скачать книгу бесплатно
– Юк… – диде Илдар, ?и?ел сулап. – Анда аяк та басмадым ?ле…
– Ярый, ?лгерерсе?… – Профессор а?а сынап карап торды. – Тик бер ки??шем бар. Эш б?лм??не с?ндереп куй. Вак?т?як н?рс?л?рд?, ?лб?тт?, булыша ул. ?мма фикерне гел читк?, гел кир?ксез н?рс?г? юн?лтеп тик тора. Ул йорт – ял ит?р ?чен, р?х?тл?неп, л?зз?тл?неп яш?р ?чен. ?мма ул эш ?чен бармый. Шу?а к?р? и? беренче итеп аны с?ндереп куй. ??м алай ит?е? турында беркемг? д? ?йтм?.
Илдар елмайды:
– Со? аны ?йтеп торасы бармыни?! С?ндер? бел?н билгеле була ич!
– Юк! – Профессор т?ш кес?сенн?н кечкен? диск тартып чыгарды. – Мен? кайда аны? даруы. Идар? ит? пультына кереп, андагы дискны мен? шушыны? бел?н алыштырып кына куясы?. ??м в?сс?лам! Б?тен система т?г?л эшли. ? сине? эш б?лм??не? с?ндерел?е турында беркем д? белми.
– Ничек инде?! – Илдар шаяртмыймы ик?н диг?нд?й сынап карады. – Алай булмый бит!
– Кил ?ле монда. – Рамил ?хм?тович аны т?р?з? янына алып килде. – Н?рс? к?р?се??
– Урам…
– Х?зер мен? бу кинокамера аша кара. – Профессор, ?ст?л тартмасыннан кечкен? кинокамера алып, Илдарга тоттырды. – Кинога т?шер урамны.
Илдар бертын урам к?ренешен т?шерде д? профессорга борылды:
– Шуннан н?рс??
– Мен? болай. Сине? кулы?да – урамны к?з?терг? куелган камера. Ул урамда нил?р булганын т?шер?. ? сакчы – ?йтик, урамдагы т?ртип ?чен ?авап бир?че кеше – шушы камерадан к?з?т?. ?г?р урамда ниндидер гад?тт?н тыш к?ренеш бар ик?н, ул шундук тиешле ?ирг? х?б?р ит?. Х?зер без шушы камерадагы дискны алыштырып куябыз…
Рамил ?хм?тович чынлап та дискны алыштырды.
– Мен? кара, – дип, ул камераны кабат Илдарга бирде. – Н?рс? к?р?се??
– Урам к?ренеше…
– А?лады?мы инде?! – Профессор, ни?аять, т?шендер? алуына с?енг?н кебек иде. – Сине? камерада да – урам к?ренеше. Гад?ти урам к?ренеше. ??м син, шушы к?ренешк? карап, урамда барысы да т?ртипт? дип уйлыйсы?…
– ? асылда мин чынбарлыктагы урамны т?гел, ? алдан т?шерелг?н н?рс?л?рне к?р?м… Шулаймы?!
– Сине? эш б?лм?? бел?н д? шундый ук принцип килеп чыга. Аз гына катлаулырак процесс. ?мма нигезенд? шушы к?ренеш ята. ??м бел?се?ме н?рс??
– Н?рс??
– Мин ул дискны си?а б?л?к ит?м.
Илдар елмайды:
– Р?хм?т, Рамил ?хм?тович…
– Ярый. ?мма б?лм??не? с?ндерел?е хакында беркемг? д?, х?тта хатыны?а да ?йтм?. Килештекме?!
– Килештек.
– М?.
Икесе д? к?лешеп алдылар.
– Моннан ары си?а ?йд? д? эшл?рг? туры кил?ч?к, – диде профессор, ?зене? юмартлыгы ?чен акланырга тел?г?нд?й. – К?бесенч? ?йд? эшл?рг? туры кил?ч?к. ??м мин сине? юкка?барга б?лен?е?не тел?мим.
