banner banner banner
Ўқувчиларнинг ижодкорлик фаолиятини ривожлантиришнинг уйғунлашган технологиялари. Монография
Ўқувчиларнинг ижодкорлик фаолиятини ривожлантиришнинг уйғунлашган технологиялари. Монография
Оценить:
Рейтинг: 0

Полная версия:

Ўқувчиларнинг ижодкорлик фаолиятини ривожлантиришнинг уйғунлашган технологиялари. Монография

скачать книгу бесплатно

Ў?увчиларнинг ижодкорлик фаолиятини ривожлантиришнинг уй?унлашган технологиялари. Монография
Исмоил Каримов

Монографияда муаллифнинг кyп йиллик илмий-педагогик фаолиятидаги тажрибалари асосида мактабларда y?итиладиган технология фани дарсларида y?увчиларнинг ижодкорликни ташкил этишга ва ривожлантиришга илмий-услубий тавсиялар берилган. Монография технология фани y?итувчилари, уни y?итиш методикаси ихтисослиги бyйича тад?и?отчилари учун мyлжалланган, ундан талабалар, магистрантлар хам фойдаланишлари мумкин. Монография Фар?она давлат университети Илмий кенгаши томонидан нашр ?илишга тавсия этилган.

Ў?увчиларнинг ижодкорлик фаолиятини ривожлантиришнинг уй?унлашган технологиялари

Монография

Исмоил Каримов

Мухаррир Ибратжон Хатамович Алиев

Мухаррир Боходир Хошимович Каримов

Мухаррир Оббозжон Хокимович ?yлдашов

Иллюстратор Ибратжон Хатамович Алиев

Иллюстратор Султонали Мукарамович Абдурахмонов

Му?ова дизайни Ибратжон Хатамович Алиев

Та?ризчи, педагогика фанлари доктори, профессор Н. Ш. Эркабоева

Та?ризчи, техника фанлари номзоди, доцент М. А?медов

Корректор Ибратжон Хатамович Алиев

© Исмоил Каримов, 2023

© Ибратжон Хатамович Алиев, иллюстрации, 2023

© Султонали Мукарамович Абдурахмонов, иллюстрации, 2023

ISBN 978-5-0059-6766-4

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

КИРИШ

Дунёдаги ?ар бир дaвлaтнинг биринчи нaвбaтдaги ишлaридaн бири ёшлaрни y?итиш, улaргa тaълим-тaрбия бериш, келaжaк учун муносиб кaдрлaр ?илиб тaрбиялaшдан иборат бyлган. Бизнинг мaмлaкaтимиздa ?aм бундaй ишлaр дaвлaтимиз рa?бaрининг доимий рaвишдa ди??aт мaркaзидa турибди, десaк – aйни ?a?и?aтни aйтгaн бyлaмиз. Президентимиз Ш. М. Мирзиёев тaъкидлaгaнидек: «Aгaр фaрзaндимизгa тy?ри тaрбия бермaсaк, ?aр куни, ?aр дa?и?aдa унинг юриш-туриши, кaйфиятидaн ого? бyлиб турмaсaк, улaрни илму ?унaргa yргaтмaсaк, муносиб иш топиб бермaсaк, бу омонaтни бой бериб ?yйишимиз ?еч гaп эмaс»[1 - Мирзиёев Ш. Ватанимиз та?дири ва келажаги йyлида янада ?амжи?ат бyлиб, ?атъият билан ?аракат ?илайлик. //«Хал? сyзи» газ., 2017 йил, 16 июнь.]. Бинобарин Президентимиз томонидан 2021 йилни «Ёшларни ?yллаб-?увватлаш ва а?оли саломатлигини муста?камлаш йили»[2 - Президент Ш. М. Мирзиёевнинг Олий Мажлисга ва Ўзбекистон хал?ига Мурожаатномаси. 2021 йил 29 декабрь.] деб номлашни таклиф ?илганлиги ?ам бу фикрни яна бир бор тасди?лайди. Ўзбекистон Республикасининг янги «Таълим тy?рисида»ги ?онунида[3 - Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тy?рисида”ги ?онуни. Т., (ЎР?-637 23.09.2020)] ?ам ?ар томонлама баркамол бyлган шахсни шакллантириш назарда тутилган. [8] Шу сaбaбли бугунги кундa тaълим-тaрбия со?aсидaги aсосий долзaрб мaсaлa – тaълим усуллaри вa шaкллaрини яхши эгaллaгaн, улaрни aмaлдa ?ийнaлмaй ?yллaй олaдигaн мaлaкaли кaдрлaрни тaйёрлaшдaн иборaт бyлиб ?олмо?дa. Ў?увчилaргa ишлaб чи?aриш со?aлaри ?a?идa мaълумот бериш, улaрни келгусидa ишлaб чи?aриш со?aлaридa ишлaшгa тaйёрлaшдa умумий yртa тaълим мaктaблaридa y?итилaдигaн технология y?ув фани дaрслaри дaрслaри кaттa a?aмиятгa эгa. Чунки технология y?ув фани дaрслaридa мaктaб y?увчилaригa техникa, технология, ишлaб чи?aриш aсослaри ?a?идa мaълумот вa тушунчaлaр берилaди, турли кaсблaргa йyнaлтириш ишлaри олиб борилaди. Бунда технология дaрслaридa турли самарадор методлaрдaн фойдaлaниш ор?aли y?увчилaргa билим aсослaрини бериш билaн биргa улaрдa топ?ирлик, ижодкорлик, мустa?ил фикрлaш вa ишлaй олиш кaби ?обилиятлaрни ?aм ривожлaнтириб боришимиз керaк. Чунки ишлaб чи?aриш жaрaёнидa техникa вa технология со?aлари билан бо?ли? бyлгaн турли хил муaммолaр кyплaб учрaб турaди вa улaрни бaртaрaф этмaсдaн туриб ишлaб чи?aришнинг сaмaрaдорлигини ошириб бyлмaйди. Кyплaб ишчи, техник вa му?aндислaр ишлaб чи?aриш жaрaёнини яхшилaш, тaкомиллaштиришгa ?aрaтилгaн ихтирочилик вa рaционaлизaторлик тaклифлaрини ишлаб чи?мо?дaлaр. Бундaй янгиликларни яратаётган кишилaр, тaбиийки, техник ижодкорлик бyйичa мaълум дaрaжaдa билим вa кyникмaлaргa эгa бyлиши, ижодкорлик усуллaридaн хaбaрдор бyлиши керaк. Бинобарин бундaй билимлaрни олиш ишлaри мaктaбдaн бошлaнaди. Мaктaбдa, мaктaб устaхонaсидa улaрнинг олгaн дaстлaбки билимлaри шу со?aдaги ишлaрни чу?урлaштиришгa вa дaвом эттиришгa бир туртки бyлиши, aсос солиши мумкин. Мазкур холатлар танланган мавзунинг долзарблигини кyрсатади.

