Redaktor və Naşir" jurnalını oxudu, mən isə iki saat boyunca dayanmadan işlədim. Sonra ayrılmış əlyazmaları ştamplayıb, iç-içə böyük zərfə qoyaraq, Sen-Lazar vağzalına aparılması üçün kuryerə zəng vurdum. O biri otağa keçəndə Robert Kon buradakı böyük stulda əyləşib mürgüləyirdi. O, başını qollarına söykəyib yuxulamışdı. Onu oyatmağa ürəyim gəlməsə də, redaksiyanı bağlayıb getmək istəyirdim. Əlimi onun çiyninə qoydum. O, başını silkələdi.

– Yox, mən bunu edə bilmərəm, – o dedi və başını qollarının arasında daha da gizlətdi. – Edə bilmərəm. Heç nə məni buna məcbur edə bilməz.