– А?лашыла…
– ??м тагы бер н?рс?. – Профессорны? кулында кечкен? флакон п?йда булды. – Мен? бу сыекчаны син б?ген ?к, ?е?? алып кайтып, и? ышанычлы урыны?а яшереп куясы?. Мин аны? н?рс? ик?нен д?, ни ?чен кир?клеген д? ?йтмим. Вакыты ?итк?ч, син аны кайда, кайчан ??м ничек кулланырга кир?ген ?зе? а?лаячаксы?. Килештекме?!
– Килештек.
– М?.
Профессор тагын к?леп ?иб?рде. А?а Илдар да кушылды.
– ? х?зер, – профессор тагын ?итдил?нде, – без сине? с?ях?те? турында с?йл?шерг? тиешбез. ?леге т??риб?не син ничек к?рде?, нил?р кичерде?, гомум?н, бу вакыйга турында н?рс?л?р х?терлисе? – барысын да т?кми?ч?чми с?йл?п бирерг? тиешсе?.
– Килештек… – дип елмайды Илдар.
– Ярый, син ?зерл?н? тор, ? мин мен? монда бераз т?ртип урнаштырам.
Профессор ?ст?л артына барып утырды. Илдар ?зене? к?рг?нн?рен б?ртекл?п с?йл?рг? ?ыенды ??м елмаеп куйды. С?йл?рлек берн?рс? д? юк иде. Профессор озак утырмады.
– Башладыкмы? – диде ул ?ст?лд?н тору бел?н. – Син ?зерме?
– ?зерен??зер… – Илдар гаепле елмаеп куйды. – Л?кин мин берни д? с?йли алмыйм. Зифа бел?гем? укол ясады ??м… ??м мин ванна эченд?ге су т?бенд? уянып киттем… Бары тик шул гына…
Профессор а?а бертын сынап карап торды да елмаеп ?иб?рде:
– Ярый. Шунысы да бик ?итк?н. Син б?ген арыгансы?дыр инде. Кайтырга да м?мкиндер.
8
Илдар чыгып китк?ч, Рамил ?хм?тович ?залдына елмаеп куйды. Ул аннан да, ?зенн?н д? кан?гать иде. Б?генге т??риб?л?р у?ышлы ?тте. ?лб?тт?, бу ?ле – алда торган зур эшне? башы гына, ?мма Илдар – нык характерлы егет, ??м профессорны? а?а ышанычы чиксез иде.
Рамил ?хм?тович лаборатория бел?н идар? ит? б?лм?сен? керде. Бу кечкен?, метр ярымга метр ярымлык кына б?лм? иде. Ишект?н узу бел?н, каршыда идар? ит? ?ст?ле тора, ?ст?лне? буеннан?буена стенага беркетеп эшл?нг?н яссы мониторлар тезелеп китк?н, аларда б?лекне? д?рт б?лм?се д? к?рен? иде. Профессор, ?ст?л янына килеп, т?йм?л?рг? баскалады. Экраннарда бернинди д? ?зг?реш булмады, бары тик ?ст?л астындагы процессорны? диск куйгычы гына ачылып китте…
Бу – Илдарга биреп ?иб?рг?н диск шикелле н?рс? иде, лабораторияне? автоматлаштырылган хезм?тл?ндер? системасын ?лешч? с?ндереп тора. Рамил ?хм?тович аны эшенд? д?, ?йд? д? гел с?ндереп куя иде. ?леге системаны санга сукмаган ?чен т?гел. Юк. Бары тик ул ?леге тормышны башка галимн?рд?н яхшырак а?лый, ??м ?леге система у?айлыклар тудыру бел?н берг? ??рбер кешене к?з?т?, уч т?бенд? тоту ?чен эшл?нг?нен д? бел? иде. Урамнарда да, аулаграк урыннарда да – беркайда да т?ртип сакчылары й?рми. ?мма ?инаятьчелек б?тенл?й юк диярлек. Кешене? а? ??м акыл д?р???се югарырак булган ?чен т?гел, ?лб?тт?. Бары тик к?нк?решне? б?тен ?лк?сен? д? ?теп керг?н автоматик хезм?тл?ндер?, ? асылда, автоматик к?з?т? системасы, ? тагы да т?г?лр?к итеп ?йтк?нд?, автоматик идар? ит? системасы булганга. Сине? ??рбер адымы?ны, уйлары?ны, импульслары?ны к?з?т? астында тота торган система…
Профессорны? Илдарны юк?бар с?зл?р бел?н игътибарны алып, тоткарлап торуы да аны? лабораторияд? н?рс?л?р бел?н ш?гыльл?н?ен оныттыру ?чен иде. Ваннадан чыгу бел?н кадаган укол ?з эшен эшл?п ?лгерг?нче, Илдар беркая да чыгарга тиеш т?гел иде. Юкса аларны? монда н?рс? бел?н ш?гыльл?н?е шул мизгелд? ?к билгеле булачак. ? бу – ??лак?т диг?н с?з.