Монография учта бобдан иборат.

I боб “Умумий yрта таълим мактабларида технология фани дарсларини

ташкил этилиши ва унинг та?лили” деб номланган бyлиб, бу бобда умумий yрта таълим мактабларида yтиладиган технология y?ув фани дарсларининг маз-муни ва а?амияти ёритилган ?амда технология y?ув фани бyйича давлат таълим стандарти ?амда y?ув дастурларининг асосий йyналишлари мазмуни та?лил ?илинган.

II боб “Технология дарслари жараёнида y?увчиларнинг ижодкорлик фаолиятини ташкил этиш ва ривожлантиришнинг назарий асослари” деб номланган бyлиб, бу бобда технология дарслари жараёнида y?увчиларнинг ижодкорлик фаолиятини ташкил этиш ва ривожлантиришнинг умумий масалалари, мазкур со?ада олиб борилган айрим илмий тад?и?отлар тавсифи ?амда y?увчиларнинг ижодкорлик фаолиятини ташкил этишнинг педагогик ва психофизиологик хусусиятлари очиб берилган.

“Технология дарсларида y?увчилар ижодкорлик фаолиятини ташкил этиш ва ривожлантиришда уй?унлашган технологиялардан фойдаланиш” деб номланган III бобда эса технология атамаси, унинг турлари ва ?yлланилиши ?а?идаги маълумотлар ёритилган, уй?унлашган технология тушунчаси ва ундан технология фани дарсларида фойдаланиш йyллари кyрсатилган, y?увчиларнинг ижодий фаолиятини ташкил этиш ва ривожлантиришда уй?унлашган технологиялардан фойдаланиш бyйича услубий тавсиялар ва кyрсатмалар берилган.

?ар бир боб хулосалар билан якунланган. Умумий хулоса ва тавсияларда мазкур тад?и?отнинг а?амияти, ундан келиб чи?адиган вазифалар ва келгусида ?ал этилиши зарур бyлган масалалар ?а?идаги фикрлар ёритилган.

Иш сyнггида фойдаланилган адабиётлар рyйхати келтирилган.

Иловаларда y?увчиларнинг ижодкорлик фаолиятини ташкил этиш ва ривожлантириш бyйича ?yшимча маълумотлар берилган.

Монографияда илгари сурилган ?оя ва баён этилган тушунчаларни изо?лаш ?амда илова тари?асида муаллифнинг “Взаимосвязь технического и художественного творчества учащихся как средство повышения эффектив-ности трудового обучения в V-VII классах” мавзусидаги (М., 1992), муаллифнинг илмий ра?барлигида тад?и?отчи Б.Олимов томонидан бажарилган “Ме?нат таълими дарсларида y?итишнинг ноанънавий усуллари” мавзусидаги номзодлик диссертацияларида (Т., 2008) келтирилган айрим мисоллардан ва бош?а манбалардан фойдаланилган.

Монографияда технология фани дарсларида y?увчиларнинг ижодкорлик фаолиятини ташкил этиш ва ривожлантириш бyйича келтирилган шакл ва методлар шахсан муаллифнинг ва унинг шогирдларининг педагогик фаолиятларида синовдан yтган ?амда яхши натижалар берганлигини ало?ида таъкидлаб yтамиз. Умуман олганда монографияда баён этилган фикрлар, тавсиялар ва келтирилган мисоллар y?итувчиларга технология фани дарсларида y?увчиларнинг ижодкорлик фаолиятини ташкил этиш ва ривожлантиришда назарий ва амалий томондан я?индан ёрдам бера олади, деган умиддамиз.

I боб. УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ТЕХНОЛОГИЯ ФАНИ ДАРСЛАРИНИНГ ТАШКИЛ ЭТИЛИШИ ВА УНИНГ ТА?ЛИЛИ

§1.1. Умумий yрта таълим мактабларида yтиладиган технология y?ув фани дарсларининг мазмуни ва а?амияти

Маълумки, хал?имизда ёшлар тарбиясига ?аратилган yзига хос яхши анъаналар бор. Хусусан, фарзандига яхши ном ?yйиш, яхши муаллим ?yлига топшириб саводини чи?ариш, илмли, касб-?унарли ?илиш, бошини икки ва уйли-жойли ?илиш шулар кабилардандир. ?адимдан ота-боболаримиз бу на?лга амал ?илиб келишган. Улар ?еч бyлмаганда аждодларимиз томонидан ?олдирилган yзларининг ?унарларини авлодларга мерос ?илиб ?олдиришган. Мана шундай ишлар туфайли бизнинг миллий анъаналаримиз, урф-одатларимиз, ?адриятларимиз, миллий ?унармандчилигимиз асрлар оша ривожланиб сай?ал топиб бормо?да. ?адимдан ота-боболаримиз yз фарзандларининг таълим-тарбия олиши, ?унар yрганишига ало?ида эътибор ?аратганлар. Аждодларимизнинг мана шу анъаналарини давом эттирган ?олда мамлакатимизда ёшларни замонавий y?ув муассасаларида, замонавий техника воситаларидан фойдаланган ?олда малакали мутахассислар ?yлида таълим-тарбия топишлари учун таълим тизимида тубдан исло?отлар олиб борилмо?да. Бинобарин давлатимиз ра?бари ?ам ?ар бир вилоятга ташрифи доирасида yтказаётган йи?илишларида, турли учрашувларда сyзлаган маъруза ва су?батларида баркамол авлодни тарбиялаш, ёшларни со?лом турмуш тарзига амал ?илиб яшашга yргатиш масалалари кун тартибидаги долзарб масала эканлигини таъкидлаб келмо?да, зарур ?арор ва фармонларни ?абул ?илмо?да.

Таълимни исло? ?илишдан ма?сад нима? Асосий ма?сад шундаки, биз Ўзбекистон аталмиш келажаги буюк давлат ?урмо?чимиз. Давлатимизнинг келажаги бугунги кундаги авлодлар ?yлидадир. Биз Ўзбекистоннинг буюк келажагини юксак маънавиятли, жисмонан со?лом, малакали ва ижодкор шахслар ?yлида бyлишини истаймиз. Бундай фазилатларга эга бyлган шахсларни камол топтириш учун эса таълим-тарбия тизимига ди??атимизни ?аратмо?имиз лозим. Мана шу ма?садда «Таълим тy?рисида», «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури тy?рисида», «2004—2009 йилларда мактаб таълимини ривожлантириш умуммилий давлат дастури тy?рисда”ги ?онунлар [8, 9] ?абул ?илиниб, улар асосида бир ?атор ?онун ости ?ужжатлари ишлаб чи?илди ва улар изчиллик билан ?аётга татби? этилди. Хусусан таълим муассасаларига мос ?олда модернизациялашган Давлат таълим стандартлари ва бу стандартлар асосида y?ув дастурлари ишлаб чи?илди [165, 198, 209]. Улар асосида дарсликлар, y?ув ?yлланмалар, электрон ?yлланмалар яратилмо?да. Таълим беришнинг давлат ташкилотларидан таш?ари нодавлат ташкилотлари ?ам тузилмо?да. Буларнинг барчаси yсиб келаётган ёш авлодларимизни келажакда баркамол авлод бyлиб таълим ва тарбия олиши

учундир.