Аны? кул астындагылар ?зл?рене? перфторуглеродлар тудырган м?мкинлекне файдалану юлларын эзл?? бел?н ш?гыльл?н?ен? чынлап та ышана иде. Бу га??п т?гел. Алар яш?г?н д?ньяда ??р ун кешене? берсе галим, ??м алар нинди д? булса ачыш ясау бел?н м?шгуль. Чынлап та, зур ачышлар ясыйлар, ??м бу ачышларны? бернич? гасыр элек ?к билгеле булганлыгы турында б?тенл?й белмил?р иде.
Бу д?ньяда тормышны? асылын а?лаучылар бармак бел?н ген? санарлык, ??м аларны? язмышы – кыл ?стенд?. Профессор Гаск?ров шундыйларны? берсе иде. ?мма ул ?зе ачкан чынбарлыкны ?зе к?т?р? алмыйча ??лак булды. Бу да га??п т?гел. Тормышка к?зл?ре ачылгач, акылдан шашучылар да, й?р?ге ярылып ?л?чел?р д? аз булмас ?ле. Шу?а да нык характерлы, салкын акыллы кешел?р кир?к. ?мма андыйларны табу ай??ай авыр. Рамил ?хм?товичны? б?тен ышанычы Илдар иде…
Рамил ?хм?тович т??риб?л?р ?тк?р? б?лм?сен? чыкты. Идар? пультыны? т?йм?л?рен? баскалады. Бераздан б?лм? уртасында баягы пыяла ванна п?йда булды. Шул арада ук эшк? керешк?н алтынсыман т?ст?ге бел?к юанлыгы сыек торбалар аны з??г?рсу сыекча бел?н тутыра башлады. Рамил ?хм?тович приборлар шкафына килеп аннан шприц алды, кир?кле флаконнан сыекча суыртты. Шприцлар ик?? иде. Ул аларны? икесен д? тутырды да, азак берсен зуррак флаконга бушатты. Тулы шприцны бел?ген? кадады. Авыртудан б?тен мускуллары киерелде. ?мма профессор бирешм?де. ?зе кулланган шприц бел?н флаконны ул кабат ниндидер сыекчалар бел?н тутырды да шкаф ш?рлегене? т?бен?р?к тыкты. ? бая ук бушатып куйганнарын ванна янындагы тумбочкага алып килде. А?а ??рбер х?р?к?т зур авырлык бел?н бирел? иде. Аякларын к?чк? к?т?реп ванна янындагы кел?мг? басты, ??м шундук диярлек ?стенд?ге киемн?ре юкка чыкты да, махсус трусиктан гына калды. Профессорны? тамырлары б?ртеп, б?тен т?не яшькелт з??г?р т?ск? керг?н иде. Ул, бар ихтыярын туплап, ваннага килде. Аякларын к?т?рерлек х?ле юк иде. Ул бертын уйланып торгандай итте. ??м ваннага арты бел?н борылды, ике кулы бел?н аны? ике як читен? таянып, акрын гына эчк? шуып т?ште.
– Карале, ничек шулай булдыра ала ул! – Экранга т?б?леп утыручы ирл?рне? берсе телен шартлатып куйды. – Бер тамчы су да ч?чр?м?де…
?мма ипт?ше аны? соклануларын б?лешм?де. Ул кечкен? буйлы ябык г??д?ле ад?м иде. Башыны? алгы ягы пел?шл?неп, лепк?сен? кад?р менг?нлект?н, аны мондагы акыл иял?рене? берсе дип уйларга м?мкин. Л?кин ул – бернинди д? галим т?гел, ? бары тик Ф?нн?р академиясене? эчке т?ртип буенча гади хезм?тк?ре ген?. Х?ер, аны? вазифасы галимн?рг? караганда югарырак б?ял?н?, ??рх?лд?, т?ртип сакчыларын катлаулы тестлар ярд?менд? сынап, и? ышанычлы кешел?рд?н ген? билгелил?р иде.
– Карале, Гом?р… – дип, тагын н?рс?дер ?йтм?кче булды теге.
– ?йд?! – Гом?р инде чыгарга ?зер иде. – Без тиз арада ?йл?неп килерг? тиешбез.
– ?итеш?без ?ле… – дип, юан г??д?сен урындыктан кубарды Х?ниф. – Шулкад?р ?ушсызланып кереп китк?ч, ул ярты с?гатьсез ад?м булмый ?ле…
Алар профессорны? лаборатория бел?н идар? ит? б?лм?сен? охшаш, ?мма бернич? тапкырга зуррак кабинетта утыралар иде. Ишек т?бенд?ге кел?мг? барып басу бел?н, икесене? д? ?стенд? к?меш т?сенд?ге махсус костюмнар п?йда булды. ??м алар, артык с?зг? вакыт ?р?м итми ген?, коридорга атладылар.
Профессорны? лабораториясен? керг?ч, Гом?р чыраен сытып куйды.
– Карале, ниндидер ?чкелтем ис… – диде Х?ниф, – шушында ничек т?зеп утыралар мик?н?..
Гом?р б?лм?г? к?з й?гертте.
– Кайдан башлыйбыз? – Х?ниф ?ст?л янындагы шкаф алдына килеп басты: – Монда?а?а..
– Н?рс?? – Гом?р аны кырыс кына б?лдерде. – Анда н?рс??
– Монда бары тик дисклар гына, – диде Х?ниф, шкаф ишеген ябып. – ? без эзл?г?н пакет к?пк? калынрак ??м…
– Тавышланма! – Гом?р ?аман кырыс иде. – Тавышланмый гына эзл?. Шкафлар, ?ст?л тартмалары, гомум?н, кайдан м?мкин – шуннан…
Х?ниф башкача бер с?з д? д?шм?де. Ул эшк? кереште.
Озак маташтылар. Бер б?лм? д?, аны? бер ген? урыны да игътибардан читт? калмады. Х?тта ч?п савытлары да актарылды. ?мма берн?рс? д? табылмады.
– Юк, – диде, ни?аять, Х?ниф, авыр сулап, – берни д? юк…
Бераздан ваннада яткан профессор селкенеп куйган кебек булды. Моны и? беренче булып Х?ниф к?рде.
– Профессор уяна, – диде ул, пышылдауга к?чеп, – ул кузгалып куйды.
Гом?р баш какты да ишекк? ымлады. Х?ниф шунда атлады. Карашлары бел?н б?тен б?лм?не тагы бер кат тикшереп чыккач, Гом?рне? к?зе ванна янындагы тумбочкада яткан шприцка т?ште. Ул бертын уйланып торды да аны, целлофан пакетка т?реп, сумкасына тыкты. ? аны? урынына шундый ук буш шприц калдырды. Бу хакта ул монитордан профессорны? эшен к?з?теп утырганда ук уйлаган иде. ??м, б?лм?г? тагын бер кат к?з й?гертеп, ишекк? атлады.