Бугунги кунда янги Ўзбекистон жа?он ми?ёсида кенг ?улоч ёзиб, ривожланиб бормо?да. Ўзбекистонни янада ривожланиши ва тара??ий этиши учун биз малакали кадрларни тарбияламо?имиз зарур. Малакали кадрлар эса булар – ижодкор шахслардир. Ижодкор шахсларни камол топтириш – мамлакатни ва жамиятни тара??ий эттириш гаровидир. Чунки ижод бор жойда yсиш ?ам, ривожланиш ?ам, ра?обат ?ам бyлади. Акс ?олда улар бир ну?тада ?отиб ?олиши мумкин.

Хyш, ижодкор шахсни таркиб топтириш нимага бо?ли?? Албатта, бу

масала педагогларга, устозларга бориб та?алади, чунки изланувчан, билимли, yз касбининг устаси бyлган мутахассисгина ?а?и?ий кадрни тарбиялаши мумкин. Ў?увчиларнинг яхши таълим-тарбия олиши учун со?лом му?ит, ?улай шарт-шароитлар ?ам яратилиши лозим. Бу борада мамлакатимизда бир ?анча ишлар амалга оширилмо?да. Масалан, академик лицей ва касб-?унар коллежлари барпо этилгани ва айни пайтда уларни модернизация ?илинаётганлиги, янгидан касб-?унар мактаблари ва техникумларни ташкил этилаётганлиги, мактабларни мукаммал таъмирлаб, замонавий техника ва жи?озлар билан таъминланиши, замонавий дарсликлар, электрон дарсликлар яратилиши ю?оридаги фикрларимизнинг исботидир. Демак, мана шу ?улайликлардан фойдаланиб, малакали кадрлар етиштириш албатта педагог ходимларнинг вазифасидир.

Бугунги кунда республикамизда таълим-тарбия со?асида олиб борилаётган исло?отлар барча фанларни y?итилишида бир ?атор вазифаларни бажаришни ма?сад ?илиб ?yймо?да. Шу билан бир ?аторда умумий yрта таълим мактабларида технология фанини y?итишни яхшилаш, касбга йyллаш ишларини такомиллаштириш учун ?ам бир ?анча амалий ишларни амалга ошириш кераклиги, бу борада олдимизда ечилиши зарур бyлган муаммолар талайгина эканлиги я??ол кyринмо?да.

Республикамиз давлат муста?иллигига эришгандан сyнг бир ?атор чет эл давлатларининг инвестициялари мамлакатимизга олиб кирилмо?да, бир ?анча ?орижий мамлакатлар билан ?yшма корхоналар фаолияти йyлга ?yйилди, чет эл дастго?лари олиб келиниб корхоналарга yрнатилмо?да, бир ?анча ишлаб чи?ариш саноат зоналари яратилди ва яратилмо?да. Шу сабабли мана шундай жойларда фаолият юритиш замонавий, малакали кадрлар тайёрлаш бугунги куннинг долзарб масаларидан ?исобланмо?да. Бу масалани ?ал ?илиш учун албатта касб-?унар коллежлари, ?унар мактаблари ва техникумларга катта масъулият юклатилади. Касб-?унарга йyллаш масалалари эса аввало умумий yрта таълим мактабларида технология фанини y?итишга катта а?амият ?аратилишини талаб ?илади. Чунки биз фа?ат касб-?унар эгаларини эмас, балки ижодкор шахсларни тарбиялашни ?ам олдимизга му?им масала ?илиб ?yймо?имиз зарур. Шуларни ?исобга олган ?олда ижодкор шахсни тарбиялашни мактабларда технология фани маш?улот-ларини y?итишдаги ма?сад ва вазифаларнинг мезони ?илиб белгилаб олмо?имиз зарур.

Технология фани дарслари y?итувчи ра?барлигида y?увчилар

томонидан бажариладиган а?лий ва жисмоний ?аракатлар – ме?нат фаолияти маш?улотлари жараёнидан иборат бyлиб, якуний натижада уларнинг ме?нат ?уроллари, воситалари ва жараёнлари ?а?ида билимларини ?амда маълум со?адаги ишлаб чи?ариш ме?натини бажариш учун зарур амалий кyникма ва малакаларини эгаллашларига, онгли равишда касб танлашга ?амда жамият ва шахс фаровонлиги йyлида ме?нат фаолиятига ?yшилишларига имкон берувчи шахсий сифатларини ва тафаккурларини ривожлантиришга ?аратилган y?ув фанидир [209; 5-б.].

Умумий yрта таълим мактабларида yтиладиган технология фани дарслари узо? муддат, яъни биринчи синфдан то охирги синфгача бyлган давр ичида y?итилиши билан y?увчилар фаолиятида ва мактаб ?аётида yзига хос му?им а?амиятга эгадир. Бунда технология фани маш?улотлари дарслари уч бос?ичда ташкил этилиб, улардан кyзланган ма?сад y?увчиларни а?лий ва жисмоний томондан тy?ри ривожлантириш, ме?нат олами ва кишилари, ме?нат ?уроллари ва амаллари, асосий ишлаб чи?ариш со?алари ва касблар билан таништириш, иш ?уролларидан фойдаланиш, оддий буюмларни ясашга оид ме?нат кyникмаларини, малакаларини ?осил ?илиш, онгли равишда касб танлашга йyналтиришдан иборат. Бунда 5-9-синфлардаги технология фани дарсларида y?увчиларга бирор-бир касб тугал yргатилмайди. Балки бир неча касблар ?а?ида умумий маълумотлар бериш, айрим иш ?уроллари, механизм ва станоклардан фойдаланиш ор?али буюмлар тайёрлаш жараёнларини yргатиш ор?али y?увчиларда yша касблар ?а?ида дастлабки тасаввурлар ?осил ?илинади, шулар ор?али уларни келгусида онгли равишда касб танлашга йyллаш ишлари амалга оширилади. Умуман олганда мазкур технология фани дарсларини y?итишда олдинга ?yйилган асосий иш y?увчиларнинг а?лий ва жисмоний томондан тy?ри ривожланишини таъминлаш, ижодий ?обилиятларини yстириш ва амалий иш бажариш малакаларини таркиб топтиришдир. Бундан ?уйидаги ма?сад ва вазифалар келиб чи?ади.