– Без н?рс? эзл?дек со?? – диде Х?ниф, ?з б?лм?л?рен? кайткач.
Гом?р а?а бертын сынап карап торды да мыскыллы елмаеп куйды:
– Пакет, – диде ул, ипт?шене? тилелеген? ?рт?леп. – Егермег? унд?рт сантиметрлы ак т?ст?ге пакет. Калынлыгы ике сантиметр чамасы. Без мен? н?рс? эзлибез.
Х?зер инде Х?ниф елмайды.
– Анысын бел?м, – диде ул, ипт?шене? сантыйлыгына ?ич аптыраусыз. – Л?кин ул пакет эченд? н?рс? со??
– ? моны бел? си?а м??б?ри т?гел, – диде Гом?р коры гына, – монысы сер.
– Дим?к, син ?зе? д? белмисе?, – дип елмайды Х?ниф. – А?лашыла…
– Эш б?тенл?й д? анда т?гел. – Гом?р н?рс?г?дер ?рт?л? иде. – Ул пакетны? шушы лабораторияд? ик?нлеге шиксез. ??м безг? аны табарга кушылды. ??м без табарга тиешбез.
– Дим?к, без эзл?г?н н?рс? бу лабораторияд? т?гел, – диде Х?ниф. Гом?рне? ?з эшен нык бирелеп эшл?г?нен ул бел? ??м у?ышсызлыклар вакытында аны? й?р?ген? шулай шом салып, ?анына тиеп алырга ярата иде. Бу юлы да ипт?шене? кабарынып кит?ен к?тк?н иде. ?мма Гом?р тыныч калды.
– ? кайда со?? – диде ул, Х?нифт?н ки??ш к?тк?нд?й. – Кайда?
9
Хатыны Илдарны болдырга ук чыгып каршылады.
– Бел?се?ме, кадерлем… – диде ул с?зл?рен ?йтеп ?лгер? алмаудан курыккандай, – сине? якынлашуы? турында ми?а йорт х?б?р итте. Мин биз?н? б?лм?сенд? идем… Ул ми?а сине? кайтуы?ны ?йтте. ? киенеп залга чыксам, кухняда аш пеш? башлады, сине? кием шкафы? х?р?к?тк? килде… ?й т?гел бу, ? ниндидер мог?иза!
Илдар аны кочаклап алды.
– ? мин сине шундый сагындым… – диде ул, хатыныны? иренен? сарылып. – Сагындым…
– Мин д?… – Л?йл? аны акрын гына ишекк? юн?лтте. – Мин сине…
Йортка узып, артында ишек ябылу бел?н, Илдар аны к?т?реп алды да йокы б?лм?сен? юн?лде. Эшт?н китк?нд?, ул ?зенд? чиксез арыганлык тойган сыман иде. ?ле бернинди д? у?айсызлык сизелм?де. Ул к?чле, д?ртле, гайр?тле иде.
– Берд?нберем минем… – дип, кайнар пышылдады хатын, аны? у? кулы ирене? муеныннан кысып кочаклаган, ? сулы аны? к?лм?к т?йм?л?рен ычкындыра иде. – Сагындым сине шундый…
…Ашап алгач, Л?йл? Илдарны берг?л?п ванна керерг? кыстады. ?лб?тт?, ирне? тел?ге зур иде. ?мма ул ?зене? эш б?лм?сен кереп т? к?рм?вен уйлап баш тартты:
– Со?рак, кадерлем… – дип елмайды ул. – Минем ?ле бераз эшем бар.