Технология фанининг ма?сади:

– y?увчиларда умумме?нат кyникма ва малакаларни шакллантириш,

уларнинг ?изи?ишлари, ?обилиятлари, касбий мойилликларига кyра, касб-?унар турларини танлашга асос бyладиган хислатларини, умумме?нат маданиятини шакллантириш ва ривожлантириш;

– y?увчилар томонидан бажариладиган, моддий неъматлар яратишга ?аратилган а?лий ва жисмоний ?аракатлар ме?нат жараёнидан иборат бyлиб, уларнинг ме?нат ?уроллари, воситалари ва жараёнлари ?а?идаги билимларини ?амда маълум со?адаги ишлаб чи?ариш ме?натини ва малакалариниэгалашларига, онгли равишда касб танлашга ?амда жамият ва шахс фаровонлиги йyлида ме?нат фаолиятига ?yшилишларига имкон берувчи шахсий сифат ва тафаккурларини ривожлантиришга ?аратилган.

Шулардан келиб чи?иб технология фанининг вазифалари ДТСда ?уйидагича белгиланган:

– турли ишлаб чи?ариш со?алари мазмунига тааллу?ли дастлабки маълумотларни yргатиш, yлчаш-текшириш асбобларидан, маълумот манбаларидан фойдалана олиш, ме?нат амалиётларини бажариш, эришилган ме?нат натижаларни белгиланган талаблар билан та??ослаш ор?али хулоса чи?аришга yргатиш;

– хал? хyжалигининг турли со?аларида ишлатиладиган техника ва технологиялар тy?рисида билимлар бериш, инсон фаолиятининг турли со?алари билан амалий ме?нат ор?али я?инро? танишишларига имкон яратиш;

– механизациялаштирилган ва электрлаштирилган воситалар билан ишлаш, технологик билим ва малакаларни ме?нат ?онунчилиги, хавфсизлик техникаси ?оидалари, санитария-гигиена талаблари асосларини yргатиш;

– y?увчиларни бозор и?тисодиёти ?онуниятлари талаблари асосида сифатли, ра?обатбардош истеъмол моллари, ме?нат ма?сулотлари етиштириш ва етиштирилган ма?сулотларни истеъмолчиларга етказиш воситаларини yргатиш, иш бош?арувчи (менеджерлик), ?омийлик, ишбилармонлик сифатларини шакллантириб бориш ва ривожлантириш;

– y?увчиларга билимга интилиш ва ме?натга му?аббат, ме?нат кишиларига нисбатан ?урмат ?иссини сингдириш, уларни жамоатчилик, ватанга садо?ат ру?ида тарбиялаш;

– хал? ?унармандчилиги касбларини yргатиш ор?али хал?нинг миллий ру?ини, яшаш тарзини, анъаналарини тиклаш ва ривожлантириш. Миллий ?адриятлар, тарихий ёдгорликлар, хал? усталарининг бой меросини yргатиш, амалий фаолиятларда улардан фойдаланиш кyникмаларини муста?камлаш;

– янги ишлаб чи?ариш ва ахборот технологиялари, компьютер техникаси, янги техника ва жи?озларнинг ?yлланилиши со?аларини замонавий талаблар даражасида ва жа?он тажрибаларига мос ?олда yрганишларини таъминлаш;

– ю?ори синфларда турли мутахассисликларнинг касбий фаолиятида ?yлланиладиган асбоб-ускуналар, жи?озлар, мосламалардан фойдаланишни yргатиш [209; 3-5-б.].

Булардан кyринадики, технология фани мактаб y?увчиларига таълим-тарбия беришда катта а?амиятга эга. Шу сабабли технология фани дарсларини yтказишга ало?ида эътибор ?аратиш зарур. Айни?са, бунда педагогик технологиялардан фойдаланиш яхши натижалар беради, деб ?исоблаймиз. Ушбу ма?садни амалга ошириш учун ?уйидаги таълимий-тарбиявий ва ривожлантирувчи вазифаларни ?ам бажариш зарур бyлади:

Таълимий вазифа – y?увчиларнинг баркамол шахслар бyлиб шаклланишлари учун уларга ме?нат жараёнлари, касблар, умумий технология, техника ва ишлаб чи?аришнинг илмий асосларини yргатиш, уларни касб танлашга йyналтириш, камида учта касб билан дастлабки таништириш ор?али уларнинг касбгача тайёргарликларини амалга ошириш ва касб-?унар коллежларида ёки ?унар мактабларида ёки техникумларда таълим олишга тайёрлашдан иборат.

Тарбиявий вазифа – y?увчиларда ме?нат кyникмаларини шаклланти-

риш жараёнида ме?нат ва касбга муносабатларида ю?ори ахло?ий сифатларни, ижодий ёндашувни, ме?натсеварлик, ватанпарварлик, тежамкорлик ва тадбиркорликни ривожлантириш ?амда нафосат туй?усини сингдириб боришдан иборат.

Ривожлантирувчи вазифа – технология фани маш?улотлари жараёнида y?увчиларга а?лий, жисмоний, ахло?ий, бадиий-эстетик тарбия ва таълим бериш, технология фани дарсларида эгаллаган билим, кyникма ва малакаларини бош?а фанларда ?ам ?yллай олиш хислатини таркиб топтириш, касбгача тайёргарликларини амалга ошириш ор?али уларнинг баркамол шахслар бyлиб етишишларигаёрдам беришдан иборат [209; 6-б.].

Технология фани фанининг мазмуни шартли равишда учта ?исмга, яъни ме?натга тайёргарлик, касблар бyйича тайёргарлик ва касбгача махсус тайёргарлик ?исмларига бyлинади. Бу ?исмларнинг ?ар бир маш?улотнинг таркибига сингдирилиши, уларни y?итувчилар ва услубчилар томонидан илмий-услубий ну?таи назардан ?исобга олган ?олда та?лил ?илиб борилиши технология фани маш?улотларининг ани? ма?садга йyналтирилган бyлишини ?амда муваффа?иятли амалга оширилишини таъминлайди. Технология фани бyйича ю?орида айтиб yтилган таълим йyналишлари мактаб атрофидаги корхона, ташкилот, хyжалик ва касб-?унар коллежларида кенг тар?алган со?алар, касбларга мувофи? танлаб олинади. Шунга кyра ?ар бир мактабда технология фанининг ?уйидаги йyналишлари ёки улардан айримлари асос ?илиб олиниши мумкин: технология ва дизайн, сервис хизмати, умумлашган. Бунда технология ва дизайн йyналиши ё?очга ишлов бериш технологияси, пластмасса ва полимер материалларга ишлов бериш технологияси, металлларга ишлов бериш технологияси, электротехника ишлари, рyз?оршунослик ишлари; сервис хизмати йyналиши эса пазандачилик асослари, газламага ишлов бериш технологияси, рyз?оршунослик асослари бyлимларидан ташкил топган. Умуман олганда 5-7-синфлардаги технология фани дарслари асосан ?уйидаги бyлимлардан ташкил топган:

1. Умумий тушунчалар (материалшунослик асослари).

2. Асбоб-ускуналар ?а?ида маълумот ва ишлатиш усуллари.

3. Машина, механизм, станоклар ва мосламаларнинг умумий тузилиши ва ишлатиш асослари.

4. Ма?сулотлар ишлаб чи?ариш технологияси.

Бундан таш?ари ?ар бир асосий йyналиш бyйича уй-рyз?ор маданияти ва унга тегишли таъмирлаш ишларини бажариш кyникмалари шакллантири-либ борилади. ?ар бир йyналиш бyйича ишлатиладиган электротехника воситалари, улардан тy?ри фойдаланиш ?амда таъмирлаш асослари yргатилади. ?ар бир асосий йyналиш бyйича компьютер техникасидан фойдаланиш масалалари юзасидан дастлабки маълумотларни бериш кyзда тутилади. ?ар бир дарс мазмунига бо?ли? ?олда и?тисодий, ?у?у?ий ва экологик билимлар ?амда хавфсизлик техникаси ?оидалари yзаро уй?унлаштирилган ?олда yргатиб борилади, касблар турларига оид билим, кyникма ва малакалар мактаб жойлашган ?удуддаги имконият ва э?тиёжларни ?исобга олган ?олда танланадиган касблар асосида шакллантирилади.

Технология фани бyйича маш?улотларни амалга ошириш учун ?уйидаги ташкилий ва услубий вазифаларни ?ал ?илиш лозим:

Ташкилий вазифалар. Технология фанидан назарий маш?улотлар

учун y?ув хонаси ва амалий маш?улотлар учун y?ув устахонаси ташкил ?илиш ва уларда хавфсиз ишлаш ?амда ?улай ме?нат шароитларини яратиш. Ў?увчиларни маш?улотлар учун зарур хомашё, материал, асбоб-ускуналар билан таъминлаш ?амда мосламалар, механизмлар станоклар билан амалий ишлаш жараёнини ташкил ?илиш. Санитария-гигиена ?амда ме?нат ?авфсизлиги бyйича меъёрий ?ужжатларда белгиланган талабларнинг тyли? бажарилишини таъминлаш ва мунтазам назорат ?илиб бориш. Ў?увчиларни турли касблар бyйича ме?нат жараёнлари ва касб эгалари билан я?индан танишишларини амалга ошириш учун корхоналар, жамоа хyжаликлари, ташкилотлар, муассасалар билан доимий ало?а yрнатиш.

Расмий ?ужжатлар: меъёрий режалаштирувчи ?ужжатлар, устахонада хавфсизлик техникаси, санитария-гигиена талаблари ва биринчи тиббий ёрдам кyрсатиш ?оидаларига доир ?ужжатларни юритиш.

Услубий вазифалар. Маш?улотларнинг ярим ва бир йиллик иш режаларини тузиш, бунда ма?аллий шароитлар, э?тиёжлар ва имкониятларни ?исобга олган ?олда, касблар таснифи асосида y?увчиларни я?индан таништириш мумкин бyлган касб турларини танлаш. Ў?ил ва ?из болаларнинг yзига хос ме?нат маш?улотларини ва касб танлашларини амалга ошириб бориш. Маш?улотларда замонавий педагогик ва ахборот технологияларидан, янги дидактик материаллар, воситалардан кенг фойдаланиш, технология фани таълими ва тарбиясининг бирлигини таъминлаш. Ў?увчиларда турли касбларга тегишли дастлабки ме?нат кyникма ва малакаларини, ме?натсеварликни шакллантириш. Технология фани дарслари жараёнида y?увчиларни а?лий ва ахло?ий жи?атдан ривожлантириб боришда уларнинг ёш хусусиятларини, шахсий психологик ва физиологик сифатларини ?исобга олиш. Ў?увчиларнинг билими, кyникма ва малакаларини рейтинг тизими асосида назорат ?илиб бориш [209; 8-9-б.].

Мактабда технология фани таълими ва тарбияси, касбга йyналтириш жараёнини ташкил ?илиш ?амда уни амалга оширишда педагогика, дидактика, психология, физиология, хусусий методика ва бош?а фанларнинг илмий хулосаларидан кенг фойдаланиш кyзда тутилган. Маш?улотлар мавзуи амалиёт билан y?ув мазмуни тарбиявий муаммоларни ?ал ?илиш билан уй?унлаштирилган ?олда бyлишини таъминлаш зарур. Фан бyйича y?ув дастури асосида олиб борилган y?ув-тарбия ишлари натижаларини, y?увчиларнинг yзлаштиришларини, ани?лаш ва назорат ?илиш Давлат таълим стандарти асосида амалга оширилади. Умумий yрта таълим мактабларининг 5-9-синфларида y?увчилар сони 25 ва ундан орти? бyлса, технология фани дарслари шу синфлардаги y?увчиларни икки гуру?га ажратган ?олда олиб борилади. Хал? ?унармандчилигининг айрим нодир касбларини yрганиш учун уста-шогирд ёки ота-y?ил, она-?из шаклларидан фойдаланилади. Бундай маш?улотларни тегишли хал? усталари билан мактаб yртасида тузиладиган шартномалар асосида ташкил ?илинади. Дастурдаги технология фани йyналишлари бyйича маш?улотларни ташкил ?илиш ва yтказиш кетма-кетлиги ма?аллий шароит ва имкониятлар ?исобга олинган ?олда y?итувчи

томонидан ?ал ?илинади [209; 10-б.].

Ю?оридаги фикрлардан хулоса ?илиб шуни айтиш жоизки, технология фанининг вазифалари билан мазмуни мураккаб диалектик бо?ли?ликда бyлади. Буни тушуниш учун шуни назарда тутиш керакки, технология фани вазифалари турли даражада ?yйилади ва ?ал ?илинади.