– Юкка баш тартасы?, – дип, иренн?рен очлайтты хатын, – ярый, ?з ирке?д?. ?г?р эшл?ре?не тиз ген? бетереп, берг?л?шеп коенып чыгарга уйласа?, мин ваннада булам…
– ? мин уйлармын… – диде Илдар. – ??м коенып чыгарга гына да т?гел…
– Ярый… К?т?м…
Эш б?лм?се лабораторияд?ге алгы б?лм?д?н артык аерылмый иде. Тупсадан узу бел?н, ягымлы тавыш я?гырады.
– Сез ?зегезне? эш б?лм?гезг? кердегез. Автоматик хезм?тл?ндер? системасын кушып, кир?кле н?рс?л?р бел?н танышуыгыз сорала…
Илдар, тавышка б?тенл?й игътибар итм?ст?н, тир??якка к?з й?гертте. Б?лм? т?ренд? – ишекк? карап торган кызгылт т?ст?ге зур гына пластик ?ст?л. Аны? ?стенд? – бернич? яссы монитор ??м компьютер клавишлары, ?ст?л артында – зур к?н?фи. К?н?фине? аркасында – ?лл? нинди корылмалар. Илдар ?лег? андагы колакчын бел?н баш миенд?ге импульсларны билгели торган шлемны гына таный алды.
Сул як стенаны? буеннан?буена шкафлар тезелеп китк?н. Беренче карашка аларны? шкаф ик?нен д? аерырлык т?гел, бары тик тартмалар ??м ишекл?рд?ге ачкыч?клавишлар гына сатып тора. ? у? як стенага тулысы бел?н сыек экран к?йл?нг?н ик?н. Илдар моны ?ст?л артына утырып, пультларга баскалап карагач кына т?шенде. Бер мизгелг? стенада су ?стен? таш ташлагандагы шикелле дулкыннар п?йда булды да, бераздан ул урамга ?йл?нде. Тел?с??, чыгып й?реп керерг? д? м?мкин. Я?а урыннарда гел шулай урам к?ренеше куелган була. Аннан со? ху?а аны ?зе тел?г?нч? ?зг?рт?. Илдар стенадагы сыек экранны с?ндерде д? шкаф янына килде.
– Сез ?зегезне? эш б?лм?гезг? кердегез. Автоматик хезм?тл?ндер? системасын кушып, кир?кле н?рс?л?р бел?н танышуыгыз сорала… – диде теге тавыш.
Илдар елмаеп куйды да шкафларны? ишекл?рен ачкалап карады. ?ле берн?рс? д? юк иде. Ялтырап торган пластик ш?рлекл?р. Дисклар, колбалар, тагын ?лл? н?рс?л?р куяр ?чен ?айланмалар. Озакламый болар шыплап тулачак инде. Илдар тагын бернич? ишекне ачып карады да ?ст?лг? тер?леп диярлек торган шкафка килде. Б?т?нн?р бел?н бер ?к т?ст? булса да, монысы аерыла иде. Илдар, ?з уйларын ку?тл?рг? тел?г?нд?й, бармак сырты бел?н ишекк? сугып карады. Тавыш чыкмады да диярлек. Бу ниндидер ныклы материалдан иде.
– Сез ?зегезне? эш б?лм?гезг? кердегез. Автоматик хезм?тл?ндер? системасын кушып, кир?кле н?рс?л?р бел?н танышуыгыз сорала…
– Ярый, – диде Илдар, ?рт?л? башлап. – Кушармын барысын да. Тын гына тор ?ле.
– Сез система тал?пл?рен бозасыз, – дип, ?зенекен тукыды баягы тавыш, – ?г?р инструкциял?рне т?г?л ?т?мисез ик?н, бу к?телм?г?н н?ти??л?рг? китерерг? м?мкин. Автоматик хезм?тл?ндер? системасын кушып, кир?кле н?рс?л?р бел?н танышуыгыз сорала…
Илдар авыр к?рсенде д? тагын ?ст?л артына барып утырды. Кир?кле т?йм?л?рг? баскалады. Ниндидер тылсымлы музыка уйный башлады.