Биринчи даражада технология фани мактаб тизимининг элементи сифатида, яъни умуммактаб вазифаларини бажариш воситаси сифатида ?аралади. Масалан, энг му?им умуммактаб вазифаси y?увчиларда миллий дунё?арашни шакллантиришдан иборат. Ў?ув жараёнларига ?ам, бутун педагогик жамоанинг синфдан таш?ари фаолиятига ?ам тааллу?ли бу вазифани беистисно ?амма y?ув предметлари амалга оширади. Таълимни унумли ме?нат билан ?yшиш, политехник таълим, ме?нат тарбияси, y?увчиларни касбга йyллаш каби вазифалар кyпчилик y?ув предметлари, хусусан, технология фани билан биргаликда ?ал ?илинади. Бу вазифаларни ?ал ?илишда технология фани ало?ида а?амиятга эга, чунки технология фани маш?улотларида y?увчиларни унумли ме?натга жалб этиш, ?озирги замон ишлаб чи?ариши асослари билан таништириш, уларда оммавий ишчи касбларига му?аббат уй?отиш ва шу касблар ?а?ида етарлича тyли? тасаввур ?осил ?илиш учун ?улай шароитлар вужудга келади. Умумий мактаб вазифаларини ?ал ?илишда технология фани y?итувчиси бош?а y?итувчилардан ажралмаган ?олда ишлаши ва yз фаолиятини уларнинг фаолияти билан бирлаштириб бориши му?имдир. Шундай ?илинганда уларнинг ишлари такрорланишдан ?оли ва янада ма?садга мувофи?ро? бyлади. Кyрсатилган вазифалардан таш?ари яна торро? вазифалар ?ам ?yйилади ва улар асосан технология фани доирасида ?ал ?илинади ёки булар умуммактаб вазифалари бyлиб, yзига хос специфик воситалар билан амалга ошади. Булар иккинчи даражадаги вазифалардир. Масалан, y?увчиларда техник ижодкорликнинг ривожланиши, тажриба ишларида ?атнашиш мактаб шароитида асосан технология фани маш?улотлари жараёнида ва шу таълим асосида ташкил ?илинган синфдан таш?ари ишларда содир бyлади. Материалларга ишлов бериш, машиналарда хизмат кyрсатиш ва шу кабиларга доир амалий билим ва кyникмаларнинг шаклланиши ?а?ида ?ам шуни айтиш мумкин. Ме?нат фаолияти – y?увчиларни ?ар томонлама ривожлантириш-нинг му?им воситасидир. Физиологик ну?таи назардан олганда технология фани маш?улотларида тy?ри ташкил ?илинган ме?нат фаолияти бола организмининг жисмоний ривожланишига ёрдам беради. Тиббий со?а мутахассислари томонидан yтказилган тад?и?отлар устахоналардаги амалий ишларни синфда yтказиладиган маш?улотлар билан алмаштириб туриш y?увчиларнинг ме?нат ?обилиятини оширишини кyрсатди. Технология фани маш?улотлари жараёнида жисмоний фаолият а?лий фаолият билан омухталашади. Ў?увчиларнинг буюмларни конструкциялаш, уларни тайёрлаш технологиясини ишлаб чи?иш ва бош?а ?атор ижодий вазифаларни ?ал ?илишларига тy?ри келади. Шундай ?илиб, технология фани маш?улотлари фикрлаш фаолияти билан бирга амалга ошади, бу эса y?увчиларнинг а?лий ривожланишига имкон беради.

Технология фани маш?улотларининг ?оявий-сиёсий, ахло?ий тарбия учун ?ам а?амияти катта. Ижтимоий фойдали нарсалар яратиб, унумли ме?натда ?атнашиб y?увчилар yзларини ишлаб чи?ариш ?атнашчилари деб ?исоблайдилар. Улар давлат мулкига, хусусий ва моддий мулкка ?андай эътибор билан муносабатда бyлиш талабига ?а?и?атда тушуна бошлайдилар, ме?нат кишиларини ?урмат ?ила бошлайдилар, улардан намуна олишга ?аракат ?иладилар. Технология фани маш?улотлари жараёнида эстетик тарбия учун шароитлар яратилади. Агар y?увчилар чиройли буюмлар ясашса, жамиятга фойда келтирганларидан маънавий ?они?иш ?осил ?иладилар ва эстетик зав? ?ам оладилар. Шу билан уларда бадиий дид ?ам тарбияланади, мазмун ва шаклларнинг уй?унлиги ?а?ида тy?ри тасаввурлар таркиб топади. Ни?оят, учинчи даражадаги вазифалар ?ар бир маш?улот мавзуси доирасида ифодаланади [209; 12-б.].

Технология фани дарслари жараёнида y?итувчининг yрни. Технология фанидан амалга ошириладиган таълим ва тарбия ишларида y?итувчи шахсининг а?амияти ?амда yрнига ?ам тyхталиб yтиш ма?садга мувофи?дир. Маълумки, умумий yрта таълими мактабларида педагоглар y?увчиларга маълум фанлардан дарс берувчи, касб yргатувчи ва y?увчиларни тарбияловчилардир. Ў?ув жараёни такомиллаштириш, y?увчиларнинг замонавий технологик жараёнларни yзлаштириб олишлари уларга бо?ли?дир. Педагоглар y?увчиларга таълим ва тарбия беришда асосий ролни yйнайди.

Маш?улотларда y?увчиларни техник маълумотлар билан таништиради, y?увчиларда ишлаб чи?ариш кyникмаларини, ме?нат маданияти малакаларини таркиб топтиради. Ишлаб чи?ариш таълими бериш жараёнида Давлат таълим стандартлари асосида ?озирги замон кишиси, комил инсонга хос бyлган фазилатларни тарбиялаб боради. Ў?увчиларга касб-?унар yргатиб, yз билим ва тажрибаларини берувчи, бозор и?тисодиётига асосланган ижтимоий-и?тисодий ривожланишда yзбек моделининг асосий тушунча ва тамойиллари асосида ахло?ий сифатларни таркиб топтириш ?а?ида ?амхyрлик ?илувчи педагогларнинг ?алол ме?нати тарбияланувчи-ларга чу?ур таъсир кyрсатади. Педагогнинг ме?нати натижаси жамиятни ?ар томонлама камол топган ёш авлодни таркиб топтиришдан иборат бyлган инсон фаолиятининг энг масъулиятли со?асидир. Биринчи Президентимиз И. А.Каримов таъбири билан айтганда: «Ота-она вужуд меъмори бyлса, y?итувчи ?алб меъморидир» [7; 54-б.]. Шунинг учун ?ам Давлат таълим стандартида педагогларга бир ?анча талаблар ?yйилган. Бозор и?тисодиётига асосланган ижтимоий-и?тисодий ривожланишнинг yзбек моделини таркиб топтириш, ёш авлодни комил инсон ?илиб тарбиялаш масалалари жуда му?им а?амиятга эга. Бунда педагогларнинг y?увчиларни тарбиялаш борасидаги роли ва масъулияти анча ортади. Унинг бутун иши y?увчиларда Ватанга чексиз му?аббат, дyстлик, yрто?лик, ?а?и?атгyйлик, ?алоллик, камтарлик, бурчга соди?лик, ме?натга ва жамоат мулкига онгли муносабат, жамоат тартибларини бузувчиларга муросасизлик фазилатларини миллий ?адриятларимиз ру?ида тарбиялашга ?аратилган. Тарбиячининг ахло?ий ?иёфаси бугунги кун талабларига мос бyлиши жуда му?им. Педагог yзининг барча ишлари ва ?атти-?аракатларида виждонли, ?алол бyлиши лозим. Педагог мунтазам равишда yз илмий ва амалий билимларини тyлдириб бориши керак. Айни?са, му?андис-педагог y?увчилар yртасида обрy ва ?урмат ?озонишга ?анчалик ?аракат ?илмасин, агар у yз фанини юзаки билса, yз ишига, педагоглик касбига нисбатан унда чинакам ме?р-о?ибат бyлмаса, ?еч ?ачон yз ма?садига эриша олмайди. Педагог тарбия ва таълим усулларини мукаммал эгаллаб олиши, таълимнинг хилма-хил ва энг самарали усулларини ?yллаши, буюм ?а?ида ?изи?арли сyзлабгина ?олмасдан, уни тайёрлаб yз ма?оратини кyрсата билиши ?ам лозим. Мунтазам равишда y?увчиларнинг yзлаштиришини ва уларнинг y?ув маш?улотларига муносабатини, умумий камолоти, хул?-атвор ?оидаларини бажаришларини кузатиш; y?увчиларда ижтимоий ?одисаларга ?изи?иш уй?отиш, бурч ва масъулият, ?а??онийлик, камтарлик ?ислатлари, иродавий сифатларни тарбиялаш; y?увчиларнинг моддий турмуш шароитларини yрганиш педагог учун жуда му?им. Педагог бу кузатишларни ёзиб бориши y?увчиларнинг яхши ва ёмон ?атти-?аракатларини уларни келтириб чи?аради деб тахмин ?илинган сабабларни ?айд ?илиб ?yйиши, шунингдек ?ар бир y?увчига таълим ва тарбия беришни яхшилаш чораларини кyриши зарур. ?ар бир y?увчига педагогик тавсифнома ёзиб бериш y?итувчига y?увчиларда юз берган yзгаришларни, уларни таълим ва тарбиясидаги силжишларни та?лил ?илиш, улардаги ижобий сифатларни yстиришга кyмаклашиш имконини беради. Педагогнинг шахсий намунаси, унинг умумий маданиятлилик даражаси y?увчиларга жуда катта таъсир кyрсатади. Педагогнинг yзи жамиятимизнинг маданиятли, билимли, ил?ор кишиси бyлган та?дирдагина таълим-тарбия вазифаларни муваффа?иятли ?ал этиши мумкин. Педагог yз касбига доир билимлардан таш?ари y?увчиларни ?озир ?изи?тираётган фан ва техниканинг бош?а со?аларига оид маълумотларни ?ам yзлаштириб олиши керак. Педагог адабиёт, санъат асарлари билан таниш бyлиши, жисмоний тарбия ва спорт масалаларини тушуниши лозим. Педагог маданиятининг баъзи сифатлари: таш?и ?иёфаси, нут? маданияти, педагогик такт ва техникаси яхши одатлари ?а?ида тyхталиб yтамиз. Жумладан украин педагоги А.С.Макаренькони ёзишича, педагог эстетик жи?атдан ифодали бyлиши керак [177; 116-б.]. Педагог батартиблик, саранжом ва саришталикда намуна бyлиши жуда му?им. Яхши педагог маш?улотларни yтказишга ?ам, yзининг таш?и кyринишига ?ам ?атти? талабчан бyлади. Дарсда yнлаб y?увчиларнинг yзига ?араб туришини у ?еч ?ачон унутмайди. Педагогнинг нут?и ишонарли, ифодали ва тушунарли бyлиши керак. Баландпарвоз, дабдабали нут? одатда кишиларда ишонч ?осил ?илмайди. Ундан ?ам ёмони y?увчилар бундай нут?ни тушунмайди-лар. ?уру? ва ифодасиз тушунтиришлар ?ам яхши ну?сон эмас. Сyзлаш о?анги нут? маданиятининг му?им омилидир. Секин, равон сyзлаш о?анги ?ар ?андай фикрни исбот ?илишда ёрдам беради, албатта, сержа?ллик, асабийлик эса кишида салбий таъсирларни келтириб чи?аради. Дарсда жуда баланд ёки ?аддан таш?ари паст овозда гапириш ярамайди. Баланд нут? y?увчиларни толи?тиради, шунинг учун ?ам улар педагог фикридаги изчилликни аста-секин йy?ота бошлайдилар. Паст овоздаги нут?ни эса эшитиб ва тушуниб бyлмайди, натижада y?увчиларнинг дарсга бyлган ?изи?иши йy?олади. Ў?увчиларни тинглай олиш, жавобини бyлмаслик – yз фикрларини тугаллаб олиши учун жуда му?имдир. Педагогик такт ва техника y?ув шароитларида жуда хилма-хил масалаларни ?ал ?илиш пайтида y?увчиларга таъсир кyрсатишнинг энг му?им воситасидир. Педагогик такт ва техника педагог ма?оратининг белгиларидан биридир, дейиш мумкин. Таълим-тарбиявий жараённинг сифатигина эмас, балки педагогнинг y?увчилар билан yзаро муносабатлари, обрyси ?ам педагогик такт ва техникага бо?ли? бyлади.

Педагогик такт ва техника, биринчидан, y?увчилар шахсига ?урмат ва уларга нисбатан талабчанлик, иккинчидан, y?увчиларга нисбатан сезгирлик ва ме?рибонлик, учинчидан, y?увчиларга ишонч ва айни ва?тда фаолиятини мунтазам равишда назорат ?илиб боришдир. Педагогни y?увчиларнинг yзлаштиришини ба?олаш ишларида, фикр-муло?азалар билдиришида ?амда тарбияланувчиларнинг yзлаштириши ва хул?и хусусида хулосалар чи?ариб, бир ?арорга келишида педагогик такт ва техника билан шошма-шошарлик бир-бирига зид нарсалардир. Ў?увчилар педагогик тактни жуда ?ардрлайдилар, ?ар бир y?увчи илтифот билан ?илинган муомалани, тасодифий хатони ?аразли ниятдан, атайлаб онгли равишда ?илинган ишдан, ?а?и?атни ёл?ондан yзига хос сезгирлик билан фар? ?ила олади.

Педагогнинг сабр-то?атли бyлиши, yзини тута олиши – y?увчиларга нисбатан талабчанликни сусайтириш дегани эмас. Ў?увчиларда яхши одатларни таркиб топтириш комил инсонни тарбияланишнинг энг му?им вазифаларидан биридир. Одатларда ахло?ий ?иёфа, ички маданият, биринчи навбатда, теварак-атрофдагиларга бyлган муносабатда намоён бyлади. Бунда шахсий намуна y?увчиларни тарбиялашнинг му?им омилидир. Педагогнинг обрyси, аввало унинг ?оявий-сиёсий, педагогик тайёргарлиги билан, ишлаб чи?ариш малакаси даражаси, тажрибаси, махсус техник ва методик билимлари, педагогик такт ва техникаси, y?увчилар жамоасини уюштира олиш ?обилияти билан белгиланади. Обрy-эътибор ?озонишда биринчи дарсларнинг, педагогнинг y?увчилар билан дастлабки учрашувларининг а?амиятини ало?ида таъкидлаб yтиш лозим. Биринчи дарсларнинг ?изи?арли yтиши учун пухта тайёргарлик кyриш жуда му?им. Кyпчилик ?олларда y?итувчи биринчи дарслардан кейинро? y?увчиларнинг обрy-эътиборини ?озонади, лекин баъзан y?увчиларда y?итувчини яхширо? билиб олганлари сари унга нисбатан ?урмат-эътибори орта боради.

Технология фани маш?улотларида педагогларни ёш авлодга таълим ва

тарбия бериш борасида жамият олдидаги масъулияти ортиб бормо?да. Педагог ишлаб чи?ариш тажрибалари, замонавий техника ва технология юту?лари билан мунтазам равишда танишиб бориши лозим, акс ?олда янги техникани эгаллашга ?одир ёш малакали кадрларни тайёрлай олмайди. Ил?ор корхоналарда педагоглар иш объектларини ва замонавий технологик жараёнларни yрганадилар. Педагог yз ма?оратини такомиллаштириш учун y?увчилар томонидан бажарилиши зарур бyлган ишларни ёки унинг айрим ?исмларини намуна сифатида yзи амалда мунтазам равишда бажариб кyрсатиши керак. Бундай ишларни бажариш педагогга yз малакасини яхшилаш, ва?т меъёри ва иш технологиясини амалда синаб кyриш, технологик жараёнга yз ва?тида yзгартиришлар киритиш, y?увчилар ишида йyл ?yйилиши э?тимол тутилган хатоларнинг олдини олиш имконини беради. Педагог yз ме?нати жараёнини ва унинг натижасини муттасил ?амда тизимли такомиллаштириш ма?садида: мавжуд билимлардан самарали фойдалана олиши; муайян ма?садни кyзлаган ?олда тизимли тарзда режа асосида муста?ил равишда билим ола билиши; юксак нут? маданиятига эга бyлиши;

y?ув ахборотлари о?имидан энг асосийлари ва му?имларини ажрата олиши;

педагогик фаолиятининг ма?сад ?амда вазифаларини ани? ва равшан ?илиб белгилаб олиши; о?илона усуллар, y?увчилар таълим ?амда тарбиясига ?yйилган ма?сад, вазифаларнинг самарали бyлиши учун зарур усул ?амда техник воситаларни танлай билиши лозим. Шунингдек:

– илмий жи?атдан асосланган иш режаларини туза олиши;

– yз фаолиятининг келажагини ишлаб чи?а олиши;

– шароитнинг yзгариши муносабати билан зарурат ту?илган пайтларда режага тузатишлар кирита олиши;

– ме?натни меъёрлай олиши;

– мезон ва талабларни ишлаб чи?иш ва уларни такомиллаштира олиши;

– ?исобга олиш, назорат ва yз-yзини назорат ?илиш тизимини амалга оширишни билиши;

– y?увчиларга таъсир кyрсата олиш, уларда фаолликка ?изи?иш уй?ота олиш, y?увчиларга йyл-йyри?лар бера олиш, уларда ишлаш, y?иш, дам олиш ва бош?а кyникмаларни ?осил ?ила олиши;

– жамоа билан о?илона ?амда самарали ишлай олиши;

– ме?нат ?илиш ва дам олиш шароитларини такомиллаштириб, улардан рационал фойдалана олиши лозим.

Маълумки, технология фани дарсларида y?увчиларнинг амалий ишларини, шу жумладан ижодий фаолиятини ташкил этиш бевосита y?итувчининг шу со?ага оид билими ва педагогик ма?оратига бо?ли?дир. Шу сабабли Технологик таълим таълим йyналишида та?сил олётган талабалар учун «Технология фанини y?итишда инновацион педагогик технологиялар» деб номланувчи танлов курс ташкил этиб, бир неча йилдан бери шу со?ада иш олиб бордик [114; 160-161-б.]. Мазкур курс учун 34 соат ва?т ажратилган бyлиб, бундан 18 соатида маъруза, 16 соатида эса амалий маш?улот yтилади. Бунда талабаларга умумий педагогика, педагогик ма?орат, педагогик техника, технология y?итиш методикаси каби фанларда таълим технологияларидан фойдаланиш бyйича умумий ?олда берилган тушунчалар янада кенгайтирилади, тyлдирилади, муста?камланади ва хусусий ?олга келтирилади. Бунинг учун аввало мазкур танлов курс бyйича намунавий ва ишчи режа тузилди, сyнгра муаммоли маруза матнлари ва услубий ?yлланма тайёрланди [119, 147]. «Технология фанини y?итишда инновацион педагогик технологиялар» танлов курсини yрганишга оид ишчи дастур ?уйидаги мазмунда тузилди:

1. Маъруза маш?улoтлари. Кириш, «Технология фанини y?итишда

инновацион педагогик технологиялар» танлов курсини yрганишни ташкил

этиш ва y?итишдан кyзланган ма?сад ва вазифалар. Педагогик технология

?а?ида умумий тушунча, уни юзага келиши. Педагогик технология таърифлари. Янги педагогик технологиялардан фойдаланишга оид айрим адабиётлар тавсифи. Педагогик технологиянинг кyринишлари ва асосий йyналишлари. Педагогик технология тамойиллари ва мезонлари. Технология фани дарсларида янги педагогик технологиялардан фойдаланиш масалалари. Кириш дарсларини yтказишда ?yлланиладиган педагогик технологиялар. Янги билимлар бериш, ме?нат кyникмаларини шакллантириш дарсларида ?yлланиладиган педагогик технологиялар. Такрорлаш ва муста?камлаш дарсларида ?yлланиладиган педагогик технологиялар. Синов дарсларида ?yлланиладиган педагогик технологиялар.